Stockhausens visioenen van een betere wereld
X
J
Wraak op Wagner
HOUANDHP
ANDRSÜIi
Het Amro Eigen Huis
Spaarpian.
'2%
De Amro Bank is er vooralle spaarders.
Hongaars hoogstandje
Philharmonisch orkest
SA
Trompettisten op örei
trombonisten op drifts
Jf
mmu
RAI-concert met
Gershwin-première
Kamerkoor
mist een kans
Jazz op het Holland Festival
(TOlS* r
'CAO-uitvoerders
niet af laten
hangen van loon'
Spanje opent grens
voor buitenlandse
bankinstellingen
MAANOAG 19 JUNI 1978
KUNST
TROUW/KWARTET
door R. N. Degens
AMSTERDAM ..Mijn com
positie ..Hymnen" een pro
ject over integratie van alle
rassen, religies en landen
wordt vast voor een domme
utopie uitgemaakt, zoals dat
ook vaak op honende wijze in
de Duitse pers gebeurt.
Dat schreef Karlheinz Stockhausen
in een inleiding bij de uitvoering van
de Amerikaanse première van de der
de versie van dit werk. Een inleiding
waarin hij zich ook nogal pathetisch
verdedigt tegen de beschuldigingen
dat hij als „gearriveerde" kunstenaar
tot het establishment zou behoren en
daarom „rechts" zou zijn.
Dat hij als componist „arrivé" is valt
niet te ontkennen; hij is een van de
weinigen die van zijn muziek een
comfortabel bestaan kan leiden.
Maar nadat hij zich. na zijn opzienba
rende eerste elektronische werk. „Ge-
sang der Jünglinge" (1956). met de
daarop volgende ongekend grote pro-
duktie van de meest uiteenlopende
composities, steeds duidelijker tot de
meest gespeelde, maar ook'meest om
streden. Duitse avangardecomponist
had ontwikkeld, begon zich lang
zaamaan een verandering in aanlei
ding en doel van zijn componeren af
te tekenen.
Bezinning
Zonder zijn ontzagwekkende techni
sche verworvenheden prijs te geven
(hij is een geniaal manipulator met
vormen en klanken, beheerst alle
nieuwe techniekln en bedacht er zelf
nog veie bijl ging hij aan het eind van
de jaren zestig, onder invloed van
onder andere het Zen Boedhisme.
meer en meer de meditatie, de bezin
ning. de zelf-inkeer. de innerlijke be
wustwording als voedingsbodem
voor zijn muziek gebruiken. Zijn
stukken, zijn toelichtingen en zijn
haren werden langer. Met een vast
groepje (uiterst bekwame) musici
reisde hij. in het wit gekleed, als een
muziek-guru de wereld rond, onder
meer „intuïtieve muziek" makend
met als devies: zodra je gaat denken,
zodra je je bewust wordt dat je mu
ziek maakt, moet je ophouden. On
doorgrondelijk en irritant soms voor
de toehoorders, maar vaak ook iets
openbarend van „het binnenste der
dingen", het hoorbaar gemaakte
functioneren van de meest elementai
re bronnen van klank.
Zijn compositie Hymnen, oorspron
kelijk een elektronische compositie
uit de jaren 1965-67 bestaat in vele
verschillende versies waarvan de
langste ruim twee uren duurt. De
Derde Versie (1969) is voor orkest met
elektronische en concrete muziek.
Daarvan werd vrijdagavond in het
Amsterdamse Concertgebouw alleen
het tweede deel uitgevoerd. Dat duur
de veertig minuten.
Internationale
Aan Hymnen ligt de aloude gedachte
ten grondslag „arbeiders aller landen
verenigt U" waarvoor Stockhausen
vreemd genoeg een aantal nationale
volksliederen als melodisch materi
aal gebruikt; met als tegenwicht
overigens ook de Internationale.
De tweede versie van Hymnen ivoor
vijf musici en elektronika) werd tij
dens het Holland festival 1968 hier
uitgevoerd en de eerste (puur elektro
nisch) is op een DGG-plaat verkrijg
baar. Hoewel die tweede versie een al
te lange zit van twee uren vergde,
herinner ik me er meer boeiende frag
menten uit. dan ik nu in dit korte deel
van de versie met orkest heb gehoord OGCbGClin
Onbetwist knappe geluidscollages
met fragmenten van de Russische.
