f/Vesten rekt
even van t
doodziek Zaïre
loordierse politie in de beklaagdenbank
Nie de Russen in Zaïre wil hebben,
noet Moboetoe steunen'
ifSt
mnesty-rapport over mishandeling arrestanten komt hard aan
:R
A/AF
I fERDAG ^17 JUNI 1978
BUITENLAND
TROUW/KWARTET P23-RHS13
CENTRAALAFRIKAANS RIJK
jSOEQAN
Kalemie
oMbocji-Mayi
Manono
Kamina*
Kolfie
Palmolie
Loeboedi
ANGOLA
ZAMBIA
or Nico Kussendrager
USSEL De Zaïrese pre-
ent Moboetoe kan weer
opgelucht ademhalen,
komt een Afrikaanse „vre-
macht" om hem in het za
te houden, en westerse
den zijn te hulp geschoten
Zaïre omhoog te trekken
het economisch moeras
irin het was weggezonken.
week werd in Brussel
in tot een bedrag van 350
joen dollar „geregeld". Het
ier onmetelijke Zaïre waar
rijkdommen bijna voor het
cheppen liggen, is bank-
Hoe komt dat?
ontwikkelingen op de koper-
het beleid van president Mo-
oe, én een gebrek aan kader wer-
op de Zaïre-conferentie als be-
rijke oorzaken voor de teloor
van de Zaïrese economie
lemd.
e is voor een groot deel van zijn
msten afhankelijk van de uitvoer
koper. Het doet denken aan de
;elier in een reclame over adver-
n. Toen het goed ging, zegt de
was het niet nodig, toen het wat
der begon te gaan, begon ik er-
te denken. Nu het echt slecht
heb ik het geld niet meer voor.
als buurland Zambia heeft Zaïre
is vertrouwd op de koperuitvoer,
het land een groot deel van zijn
msten bezorgde. De ontwikke-
van de landbouw werd verwaar-
I omdat het koper tóch genoeg
verde om voedsel in het buiten-
te kopen. Toen de koperprijzen
nnen te kelderen kwamen de
landen in grote economische
llijkheden, net als een andere ko-
roducent: Peru. Het is niet toe-
g dat het Juist deze drie zijn die
et internationale geldfonds IMF
ten aangeklopt om steun.
ondstoffenfonds
ontwikkelingslanden zijn uit op
grondstoffenfonds, dat hen min-
afhankelijk zou moeten maken
de ontwikkelingen op de wereld-
;t. De industrielanden zijn daar-
n, onder andere omdat zo'n fonds
;eld zou gaan kosten. Alsof eco-
Ische steun aan nu ontredderde
ttkkelingslanden voor niets zou
beperken, om zo de prijzen op te
krikken. Nog steeds geldt die „ver
vloekte" wet van vraag en aanbod
die volgens een Amerikaanse krante
lezer al lang had moet worden inge
trokken dat bij een dalend aanbod
en gelijke vraag de prijs stijgt.
Dat gebeurt nu voor koper, trouwens.
Door de inval in Zaire's koperrijke
Drovincie Sjaba is de produktie daar
stil komen te liggen, en stijgt de
wereldmarktprijs. Zo had Zaïre het
nu ook weer niet bedoeld.
De ontwikkelingen op de kopermarkt
hebben de economische ondergang
van Zaïre hoogstens versneld. Ook
zonder tegenvallende uitvoerop-
brengsten, zou het land bankroet zijn
gegaan. Het beleid van Moboetoe was
er slecht genoeg voor. Voorbeelden
van chaos, wanbeheer en corruptie
waren deze week tot in alle hoeken
van het Brusselse Egmontpaleis te
horen (daar werd de Zaïre-conferentie
gehouden).
Geen discipline
Vaak moet worden betaald voor het
negeren van verkeerslichten in Kins-
jasa, vertelde een diplomaat. Alleen
-werken de lichten niet. De staf van de
Zaïrese ambassade in Bonn heeft al
maanden geen salaris gehad, wist een
ander. Een internationaal telefoonge
sprek kun je niet meer aanvragen,
zonder smeergeld, liet een derde
weten.
