Godsdienst is 'in' in Ameri
Roxy Dual.De lekkerste
'teer-en nicotine-arme sigaret,
<a
Uit brieven van lezers
Moeilijkheden bij
trekken bedrijven
naar Apeldoorn
ENSOAG 31 MEI 1978
■M
■ïm.
<P-
TROUW/KWARTET PS15-RH17
Oere rubnefc >s uitsluitend besiemd vooi Korte teaciies op m dere Krant geieren
DeccWen art*et«n en commentaren, en met voor gedichten, open brieven, ópioepen
ot 'eacties op advertenties (deze laatste dienen tot de directie gericht te wordenDe
mzendmgen voor deze rubriek dienen zo beknopt mogeii|k te zijn De redaciie behoudt
i ch het recht van bekorting voor Het is ons helaas met mogelgk over eik geval
van bekorting o» nietpiaatsing (doorgaans een gevolg van een te groot aanbod) te
corrtiponderen Brieven adresseren aan Secretaris hoofdredactie Trouw.
Postbus 859. Amsterdam Bi| publicatie worden naam en woonplaats van de
schrijver vermeld
jakker schudden
las dat rechtse kringen in de Her-
aprormde kerk een nieuwe publikatie
tverwegen „welke de kerk wakker
ichudt" Ds. Brussaard schrijft in
jg-ijn boek .Als mus op het dak": „We
js-nogen niet heersen over het gedrag,
tf het belijden van onze medemen-
ien" Zou daar de eigenlijke oorzaak
Iggen? Het komt mij voor, dat als je
£tij kiest voor de armen, en voor
mensen die geen recht wordt ge
in, er goed op je gelet wordt. Jezus
liest duidelijk voor de armen, dat is
4-n ook zijn ondergang. Zo iemand u
ingt één mijl te gaan, ga er twee.
lien iemand u de mantel vraagt,
if ook de rok. En u op de wang
lagen wordt, keer ook de andere
i. Wat doen we met die Heer? De
tplrettlsche angst, als voedingsbodem
"(an het geloof, heeft ons in zijn ban.
We ziin niet in staat het bevrijd zijn
ie»
ild
te vieren, en anderen daarin te laten
delen. Vandaar dat vele jongeren het
buiten de kerk zoeken, o.a. in vrije
geloofsgroepen.
Nigtevecht H. Rensenbrink
Frans (3j
Moet het Frans op onze scholen blij
ven? Ja, natuurlijk. Maar hoe? In
Engeland is het volgende experi
ment gedaan: In één klas werd een
jaar Frans onderwezen en in de pa
rallelklas Esperanto. Het tweede
jaar gihg de ene klas verder met
Frans, terwijl de andere met Frans
begon. Het derde jaar bleken de Es-
peranto-leerlingen met Frans verder
gevorderd te zijn dan de anderen.
Dat betekent: Sneller Frans leren en
nog een taal op de koop toe! Ik zie
geen enkele reden om het in Neder
land niet te proberea
Amsterdam drs. J.Tensen
Beernink
Beernink wil wel de bede terug in de
troonrede, maar geen veroordeling
van Zuid-Afrika wegens de grote
apartheid (Trouw 20 mei). Hij is te
genstander van boycotacties, onder
het mom, dat de kleine man er de
dupe van wordt, terwijl de zwarten
keer op keer zeggen liever korte tijd
nog heviger te lijden, indien er uit
zicht op bevrijding van het blanke
juk is. Met de UCN-motie van Van
Houwelingen zouden we ons lelijk in
de internationale nesten hebben ge
werkt. De Braziliaanse historicus dr
O. Buchsbaum. stelt, na een maan
denlang onderzoek in Brazilië, en
West-Duitsland. dat de beste Duitse
geleerde die tijdens de oorlog voor
Hitier aan kernonderzoek meewerk
ten, na de oorlog topfuncties kregen
in de Duitse atoomindustrie. Verder
zegt hij ervan overtuigd te zijn, dat
Duitsland het atoomverdrag met
Brazilië heeft gesloten om uiteinde
lijk samen met Brazilië de atoom
boom te kunnen maken, 't Zou mis
dadig zijn als het CDA hieraan mee
werkte. De bede in de troonrede lijkt
dan de vlag te zijn, die de lading
ongerechtigheid moet dekken.
Dieren M. van der Wende-Batenburg
door J. W. Schulte Nordholt
De godsdienst in Amerika is „in", in de mode.
alom aanwezig, zij doortrekt het hele leven, men
kan er nauwelijks aan ontkomen, lijkt het wel.
