jALTgeen wondermiddel voor vrede
J^merikanen verwachten te veel van beheersing van kernbewapening
t
en
'ARTE
erdag 24 JUNI 1978TROUW/KWARTET 21
funl
1978
duidelijke anti-Sowjet-demonstratie
werd. de deelname in het troepenver
voer naar Zaïre en het met Ameri
kaanse wapens steunen van een pan-
Afrikaanse vredesmacht in oprich
ting.
Deze confrontatie en het verzet tegen
de Sowjet-politiek vonden hun hoog
tepunt in de rede die president Carter
op 7 juni hield voor de marine-acade
mie in Annapolis. In deze toespraak
betoogde Carter dat de vooruitzich
ten voor een tweede SALT-akkoord
goed zijn. maar dat er kennelijk tus
sen de Verenigde Staten en de Sow
jet-Unie verschil van mening bestaat
over de inhoud van het begrip ont
spanning. Carter: „Voor de Sowjet-
Unie schijnt ontspanning te beteke
nen een voortdurende felle strijd om
politiek voordeel en vergroting van
invloed op allerlei manieren. De Sow-
jet-Unie ziet militaire macht en mili
taire bijstand kennelijk als de beste
manier om haar invloed in het buiten
land uit te breiden. Niet stabiele ge
bieden in de wereld vormen klaarblij
kelijk een uitdagend mikpunt voor
zulk pogen en ze schijnen al te vaak
bereid om dergelijke gelegenheden
uit te buiten. Dit is duidelijk gewor
den in Korea, in Angola en meer
recent in Ethiopië, waarbij de Russen
de voorkeur gaven aan gevolmachtig
de troepen om hun doelen te be
reiken."
Erkenning
Deze woorden van Carter laten aan
duidelijkheid niets te wensen over.
De toespraak was door Carter zelf
geschreven op basis van memoran
dums van zijn medewerkers. Terecht
wordt deze toespraak omschreven als
het beleid van Brzezinski, verpakt in
de bewoordingen van Vance en
Young, die beide een gematigder poli
tiek tegenover de Sowjet-Unie voor
staan.
Maar behalve dat zit er ook iets an
ders in deze passage uit Carters rede.
Er zit een impliciete erkenning in dat
de Russen iets anders voorstaan on
der ontspanning dan de Amerikanen.
Voor de Russen betekende het einde
van de koude oorlog en het begin van
de ontspanning niet dat ook de voort
durende botsing van invloedssferen
in de wereld moest ophouden. Wat de
Russen ontspanning noemen, is voor
ons nauwelijks verschillend van het
begrip „koude oorlog". Dat de Ameri
kanen de Russen graan en technolo
gische kennis gingen leveren bete
kende voor de Sowjet-Unie niet dat ze
daarom meteen maar moest afzien
van elk strategisch voordeel.
Op dit punt gaapt er een diepe kloof
tussen het verwachtingspatroon van
de Amerikanen en de Russen. Voor
de Amerikanen is de „ontspanning
ondeelbaar". Van die ontspanning
maken de akkoorden van Helsinki en
de SALT-besprekingen een onlosma
kelijk deel uit. Ontspanning is voor
de Amerikanen het creëren van een
sfeer van wederzijds vertrouwen.
Daarin past het niet om elkaar te
bruskeren, zoals de Sowjet-Unie mo
menteel in Afrika doet.
Reguleren
Voor een hervatting van de bespre
kingen over SALT is aan Amerikaan
se zijde een besef nodig dat het bij
SALT II niet gaat om het naderbij
brengen van de wereldvrede, maar
om het reguleren van wapenproduk-
tie. De journalist Anthony Lewis
drukte het laatst zo uit: ontspanning
is geen broederschap, maar competi
tie binnen bepaalde regels. Degenen
die van een SALT II meer verwach
ten, verwachten iets dat niet past bij
de aard van het akkoord. Het gaat om
een minieme beperking in de groei
van een welhaast onvoorstelbaar
groot potentieel aan vernietigings
middelen.