Discipline bij leger en politie is vol
slagen zoek, zo werd gezegd. Soldaten
en politiemannen persen midden op
straat burgers af. Anderen in Kins ja-
sa worden willekeurig aangehouden
en meegenomen voor „ondervra
ging". De schoenen, waar de meesten
hun geld in bewaren, worden „even
onderzocht". Als ze de schoenen te
rugkrijgen is het geld uiteraard ver
dwenen en geen politiecommandant
die er wat aan doet. In Sjaba is de nog
overgebleven blanke bevolking ban
ger voor het Zaïrese leger dan vorige
maand voor de opstandelingen, ver
telden collega's die net terug waren
uit die provincie.
De belastingheffing in Zaïre is een
rommeltje, en sociale voorzieningen
zijn er niet meer, voor zover ze er al
ooit waren. Dorpen die weigeren be
lasting te betalen omdat de bewoners
weten dat het geld in de zakken van
lokale ambtenaren verdwijnt, worden
door het leger „gepacificeerd". Hon
derden en waarschijnlijk duizenden
Zaïrezen kunnen dat niet meer naver
tellen. De werkloosheid in Zaïre stijgt
W Diamant
A Koper
A Kobalt
A Goud
A Mangaan
jfok Zink
A Zilver
A Uranium
GABOENI
J i Rubber
__r Spoorweg
Tijdens de vorige opstand in Sjaba bracht president Moboetoe (met staf) een bezoek aan de koperstad Kolwezi.
ronie wil dat Zaïre, Zambia en
hadden afgesproken hun koper-
uktie dit jaar met 15 procent te
Uit dit kaartje blijkt de grondstoffenrijkdom van Zaire. Behalve koper is
vooral ook het kobalt (onmisbaar voor de metaalindustrie) belangrijk, terwijl
de westerse landen tevens een begerig oog hebben laten vallen op het Zairese
uranium.
met de dag omdat steeds meer bedrij
ven stil komen te liggen door gebrek
aan brandstof, grondstoffen en on
derdelen. En de pauper uit de slop
penwijken die in arremoede probeert,
op een wat minder eerlijke manier
aan de kost te komen, wordt gepakt,
en verdwijnt voor onbepaalde tijd in
het gevang.
Groten vrijuit
Ondertussen gaan de grote dieven
vrijuit. Aan de top is de Zaïrese sa
menleving zo rot als een mispel. Het
economische en politieke leven wordt
beheerst door een kleine groep zaken
lieden en politici, met buitenhuizen
in Frankrijk en bankrekeningen in
Zwitserland, en praalhans president
Moboetoe aan het hoofd. De helft van
de koffie-uitvoer bestaat uit smokkel
en vaststaat dat daar regeringsfunc
tionarissen bij zijn betrokken. Eén
die het tè bont maakte is aan de
schandpaal genageld, maar de rest
gaat rustig door. Het schaarse voed
sel verdwijnt op de zwarte markt,
terwijl in de sloppenwijken van Kins-
jasa platweg honger wordt geleden.
Hele ladingen koper, zo wilde deze
week ook een verhaal in Brussel, wor
den voor eigen rekeningen ver
scheept. Deviezen van de centrale
bank worden gebruikt om luxe-arti-
kelén in het buitenland te kopen,
waarbij jenever erg in trek is.
Niet voor niets worden juist bij de
centrale bank en bij douane en belas
tingen westerse functionarissen neer
gezet. Ook op andere posten komen
buitenlandse deskundigen om de Za
ïrese economie weer enigszins in goe
de banen te leiden.
Geen kader
Mede door een rampzalig beleid van
de vroegere koloniale heerser België
heeft Zaïre een groot gebrek aan ka
der. Lange tijd was de Kongo, zoals
het toen heette, persoonlijk bezit van
koning Leopold van België. Hij hield
er huis als geen ander: dwangarbeid,
mishandeling en het ketenen van
zwarte arbeiders waren eerder regel
dan uitzondering. Onder internatio
nale druk in Groot-Brlttannië werd
zelfs een „actiegroep" voor „hervor
ming van de Kongo" opgericht
droeg Leopold in 1908 zijn „persoon
lijk bezit" over aan de Belgische
staat
Groot-Brittannië bestuurde zijn kolo
niën door lokale hoofden, Frankrijk
liet eigen ambtenaren deels samen
werken met plaatselijke machtheb
ber, maar België bedisselde alles zelf.
