'Ik zie, ik zie wat
ook wel ziet'
Strijd om de Klaagmuur
Het heil-zame midden
I
1
V
Drs. K. Exalto over roeping en verkiezing
VANDAAG
VOORBIJGANGERS
Die moeilijke
Paulus
ZATERDAG 1 JULI 1978
KERK
TROUW/KWARTET
In en om de kerk wordt ons
veelvuldig voorgehouden, dat we de
boel met mogen laten vervullen, dat
de neutronenbom aan de kant moet
en dat slechts een betrekkelijk gering
deel der mensheid gebaat is bij de
uitvinding van een nieuw soort
borrelnootjes. Wanneer dit genre
opwekkingen en opmerkingen in een
artikel of een brochure gegoten
worden, komt er in 9 van de 1
wat zeg ik? in 99 van de 100
gevallen een tekening van Arend van
door A. J. Klei
Dam bij Gans de geëngageerde
christenheid van ons vaderland stuift
op zijn cartoons af. Dit lijkt me voor
Arend (die ook nog als de psycholoog
drs A G van Dam door het leven
gaat» een voldoeninggevende zaak
Bij uitgeverij Kok in Kampen is nu
een boekje verschenen, dat „Ik zie. ik
zie wat jij ook wel ziet" heet. dat „150
satirische tekeningen" van Arend
van Dam behelst en dat dertien
gulden minus een dubbeltje kost
Bert van Duijn. de hoofdredacteur
van Hervormd Nederland, heeft en
een inleiding voor geschreven. Hij
begint met vast te stellen dat een
voorwoord in een boek als dit „óf pas
ingezien nadat men de hoofdinhoud
heeft bekeken Dit verhindert de
heer Van Duijn echter niet. twee volle
pagina's van deze uitgave met
stemming proza te vullen.
Ik voldoe overigens niet aan het
verwachtingspatroon van Bert van
Duijn. ik heb pas een blik op de
plaatsjes durven slaan nadat ik het
verhaal van de hoofdredacteur van
Hervormd Nederland zorgvuldig
gelezen had. Enerzijds heb ik daar
geen spijt van. Ik weet nu dat de heer
Van Duijn er geen bezwaar tegen
heeft wanneer niet alleen in het door
hem aangevoerde weekblad maar
ook elders tekeningen van Arend van
Dam waargenomen kunnen worden.
„Het is mij best", verklaart hij
goedgunstig in zijn inleiding en dat is
voor ons een hele geruststelling.
Anderzijds prent Bert van Duijn ons
in dat het eigenlijk nauwelijks
mogelijk is, buiten de kolommen van
Hervormd Nederland nog een
passende omgeving voor het werk
van Arend van Dam te vinden.
Immers, wat Arend van Dam
beweegt, wordt in Hervormd
Nederland „door een keur van
redactionele medewerkers naar mijn
gevoel meestal uitstekend
verwoord." Misschien mogen wij, als
we extra ons best doen op 't
verwoorden, toch nog wel eens een
keertje een plaat van Arend van Dam
opnemen.
Bij 't bekijken van „Ik zie. ik zie wat
jij ook ziet" kwam ik nogal wat oude
bekenden tegen. Tot mijn genoegen
overigens. In de afdeling, waar de
tekenaar doende is met de medische
(mis)stand, waren een paar cartoons
nieuw voor me. Ik betreurde dat het
niet tot mijn taak behoort, te
schrijven over tandverzorging. Arend
van Dam tekende namelijk een
tandarts die gretig blikt in een
opengesperde mond, welke een
treffende gelijkenis vertoont met een
portemonnee en daarbij zou ik graag,
met permissie van Bert van Duijn,
iets willen „verwoorden".