Of er strikt genoemen sprake is van
een militair evenwicht in de voorzie
ne afspraken valt nauwelijks uit te
maken. Veel factoren blijven name
lijk buiten beschouwing, omdat ze
moeilijk in getallen zijn uit te druk
ken. Zo verblijft een groot deel van de
Sowjet-onderzeeërs een belangrijk
deel van het jaar in de havens, terwijl
de meeste Amerikaanse onderzeeërs
ook werkelijk varen. De Sowjet-Unie
wordt voortdurend gebonden door
een dubbele confrontatie met de Ver
enigde Staten èn China. En hoe zit
het in een oorlogssituatie met de loy
aliteit van de Oosteuropese bondge
noten van de Sowjet-Unie? Dit soort
vragen zijn onmogelijk te beantwoor
den en bepalen veel sterker dan wel
ke mooie wapenbeperkingsovereen-
komst ook de militair-strategische
kracht van het land.
Politiek evenwicht
Wat de contouren van het nieuwe
SALT-akkoord wel doen is het formu
leren van een aanvaardbaar politiek
evenwicht, dat in de praktijk kan
functioneren. Binnen deze afspraken
hoeft geen van beide partijen te vre
zen dat hij op een kwaad moment het
slachtoffer van de ander wordt. Dat
er binnen dat geformuleerde even
wicht nog heel wat wordt gerommeld
in diverse delen van de wereld zullen
beide partijen voor lief moeten ne
men. Ze zullen moeten proberen daar
in een concrete situatie een adequaat
antwoord op te vinden. Wie van een
SALT-akkoord vrede, vriendschap. Ja
zelfs inschikkelijkheid van de tegen
partij verwacht, verwacht te veel. De
meeste Amerikanen verwachten te
veel en daarom zal een tweede SALT-
akkoord wel niet voor eind november
rond komen Eerst moeten de parle
mentsverkiezingen voorbij zijn. want
geen enkele afgevaardigde die zijn
zetel lief heeft, kan zich momenteel
permitteren lief te zijn voor de
Russen.
is een
r beeld*
16 000
or Herman Amelink
besta;
onders
en soc
mstellii r
wen
ht dat
inggev
i
eid,
hi
Amerikaanse president
'jter heeft zijn collega van
Sowjet-Unie, Leonid
i^znjew. afgelopen woens-
de hand gereikt. Carter
t de Sowjet-Unie name-
voorgesteld een einde te
en aan de steeds heviger
dende woordenwisseling
de afgelopen weken.
H fi
A
M Cl
in te ze
van ej
goede
Jkkener
ichaal
in:
tc
(tel. i
78 aai
ogers,
IU. y,
is< ar
perking
eni
I \J tdi
I jin 1
ys
l v
gpr:
ïrlÉp
IQ s
ling tol
shtingi
al 11
team
:g'Sfe"S'
kt vanu
hebbe
einte
1441.
ïkteur
Post
kind
gez
en
na ei
ir
km
lerste schuchtere stappen op weg
beheersing van de ontwikkeling
strategische kernwapens dateren
1967. Bij een ontmoeting tussen
toenmalige Amerikaanse presi-
Johnson en de Russische pre-
Kosigin in het Amerikaanse
sboro kwamen voorstellen voor
rking van de strategische kern-
;ns ter tafel. De inval van de
Unie in Tsjechoslowakije
de aanvankelijk roet in het eten.
in november 1969 werden de
rekingen geopend.
912 kwam er een akkoord tot
d waarbij beide landen afspra-
niet te zullen proberen de eigen
;ten volledig onkwetsbaar te ma-
voor een eventuele aanval van
tten van de tegenstander. Dat
kunnen door het plaatsen van
ket-raketten, maar daarvan
beide landen af. Verder werd
ïengekomen ook niet te probe-
ille bevolkingscentra van zulke
;ten te voorzien. Op die manier
:n beide landen kwetsbaar voor
egenstander, wat beide landen
le garantie bood tegen een even-
aanval. want in dat geval zou de
istander ook de eigen bevolking
en uitroeien. De bewoners van
ote mogendheden werden daar-
tot de gijzelaars van nucleaire
ipening. Zolang in geen van bei
inden een regering opstaat die
d is de eigen bevolking eraan te
n, blijft een aanval met atoom-
iien dan onwaarschijnlijk.
