een Zeeuw, die de
neerste Amerikaanse socialist werd
3
Bel voor
inlichtingen over
het plaatsen
van mini-
advertenties
020-936868
(10 lijnen).
Laat een ieder
Laat ons vasthouden
ïn Auschwitz-comité
dringt aan op
1de uitlevering Wagner
Afgestudeerden
HTS krijgen
moeilijk baan
Studentenstops elf faculteiten
2 gespreksleiders (man/vrouw)
:T
ATERDAG 3 JUNI 1978
Trouw/Kwartet
27
W. Schutte Nordhfli
Wat is er in Amerika over van
Nederland? Vorige week
schreef ik in deze krant over de
Hollanders in Michigan en hun
herleefde belangstelling voor
hun afkomst. Maar zij zijn na
tuurlijk maar de tweede trek,
pas in de negentiende eeuw
zijn ze naar de nieuwe wereld
gekomen. Veel oudere papieren
hebben de Hollanders aan de
Oostkust, of tenminste hun af
stammelingen, en al zijn zij
veel verder van hun tradities
afgedwaald, ook onder hen be
staat de trots op hun herkomst.
Overal in de Amerikaanse ste
den bestaan Hollandse „socie
ties", en het wordt algemeen
als een onderscheiding be
schouwd Neêrlans bloed in de
aderen te hebben vloeien.
De Hollanders, zo is de overtuiging
onder de meeste van deze zeer ge
slaagde Amerikanen van het eerste
uur, van de zeventiende eeuw, waren
het voorbeeld in al de deugden die
een natie groot maken: arbeidzaam
heid, netheid, godsvrucht (liefst pro-
Jtestant) en bovenal steil individua
lisme. De profeten van „free enter
prise" waren ze, de voortrekkers van
het kapitalisme, en zo de geliefde
voorbeelden voor de Yankees. Som-
imigen beweren zelfs dat dat woord
afkomstig is van de naam Jan Kees,
maar daar wil ik afwezen. In elk
geval, aan de wieg van het liberalis
me (dat woord in zijn thans in Neder
land gangbare zin gebruikt, in Ame
rika betekent het iets heel anders)
stonden onze vaderen, thuis en
overzee.
Maar ik stuitte vandaag op de schim
van een heel andere Hollander uit
die vrije pionierstijd. Op mijn om
weg terug naar huis uit het verre
Midden-westen ben ik namelijk te
recht gekomen aan de Oostkust, in
de kleine staat Delaware. Daar be-
zoek ik de historische plaatsen die
vertellen van de zeventiende eeuwse
Hollandse kolonisatie.
Om even de geschiedenis op te ha
len: nadat Henry Hudson in 1609 de
naar hem genoemde rivier had ont
dekt en passant nog een hele reeks
andere inhammen en baaien (waar
onder de Delaware-baai), werd er
vanuit het vaderland een aanvanke
lijk aarzelende en altijd onzekere
kolonisatie op touw gezet onder de
tijden supervisie (sinds 1621) van de West
tijden Indische Compagnie,
tijden
tijden Altijd onzeker, de compagnie werd
tijden het er nooit met zichzelf over eens (of
anders gezegd: haar grijpgrage direc
teuren wisten nooit persoonlijk be
lang en compagniesbelang uit elkaar
an dflte houden) of ze de snelle rijkdom
men te verdienen met de Bonthan
del een bredere basis wilde geven
van permanente agrarische koloni-
satie, of die twee doelen elkaar niet
eigenlijk in de weg stonden. Ener
zijds wilde zij een absoluut monopo-
if- lie behouden, anderzijds toch kolo
nisten aantrekken, die in een al te
afhankelijke positie kwamen, wat'
leidde tot eindeloze conflicten. De
hele geschiedenis van tragisch falen,
van strijd en getwist en eindelijk een
plotselinge ondergang toen in 1664
Het oude stadhuis in het Noordhollandse Hoorn dat model heeft gestaan voor het Zwanendael-
museum in het Amerikaanse stadje Lewes.
de Engelsen de hele kolonie met
dwang in beslag namen.