De Kongo werd bestuurd vanuit het
ministerie van koloniën in Brussel, en
aan opleiding van enig Kongolees ka
der werd niets gedaan. Onderwijs
kwam in het Belgische koloniale
woordenboek niet voor. Op de dag
van de onafhankelijkheid had Kongo
niet één afgestudeerde arts, jurist of
natuurkundige. Voor het besturen
van een land dat zeventig keer zo
groot is als België was vrijwel nie
mand opgeleid.
De houding van onze zuiderburen
komt nog het best tot uiting in het
verhaal dat een Brusselaar vertelde
over de Expo in de hoofdstad, in de
jaren vijftig. Daar waren, zei hij, nog
„inboorlingen" te zien in een kooi. De
Belgen zagen de Kongolezen als „in
boorlingen", en de reactie zal in de
jongste gebeurtenissen die gedach-
tengang wel bevestigd zien.
Eruopees commissaris Cheysson
hij was onlangs in Zaire stelde het
gebrek aan scholing aan de kaak.
Maatschappijen die er werken, zo zei
hij, moeten zo langzamerhand toch
wel tot de slotsom zijn gekomen dat
ze een grote fout hebben begaan door
niet eerder te beginnen met het oplei
den van plaatselijk personeel. Ik sta
stomverbaasd als ik zie hoeveel wes
terse technici er nodig zijn om een
mijn in Zaire draaiende te houden.
De moeilijkheden in Zaire zijn niet in
de eerste plaats een kwestie van geld,
maar een kwestie van personeel. Het
ter plekke hebben van enkele ingeni
eurs is niet genoeg. Er moet Zairees
personeel worden opgeleid, en die op
leiding moet van onderop beginnen,
aldus de commissaris.
Hij wreef het de Zairese regering aan
dat van de hulp die door de Europese
Gemeenschap voor Zaire is uitge
trokken nog zo weinig is besteed. De
mankracht ontbreekt gewoon om
voor het geld een bestemming te
vinden.
Naastingen
Het gebrek aan kader is ook Moboetoe
opgebroken. In weer een nieuwe po
ging het aanzien te vergroten naastte
hij alle buitenlandse bedrijven. Maar
er was niemand om ze gaande te
houden, en een paar Jaar later was de
president gedwongen de „zairisering"
van het bedrijfsleven terug te draal
en. Nu juist wordt de deur weer wijd
opengezet voor buitenlandse onder
nemingen, die alle voordelen kunnen
krijgen die zij maar wensen.
Volgens westerse economen is de
„zairisering" de genadeklap geweest
voor de Zairese economie. De produk
tie ging hollend achteruit, en op het
ogenblik bestaat er bij het zakenle
ven weinig animo weer geld in Zaire
te stoppen. Net hebben we de zaak
weer een beetje draaiende, of er
wordt opnieuw genaast, aldus een
industrieel. En een collega van hem
zegt er weinig behoefte aan te hebben
nog eens geëvacueerd te worden. Op
zich is het schrijnend dat kennelijk
het bedrijfsleven nodig is om Zaire
weer uit het economisch slop te
halen.
Naast dan de westerse financiële
steun die deze week in Brussel over
een is gekomen, en waarbij het land
onder curatele van het buitenland
wordt gesteld. Behalve noodhulp
(voedsel, medicijnen) voor 35 miljoen
dollar is er het zoveelste ontwikke
lingsplan voor Zaire. Genoemd naar
Moboetoe, maar geschreven door Bel
gische economen. Want zelf heeft de
president het nooit verder geschopt
dan sergeant-majoor en tweederangs
journalist. Moboetoe is het beste
voorbeeld van het gebrek aan kader,
aldus een Fransman op de confe
rentie.
Wat het plan precies zal behelzen is
nog steeds niet helemaal duidelijk.
Het wordt samengevat als „het her
stellen van het financieel en econo
misch evenwicht", maar dat is het
intrappen van een open deur.