Overal langs de grote wegen ziet men tussen de
afschuwelijks reclameborden die auto's en ho
tels en wat niet al aanprijzen, geweldige op
schriften die melden dat het bloed van Jezus
Christus reinigt van alle zonden en dergelijke
bekende teksten. De bijbel wordt alom ijverig
verspreid, op een vliegveld krijg ik het evangelie
van Johannes in de hand gedrukt, op onze
campus word ik verrijkt met een dundruk-
uitgave van de evangeliën plus de spreuken van
Salomo, alles natuurlijk in de ware vertaling uit
de zeventiende eeuw (net als bij ons nooit meer
geëvenaard in dichterlijke kracht, maar wel
bedekt met het platina van heiligheid). Op de
Amerikaanse universiteiten werkt een evangeli
satievereniging, de Campus Crusade for Christ,
die maar liefst 6000 vaste mensen in dienst
heeft. Godsdienstige organisaties hebben speci
ale televisiestations of huren voor duur geld
uren zendtijd, en dat kan makkelijk uit. want
commercieel doen vooral de fundamentalisti
sche en extatische vormen van christendom,
incluis de gebedsgenezing, het uitstekend.
Commercie en christendom sluiten
gemakkelijk een verbond hier. Dat
mag ons vreemd voorkomen, mij
tenminste zeer. al vanaf dat ik voor
het eerst in dit land kwam, warempel
al 24 jaar geleden. Ik herinner me
nog hoe raar ik het vond in een kerk
in het zuiden waaiers in de banken te
zien liggen (waarmee de gelovigen
zich tijdens de preek koelte toewui
ven, meer nuttig dan stichtelijk) met
aan de ene kant vrome teksten er op
en aan de andere kant reclames voor
melkpoeder, tandpasta etc. Mis
schien went men daaraan als men
hier blijft, ik blijf het als onregelma
tige bezoeker erg vreemd en onaan
genaam vinden.
Het is makkelijk een beeld van de
Amerikaanse christelijke wandel te
krijgen dat alleen maar afschrikwek
kend is. Die hele luidheid, zakelijk
heid, al die mannen op de tv, in
opzichtige pakken en veel te brede
dassen, die met een mechanisch ge-
Nu moetje
gewoon kiezen
Je leest in een officiële publikatie van het
Ministerie voor Volksgezondheid dat Roxy Dual
laag in 'teer' en nicotine is.
En je hoort van anderen dat Roxy Dual
bovendien een uitstekende filtersigaret is.
Dus probeer je'm. r^n ei-st
En je maakt je keus. [tn| I I I I
mak stichtelijkheden verkopen, net
een soort opgepoetste poppen, hui
veringwekkend in handigheid. Bij
vrienden zag ik een uitzending van
een gebedsgenezer, die reeksen weer
loze vrouwen over het hoofd aaide en
ze zo suggereerde dat ze wéër of
beter zien, lopen, horen en wat niet
al konden. Wat verschrikkelijk is het
toch als het christendom een gereed
schap in handen van charlatans
wordt.
In handen van mensen
In handen van mensen. Is dat niet de
kern van ons christelijk dilemma,
dat het een godsdienst is zo schoon
en zo diep en zo waar, dat men (om
de dichter Nijhoff te citeren) van de
vervuldheid eerst na jaren spreken
durft, maar dat de mensen er bij
leven moeten en het dan naar zich
toe halen, vastzetten, vastspijkeren,
gebruiken bij alles wat ze doen, in de
politiek, en zelfs in de oorlog? En
zelfs in de commercie? Kan het an
ders. hoe kun je iets hebben en niet
hebben?
In Amerika is er op het ogenblik de
rage van het herboren-zijn populair.
Er wordt zekerheid verlangd en ge
geven: vele bekende mensen, de pre
sident van het land voorop, staan
bekend als bekeerde christenen. Het
is bijna een soort reclame, in elk
geval een grote aanbeveling. Hoe
dramatischer de bekering hoe fraai
er. Mij boeit in het bijzonder het
geval van de eertijds radicale neger
schrijver Eldridge Cleaver, schrijver
van het meesterlijke boek „Soul on
Ice", zo'n felle aanval op de Ameri
kaanse samenleving dat het in dit
land met zijn bijna masochistische
onzekerheid wel populair moest
worden.
Cleaver is indertijd naar Algiers ge
vlucht en in vele communistische
landen onthaald en gehuldigd als
een slachtoffer van het Amerikaanse
racisme, kapitalisme etc. (want niet
alleen de christenen hebben geijkte
termen bij de hand). Maar hij is als
een verloren zoon teruggekeerd in
zijn vaderland, hij is bekeerd, geheel
en al, met zijn eertijds ook zo radica
le echtgenote. Nu zijn die twee op
evangelisatie-uitzendingen van de tv
verschenen, met Pat Boone en der
gelijke blijde zangers. Nu getuigen ze
van Jezus en verkondigen dat de
Amerikaanse democratie de enige
redding is.