Amerikaanse en Spaanse volksliede
ren (met een scheutje Internationale
hier en daar), knap uitgevoerd met
het Radio Filharmonisch Orkest als
„live" instrumentaal apparaat en ge
zaghebbend geleid door de meester
zelf; in het wit uiteraard.
Maar met alles „drop en dran" veel
minder indrukwekkend dan zijn „In-
dianenlieder" die na de pauze gingen.
Waarvoor alleen maar twee zangers
nodig waren, in het wit gekleed zit
tend op een perzisch tapijtje, door fel
schijnwerperlicht geïsoleerd van de
half lege zaal. waar het schaarse pu
bliek vergeefs probeerde in het don
ker de teksten te lezen van de twaalf
Indiaanse liefdes- en oorlogsliederen
die afwisselend in Duitse en Engelse
vertaling gezongen werden.
Maar men had die teksten niet nodig
om te ervaren hoe hier in simpele
melodische lijnen en ritmen, en met
enkele elementaire gebaren iets werd
geopenbaard van het oerbegin van
„intermenselijk contact". Hier wer
den (vooral ook dank zij het inle-
vings- en uitbeeldingsvermogen van
de sopraan Helga Hamm-Albrecht en
de tenor Karl Barkey) de „projecties
en visioenen van een betere wereld"
die Stockhausen in zijn kolossale
massa-Hymnen wil verklanken, veel
indringender en directer opgeroepen.
Niet dat het iets zal helpen; in dat
opzicht zijn de Indianenlieder even
„dom" utopisch als de „Hymnen".
Maar de scherpzinnige Stockhausen
lijkt niet te beseffen, dat maar heel
weinigen de boodschap van Hymne-
ne uit zijn ingewikkelde verpakking
willen of kunnen halen.
Misschien heeft het verschil tussen
het normale applaus na Hymnen, en
de opvallend langdurige ovatie na de
Indianenlieder hem deze avond in dit
opzicht wat wijzer gemaakt.
door W. H. Wolvekamp
ROTTERDAM De in 1925 geboren Italiaanse componist
Luciano Berio heeft tijdens verschillende Holland Festivals
veel eigen werken bij het Rotterdams Philharmonisch Orkest
gedirigeerd.
Ter gelegenheid van het 60-jarig be
staan van dit ensemble heeft hij dit
jaar in opdracht van de Rotterdamse
Kunststichting een korte compositie
geschreven waarmede zaterdag on
der leiding van David Zinman het
derde en laatste jubileumconcert van
het R.Ph.O. werd geopend.
Het was op zichzelf een goede ge
dachte van de dirigent om dit werk,
getiteld ..Encore", twee maal achter
een te laten spelen. De zeer beknopte
omvang gaf er eigenlijk wel aanlei
ding toe. De reactie van het publiek
was bepaald welwillend, en de in de
zaal aanwezige compdhist mocht met
dirigent en Orkest een gul applaus in
ontvangst nemen.
De Bulgaarse violiste Stoika Milano-
va was vervolgens soliste in Tschai-
kowski's Vioolconcert. Zij speelde het
razend moeilijke werk met grote
technische beheersing en schijnbaar
zonder inspanning. In het langzame
deel. de beroemde Canzonetta, kwam
zij tot opvallend fraaie cantilenen,
vooral in de lage tonen. In het eerste
deel had de orkestbegeleiding wel
iets bescheidener kunnen zijn. De
goede verhouding van het klankvolu
me van solo-viool en Orkest was (al
thans op onze plaats in de persloge)
meermalen zoek.
Merkwaardig werk
Na de pauze hoorden wij een merk
waardig werk van Charles Koechlin
(1867-1951) getiteld Les Bandar-Log.
door Jac. Kort
AMSTERDAM Een vast nummer
in het Holland Festival is ieder jaar
het orkestconcert in het RAI-gebouw.
Ook zaterdagavond waren er weer
duizenden samengestroomd om te
luisteren naar het Concertgebouwor
kest. dat ditmaal onder leiding stond
van de Russische dirigent Kirill Kon-
drasjin. die sedert 1975 de functie van
vaste gastdirigent bij dit orkest
vervult.
