Helmut Schön
Duitse bondscoach
is een instituut
Niet praten
over politiek
Wie weg is
wordt niet gezien
DINSDAG 23 MEI 1978
TROUW/KWARTET 17
door
Johan Woldendorp
FRANKFORT Vak
kennis, eenvoud en
vriendelijkheid zijn vere
nigd in Helmut Schön.
Het volgende voorbeeld
is slechts een detail,
maar tekent de on-Duits
ogende Westduitse
bondscoach ten voeten
uit. Na het interview in
één van de vergaderza
len in het moderne cen
trum van de Duitse voet
balbond, even buiten
Frankfort, stapt hij in de
auto om zijn gast naar de
rijksweg richting Neder
land te begeleiden.
Helmut Schön is de verant
woordelijke man achter het
elftal, dat in 1974 ten koste
van Nederland wereldkampi
oen werd en twee jaar later
op een haar na de Europese
titel miste. Een indrukwek-
kende staat van dienst heeft
van de zestigjarige oefen-
meester geen wereldvreemd
figuur gemaakt. Vakkennis,
eenvoud en vriendelijkheid,
het zijn voor hem deugden,
die nooit onder de „druk"
van maatschappelijk succes
mogen vervagen. Ook in dit
opzicht zou hij voor menige
voetbalafgod een uitsteken
de leermeester zijn.
Helmut Schön is niet alleen
daarom in Nederlandse ogen
een unieke persoonlijkheid.
De sportleraar uit Wiesbaden
bekleedt een post, waarvan
hij, sinds het jaar dat hij
daartoe „geroepen" werd
(1964), weet, dat die het laat
ste hoofdstuk is in het boek,
dat over zijn werkzame leven
handelt. De strategie van de
DFB is even verbluffend als
doeltreffend: de patroon
krijgt een knecht, die onver
mijdelijk zijn opvolger
wordt. Schön leerde de
kneepjes van het vak van
Sepp Herberg, de „voetbal
professor" die vorig jaar op
80-jarige leeftijd overleed. Op
zijn beurt heeft Schön zijn
assisten Jupp Derwall klaar
gestoomd voor het ambt van
bondscoach. Bij de KNVB,
waar men in dat opzicht lie
ver bij de avond dan bij de
dag leeft, is officieel nog niet
bekend wie de in zijn vrije
tijd als interim-coach figure
rende Ernst Happelmag op
volgen de bond hoopt op
korte termijn toestemming
van de hogere legerleiding te
verkrijgen om Jan Zwart
kruis in te kunnen lijven in
Duitsland bestaan er op dat
punt tot de eeuwwisseling
geen problemen. Want de op
volger van de toekomstige
DFB-trainer is er ook al:
Erich Ribbeek, nu nog oefen-
meester van Bundesligaclub
1 FC Kaiserslautern.
Ervaring
Helmut Schön: „Sinds het
eind van de jaren twintig
heeft Duitsland drie bonds-
trainers gehad: Nertz, Her-
„Poen und Punkte, sonst
nichts." Zo groot is de betrok
kenheid van Ernst Happel met
onschuldige Argentijnen, die
momenteel, andersluidende
mededelingen van Videla ten
spijt, gemarteld worden. De
Oostenrijker is met deze enge
opstelling helaas geen een
zaam mens. Het aantal voet
ballers, dat gevoelig is voor
alles wat er buiten de stadions
gebeurt, valt nog altijd op de
vingers van één hand te tellen.
Ook in Duitsland. Paul Breit-
ner, door een conflict met Hel
mut Schön niet in de WK-
selectie opgenomen, stelde
zijn collega's vlak voor de
vriendschappelijke qntmoe-
ting West-Duitsland-Brazilië
voor om president Videla niet
de hand te schudden. De DFB
reageerde kribbig, dat men
niet op acties van de heer
Breitner zat te wachten. Er
zijn dus karrevrachten vol
zand in de ogen van de Duitse
voetballeiders gestrooid. Am
nesty International, dat onver
moeibaar voor de mensenrech
ten opkomt, bleef eveneens
bedremmeld op de deurmat
staan. Aleen doelman Sepp
Maier was bereid zijn handte
kening onder een petitie te
zetten.