Expansie
Een logische ontwikkeling: de kleine
Nederlandse kolonie was nooit in
staat geweest genoeg mensen aan te
trekken en werd daardoor het van
zelfsprekende slachtoffer van de ex
pansie van de Puriteinse Engelsen in
Nieuw Engeland, die in steeds grote
ren getale de weg naar het westen
zochten en zo botsten met de Neder
landers. Stuyvesant, de laatste Ne-,
derlandse gouverneur, wilde zich
nog verdedigen maar de verstandige
burgers van Nieuw Amsterdam ko
zen liever eieren voor hun geld en zo
kwam het roemloze einde. Zonder
slag of stoot werd Nieuw Nederland
New York.
Alleen in de afgelegen kolonie in het
zuiden aan de Delaware-baai (nog
geen tien jaar eerder even brutaal
door de Nederlanders op de Zweden,
veroverd) pleegden de Engelse bezet
ters geweld: zij verwoestten de Ne
derlandse nederzetting bij het
plaatsje Lewes (zoals het nu heet).
Daar was ik vandaag, op speurtocht
naar het verleden. Lewes is een rom
melig havenplaatsje (wie in deze
het-
AMSTERDAM (ANP) - In een tele
gram aan de Braziliaanse ambassa
deur in Den Haag heeft het Neder
lands Auschwitz-comite aangedron
gen op uitlevering door Brazilië van
de voormalige ondercommandant
van de concentratiekampen Sobibor
en Treblinka, de 66-jarige Gustav
Franz Wagner. Het Auschwitz-comi
té waarin overlevenden en nabe
staanden van slachtoffers zijn ver
enigd wijst erop. dat in Sobibor
ruim 34.000 Nederlanders zijn ver
moord.
Van onze onderwijsredactie
streken een mooi oud stadje wil zien,
ook van Hollandse herkomst, moet
iets noordelijker gaan, naar New
Castle, het oorspronkelijke Nieuw
Amstel). Maar midden in Lewes,
staat een gebouwtje zo Hollands,
zo'n vreemd element in die Ameri
kaanse chaos, dat je er even raar van
staat te kijken. Dat is zowaar een
Hollands trapgeveltje, met de ge
bruikelijke ornamenten en luiken,
een door een door zeventiende-
eeuws werkje, lieftallig in het gras.
Even zou je dromen dat dat nu de
rest is van het grote verleden, maar
bij nader toezien ontdek je op de
gevel de*jaartallen 1631-1931. Zo zit
het in elkaar: driehonderd jaar na
dat de eerste Nederlanders zich hier
gevestigd hadden, in wat zij toen
Zwanendaal noemden, besloot de
stad Lewes dat verleden te doen her
leven. De eerste nedeizetting was
grotendeels uit Hoorn gekomen, en
daarom werd nu, in de twintigste
eeuw, een architect naar die oer-
Hollandse stad gestuurd, een zekere
meneer Martin, en die kwam terug
met een copie, op papier, van het
halve Hoornse stadhuis. Dat werd
toen gebouwd, dat staat er nu.
Bovenop de trapgevel staat een
standbeeld, een parmantige Hol
landse held. Dat stelt de bekende
ontdekker, zeevaarder en dagboek
schrijver David Pieterszn de Vries
voor, de leider van deze eerste kolo
nisatie, of tenminste de man die de
eerste kolonisten aan wal bracht,
maar die toen hij het volgend jaar, in
1632, terug kwam, moest ontdekkin
gen dat die eerste vestiging geheel
door de Indianen was uitgerooid.
De Vries is een uiterst interessante
bron voor onze kennis van het verle
den van ons Nieuw-Nederland en hij
staat daar heel terecht zo fier, hij is
als het ware de belichaming van al
die Nederlandse deugden die zo'n
diepe invloed op de Amerikaanse
ontwikkeling hebben gehad.