De akoestiek in de zeer grote ruimte
is niet optimaal. Niettegenstaande
alle maatregelen die men heeft geno
men om deze te verbeteren, is het nog
altijd zo. dat men op de zijvleugels
van het gebouw een minder goede
plaats heeft dan op de lange zijde,
recht tegenover het orkest. Hetgeen
dan ook de reden is. dat men op het
moment dat het concert staat te be
ginnen. tientallen bezoekers van de
zijkanten naar lege plaatsen in het
front ziet verhuizen.
Zware kost hoort op een RAI-concert
niet thuis. Ook ditmaal had men zich
aan deze regel gehouden door werken
van Tsjaikowsky. Saint-Saëns. Ravel
en Gershwin op het programma te
plaatsen
Tsjaikowsky is een van de weinige
componisten die balletmuziek heeft
geschreven, die zo interessant en
kleurig is. dat zij ook werkt, wanneer
zij zonder het toneelgebeuren wordt
uitgevoerd Van hem speelde het
Concertgebouworkest de muziek van
het eerste bedrijf van „De Notekra-
ker". waarbij het Jongenskoor van de
Bavo te Haarlem de vocale gedeelten
vertolkt Na de pauze was de violist
Herman Krebbers solist in een twee
tal ..hogeschoolnummers" uit de
Franse literatuur. Introduction et
Rondo capriccioso van Camille
Saint-Saëns en de Tzigane van Mau
rice Ravel.
Aan het slot kwam zowaar nog een
premiere: ..An American in Paris"
van George Gershwin, welk stuk na
een halve eeuw eindelijk op de lesse
naars van het Concertgebouw Orkest
was terechtgekomen, zulks door toe
doen van Kondrasjin En terecht,
want het is zo langzamerhand wel
duidelijk, dat Gershwin niet onder
doet voor een componist als b.v. Joh.
Strauss
Het Concertgebouw Orkest musiceer
de in de zeer warme zaal (er werden
televisie opnamen gemaakt) met veel
geestdrift en daarbij, dank zij Kon-
drasjlns strakke leiding, uiterst cor
rect Herm Krebbers benutte alle
kansen om zijn prachtige spel in
Saint-Saëns en Ravel te doen bewon
deren Een en ander tot grote ingeno
menheid van het publiek.
door Jac. Kort
AMSTERDAM Gelijk men weet. is
men op het ogenblik in het Holland
Festival driftig bezig, op basis van
het thema „Volkskunst en relaties
met klassieke kunst" nationale groe
pen uit aller heren landen in Neder
land te laten optreden.
Nu was er zondagochtend in de So-
nesta Koepelzaal een koffieconcert,
waar het Nederlands Kamerkoor op
trad onder leidng van Kerry Wood
ward. Wie nu verwacht zou hebben,
dat daar .de Nederlandse'' „volks
kunst en relaties met klassieke
kunst" (zie boven) aan de orde zou
den komen, kwam bedrogen uit.
Het begon met „Deux chansons po
pulates de France" van Hendry Zag-
wijn (de enige Nederlandse compo
nist van dit programma). Hierna volg
den vier Hongaarse volksliederen
voor mannenkoor en vier dito voor
gemengd koor van Béla Bartók. dan
nog wat pianomuziek van dezelfde
componist, gespeeld door Ronald
Brautigam en tot slot Five English
Folk Songs van R. Vaughan Williams.
Voor wie zich afvraagt, of er eigenlijk
wel materiaal genoeg voor handen is
om een echt Nederlands programma
van „volkskunst en relaties met klas
sieke kunst" samen te stellen, wil ik
in herinnering roepen, wat ik schreef
over het schitterende programma,
dat een groepje Utrechtse studenten
te Utrecht uitvoerde met als onder
werp de tachtigjarige Oorlog. Een
programma, dat precies paste op het
thema, dat de organisatoren van het
Holland Festival als basis heeft geko
zen. een programma waarop, behalve
volksliederen, ook werkjes van Swee-
linck. Huygens en Van Eyck prijkten
Al moet ik dus vaststellen, dat er met
de opzet van dit concert in Sonesta
een kans gemist is. de uitvoering van
de gekozen werkjes voldeed niette
min aan zeer hoge eisen. Dirigent
Kerry Woodward is er ten volle in
geslaagd, de uitstekende reputatie,
die het Nederlands Kamerkoor onder
leiding van Felix de Nobel had. te
handhaven. De koorklank is prachtig
homogeen gebleven, de uitspraak en
zuiverheid vlekkeloos en de voor
dracht nog iets boeiender dan voor
heen.