Nationaal
Dat is namelijk een kem-aspect van
dit bekeringschristendom, het is al
tijd tegelijk nationaal en dan ook al
gauw, maar lang niet altijd, conser
vatief. Het gevaar van de verbinding
„God en vaderland" (om misver
stand te voorkomen, natuurlijk be
staat er zoiets, er bestaan banden
van God naar alles en naar niets) is
hier minstens zo groot als bij ons die
gemiddeld „God. Nederland en
Oranje" toch wel te boven komen.
Er bestaat wat men wel noemt Ame
rican Civil Religion, een complex
van gedachten waarin godsdienst
een soort steun aan. bijna uiting van
Amerikaans moreel bewustzijn is.
Bij een of andere nationale plechtig
heid moet er meestal gebeden wor
den, en of dat nu door een pastoor,
dominee of rabbijn gebeurt, doet er
niet zoveel toe. De godsdienst is een
grootste gemene deler voor een nati
onaal welbehagen, en het is dan ook
heel gewoon en graag gezien als lei
ders des lands biddens op foto's in de
kranten verschijnen.
American Civil Religion is een com
binatie van moraal en optimisme en
eigenlijk al heel oud. Waarschijnlijk
liggen de wortels daarvan, denk ik,
bij Jefferson en zijn verlichte
deïsme.
Reactie
Maar er is ook veel reactie op dit
alles. Het beeld van het Amerikaan
se christendom moet niet, mag niet
bepaald worden door deze concreet
heid, dit samenstel van commerciële
en nationale zekerheden. Er is ook
het andere, het minder zichtbare,
tenminste minder opzichtige chris
tendom van ontelbare gewone men
sen, die in stilte en hoop hun kracht
vinden (om een beroemd Luther-
woord aan te halen).
Het probleem is dat het moeilijker is
hen te beschrijven, wegens hun be
scheidenheid, en ook omdat ze geen
blok vormen, geen macht willen zijn.
Ze zijn verspreid over vele kerken,
men hoort hun stem in allerlei bla
den. gedempt maar onmiskenbaar.
Zij vertegenwoordigen de christelij
ke principiële onzekerheid, afstand,
tegenover al de zekerheden van de
fundamentele of rationele mensheid.
Ze hebben geen godsdienst om ande
ren mee om de oren te slaan en zeker
niet elkaar. Ze leven op grenzen, ze
zijn trouw aan hun kerkgenootschap
maar weten hoe betrekkelijk hun
gelijk is, hoe groot de wereldkerk; ze
kennen de sociale bezieling die van
de Bijbel uitgaat, maar weten dat
het in de Kerk om nóg iets. om
oneindig véél meer gaat; ze houden
vast aan de traditie, in de liturgie en
het leven, maar niet om die vormen
zelf; ze lezen de Schriften, maar le
ven bij de stem die er achter spreekt.
Ideaalbeeld
Wat beschrijf ik nu. een soort ideaal
beeld, althans voër
zichtbare kerk? Een
dom. omdat het nocl
vrijzinnig is. en Goc
die afschuwelijke w<
meer bepaald kan
schien. maar iets wat
zo als in Nederland
heid vind. En dat ntal
nieuw is.
lijs 1
van de on-
fwaar ehristen-
l^orthodox noch
zij dank door
ook niet
worden? Mis-
k toch hier net
net dankbaar-
tfurlijk ook niet
De kerk in Amerika,
stem van de ware
John Woolman, als
tiende eeuw tegen de
testeert, dat is het liec
gen dichter John Gre
dat is ook de
leilige quaker
1 ij in de acht-
slavernij pro
van de ingeto-
nleaf Whittier
(zie het liedboek), dit Is Abraham
eind van de
getuigt dat.
Lincoln die aan het
Burgeroorlog in 186:
hoewel beide partijeri tot dezelfde
God bidden. God nati Urjijk niet aan
beide kanten tegelijk Jkan zijn want
..de Almachtige heeft^zijn eigen be
doelingen", dat zijn dekiominees van
de Social Oospelbewbglng. die de
aandacht van een verstarde kerk op
de ellende van de slunjs richten, dat
is Reinhold Niebuhr aie zijn mede
christenen wijst op de ironie van de
Amerikaanse geschiedenis, het grote
gevaar van alle kruisqpcht-mentali-
teit. En zo maar voo^t, er zouden
zoveel namen van minder bekende,
gewone mensen genoemd moeten
worden, die leefden naar wat ze ge
hoord hadden, de onvergankelijke
stem van Christus.