Socialist
Maar hij was niet de man die ik
zocht, die ik eigenlijk kwam herden
ken. Er had een andere Hollander hie
op de kust gewoond, een man die
van totaal andere aard was, die we
rustig de eerste socialist op Ameri
kaanse bodem mogen noemen. Maar
van hem is geen spoor meer over, in
het Zwanendael museum, want zo
wordt het Hoornse huisje gebruikt,
is zijn naam niet vermeld, zijn por
tret hebben we niet, zijn graf is hier
niet, er is niets, hier aan de zee, dat
aan hem herinnert. Alsof de harde
wind alles heeft uitgewist.
Maar zijn naam is groot genoeg. De
beschrijvers van de geschiedenis van
het socialisme, Quack, Bernstein en
anderen, rekenen hem altijd bij hun
kerkvaders om de oorspronkelijk-
een,
9 25
itiës
97.
In een tweede telegram aan minister
Van der Klaauw van buitenlandse
zaken vraagt het comité hem de uit-
j levering bij Brazilië te bevorderen.
Wagner is donderdag in verzekerde
bewaring gesteld, nadat hij zich
eerst vrijwillig bij de politie had ge
meld. Volgens het Braziliaanse mi
nisterie van justitie is dat gebeurd
op verzoek van West-Duitsland, dat
nu negentig dagen de tijd heeft om
om uitlevering te vragen.
De Oostenrijker Simon Wiesenthal,
die Wagner op het spoor was geko
men, had overlevenden en nab
estaanden van omgekomen in con
centratiekampen gevraagd bij Brazi
lië op uitlevering aan te dringen.
I Wagner wordt ervan beschuldigd
verantwoordelijk te zijn voor de
dood van 250.000 joden.
DEN HAAG Elf procent van alle
in 1977 geslaagde hts-ers had in no
vember, vijf maanden na het eind
examen, nog geen werk gevonden.
Dit blijkt uit een enquête, die de
Nederlandse ingenieursvereniging
Niria onder 1500 afgestudeerden van
de hogere technische scholen heeft
gehouden.
Het aanvangssalaris is weliswaar ge
stegen in vergelijking met voorgaan
de jaren, maar relatief bleven ze ach
ter bij de algehele loonontwikkeling.
Het gemiddelde aanvangssalaris be
droeg 2030 gulden bruto per maand.
Bij de overheid werd iets meer ver
diend, gemiddeld 2184 per maand.
Toch waren er 13 geslaagde hts'ers
die opgaven minder dan 1500 gulden
bruto per maand te verdienen.
Niria noemt het achterblijven van de
salarissen voor afgestudeerde hts-in-
genieurs met name in het bedrijfsle
ven, een kwalijke zaak. De geringe
maatschappelijke waardering van
de ingenieursopleiding aan de hts en
aan de hogere agrarische scholen zal
ongetwijfeld van invloed zijn op de
belangstelling voor de opleiding, al
dus Niria.
Laat een ieder die kan, met volhar
dende liefde (want God lijdt al zo
lang) werken zonder wanhopen om
anderen te verlichten die nog in de
duisternis zijn. Want als zij die in
het licht zijn anderen afwijzen of in
de steek laten, dan hebben de blin
den geen goede leiders, dan moeten
ze wel verdwalen, en geleid door
blinden in de diepe afgrond zamen-
lijke welzijn zich inspannen om alle
partijschap op te ruimen en alle
menselijke uitvindingen, opdat de
here Jezus alleen Heer en Meester
wordt. Wij hunkeren er uit de grond
van ons hart naar dat alle mensen
worden tezamen gebracht onder die
ene naam.
-
DEN HAAG (ANP) - Minister Pais
van onderwijs en wetenschappen
heeft studentenstops vastgesteld
voor elf studierichtingen: genees
kunde, tandheelkunde, diergenees
kunde, lichamelijke opvoeding, bio
logie, farmacie, fysische geografie,
pedagogische en andragogische we
tenschappen, geschiedenis Engels
en Spaans.