De jonge pianist Ronald Brautigam
droeg aan dit concert een gave vertol
king bij van Sonatina en Allegro Bar-
baro van Bartok.
set
door Rud Niemans
Deze weinig gespeelde componist,
leerling en biograaf van Fauré, was
hiermede al aan zijn opus 176 toe. De
ondertitel van deze compositie
„Scherzo der Apen naar Kiplings
Jungle Book doet al direct een muzi
kale grap vermoeden. Dat is het ook
geworden. Koechlin heeft van de ver
schillende stijlrichtingen van deze
eeuw terdege nota genomen en neemt
met componisten van het tweede
plan. die na Schönberg, Milhaud en
Hindemith als paddestoelen uit de
grond schoten, een loopje.
De manier waarop verraadt het grote
vakmanschap van de componist.
Veel muzikale bevrediging schenkt
dit werk niet. De „na-aperij" brengt
echter veel komische effecten die in
derdaad wel op de lachspieren
werken.
Het belangrijkste onderdeel van dit
programma was voor het laatst be
waard. Zoltén Kodaly's Psalmus hun-
garicus (de 55e psalm voor tenorsolo,
koor en orkest) werd op voortreffelij
ke wijze ten gehore gebracht. Uitvoe
renden waren behalve het R. Ph. O.
het Philharmonisch Koor „Toon
kunst" (dirigent Jan Eelkema) en de
Hongaarse tenor György Korondy.
David Zinman leidde het gTOte en
semble met vaste hand. Het koor. op
de achtergalerij opgesteld, zong de
vrije bewerking van psalm 55 door de
Hongaarse dichter Mihély Vég in de
landstaal, en wedijverde in klank
schoonheid en technische beheersing
met het Orkest.
Afzonderlijk vermeld dient de solo
zang van György Korondy.
Deze tenor beschikt over een glan
zend en zeer draagkrachtig stemge
luid. dat hij op muzikale manier weet
aan te wenden. Het werd alles bijeen
een uitvoering op hoog niveau.
I1" r -(/
r.- i
iV: yVsu
Grupo Accion Instrumental in „Siegfried über all" onpeilbaar diepe onzin.
Ten aanzien van de jazz had de leiding van het Hl 'n
Festival niet veel moeite dit jaar deze van huis uit oncon
onele kunst in haar uitgangsthema in te passen.
Nederland heeft de geleidelijke ontwikkeling doorge wo
van uitlaatklep voor gesjeesde studenten tot een soms p m
tieus uitdrukkingsmiddel voor een intellectueel proleti
ruwweg gezegd. Onze jazzmusici leggen nog wel relatii p>s
volkskunst, maar op voorwaarde dat men zich daaraa de
want voelt, uit vaak strikt persoonlijke overwegingen Jjui
Loevendie en Turkije, Breuker en de
Mokumse harmonie fanfare, de
straatdreun op de gracht, die hebben
een duidelijke relatie tot elkaar. An
deren. Mengelberg en Bennink, het
„simplisties verbond" van onze jazz
en Dulfer laten zich inspireren door
andere dichtbije subculturen. Of "is
Suriname nog ver van onze deur,
soms? Goed dan, met wat krampach
tigheid werden HF-optredens van
Kees Hazevoet, Dulfer, Loevendie en
voornoemd dus Mengelberg-Bennink
gemotiveerd, want een relatie met
volksmuziek most-er-wezen. Ik be
paal me hier verder maar tot de vier
avonden die festivalshalve in het Am
sterdamse BIM-huis werden gehou
den. De programmaraad van de BIM
moest middels vier opdrachten apart
heid teweegbrengen onder slagwer
kers. trombonisten, trompettisten en
tenoristen die in rijen van vijf elk een
avondje met elkaar mochten stoeien.