Buechner
Voor mij de ontdekking in dit ver
band waren de boeken Ivan Frede-
rich Buechner. Is die naam in Neder
land doorgedrohgen? Die schrijver
schijnt *en dominee en romancier te
zijn ergens in Vermont, ifc Weet niet
meer van hem dan achtefc op de flap
van zijn boeken staat. Ik had alleen
van hem gehoord doordat ohze do
minee hier me op hem wéés. In drie.
vier christelijke boekwinkels, van
die bloeiende, uitgebrei ie zaken
waar alle boeken van C. Sj Lewis en
andere voortreffelijke apologeten
evenzeer verkocht wordi n als de
meest onwaarschijnlijk afgrijselijke
plaatjes van Christus als ten soort
filmheld uit Hollywood, efen onbe
daarlijke kitsch, in diverse zulke
winkels, hier in Ann Arbor, in Grand
Rapids, in Chigago, zochten mijn
vrouw qn ik naar Buechner'| werk. al
maar tevergeefs, en pas in qen ande
re grote boekwinkel, in een waren
huis. vónden we tenminste één re
cent boek, eigenlijk een oveitienking
voor dominees, met de titeliTelling
the Truth: the Gospel as ^fragedy,
Comedy and Fairy Tale'
heid verkondigen het e'
als tragedie, komedie en si
We zijn er werkelijk diep val
de indruk. Ik had sinds Le<
een dergelijke originele, 1;
diepgaande beschouwing o'
geloof gelezen. En dat brengt
tenslotte bij onze eigen zic|tl
kerk. Wij waren zo afgeweerd
de leerstelligheid, geijkthei
vooral het moralisme van diverse
predikanten, dat wij haast dejmoed
opgaven om nog naar de k(rk te
gaan.
Tot wij op een zondag een ge)
binnen gingen, een wit blok ctj
opgeluisterd met een kruis en
Davidster er voor (want zaterdag!
het een synagoge) waar wij vdnden
wat wij zochten. Wij waren terecht
gekomen in de episcopaalse
chie van St. Claire (Santa Cla a) of
Assisi en daar zijn we dan sinc$dien
aanvaard als medemensen,
christenen en beleven hoe opft-echt
en hartelijk en actief zo'n gei ietn-
schap kan zijn. De dominee i
persoonlijk en origineel en z
één cliché, de liturgie houdt on v
binnen de traditie en na de
praten de mensen over al hun a
bloed geven en zeehondjes besbhi
men, en alles wat er in de wer(ld t
doen is.
Een springlevende kerk, zolnagr
midden in Amerika. Hoeveel z<Aidai
er daar wel niet van zijn. ovefal
deze grote, open maatschappij 1
t Waar-
pngelie
okje).
onder
(is niet
rische.
*r ons
tie dan
al
Dit is het tweede artikel in een
van drie. Het eerste stond zatei
in Trouw.
serie
«R
Van een onzer verslaggevers
APELDOORN Het gemeerlebt-
stuur van Apeldoorn heeft de ïr iruk
gekregen dat het door „Den Haaa"
wordt gedwarsboomd in zijn cftgi ï-
gen om nieuwe werkgelegenht d
scheppen in het kader van de odlg
geachte verdere ontwikkeling v n èe
stad. De laatste maanden he«t pe
gemeente enkele bedrijven eten
aan te trekken, die samen goe z |n
voor tweehonderd arbeidsplaatsen.
Het zijn een slachterij uit Den -Iqbg
en de drukkerij De Blaauwe V eruit
te Hilversum en haar dochterc ndfer-
neming Kettingvorm BV te Ar istér-
dam. Toen bekend was gew irden
dat ze grond hadden gekoc it in
Apeldoorn begon het ministeri van
economische zaken aandrang op hen
uit te oefenen om zich elders in
een groeistad te vestigen.
Uit uitlatingen van ambtenaren »op
economische zaken bleek dat ér len
aanzien van Apeldoorn een
wind was gaan waaien. Het mi
rie meent de zogenaamde meli
plicht van de SIR (selectieve
rings-regeling) als een „weread in
strument" te moeten gebruiken.
Burgemeester en wethouder! heb
ben minister Van Aardenne tien la
ten weten dit in strijd te vindAi met
uitspraken en toezeggingen vah oud-
minister Lubbers en van hwnzelf.
Het gemeentebestuur van I Apel
doorn heeft erop gewezen het Begrij
pelijk te vinden dat deze geróetnte
niet in aanmerking komt vootf extra
stimuleringsmaatregelen in hét ka
der van de wet investerings-reiening
en dat men het zeil moet ijen te