'1 ra!
OORDtN |f|
H(
wij ee
iRegk
in pa
ein dl
direl
lumm
ond
lerste SALT-akkoord. dat in 1972
getekend, bevatte ook een pla-
voor het totale aantal strategi-
wapens (vliegtuigen en raketten)
leide landen mocht hebben. Voor
iwjet-Uïfie was dat toen 2347 en
de Verenigde Staten 1710. Dat
hil in aantal werd vergoed door
cwalitatieve voorsprong van de
ïigde Staten op het terrein van
lische verfijning en precisie.
i° eerj
0 ijd i
irste SALT-akkoord kreeg een
d van vijf jaar en zou verstrij-
ip 3 oktober 1977. Tot die tijd zou
ig worden geprobeerd om te ko-
tot verdere afspraken. De eerste
stap tot nieuwe afspraken werd
in het Russische Wladiwostok
waar de Amerikaanse presi-
Ford en de Sowjet-leider Brezn-
een kaderovereenkomst teken-
•servaUdie voorzag in een plafond van
isleidin strategische bommenwerpers en
tten voor beide landen.
et sluiten van die kaderovereen-
it is voortdurend gepoogd dat
nd te verlagen. Sedert SALT I is
t één en ander gebeurd waardoor
lak nog ingewikkelder is gewor-
I De Amerikanen ontwikkelden
b Zogenaamde kruisraket, een wa-
dat te vergelijken is met een
fliegend onbemand vliegtuig,
is moeilijk met radar te onder
open. en kan met een kernlading
en uitgerust. De Sowjet-Unie
dat dit wapen bij het vaststel
van een plafond moet worden
erekend. Zelf heeft de Sowjet-
een nieuw type vliegtuig ontwik
dat de Backfire genoemd wordt.
ons de Russen is dit een toestel
de middellange afstand en daar-
ktfoeft het niet te worden meege-
De Amerikanen wijzen er daar
in op dat je het toestel halver-
de vlucht kunt tanken en dat
Bij de adembenemende competie tussen de twee grote
mogenheden Sowjet-Unie en de Verenigde Staten duiken
ze steeds weer op; de vier letters SALT. De afkorting voor
Strategie Arms Limitation Talks, vrij vertaald: het gepraat
over de beperking van de strategische wapens. En er
wordt wat afgepraat over deze SALT, achter de schermen
en in alle openheid. Voorspellingen over de afloop van de
SALT-onderhandelingen behoren tot de periodiek terug
kerende onderwerpen in de pers. Hoe belangrijk is die
SALT eigenlijk? Volgens het befaamde Londense Insti
tuut voor Strategische Studies, héél belangrijk. In zijn
laatste jaaroverzicht schrijft het instituut dat SALT zo
ongeveer de laatste mogelijkheid is de bewapeningswed
loop in de hand te houden. In elk geval zal SALT steeds in
het nieuws blijven opduiken. Reden genoeg om op deze
pagina de zaak nog maar eens uit te leggen.
voorstel van Carter is een reactie
n vorige week in het Russische
jblad Prawda gepubliceerd arti-
waarin de Amerikaanse regering
beschuldigd wordt de betrek-
n met de Sowjet-Unie bewust te
ieken. Dit artikel was een schakel
;en reeks van Amerikaanse en
sische oprispingen. Over en weer
rijten Amerika en de Sowjet-Unie
dat zij het mooie dat tussen
landen de laatste tijd gegroeid
proberen dood te trappen.