Ik vind het jammer dat boekjes als
dit zo erg makkelijk in elkaar
getimmerd worden. Goed. de
tekeningen zijn netjes gerubriceerd,
maar was het nu echt te veel moeite
om bij elke plaat kort aan te geven,
wanneer hij vervaardigd is en
waarvoor? Een prentje van een koe in
een boodschappenwagentje is erg
grappig, maar als je niet weet dat
deze tekening oorspronkelijk voor
een interkerkelijk gezinsweekboekje
over ons consumptief gedrag
bestemd was. bungelt hij er in deze
bundel als onsatirisch bij.
Dit doet niets af aan mijn grote
waardering voor de rappe en
trefzekere manier, waarop Arend van
Dam ons zonder omwegen vertelt
waar 't op staat. Het feit dat hij niet
op personen speelt, maar op zaken
(die niet deugen) brengt een zekere
beperking in de motieven mee en dan
moet je oppassen dat je niet te vaak
gaat hannessen met de wereldbol.
Persoonlijk beleef ik het meeste
plezier van Arend van Dam. als hij
ethische vanzelfsprekendheden
doorprikt: vrijen achter een bosje is
vies, maar de lucht verpesten niet!
Nu ik toch aan 't plaatjes kijken ben:
bij De Harmonie te Amsterdam
kwam onder de titel „Niks aan de
hand" een bundel uit van de
cartoons, die Stefan Verwey de
laatste twee jaar voor De Volkskrant
maakte. Hij is (ook) erg bezig met de
verontmenslijking van het bestaan:
flats die huisje-tuintje-boompje
verpletteren en de dictatuur (van het
laatste hierbij een voorbeeld). Stefan
Verwey is. ik zal niet zeggen harder,
maar wel grimmiger dan Arend van
Dam. Meer dan eens kom je bij hem
het zelfmoord-motief tegen. „Niks
aan de hand"(!) kost op een dubbeltje
na achttien gulden.
Onze adressen:
AMSTERDAM:
Postbus 859
Wibautstraat 131
Tel 020-913456
Telex 13006
ROTTERDAM
DORDRECHT:
Postbus 948
Westblaak 4. Rotterdam
Tel. 010-115588
(Red.)
Schledamsevest 52
Tel 010-115700 (adv.)
DEN HAAG LEIDEN:
Postbus 101
Parkstraat 22. Den Haag
Tel 070-469445
ZWOLLE/GRONINGEN:
Postbus 3
Melkmarkt 56. Zwolle
Tel. 05200-17030.
JERUZALEM (ANP) Joden en
moslims in Jeruzalem zijn opnieuw in
felle strijd gewikkeld om de Klaag
muur Aanleiding is het wetsvoorstel
van de Israëlische minister van justi
tie tot opheffing van de mandaatswet
uit 1931. die aan de Joden enkele uren
per dag toegang gaf tot de Klaag
muur. maar de rest van de dag de
ruimte voor de Klaagmuur vrijdag
voor „paarden en ezels".
De moslims verzetten zich krachtig
tegen het wetsvoorstel. Sheik Musta
fa Muhtaheb schreef In een open brief
namens de islamitische raad in Jeru
zalem „De Klaagmuur van de heilige
tempelberg behoort de moslims toe
De Joden hebben daar geen enkel
recht."
De rabbi's van Jeruzalem hebben
daarentegen kategorisch verklaard:
„De heilige tempelberg is de plaats,
waar Abraham zijn zoon Izak wilde
offeren en waar de eerste en tweede
tempel stond. Sedert oeroude tijd en
in alle eeuwigheid is deze plaats de
Joden heilig."
De Klaagmuur, die eigenlijk Kotel
Ma'aravi oftewel westelijke muur
heet, is 48 meter lang en 18 meter
hoog. Hij vormt de westelijke ommu
ring van de islamitische „Haram al
Sjarif" in de oude stad van Jeruza
lem. Alleen de onderste rijen stenen
dateren nog van de tempel die door
koning Herodes werd gebouwd.