Behalve (misleidend) over het plan-
Moboetoe wordt ook wel gesproken
van „een Marshall-plan", en dat geeft
meteen de gevaarlijke kanten er van
aan. Met name de Amerikanen en de
Fransen op de Zaïre-conferentie wek
ten voortdurend de indruk, dat als Je
er nu maar veel geld instopt, het
Afrikaanse land er wel weer bovenop
Da?Is een misverstand. De schulden
last vormt vbor de derde wereld een
groeiend probleem en Zaïre alleen al
zit aan te hikken tegen een buiten
landse schuld van 6 miljard gulden.
Dat zal nu alleen maar meer worden.
Bovendien is gebleken dat het zonder
meer Inpompen van geld in ontwikke
lingslanden de kloof tussen rijk en
arm alleen maar groter maakt Verge
lijkingen worden gemaakt met het
Europa van de na de tweede wereld
oorlog („Marshall-plan") maar verge
ten wordt dat daar de kennis en erva
ring aanwezig waren, en dat er een
infra-structuur bestond (wegen, fa
brieken), zaken die Zaïre juist mist.
Met de steun die nu is uitgetrokken,
wordt echter vooral 't leven van een
doodziek land en van een verrot régi
me verlengd. Dit Zaïre is niet meer te
ontwikkelen. Moboetoe is opnieuw
overeind gebleven, maar het zal hem
waarschijnlijk niet lang meer lukken.
En of zijn opvolger even vriendelijk
tegenover het westen met zijn grote
belang bij de grondstoffen van Zaïre
zal staan, is nog maar de vraag. „Wie
de Russen en Cubanen in Zaïre wil
hebben moet Moboetoe steunen", zei
iemand van een Belgische actiegroep
die de „reddingsactie" voor Zaïre he
lemaal „niet zag zitten". De hulp zal
de vijandigheid bij de plaatselijke
bevolking tegenover de blanken uit
het westen verder aanwakkeren.
Al in 1971 schreef een Zaïre-kenner
„Alleen een gevoelige economische
achteruitgang zou Moboetoe's presti
ge kunnen aantasten en hem in ern
stige moeilijkheden brengen". Hij
heeft gelijk gekregen.
Dr Bert van Panhuis
rapport van Amnesty In-
ÏËKifftttonal over mishande-
door de Noordierse poli-
^Kfvan arrestanten, die ver-
j^Hht worden van terroristi-
activiteiten is zeker niet
schokkendste verslag dat
L®5Li organisatie de afgelopen
n in de openbaarheid
Et gebracht: De kans is
>t dat het wel het meest
ii tta treden rapport wordt van
H-lll^&iet-versagende speurders
f schending van de men-
j£ lachten.
een juiste beoordeling van de
iten en de beschuldigden kan
e- de situatie in Noord-Ierland niet
m beschouwing laten. Sinds een
yk. ha 1 Jaren wordt de Britse provin-
erscheurd door een smerige bur-
wlog, waarin alle middelen ge
waar digd lijken te zijn. Er wordt
ht gedood onder soldaten van
ltse leger, die de orde moeten
»ven sinds de autoriteiten in
i het zes Jaar geleden volslagen
Ie hand lieten lopen. Regelmatig
er slachtoffers onder de Royal
Constabulary, het Noordierse
lekorps, dat een geliefd doelwit
n leden van het verboden Ierse
Wlkeinse leger de IRA.
lekeur
Önwekkender zijn de vele geval*
'in pure willekeur, veélal uitge-
1 op burgers, die zich van geen
KJ bewust zijn. En dan kan het
"ten dat een restaurant wordt
*«t met een napalmbom op het
ent dal enkele volstrekt a-
verenigingen er een etentje
En dat mensen op straat
aangehouden met de vraag
k katholiek of protestant';
het antwoord niet te verenigen
he levensovertuiging van de
Meller dan volgt de kogel. En
^n vrouw, nadat gemaskerde
Kers haar man hebben vermoord
krijgt: „het spijt ons, we
nstoaku.
bejai
ale—-
evedo BW
waren in het verkeerde huis, we had
den hiernaast moeten zijn."
Tegen deze achtergrond tracht de
Britse overheid het terrorisme in
Noord-Ierland te bestrijden. Een
strijd, die bijzonder moeilijk ls want
de sluipschutters laten meestal geen
visitekaartje achter. Daarbij komt
nog dat de uitvoerders van het smeri
ge werk tot de kleintjes in de IRA of
de UDA-UVF, de protestantse para
militaire organisatie behoren. De lei
ders houden zich in schuilplaatsen
bezig met het uitwerken van de actie
plannen. Vandaar dat politie en leger
waar dat maar even kan het middel
infiltratie gebruiken om een greep te
krijgen op die leiding. De resultaten
zijn over het algemeen echter heel
gering.