Dit is in overeenstemming met het
advies van de Academische Raad en
met de voorlopige vaststelling van
de bewindsman. Wel zijn preciese
aantallen van toe te laten eerstejaars
voor sommige studierichtingen iets
veranderd.
heid en het ware socialisme van zijn
plannen. Pieter Comeleszn Plock-
hoy heette hij, uit Zierikzee was hij
afkomstig, maar van zijn jeugd en
opleiding weten we niets. We kennen
hem eigenlijk het beste uit de belde
panfletten waarmee hij, in 1658 en
1659, probeerde de Engelse regering
(Cromwell en toen die in 1658 stierf
zijn zoon) te overtuigen hoe de we
reld het beste hervormd kon worden.
Hij dacht daar groots en simpel over,
het was allereerst nodig om ware
broederschap te kweken en waar
kon dat anders vandaan komen dan
uit het woord Gods. Tot nu toe had
den de theologen dat verduisterd,
maar als nu in elke stad, elk dorp,
middenin een tempel, een huis van
het Woord, werd gebouwd, waar de
Bijbel open lag, waar de mensen
samen konden komen en dat lezen,
zouden ze dan niet ontdekken hoe
helder, hoe zaligmakend, al op aarde,
de waarheid was! Echte gemeen
schap zou zo ontspringen, de mensen
zouden elkandes lasten dragen, de
geest van Christus zou de wereld
veroveren. Essentieel voor Plock-
hoy's denken was de idee dat een
mens in eenvoud moet leven, dat hij
niet zoveel nodig moet hebben, moet
willen hebben.
Onlangs las ik in de week-editie van
de NRC (een luchtpost-krant die de
Hollanders in de verstrooiing aan
het vaderland bindt) een stuk van
Henk Broekhuis, waarin hij uiteen
zet, met sublieme liberale logica, dat
het onzin is dat er bepaalde dingen
zijn die de mensen niet nodig heb
ben, die ze door het kapitalisme wor
den aangepraat, door de boze recla
me. Want hoe moet je, redeneert hij,
wetensschappelijk vaststellen wat
een mens wel of niet nodig heeft.
Logisch geredeneerd is daar geen
speld tussen te krijgen. De idee dat
er bepaalde dingen zijn die een mens
beter niet kan hebben, dat er in het
algemeen een teveel van bezit kan
zijn, dat is ongetwijfeld een geloof
sartikel, niet een rationeel stand
punt. Vrouw Armoede is de bruid
geweest van dromers, niet van filoso
fen. Wat tot de vrede van de ziel
dient valt buiten alle becijfering.
Eenvoud
Plockhoy, die een christen was, heeft
dat geloof gehad, dat de ware vrede
bestaat in eenvoud en gemeenschap
met andere mensen. Maar Plockhoy
was ook een socialist, geloofde te
vens dat zulke vrede te becijferen
was, dat er tenminste een plan ge
maakt kond worden, redelijk over
dacht tot verbetering van de mensen
en hun wereld. Aanvankelijk dacht
hij daarbij aan de hele wereld, maar
na zijn mislukking in Engeland
(waar Cromwell stierf en de Repu
bliek twee jaar later ten einde kwam,
en de vraag is wel of er anders voor
Plockhoy oren open waren geweest,
behalve dan die van verwante dro
mers) niet meer.
Zoals zoveel Utopisten later begon
hij over een vestiging in de nieuwe
wereld te denken, of misschien werd
hij op dat idee gebracht omdat de
stad Amsterdam kolonisten zocht
om izch te vestigen in haar nederzet
tingen aan de Delaware-baai (het
gebied dat de heren burgemeesters
van de West-Indische Compagnie
Laat ons vasthouden aan dat wat in
het leven het beste is, namelijk de
universele liefde voor Gods schep
ping; en als de wereld ons niet ver
dragen kan en als zij ons verbeterlijk
toeschijnt, laat ons dan onze vriend
schap en gemeenschap beperken tot
enkelen in getal, en afgezonderd van
anderen in vrede leven, daar waar
wij ongehinderd elkaar kunnen lief
hebben en de wonderen van God
overdenken, het brood eten dat wij
met onze eigen handen verdienen,
het lichaam slechts geven wat nodig
is voor onze naaktheid, honger, dorst
en vermoeidheid, om onze nooddruft
en gezondheid te bestendigen, dan
zal het blijken hoeveel dingen we
best kunnen missen, hoeveel dingen
we beter kunnen laten, en welke
dingen we beter niet kunnen weten,
hoeveel dingen ook we moeten ver
mijden, in welke dingen wij het bes
te tot vrede kunnen komen, en hoe
veel makkelijke het is om Christus
in zijn geringen ter wille te zijn met
een penny dan de wereld met een
pond.