Al ruim dertien eeuwen is de Klaag
muur een Joodse bedevaartsplaats,
daar de eigenlijke plaats van het
brandofferaltaar door de Joden niet
meer mocht worden bezocht. De mos
lims hadden dit verboden. Na de ver
overing door het Jordaanse legioen in
1948 mochten de Joden ook niet meer
bij de Klaagmuur komen. De straat
die toegang geeft tot de Klaagmuur,
werd volgebouwd. Eerst in 1967, na de
verovering door het leger van Israël,
was het weer mogelijk de plaats toe-,
gankelijk te maken.
De mandaatswet uit 1931. die de Jo
den enkele uren per dag toegang tot
de muur gaf. werd in 1968 door het
Israëlische hooggerechtshof ongeldig
verklaard. Maar opheffing van de wet
is slechts mogelijk door een besluit
van het parlement. De moslims willen
handhaving van de wet. omdat deze
hun het exclusieve bestuursrecht
over het tempelplein geeft.
Rabbi Mosje Segal noemt de houding
van de moslims „politiek onder het
mom van godsdienst". Wanneer de
moslims zich tijdens hun gebed naar
Mekka wenden zo merkt Segal op
en het allerheiligste (de tempel
berg) de rug toekeren, dan ziet men
hoe heilig zij het tempelgebied
vinden.
Uitgever Ton Bolland pleegt de ad
vertenties van zijn uitgaven in allerlei
kerkelijke bladen te voorzien van fo
tos van de auteurs HIJ adverteert
thans met drie boeken. Een boek van
prof. dr C Graafland wordt aange
kondigd met een foto. waarop de au
teur nogal verheven, als over de gren
zen blikt Maar hij schrijft dan ook
over Israël, en dat ligt ver Prof. dr W
H. Velema schreef een boekje over de
straf en blijkens de foto kijkt hij daar
dan ook tamelijk grimmig bij. Opval
lend is echter, dat mijn goede vriend
drs K Exalto. hervormd pastor te
Benthuizen, bij zo n boekje bepaald
niet opgewekt kijkt. En dat boekje
handelt nogwel over de roeping, de
roeping tot het heil wel te verstaan
En. om zo nog even door te gaan. een
bepaald kritisch recensent van dit
kennelijk te evangelische boekje van
Exalto. de Gereformeerde Gemeen
ten predikant A Moerkerken, kijkt
uiterst minzaam en vriendelijk op
zijn recensie verhaal in het Reforma
torisch Dagblad neer
Plaatjes zeggen dus niet alles. Want
Exalto's boekje is als gezegd
uiterst evangelisch. Het is weliswaar
een leerstellige verhandeling, opgezet
vanuit de Bijbelgegevens. de belijde
nisgeschriften en de geschriften van
Luther en Calvijn. maar intussen een
boekje dat volop pastoraal van toon
en inhoud is Waar gaat het om? Wel.