door R. N. Degens
DEN HAAG Vorig jaar kon de uitvoering van „Siegfried
über all" bij het Residentie Orkest niet doorgaan „wegens
gebrek aan voorbereiding". Zaterdagavond werd in het Haag
se Congresgebouw de uitgestelde uitvoering daarvan in het
Holland Festival gegeven
De „Grupo Accion Instrumental" uit
Buenos Aires die onder leiding staat
van de pianist Jorge Zulueta. heeft
deze happening bedacht. De grap
moet zijn dat men Richard Wagners
vierdelige opera-cylcus de „Ring des
Nibelungen" in een andere volgorde
ten gehore brengt (met „live" orkest,
via bandopname, en gedeelten in pia
nobewerking) en dat daarbij door vier
of vijf personen van de Grupo Accion
Instrumental een soort vervreem
dend mime-spel wordt gespeeld.
Het ongeveer twaalf pagina's be
slaande commentaar in het program
maboekje met o.a. de inhoud van de
twintig scènes waaruit de opvoering
zou moeten bestaan, bleek zaterdag
totaal onbruikbaar doordat de Grupo
inmiddels een ingrijpende wijziging
in de totale opvatting van de happe
ning had aangebracht. Men wilde, zo
werd gezegd, de muziek meer tot zijn
recht laten komen.
Ongein
Die muziek was en is van Wagner.
Vier. meer dan een avond vullende,
opera's teruggebracht tot een collage
van (instrumentale) fragmenten,
waaraan nog toegevoegd Debussy's
„Prélude a l'aprè-midi d'un faune"
plus Wagners zelfstandige orkest
werk ..Siegfried Idyll", vormden de
muzikale basis van bijna drie uur
muzikale ongein. Die nog werd verer
gerd door de in zeer vertraagd tempo
uitgevoerde actie van vier leden van
de Grupo in avondkleding, met als
voornaamste attributen een rolstoel
en twee concertvleugels. De diepe on
zin van hun handelingen was zelfs
voor geheide Wagnerkenners onpeil
baar.
Een van de oogmerken is volgens de
toelichting ..Wagner's schepping los
te maken van de noordelijke mythen
en ze tegen een universele horizon té
plaatsen." Daarvan, en van de vele
andere hoog-opgaande en diep-gra-
vende motiveringen, was niets in de
presentatie van zaterdagavond te
herkennen.
Er leek wel veel Freud. maar bijzon
der weinig Freude aan het hele pro
ject ten grondslag te liggen. Zodat
iedereen in de aanvankelijk volle
Prins Willem Alexanderzaal vrij lang
bleef wachten tot het misschien leuk.
of interessant, of tenminste provoce
rend werd. Het bleef alleen maar
slaapverwekkend vervelend, zodat al
na een half uur de eerste teleurgestel-
den de zaal begonnen te verlaten.
Het werd géén complete uittocht,
maar voor het Residentie Orkest dat
onder leiding van Richard Dufallo de
stukjes van de Wagner-puzzel aan
elkaar moest leggen, toch wèl een
afgang. Als de Grupo Accion Instru
mental deze happening als een wraak
op Wagner heeft bedoeld, kan ze op
een zeer geslaagde avond terug zien.
Want zelden leek Zó weinig Wagner zó
lang te duren.
Drum-in
Woensdaéavond jl. getergd door
dat voetbal op de buis hield Martin
van Duynhoven een. naar ik mij door
Willem Breuker liet vertellen, uiterst
geanimeerde drum-in, donderdag re
peteerde en concerteerde Willem van
Manen met trombonevakbroeders,
vrijdag zamelde Boy Raaymakers de
trompetten om zich en Dulfer sloot
zaterdag de cyclus met saxen in de
frontlijn.
Over de koper-avonden donderdag de
cyclus met saxen in de frontlijn.
Over de koper-avonden donderdag en
vrijdag wat meer. Willem van Manen
(„Het zijn geen muzikanten die dit
soort-zoekt-soort bedenken") wilde er
met Kris Vinck (uit België), Geerhard
Zwiers. Bert Koppelaar en Radu Mal-
fatti (uit Italië) geen wedstrijd van
maken, maar een smeuiige en zwoel
melodische klitpartij werd het nu ook
weer niet. In tegendeel, de vijf schre
ven elk een stuk. waarin lekker fors
tegen een vrije stroom ritmiek kon
worden opgeroeid. Zware kost nogal,
die tamelijk veel van het absorptie
vermogen vergde. Volume genoeg,
maar noten die een relatie met elkaar
hebben, een melodie die in allerlei
windrichtingen wordt uitgesponnen
hebben plaatsgemaakt voor i j?*
te klank-structuren.