Schön draait lustig mee in het
carrousel vol met mensen, die
kennelijk nog steeds niet we
ten, dat sport alles met poli
tiek heeft te maken.„Over
politiek wil ik niet praten. Ik
ben een voetbalman in hart en
nieren. Over die tak van sport
kan ik met kennis van zaken
discussiëren. Ik hoop dat de
militaire regering er voor zorgt
dat er niets gebeurt. West-
Duilsland gaat naar Argenti
nië om met vijftien andere
landen sport te bedrijven."
berger en ik. Ikzelf stop na
het wereldkampioenschap in
Argentinië. Ik heb dan lang
genoeg in het vak gezeten.
Veertien jaar in de huidige
functie en daarvoor acht jaar
als assistent onder Herber
ger. Verder heb ik zestien
keer in het Duitse elftal ge
speeld en scoorde daarin ze
ventien keer. Op het geld na
heb ik alles meegemaakt in
de voetballerij. Daarom kan
ik me in het hart en in de ziel
van de spelers verplaatsen.
Dat is uiterst waardevol. Er
varing is de grootste weten
schap, die er in mijn vak be
staat. Niet een boekenkast
met lectuur."
Op dat punt voelt Schön zich
verwant met zijn Nederland
se collega Ernst Happel.
Maar buiten dat facet en de
terugblik op een carrière als
internationaal voetballer be
staan er tussen die twee geen
raakvlakken. Schön is er te
vriendelijk voor om de Ne
derlandse strategie keihard
aan te vallen hij verschuilt
zich achter het cliché 's lands
wijs, 's lands eer" maar
kan toch niet nalaten om zich
er op z'n minst lichtelijk over
te verbazen. „Een clubtrai
ner, die tevens de verant
woordelijke man voor het na
tionale elftal is. verliest vol
gens mij het overzicht over
het laatste. Iemand, die een
vereniging heeft, concen
treert zich daarin eerste in
stantie op. Wanneer je je neu
traal opstelt, kun je alle kan
ten opkijken. In Duitsland is
zoiets nooit mogelijk geble
ken. Maar ik moet zeggen,
dat mijn werk bij de DFB
meer omvat dan alleen de
training van het nationale
elftal. Ik geef veel cursussen
en heb tevens de zorg over
allerlei amateurelftallen."
Wereldrecord
Happel wil echt wel trainer
van een vertegenwoordigend
elftal zijn, maar vindt dat al
leen niet voldoende. Tien
„partijtjes" per seizoen.do
den zijn geest, vindt hij.
Schön: „Daar blijft het niet
bij. Ik bekijk ook veel wed
strijden. Wanneer ik als
bondscoach een schrijftafel
strateeg zou zijn, zou ik me in
de gedachten van Happel
kunnen verplaatsen. Maar
club en bond samen, nee, dat
zie ik niet zitten. Vooral niet,
nu er ook volop in Europees
verband wordt gevoetbald.
Hier heerst een andere men
taliteit, maar dat doet aan de
waardering voor Happel als
trainer niets af. Ieder zijn
smaak, zal ik maar zeggen.
Wat men in Duitsland heeft
gepresteerd, is precies het te
genovergestelde. Drie trai
ners in vijftig jaar, dat moet
wel een wereldrecord zijn."
Bondstrainer in Duitsland
zijn betekent de zekerheid,
die ambtenaren hoog in hun
vaandel hebben geschreven.
Een manier om rijk te wor
den is het geenszins. „Een
clubtrainer wordt veej beter
betaald dan een bondsoefen-
meester," weet Helmut
Schön. „Helaas, zou ik willen
zeggen, omdat iedereen wel
weet wat de filosofie achter
die hoge salariëring is. De
clubs denken daarmee suc
ces te kunnen kopen, terwijl
ze langzamerhand moeten
weten, dat een trainer pas de
laatste is, die verantwoorde
lijk kan worden gesteld voor
beleidsmatige zaken en de
fouten, die op die terreinen
worden gemaakt. Het be
stuur koopt immers de spe
lers. maar slechts zelden ont
slaat een bestuur zichzelf,
wanneer de trainer niets met
die spelers kan doen. Daarom
ben ik blij, dat de Duitse
voetbalbond zich ook bij te
leurstellingen achter de trai
ner opstelt. Het is een groot
voordeel, dat ik niet op een
schopstoel zit. Je leest in de
Duitse pers zelden, dat een
bondscoach ontslagen moet
worden. Hij is een instituut,
waaraan niet getornd mag
worden."