de schrijver gebruikt 87 pagina's om
met klem te zeggen, dat er één roe
ping tot het heil is. Op gelijke wijze
worden alle mensen, die het evangelie
horen, uitgenodigd om te komen tot
geloof in de Gekruisigde en Opgtsta
ne Achteraf <a posteriori heet dat»
blijkt dan wel dat die roeping tweeër
lei uitwerking heeft: sommigen ko
men wél. anderen niet
t
door ir J. van der Graaf
Ik denk dat deze problematiek bin
nen een uitgebreid veld van de theo
logie als volslagen achterhaald zal
worden beschouwd, in de haast die
men heeft om snel bij de „grote vra-
gen" van de Ujd te zijn. Maar dan is DiSCUSSieS
men dunkt mij kort van kerkelijke
memorie en wat belangrijker is -
dan wordt toch ook een dimensie
gemist in de theologie, waardoor de
opbouw van de gemeente schade
lijdt
spanningsveld van de gereformeerde
theologie uitgemaakt Omdat er al
tijd weer de (ult)Verkiezing tussen
zat. En dat is een even bijbels begrip
als de roeping. Is het wel ménens met
de roeping als toch al vaststaat wie
„er komen" en wie niet0 Scholastisch
uitgewerkt leidde dat in de gerefor
meerde theologie tot opvattingen van
twee soorten roeping, één voor verko
renen (inwendig», één voor niet-verko-
renen (uitwendig). Vooraf (dat heet
dan priori) wordt al vastgesteld, dat
de roeping twee uitwerkingen moet
hebben De menselijke verantwoor
delijkheid gaat geheel schuil achter
de „absolute predestinatie" (de titel
die ten onrechte gegeven is aan een
heruitgave van een werkje van de
oude schrijver' Hieronymus Zanchi-
us. die schreef over de uitverkiezing
der heiligen) In een vergroeide ge
meentetheologie kan dit leiden tot
zeer lijdelijke, zeg soms fatalistische
uitspraken als het gaat om de moge
lijkheid tot behoud, tot deelhebben
aan het heil
Drs. K. Exalto in de advertentie
Wat het eerste betreft, het thema
„roeping" heeft door de eeuwen het
Maar hoe dan ook. men is met deze
tweepolige problematiek bezig ge
weest van Kuyper tot Schilder iom de
nazaten der Doleantie te noemen),
van Kersten tot 8teenblok (voor wie
het niet weet. nazaten der Afschei
ding van 1834. die ooit voormannen
werden van de twee soorten Gerefor
meerde Gemeenten die ons land rijk
is. t.w zónder en mèt toevoeging „in
Nederland", kerken die op deze pro
blematiek uiteen scheurden) en van
Visscher tot Woelderink (en dat wa
ren dan weer vooroorlogse Gerefor
meerde Bonders).
De discussies waren niet van de lucht
en nu oeglnt Exalto (kenner overi
gens van de bronnen van de Reforma
tie als weinigen) er nog wéér eens aan.
Eén welgemeende roeping tot het
heil. zegt hij. Maar de critici in de
rechterflank van de Gereformeerde
Gezindte lopen al weer te hoop om
deze boot af te houden En dan denk
ik in mijn argeloosheid: zou God dan
werkelijk na Pinksteren die twaalf
vissers de wereld in hebben gestuurd
met de boodschap om weliswaar de
mensen te roepen, maar daarin de
onzekerheid in te bouwen of het wel
echt zo bedóéld is? Welnu, dan ben ik
uiterst dankbaar, dat Exalto in een
glashelder verhaal deze dingen op
nieuw aan de orde stelt, pastoraal en
bevrijdend, bijbels en reformato
risch-
Actueel
Maar nu ook de andere kant. Ik herin
ner mij. dat enkele jaren geleden
tprof. Van Niftrik het was in de tijd
van het hervormde Getuigenis te
gen me zei. dat hij in de theologische
situatie van vandaag de Dordtse
Leerregels zo uiterst actueel achtte.
En dat is dan uitgerekend dat belijde
nisgeschrift. dat zo stringent over de
Verkiezing handelt (Exalto besteedt
daar dan ook veel aandacht aan). Van
Niftrik zei dat met het oog op die
theologie, die zo maatschappelijk
geëngageerd is, dat heleméal niet
meer over roeping en verkiezing
wordt gehandeld. Het heil is zogezegd
wereldwijd al sociaal en politiek op
handen. Het heil is zó universeel
(Christus present in alle mensen met
verhulling van zichzelf, zo heette het
in een voorbereidingsdocument voor
de wereldraad assemblee in Nairobi),
dat we aan de dialoop met allen toe
zijn en met de loutere sociale inplica-
ties van het heil.