Structureel gebeurden er zo
dan wel aardige dingen,
commentaren op elkaar, inl
vervlochten dialogen. Gezag
ne kwamen van de Koliek
Van Manen en Koppelaar, wi
ste met boertige wijsjes c
door het geweld heenprikte.
had nog wat humor uit de
studio in huis. Het program)
nog het treffendst getypeerd
lange stuk in het begin van de
set „Koperknoop" geheten,
allerlei klankstructuren in ee
treincadens spannend en
nend over elkaar buiteldei
Miller was de sterke bassist.
'h me
hl aar
11 .11
■a
til
ra
is tfi
dlej f!
f«1 ,c
Swingend
Ook bij Boy Raaymakers.
deerd door de trompettist
Engels, Charlie Green, Nedl»
en Charly Nanlohy, en een feïk^,
de Duitser wiens naam mij oi 5Wj
te, vielen er veel individuek
standjes te beluisteren, maar [0'
mer Rob Verdurmen en de fat
bassist Arjan Gorter legden
der zulk een stevig tapijt van Wl
rhytms", dat de structuur en
stelling vanzelf kwamen. Nafjj*
soevereine Gorter stal voora
de show met soli die regelrecl
school van Clifford Brown k
Zes individualisten en toch
de coherentie. Het swingde
uit, het sfeertje steeg met de:
de vonk sloeg over. Drie
maar vooruit dan maar.
land(s) festival dat ook enkele
ge newcomers (pianist Hert
Jonge, drummer Joop van Erv
kans gaf.
i-
UTRECHT (ANP) - Het bedrijfs-
groepbestuur-uitvoerders in de bouw
nijverheid van de hout- en bouwbond
CNV is niet van plan het voorstel van
de werkgevers te accepteren tot be
perking van het aantal uitvoerders
waarvoor de CAO moet gelden. De
werkgevers willen de „werkingssfeer"
van de CAO beperken tot de salaris-
grens van 37.500 guldden. Het be
dil jfsgroepbestuur wil eigenlijk geen
enkele salarisgrens, maar een CAO
voor alle betrokkenen.
Tijdens de bespreking van de resulta
ten van de CAO-onderhandelingen
verklaarde het bestuur zich zaterdag
in Utrecht wel bereid om. „gelet op de
halsstarrige houding van de werkge
vers". etappegewijs van de salaris-
grens af te komen. „Voor de komende
CAO willen we minimaal voorstellen,
de grens te verhogen tot 42.000 gul
den vast jaarsalaris." aldus voorzitter
D. van Commenee van de hout- en
bouwbond CNV.
MADRID Het Spaanse kabinet
heeft besloten de grenzen van Spanje
te openen voor buitenlandse banken.
Zij mogen, voor het eerst sinds de
Spaanse burgeroorlog van 1936 tot
1939. een bijkantoor openen of een
dochtermaatschappij oprichten.
Banken die zich willen vestigen in
Spanje dienen een minimumkapitaal
mee te brengen van 750 miljoen pese
ta (ruim 21 miljoen gulden) voor ope
ning van een bijkantoor of tweemaal
dat bedrag voor oprichting van een
Spaanse dochter.
ADVERTENTIEl
Unieke Amro spaarvorm
om zo snel mogelijk aan
geld voor een eigen huis te komen.
Geeft momenteel een hoge rente
van 6'/2 zonder vastzetten. Stok
achter de deur: bij opname voor 'n
andere gelegenheid dan de koop
van 'n eigen huis betaalt men 2%
opnamekostea
Dat geldt ook voor
alle opnamen binnen
1 jaarna opening van de
rekening.
Extra voordeel: Eigen Huis
Spaarplan-spaarders betalen een
'/2 minder afsluitprovisie, wanneer
een Amro Woninghypotheek wordt
afgesloten (maximaal gelijk aan het
totaal van de bijge
schreven rente).*
di
bl<
iaa
tal
D 1
MJ
llv
D
IV
rta
a.
d