Internering
Vandaar dat tot voor enkele jaren
ook op grote schaal werd geïnter
neerd. Mensen, die op verdenking lid
te zijn van een terroristische organi
satie waren aangehouden konden
voor onbepaalde tijd in kampen wor
den ondergebracht. Tegen dit middel
bestonden grote bezwaren. Met name
werd aangevoerd dat geen sprake
was van beoordeling door de onaf
hankelijke rechter bij internering.
Vandaar dat het Britse parlement via
nieuwe wetgeving het zwaartepunt
legde bij het proces voor bijzondere
rechtbanken. Het moeilijkste daarbij
is de bewijslast. Arrestanten worden
in deze sector hoogst zelden op heter
daad betrapt, er zijn maar weinig
personen zo vermetel dat ze in het
openbaar als belastende getuige op
treden, informatie van de inlichtin
gendienst kan nauwelijks openbaar
worden gemaakt omdat dan nieuwe
infiltraties worden bemoeilijkt.
Blijft over de bekentenis. Verdachte
en ondervrager, beiden kunnen van
deze situatie misbruik maken. De
verdachte kan voor de rechter verkla
ren dat de bekentenis uit hem gesla
gen is. Het resultaat is tweevoudig:
de veroordeling is op losse schroeven
komen te staan en de politie is in
diskrediet gebracht. De ondervrager
heeft maar geringe tijd om de arres
tant tot een bekentenis te brengen en
Heel vroeger speelden kinderen in Noord-Ierland nog met tinnen soldaatjes. Nu het dagelijks
leven nog steeds wordt overheerst door angst, geweld en gevaar betrekken zij de wakende
politiemannen en militairen bij hun spel.
naar mate, die tijd verstrijkt neemt
de drang om ongeoorloofde middelen
te gebruiken toe.
Met dit gegeven, komt een verslag als
dat van Amnesty International niet
als een verrassing. Het is gebaseerd
op de bevindingen van vier personen
sterke delegatie bestaande uit de Ne
derlandse jurist Korff, twee Deense
artsen en een staflid van Amnesty.
Drie van de vier waren acht dagen in
Noord-Ierland, één van de twee art
sen zes dagen. De groep ondervroeg
organisaties en individuele personen
in drie steden; de meeste ondervraag
den hadden bij Amnesty geklaagd
over hun behandeling tijdens de ver
horen. Het overgrote deel van de kla
gers werd verdacht van activiteiten
voor de IRA, een enkeling van werk
voor de Loyalisten, de protestantse
tegenvoeters van de republikeinen.
Vuile onderbroek
Een aantal van 78 gevallen ls nader
onderzocht. In de helft daarvan wa
ren geen medische bewijzen voor
handen. Deze ondervraagden vertel
den dat ze psychologisch en fysiek
werden afgemat, bedreigd, geslagen
en vernederd. Ze moesten langdurig
staan of lichamelijke oefeningen
doen. Van de overige 39 gevallen wa
ren over 26 medische dossiers be
schikbaar. Van de daarna resterende
13 gevallen deden de twee artsen bij
vijf personen zelf medisch onderzoek.
Eén voorbeeld: een man werd vorig
jaar 4,5 dag ondervraagd in het bu
reau Castlereagh in de hoofdstad van
Ulster Belfast. Hij verklaarde tegen
over de groep dat hij bedreigd en
geslagen werd. De niet-geüniformeer-
de ondervragers sloegen hem in het
gezicht en de maagstreek, op zijn
benen en zijn hoofd. Daarna werd hij
vernederd met opmerkingen over zijn
geslachtsorganen en door vuile on
derbroeken over zijn hoofd te trek
ken. De twee artsen constateerden
een zekere beschadiging van de her
senen. Bij anderen volgde een gelij
kluidende diagnose.
v
De groep komt tot de conclusie dat er
inderdaad genoeg redenen zijn om
een publiek onderzoek te houden, dat
er geen reden is om aan te nemen dat
ook de geüniformeerde politie zich
aan mishandeling schuldig maakt,
dat er onvoldoende mogelijkheden
zijn om doeltreffende aanklachten te
gen methoden in te dienen en dat de
juridische vertegenwoordiger van een
verdachte veel eerder dan nu het ge
val is bij een ondervraging betrokken
moet worden.