Toch is het glazen huisje,
waarin Schön verblijft,
het fabriceren van doelpun
ten even zondig is als het
plegen van overspel ..Ik heb
goede hoop. dat het meevalt.
Ook in Italië hebben andere
inzichten terrein gewonnen."
Dromen
Schön maakt zich ernstiger
zorgen over de
vercommercialisering van de
voetbalsport. De zogeheten
grote belangen op en buiten
het veld. het gegeven dat top-
voetballers er van dromen
om de leden van 's werelds
tenniselite tot minimumlo
ners te degraderen, het ge
vaar dat voetballers zich als
lopende advertentiepagina's
ontpoppen, affijn. de voor
beelden laten zich gewillig
aaneen rijgen tot een meters
lang snoer. Eerder in het ver
haal doet Schön de ontboeze
ming. dat hij alles heeft be
leefd. behalve het verdienen
van veel geld. Moreel gezien
beschouwt hij dat allerminst
als een gemis.
„Ik vind de huidige ontwik
keling gevaarlijk. De voetbal
sport dreigt gedegradeerd te
worden tot een show. Sport-
vreemde elementen laten he
laas hun invloed gelden. Het
feit. dat Bundesliga-spelers
in de competitie met recla--
meteksten op de borst rond
lopen, doet me pijn. Het is
een veeg teken, dat dergelij
ke zaken niet meer uit het.
profvoetbal zijn weg te den
ken. Dat men toevlucht tot
dergelijke praktijken moet
nemen, omdat er zoveel geld
nodig is voor aankopen, etce
tera. Daarmee wil ik niet di
rect stellen, dat het transfer
systeem afgeschaft moet
worden. Het klinkt als sla
venhandel. maar dat valt
mee. Spelers moeten van te
voren de consequenties van
zo'n stelsel onder ogen zien.
Niemand is verplicht be
roepsvoetballer te worden. Ik
ken spelers, die rijk zijn ge
worden, omdat ze veelvuldig
van vereniging veranderen.
Spelers voelen zich niet te
jong om grote sommen geld
aan te nemen, dus zijn ze ook
oud genoeg om te weten waar
ze aan beginnen. Sentimente
le gedachten zijn hier niet op
zijn plaats."
De Duitse bondscoach Helmut Schön
Show
geenszins opgetrokken uit
kogelvrije ruiten. De spelers
van de „Mannschaft" werden
na de 1-0-nederlaag tegen
Brazilië meedogenloos uitge
floten. „Het publiek raakt
verwend door de successen.
U moet niet vergeten, dat we
sinds de WK-finale van 1974
maar een paar keer hebben
verloren. Het publiek is niet
tevreden, wanneer we met
slechts 1-0 van Rusland win
nen en Engeland met niet
meer dan 2-1 kloppen."
Lichtzinnig
Nederland is door zijn vol
strekt chaotische voorberei
ding binnen de eigen grenzen
geen nadrukkelijke favoriet
voor een ereplaats. De kan
sen op een medaille worden
eerder toegeschreven aan een
gunstige loting dan aan het
etaleren van overvloedig veel
talent. Helmut Schön pro
beert in eigen land wel te
waarschuwen tegen al te
lichtzinnig optimisme. Beide
naties hebben overigens met
elkaar gemeen, dat ze in de
ogen van de overige WK-deel-
nemers met het favorieten-
dom zijn opgezadeld. Het is
de bekende koude oorlog-po
litiek. Want Nederland en
West-Duitsland zijn onmis
kenbaar zwakker geworden.
Zoals Happel onder andere
Johan Cruijff niet voor een
retourtje Argentinië kan bofe-
ken, zo moet Schön het zon
der Franz Beckenbauer.
Wolfgang Overath, Gerd
Müller, Paul Breitner en Uli
Stielike stellen. Daarom zegt
de Westduitse trainer cliché
matig: „Ik reken voor Duits
land op een vierde plaats. In
dit sterke veld van zestien
landen zou dat een succes
zijn. Elke hogere klassering is
voor mij het vervullen van
een wensdroom. Wanneer je
de deelnemers aan je ogen
voorbij laat trekken, kom je
eerst twee Zuidamerikaanse
landen tegen: Argentinië en
Brazilië. Wat Europa betreft,
Engeland, Joego-Slavië en
Europees kampioen Tsje-
choslowakijke moeten thuis
blijven hoe sterk moeten
de Europese landen, die
gaan, wel niet zijn?"