Me dunkt dat daarom ook dit boekje
van Exalto's uiterst actueel is. Hij
neemt zijn lezers als gezegd mee naar
de bronnen, naar de tijd ook van de
Reformatie toen de kérk het wel ge
loofde voor de mensen maar toen de
Reformatoren de deuren van het pa
radijs zagen opengaan (de uitdruk
king is van Luther), toen ze het evan
gelie ontdekten als persoonlijke vrij
spraak door de overmacht van de
genade. Paradise regained, het para
dijs herwonnen! Gezien de veldwin
nende gedachte van vandaag dat de
geméénte het wel gelooft voor de we
reld zou ik Exalto's boekje een brede
spreiding wensen, omdat het het erf
goed van de Reformatie weer hele
maal actueel doet zijn. Raakt de be
zinning op roeping en verkiezing weg.
liever nog wanneer deze elementen
niet in hun bijbelse samenhang in de
prediking functioneren als voluit
evangelische, heilbrengende noties,
dan heeft dit dunkt me z'n onmisken
bare weerslag op de gemeente. Theo
logie zonder roeping en verkiezing
leidt tot een geloof zonder hemel en
zonder de huiveringwekkende mo
gelijkheid van de hel.
Wezenlijk
ONTVANGEN
Wie u ontvangt, ontvangt Mij.
en wie Mij ontvangt, ontvangt Hem.
die Mij gezonden heeft.
(Mattheus 10.37-42)
In de ontmoeting met Jezus wordt
een duidelijke verbinding gelegd. Diel
verbinding komt in deze woorden uit.
Het gaat van „u" naar „Mij" en dan
naar „Hem". De woorden staan in het
kader van de grote uitzending. Het
gaat om de vraag of ze ontvangen
zullen worden die in zijn Naam de
wereld ingaan? De verbinding die
hier gelegd wordt loopt nog verder, of
begint zelfs eerder. Over de hoofden
van de gezondenen heen gaat het
over „Wie" u ontvangt. Fijnzinnig
is hier door de samenstellers van het
nieuwe kerkelijk jaar de geschiedenis
van de Sunamietische (II Koningen 4||
tegenaan gelegd. Daar is sprake van
de profeet Elisa. die van tijd tot tijd
in Sunem komt en daar dan gastvrij p*
ontvangen wordt door een familie.
waarvan de vrouw van haar man zelfs Pr'
voorstelt om een „profetenkamertje" afl
voor Elisa te bouwen. Als Elisa zijn
knecht vraagt: wat zouden wij nu
eens voor die vrouw kunenn doen?
zegt Gehazi: ze heeft geen kind en
haar man is op leeftijd. Een bekende
situatie in de bijbelse verhalen. Een
situatie van wanhoop. Het
oud-chassidisch verhaal van de
profeet vertelt dan dat Elisa haar een
king toezegt. Over een jaar zal je een
zoon aan je hart drukken. Met het
ontvangen van de profeet is het
leven-gevend woord ontvangen.
Zoiets wil het verhaal zeggen. Dat
betekent niet dat de dominees en de
ouderlingen vooral veel uitgenodigd
en ontvangen moeten worden, 't
betekent ook niet dat ze voorniets
moeten komen en dan nooit meer wat1
horen, goed, dat ook allemaal, maar
Jezus noemt verderop niet alleen
profeten, maar ook een rechtvaardige
en „één van deze kleinen". Over de
hoofden van de discipelen wordt het
ons gezegd. Er zit iets aan vast als je
daarmee begint, mensen die met het
Woord in verband staan ontvangen.
En er je mee in laten.
Beroepingswerk
NED. HERV. KERK
Beroepen te Almelo: mevr M. W. var
Beinum te Oudorp. te Uddel: D J
Budding, kand. te Driebergen.
GEREF. KERKEN
Bedankt voor Schoonhoven. D
Braam te Vlaardingen
Afscheid van Oude en Nieuwe Bildt
zijl: J. van Dijken ber. te Avereest
Balkbrug.
Intrede te Dokkum (geest. verz. D<
Sionsberg): G Bilker uit Oude ei
Nieuwe Bildtdijk.