Boze reacties
Dat het rapport hard aankomt bij de
Britse overheid en het publiek bewij
zen de reacties. Zo wist de Britse
minister voor Noordierse zaken Roy
Mason met zijn persoonlijke gewicht
vorige week een aflevering van het
zeer gewaardeerde programma This
Week van de commerciële televisie,
waarin het Amnesty-rapport centraal
stdhd, tegen te houden. In eerdere
gevallen hadden woordvoerders van
regering en oppositie zeer boos gerea
geerd op programma's over vermeen
de mishandelingen in Ulster.
Toen Mason eind vorige week merkte
dat het rapport van Amnesty niet
was tegen te houden werd er snel een
verklaring uitgegeven. HIJ beloofde
daarin een onafhankelijk onderzoek
naar de praktijken van de politie
maar verwierp de suggestie van Am
nesty om individuele gevallen te be
kijken. Maar tussen de regels door
hebben zowel Mason als de leiding
van de RUC al gezegd dat het Amnes-
ty-team is misleid door extremisten,
die het beeld van het gezag in Ulster
willen schaden.
Een niet onaanzienlijk meningsver
schil is er ook over de procedure.
Amnesty wil een openbaar onderzoek
maar stelt daarbij wel dat om rede
nen van mogelijke intimidatie of be
dreiging de klagers anoniem moeten
blijven. Mason voelt daar in het ge
heel niet voor. Hij wenst eep besloten
onderzoek onder leiding van een
rechter, waarbij geen individuele dos
siers als basis dienen. In verscheidene
Britse dag- en weekbladen zoals de
Times, de Guardian en de Observer
zijn deze week compromisvoorstellen
aangedragen; dat er een uitgebreid
onderzoek moeten komen staat daar
bij buiten kijf.
Geen helden
De suggesties neigen naar een proce
dure, waarbij het onderzoek in princi
pe openbaar is maar in bijzondere
gevallen tijdelijk een besloten karak
ter kan krijgen. Wat in ieder geval
moet worden voorkomen is dat het
onderzoek zó achter de schermen
gaat plaatsvinden dat men om moei
lijkheden vraagt. Want mocht men
tot de conclusie komen dat er geen
grond is voor de beschuldigingen aan
het adres van de RUC, dan staat de
IRA dadelijk klaar met de beschuldi
ging dat het vuil onder het kleed is
gewerkt.
Bovendien vergroot het de kans dat
politie-functionarissen elkaar om wil
le van de eer te veel in bescherming
nemen. De Britten hebben geen be
hoefte aan een nieuwe affaire over
het gedrag in Noord-Ierland na eerst
de veroordeling door het Europese
Hof en nu de Amnesty-verslaggeving.
Maar of aan zo'n onverkwikkelijk-
held is te ontkomen is mfcar zeer de
vraag. Want er broeit meer. Dat gaat
dan om de situatie, waarin veroor
deelde extremisten zich momenteel
bevinden. In de Maze-gevangenis in
Long Kesh protesteren de gedetineer
den tegen de weigering van de autori
teiten om hen de status van „krijgs
gevangenen" te geven. Ze weigeren
zich te wassen en andere vormen van
hygiëne te betrachten en hebben vo
rige maand ook hun gevangeniskle
ren uitgetrokken. 8indsdien zitten ze
naakt in hun cellen. Het gaat hierbij
om een groep van ongeveer 300 ge
vangenen en onder hen zouden naast
republikeinen ook protestanten zijn.
De autoriteiten hebben tot nu toe
verklaard dat men de zaak onder
controle heeft maar de kpanning
neemt met de dag toe. De vrees be
staat dat er weinig meer nodig is om
de bijna 1900 gevangenen tot opstand
te brengen. En zo'n rel brengt weer
veel publiciteit. Als de Britse over
heid één ding wil vermijden dan ls het
het extremisme in de heldenrol.