„Ik weet het, het lijken cli
ché-uitspraken, maar van Ne
derland en Duitsland zegt
men, dat die landen onbe
twist tot de sterkste van de
wereld behoren. Ondanks het
De Duitse selectie opgesteld; staand van links naar
rechts: coach Helmut Schön, Gerd Zebe, Dieter Bur-
denski, Rüdiger Abramczik, Ronald Worm, Rudi Kargus,
Georg Schwarzenbeck, Dieter Müller, Rolf Rüssmann en
assistent-coach Erich Ribbeek. De middenrïj: Manfred
Kaltz, Bernd Hölzenbein, Hans Müller, Bernd Cull-
mann, Karl Heinz Rummenige, Sepp Maier en Herbert
Zimmermann. Knielend; Rainer Bonhoff, Bernd Dietz,
Harald Konopka Klaus Fischer. Berti Vogst, Heinz Flo-
he en Erich Beer.
feit, dat iedereen weet, dat
spelers als Cruijff en Becken
bauer zich niet gemakkelijk
laten vervangen. Zij hebben
een belangrijke stempel op
de ontwikkeling van de voet
balsport gedrukt. Aan de an
dere kant moet je er niet te
dramatisch over doen. Voet
ballanden als Nederland en
Duitsland zullen zich ook
zonder deze vedettes best
redden. De wereld zal in die
naties heus niet vergaan."
Redmiddel
Franz Beckenbauer, gelau
werd met de eretitel „Der
Kaiser", vertrok onlangs
naar Amerika en elimineerde
zich daarmee voor het titel-
toernooi. Er is veel pressie op
Beckenbauer uitgeoefend om
zich toch bÉpchikbaar te stel
len voor het WK. Schön ech
ter, weigert er terecht
een onverkwikkelijke cyclus
nachtmerries aan over te
houden. Hij speurde driftig
naar alternatieven en vond er
al vrij snel één: Manfred
Kaltz. Merkwaardig genoeg
vertolkte de Hamburger in
zijn club HSV de rol van rech
tervleugelverdediger, toen
Schön zijn oog op hem liet
rusten. „Toen Franz eenmaal
besloten had om naar Ameri
ka te emigreren, heb ik zuiver
voetbaltechnisch gesproken
weinig aandacht aan hem ge
schonken. In de resterende
interlands heb ik hem ge
woon geen enkele keer opge
steld, maar op zijn plaats an
dere spelers getest.
Kaltz beviel mij het beste.
Hij is niet alleen verdedi
gend. maar ook aanvallend
goed. Natuurlijk heb ik het
erg betreurd, dat Franz dat
besluit bekend maakte. Hij
had te veel beleefd om zijn
afscheid uit te stellen. In de
eerste plaats moest hij van
zijn nieuwe club Cosmos on
middellijk naar de Verenigde
Staten. In de tweede plaats
raakte hij door een privé-af-
f aire in paniek en zag zodoen
de de vlucht naar Amerika
als een redmiddel. Maar bui
ten dat. moet je een jongen,
die ineens veel geld kan ver
dienen. tegen houden? Stel je
voor. dat Franz zichzelf op z'n
veertigste zou verwijten:
„Had ik maar niet toegege
ven aan de verlangens van
Schön," dan zou ik ook met
zelfverwijt moeten rond
lopen."
Het gemis van een domine
rende voetballer kan natuur
lijk verhelderend werken op
spelers, die zich min of meer
automatisch schuil hielden
achter dergelijke persoon
lijkheden. Zo'n speelwijze
sluit het rtsiro niet uit, dat
zitten. Helmut Schön is opti
mistischer. ook ten aanzien
van een land als Italië, waar
een elftal in elkaar stort met
het geraas van een iA lichter
laaie staand pand, omdat de
keizerlijke leider om welke
reden dan ook ontbreekt. Is
hij so-wie-so niet van de par
tij, dan zoekt de rest aller
minst stuurloos naar een uit
weg. Helmut Schön beaamt
dat: „Nederland zal zonder
Cruijff anders spelen, Duits
land doet datzonder Becken
bauer en Overath ook. Voor
sommige voetballers kan de
afwezigheid van Franz inder
daad gunstig zijn. Becken
bauer was op iedere plaats
aanspeelbaar, daardoor trok
hij het spel ook naar zich toe.