GEREF. KERKEN (VRIJG.)
Beroepen te Nieuwleusen: T. de Boèr
kand. te Kampen.
NED. PROT. BOND
Intrede te Amsterdam (past. mede-
werker): N. van Noordenne
he
ka
ADVERTENTIES
DE GEREFORMEERDE
KERK
van BADHOEVEDORP
zoekt voor minimaal één jaar hulp in
het pastoraat
Gedacht wordt aan een kandidaat in
de theologie of een pas afgestu
deerde die nog niet een volledige
betrekking kan aanvaarden
Indien u belangstelling hebt wilt u dan
bellen of schrijven naar de scriba
mevr. E. Millenaar-Tiloo. Sloterweg
176, Badhoevedorp, tel. 02968-6068
verschenen bij Ten Have
de uitgebreide 2de druk van
Lucas Grollenberg
f 17,50 in de boekhandel
Er is en wordt in kerkelijk Nederland
wel gestreden over de roeping tot er
echter niemand meer is die roept.
Maar er wordt ook gezwegen over de
roeping tot niemand er meer van op
kijkt, verwonderd met vreugde. De
echt gereformeerde theologie neemt
op dat veld een heil-zame middenpo
sitie in, liever een centrale positie.
Van Niftrik schreef in zijn boek over
„De hemel": „De geschiedenis der
kerk leert genoegzaam, dat aan het
orthodoxe 'fundamentalisme', in
weerwil van al zijn fouten, de eer
toekomt erin geslaagd te zijn om in
zeer 'aarden' vaten het wezenlijke
van de boodschap des heils te bewa
ren, terwijl de tegenpartij dikwijls
met het badwater (de mythologische
voorstellingen) ook het kind (de zaak)
wegwierp".
Exalto's boekje bewaart in heldere
taal dit 'wezenlijke van de boodschap
des heils'.
Drs. J. van der Graaf, algemeen se
cretaris van de gereformeerde bond
van de hervormde kerk, bespreekt:
Drs. K. Exalto: De Roeping, een re
formatorische bezinning. Uitgave
Ton Bolland. Amsterdam, 87 pagi
na's, prijs 12,50.
boekennieuws
Dr. Cornells P. van Andel
LAAT ONS NU VROLIJK ZINGEN!
96 blz.. 11.90
Leven en werken van Paul Gerhard! 11607-
16761
Hij behoort io« de be<angri,k$te dichters van
kerkliederen .n het Duitse taatgeb-ed In het
Liedboek voor de kerken zqn 13 liederen van
hem opgenomen
Muue Jecobse
A DIEU
B6 blz 14.75
Voor het merendeel nog met éerder gepubli
ceerde gedichien en Mbelse liederen van Muus
Jecobse Z i geven een heider Beeld van nei-
geen deze ochier m z>|n laatste 'evensjaren het
meest heeft bezig gehouden ce taai en de
dood Samenstel, ng Ad den Besten
Hans Bouma
WIE LIEFHEEFT. LEEFT VOORGOED
2e druk 108 Blz 12.90
Oederen beb/denissen gebeden gedichten,
notities Evenals ..God wonend b)| mensen
een boekio mei een r.|K gevarieerde mhoud m
de bekende aanspreekbare sti|l van Hans Bou
ma Geschikt voor gebruik m gezinnen kerk
diensten en andere bijeenkomsten
Hans Bouma an Louis van Dilk
ZOLANG JE ZINGT LEEF JE
60 WZ. 15.50
Liedbundel met 27 liederen van Hans Bouma
De muziek van Louis van Dqk staat in de
oorspronkeii|ke vierstemmige harmonisaties al-
gedrukt lnhoudn|ke liederen, getoonzet op
prachtige muziek voor koren gospelgroepen,
kerkoiensten. het gezm
Verkrijgbaar m de boekbande'
HPJKOK KAMPEN