;r heeft nu een poging gedaan de
e verhoudingen te herstellen. Hij
an mening te zijn dat een nieuwe
van verbaal geweld geen enkel
heeft en dat hij daarom niet van
was nog te reageren op het arti-
n de Prawda.
is dat mooie dat de laatste tijd
en de Sowjet-Unie en de Verenig-
taten gegroeid is? Het betreft een
elijk nieuw akkoord tot de beper-
van de strategische kernwapens,
e landen zijn al jaren aan het
ileien over zo'n akkoord. Ze on-
ennen dat de grootscheepse be
ening die ze in stand houden een
end gevaar voor de vrede is.
lurend zijn technici en militai-
n beide landen bezig nieuwe wa-
ystemen te ontwikkelen. Omdat
van beiden achter wil blijven, is
irake van een ware wedloop, een
ipeningsspiraal. Doel van de be-
ingen over beperking van stra-
:he wapens (SALT) is deze ont-
;eling af te stoppen, of althans in
:ins gereguleerde banen te
het daarom best in staat geacht moet
worden atoombommen op Amerika
te gooien.
Kissinger
De Amerikaanse minister van buiten
landse zaken onder president Nixon
en Ford, Henry Kissinger, overlegde
regelmatig met Breznjew over de ma
nier waarop deze complicerende fac
tor geregeld kon worden. De door
hem bepleite regeling, waarvan hij
beweert dat die bijna rond was. hield
in dat bommenwerpers met kruisra
ketten zouden worden meegerekend
bij het totaal aantal raketten en bom
menwerpers dat elk van de partijen
mag hebben. Bovendien zou er een
aantal maatregelen moeten komen
om de reikwijdte van de kruisraket te
beperken.
De verkiezingsstrijd tussen Carter en
Ford in 1976 verknoeide de sfeer in de
onderhandelingen een beetje. Geen
van de presidentskandidaten kon het
zich permitteren tegenover de kiezers
de indruk te wekken maar halfzacht
tegen de Russen te zijn. Het duurde
daarom tot maart 1977 voordat de
Amerikaanse minister van buiten
landse zaken, die door de nieuwe pre
sident Carter was aangesteld. Cyrus
Vance met Moskou kon gaan praten.
Vance
Cyrus Vance kwam wel met hele radi
cale voorstellen. Hij stelde voor dat
de Verenigde Staten en de Sowjet-
Unie beiden maximaal 1800 tot 2000
bommenwerpers en raketten zouden
mogen hebben, waarvan maximaal
1100 tot 1200 raketten met verschil
lende onafhankelijk richtbare ladin
gen een soort deelraketten met
aparte atoombommen. Deze voorstel
len waren voor de Russen onaan
vaardbaar aangezien dat betekende
dat een groot deel van een ontwikke
ling, waarin al veel geld was gesto
ken. alsnog zou moeten worden ont
manteld.
Bovendien waren de voorstellen die
Carter deed voor een kwalitatieve be
perking van de bewapening onvol
doende om de leiders in het Kremlin
te ontdooien. Er zou een verbod ko
men op het strategisch gebruik van
de Amerikaanse kruisraket; het toe
stel zou een maximale reikwijdte van
2500 kilometer mogen krijgen. Maar
zonder beperking op de produktie
van kruisraketten die minder ver
reiken.
Verder moesten er verzekeringen ko
men dat de Russische Backfire niet
voor strategische doeleinden zou wor
den gebruikt. Voorts werd een verbod
op mobiele raketten voorgesteld en
een beperking van het aantal test
vluchten voor intercontinentale ra
ketten tot zes per jaar. Ook zouden
niet meer dan zes vanuit duikboten
gelanceerde raketten in één jaar be
proefd mogen worden. Vooral dat
laatste was voor de Russen onaan
vaardbaar om dat zij een tamelijk
grote achterstand hebben op het 'er-
rein van de vanuit zee gclcnceerdc
nucleaire raketten.
Mensenrechten
Na het eerste enthousiasme van het
begin, kwam de klad in de besprekin
gen. Het uitvaren van de Amerikaan
se president Carter tegen de schen
ding van de rechten van de mens in
de Sowjet-Unie viel helemaal ver
keerd en verpestte de sfeer behoor
lijk. Oktober vorig jaar leefden de
verwachtingen weer een beetje op.
maar werkelijk schot kwam er niet in
de besprekingen.