Hij groeide uit tot het na
tuurlijke middelpunt. Alles
liep over hem. Nu worden de
spelers gedwongen om zich
zelfstandiger te gedragen."
Een wereldkampioenschap
wil nog wel eens verhelde
rend revoluties in tactisch
opzicht teweeg brengen. Het
allegaartje van Europese en
Zuidamerikaanse landen on
der de loep nemend, valt er
weinig opwekkends te ver
wachten. Meer dan een men
geling van hard en verdedi
gend „belangenvoetbal" lijkt
er niet in de grabbelton te
„Nee, de voetbalsport zal eer
der aan waarde verliezen,
wanneer ze van sport tot
show degradeert. Zoals in
Amerika het showelement de
sport doordrenkt met onheil
spellende invloeden. De der
tig- tot vijftigduizend toe
schouwers willen in een wed
strijd goed voetbal en veel
doelpunten zien, niet de toe
passing van vreemdsoortige
spelregelveranderingen. De
Franse koningen kenden
vroeger als lijfspreuk: „Cher-
chez la femme". De rol van
het geld is zo dominerend,
dat veel voetballers met een
variant op dat gezegde stel
len: „Cherchez l'argent". Ik
kan ook Wilhem Teil citeren.
Hij zei: „Wij willen een volk
van broeders zijn." Maar
wanneer de overdreven beta
lingen en het overschrijden
van limieten op de huidige
schaal plaats blijven vinden,
helpt zo'n mooie belofte
niets Wanneer het geld in
mijn tijd een even grote rol
zou spelen als nu, had ik veel
kunnen verdienen. Ik huil
evenwel niet, omdat de tijd.
waarin ik voetbalde, mis
schien mooier was van de ja
ren, waarin de hedendaagse
speler gedijt."
Vorig jaar nam de DFB hel
opmerkelijke besluit, dat voet
ballers, die zich naar buiten
landse clubs lieten transferen,
een plaatsje in de selectie-
groep van Helmut Schön op
hun buik konden schrijven.
De schrik werd er goed inge
jaagd, al is het twijfelachtig of
emigratieplannen bevordelijk
zijn om je in de kijker van de
technische keuzeheren te spe
len. Niet voor niets vreesde
Johnny Rep, die vergeefs naar
de gunsten van AZ'67 hengel
de. dat hij bij Bastia als ano
nieme voetballer kopje onder
zou gaan. Het toernooi om de
UEFA-Cup, waarin de stunt-
ploeg uit Corsica iedere voet-
halliefhebber verbaasde, voor
kwam die „ramp."
In Duitsland prefereerde
slechts één voetballer het zo
geheten grote geld boven nati
onale roem. De voor Borussia
Mönchengladbach spelende
middenvelder Uli Stielike ver
huisde naar Real Madrid en
kreeg inderdaad geen uitnodi
ging oin zich op het titeltoer-
nooi voor te bereiden. Maar
ook in de bondsrepubliek kent
de consequentie haargrenzen.
Nadat Franz Beckenbauer de
Atlantische plas had overge
stoken. werden er wel degelijk
met lichte paniek door
drenkte plannen gesmeed
om „der Kaiser" te strikken
voor de wedstrijdreeks in Ar
gentinië. Tevergeefs overi
gens.
In de nabije toekomst kan er
een aardig precedent ont
staan, omdat de Europese
commissie met vertegenwoor
digers van de voetbalbonden
de toepassing van het recht op
vrij arbeidsverkeer binnen de
EEG heeft vastgelegd. Het is
de vraag of een sportbond zijn
voetballers dan nog voor bo
vengenoemde keus mag stel
len. Al kan met name de
KNVB iedereen vertellen, hoe
moeilijk bet is om met buiten-
lundse landgenoten te wer
ken. Helmut Schön zou het
liefst, zij het om andere rede
nen, zien, dat alle grenzen op
slot worden gedraaid. „Ik
moet er aan toevoegen, dat in
dit geval het hart van de
bondstrainer spreekt. Ik wil
niets ten nadele van iemand
als. Ronnie Hellström (de
Zweedse doelman van I FC
Kaisrrslautern red.) per
soonlijk zeggen, maar het is
wel zo, dat hij de plaats van
een jong Duits talent bezet.
En'dat is jammer."