Want vorsten worden nei geboren
met de bodoeling om statige paleizen
te bouwen; de geleerden worden neit
geboren om vele nutteloze en groten
deels ijdele boeken te schrivjen; de
rijken worden niet geboren om op
hun goud en zilver en kristal te
pochen; de rest van de mensen
wordt niet geboren voor allerlei nut
teloze handenarbeid; in één woord,
de mensheid is er niet om allerlei
verschil in opleiding te genieten, rijk
te worden en zich in excessen te
buiten te gaan; maar al die kwellin
gen van de geest heeft zij zelf uitge
vonden en nu tot een gewoonte ge
maakt, zodat het leven elke dag
moeilijker wordt, door zoveel smar
telijke en zware verande
ringen
Laten anderen het maar niet euvel
duiden dat wij niet veel geven om
wetenschap die zonder Christus is,
dat we die liever niet willen kennen,
als wij daarvan al gedronken hebben
dat wij het dan liever weer vergeten,
en met enkelvoudigheid van hart als
kinderen worden, die niets weten
van genot en ceremoniën en rijk
dommen en dwaze arbeid: dat wij
naar God toe willeu leven, onbe
zwaard, onbezorgd over al de dingen
die overbodig zijn, ons verheugend
in ware gelijkheid, en verder alleen
Christus erkennend als onze Heer
en Meester, en in deze school van
Hem hopen wij dat de goddelijke
mystcrieën en de geheimen der na
tuur, en de overdenking van zeldza
me zaken, ons niet zal ontbreken,
want Hij heeft het eenmaal duide
lijk gemaakt door het voorbeeld van
zijn apostelen en heiligen, hoe
machthebbend zijn leer is, en hoe
Hij zijn rijkdommen ontvouwt en in
het bijzonder zijn onuitputtelijke
schatten geeft daar waar menselijke
wijsheid faalt en de kennis der we
reld wegsmelt.
hadden overgenomen en hoopten te
ontwikkelen).
Plockhoy stelde een compleet plan
op, een soort socialistische grondwet
van 117 artikelen, maar wel wat ge
matigd om in de gunst te komen van
de Amsterdamse heren die tenslotte
de overtocht moesten betalen.
Dat stuk blijft een uiterst boeiend
document. Wat hij izhc voorstelde,
was een maatschappij van mensen,
samenwerkend als één gezin, die hun
gezamenlijke arbeid zes uur per dag
zouden geven aan de gemeenschap
en de opbrengsten samen zouden
delen, de rest van hun tijd en werk
was voor henzelf, Pockhoy wilde
geen volstrekte gelijkheid. In vrije
geheime verkiezingen zouden de le
den der gemeenschap jaarlijkse hun
gouverneur kiezen, maar de wetten
zouden ze zelf ir. gezamenlijke verga
dering maken, enzovoorts. Tot in alle
details regelde de Zeeuwse dromer
zijn kolonie, buiten de boze wereld,
in de vrede van het verre Nieuw
Nederland.
Geen tijd
Wat moet ik daar verder van vertel
len? Dat hij eindelijk zijn kans
kreeg? De Amsterdamse vroede va
deren zaten zo verlegen om mensen
dat ze hem met plan en al slikten en
in 1663 uitzonden. Dat het wel moest
mislukken, want zoiets kan natuur
lijk niet! Dat denk ik helaas ook,
maar ik weet het niet, want Plock
hoy kreeg de tijd niet.