Een echt nieuwe impuls werd ver
wacht na het bezoek dat minister
Vance in april van dit jaar aan Mos
kou bracht. De sfeer tijdens dit be
zoek was niet onvriendelijk en men
speculeerde er bovendien op dat de
zieke president Breznjew een tweede
SALT-akkoord wel mooi zou vinden
aan het einde van zijn politieke car
rière. Een gezamenlijk verschijnen
van Carter en Breznjew op de ontwa
peningsconferentie die deze weken
door de landen van de Verenige Na
ties in New York wordt gehouden,
leek een voordeel.
Ook de contouren van het tweede
SALT-akkoord werden steeds duide
lijker. Het aantal kernraketten en
kernbommenwerpers zou voortaan
maximaal 2250 voor elk van beide
grote mogendheden mogen bedra
gen, inclusief de bommenwerpers
waarin kruisraketten vervoerd wor
den Van die 2250 zouden maximaal
1320 eenheden vliegtuigen met kruis
raketten of raketten met onafhanke
lijk richtbare ladingen mogen zijn.
Dat getal 1320 bevat dan weer een
maximum van 1200 raketten met on
afhankelijk richtbare ladingen en
van die 1200 mogen maximaal 820
raketten geïnstalleerd zijn op bases
te land. Deze afspraken zouden voor
zeven jaar, dus tot 1985 moeten gaan
gelden.
Korte termijn
Daarnaast zou nog een aantal afspra
ken gemaakt moeten worden die drie
jaar gaan gelden. Deze betreffen het
maximumbereik van de kruisraket,
dat 2500 kilometer zal bedragen. Op
stelling van te land of ter zee gelan
ceerde kruisraketten met een bereik
van meer dan 600 kilometer wordt
verboden. De Sowjet-Unie van haar
kant zou het aantal zware interconti
nentale raketten beperken tot 308
Opstelling van nieuwe wapens wordt
verboden, behalve van twee soorten
onderzeebootraketten die al in ont
wikkeling zijn, de Trident aan Ameri
kaanse kant en de SS-NX-18 aan
Russische zijde. Verder zouden de
Russen moeten beloven dat ze niet
meer dan twee Backfire bommenwer
pers per maand zullen maken en deze
niet zo dicht bij de poolcirkel opstel
len dat ze met enige moeite de VS
zouden kunnen bereiken
Het aardige van dit concept is dat het
de Russen verplicht om 300 van hun
raketten te ontmantelen. Het is voor
het eerst dat een strategisch akkoord
zodanige gevolgen heeft. Gezien de
beperkingen van een dergelijk ak
koord. zal de Sowjet-Unie wel worden
aangespoord vooral de vanuuit zee te
lanceren raketten verder te ontwik
kelen. Duikboten zijn namelijk veel
minder kwetsbaar dan hoe diep on
dergronds liggende landbases ook.
Onrust
Toch ziet het er niet naar uit dat er op
korte termijn een SALT Il-akkoord
tot stand komt. In de Verenigde Sta
ten is toenemende onrust ontstaan
over de politieke en strategische aspi
raties van de Sowjet-Unie. Vooral de
Russische en Cubaanse activiteiten
in Afrika hebben veel Amerikaanse
burgers in hun anti-communistische
oordelen bevestigd en hebben politie
ke leiders de wenkbrauwen doen
fronsen. De meest sprekende woord
voerder van deze onrust is Carters
adviseur voor veiligheidszaken Zbig-
niew Brzezinski. Deze wijst bij herha
ling op de groeiende invloed van de
Sowjet-Unie niet alleen in Afrika,
maar ook in Vietnam. Afghanistan en
aan de Russisch-Chinese grens. Daar
mee is Brzezinski geworden tot de
verpersoonlijking van het Ameri
kaans verzet tegen een akkoord met
de SowJetrUnie.
Verzet
De Verenigde Staten hebben de afge
lopen maanden duidelijk front ge
maakt tegenover de recente golf van
Sowjet-activiteiten. Behalve de har
dere opstelling bij de regeling van de
details van een SALT-akkoord (want
om meer lijkt het toch niet te gaan)
blijkt dit ook uit de recente reis van
Brzezinski naar Peking, die tot een