Ja, hij kwam wel aan in Delaware,
maar het was 1663, één Jaar voor de
Engelsen de hele zaak bezetten, en
zoals gezegd, uitgerekend zijn Uto
pia met de grond gelijk maakten.
Waarom? Het wordt gezegd dat het
te maken had met het verzet dat de
Nederlanders in het fort Casimir,
aan de Delaware-baai hadden gebo
den tegen de Engelse overval. Maar
dat was meer dan 120 kilometer
noordelijker. Mij lijkt het waar
schijnlijker dat de Engelse Royalis
ten in Plockhoy en de zijnen de geha
te „Levellers", de radicalen heren
den die ze in eigen land sinds de
Restauratie van 1660 ook zo ver
volgden.
Zekerheid is er niet. Alles wat we
weten is dat dit eerste Amerikaanse
Utopia, het eerste in een eindeloze
rij, ontijdig om hals werd gebracht.
De verdere geschiedenis is duister.
Van Plockhoy zelf weten we alleen
dat hij dertig jaar later, arm en blind
in de Duitse kolonie in Germantown
bij Philadelphia aankwam. Daar is
hij liefdrijk opgenomen,, een oude
man wiens leven mislukt leek, wiens
plannen gefaald hadden.
Een Christen-socialist avantrla-let-
tre, een onverbeterlijke dromer, zeg
een dwaas, een verdwaalde, een ver
eenzaamde stem. Een andere. Hol
lander dan de meesten, wiens beeld
niet op een gevel staat, naar wie geen
straat en geen vereniging genoemd
is.
Zuivelheid
Maar men kan nog vandaag zijn
stukken niet lezen, zijn stem niet
horen, zonder onder de indruk te
komen van zoveel zuiverheid, zoveel
onschuld, helder als water, met een
glans van heilige dwaasheid wizjer
,dan de wereld. Een paar voorbeelden
daarvan zet ik hierbij in kaders, Zij
vertellen beter dan ik kan waarom
hij derdacht moet worden, hoeveel
sterker weer het woord is dan alle
monumenten in steen.
En als ik denk aan al de honderden
latere soortgelijke pogingen om de
ware gemeenscahp te stichten in de
nieuwe wereld, als ik die schitteren
de geschiedenis van menselijk, bo
venmenselijk hopen en falen over-
.denk, dan vind ik dat werkelijk
Plockhoy verdient geëerd te worden
als een erflater van Amerika, zij het
een ander Amerika dan er tot stand
is gekomen, dan de Hollanders be
gonnen zijn.
Dit is het laatste van een serië van
drie artikelen. Het eerste stond in
onzekrant van vorige week zaterdag,
het tweede werd woensdag geplaatst.
INTERKERKELIJKE STICHTING VOOR
GEESTELIJKE GEZONDHEIDSZORG
VOOR 'S-GRAVENHAGE EN OMGEVING
bestaande uit een team van momenteel 4 gespreksleid
sters en 1 fulltime preventiefunktionaris, zoekt
die willen deelnemen aan een training die gericht is op het
verkrijgen van de vaardigheid tot het geven van voorlich
ting en het begeleiden van groepsgesprekken in het kader
van het Projekt Seksuele Vorming en Voorlichting.
De nieuwe gespreksleiders zullen m.i.v. 1 augustus 1978
meewerken aan voornoemd projekt. De werkzaamheden
hebben voornamelijk plaats binnen het voortgezet onder
wijs.
Vereisten:
Motivatie en geschiktheid voor werkzaamheden op het
terrein van de seksuele vorming en voorlichting. Geen
specifieke beroepsopleiding vereist. Wel verplichting tot
deelname aan de training die kosteloos is en plaats vindt
in de maand juni 1978.
Betaling:
Op uurbasis volgens rijkssubsidieregeling.
De betaling is zodanig'dat sprake is van „bijverdiensten".
Geen vast dienstverband. Geen sociale voorzieningen.
Aanmeldingen te verrichten aan, of informatie in te winnen bij: Mevrouw
M. C. Römer, Bureau Preventie, adres: Willemstraat 26, 's-Gravenhage,
telefoon: 070-64 69 55.
