De Rode Brigades
en het verleden van
de communisten
Labour en Liberalen gaan scheiden van tafel en bed
Ontvoering van Moro roept herinneringen op
_3 ZATERDAG 6 MEI 1978
25
door J. den Boef
Het is opvallend hoe onverzet
telijk de Italiaanse communis
tische partij zich sinds de ont
voering van de christen-demo
cratische partijvoorzitter Aldo
Moro heeft getoond tegenover
de eisen van de zijde der Rode
Brigades. Waarom, zo kan men
zich afvragen, reageren de
communistische leiders zo fel,
dat er voor het christen-demo
cratische minderheidskabinet
van Giulio Andreotti vrijwel
geen bewegingsvrijheid over
blijft om over het lot van Moro
te onderhandelen.
Men zou kunnen zeggen dat de Itali
aanse communisten een slecht gewe
ten hebben. Dat was al te merken in
het gebouw van de partij in de Ro
meinse Via delle Botthege Oscure,
toen ik daar op 16 maart, de dag van
de ontvoering van Moro, een bezoek
bracht. Toen het nieuws bekend
werd. maakte het diepe indruk om
dat zoals Vittorio Orilia, één van
de medewerkers van partijchef Enri
co Berlinguer mij later zou vertellen
„Moro voor de communistische
partij de beste geallieerde in de
christen-democratische partij is".
Nadat echter was gemeld dat de
Rode Brigades voor de aanslag en
ontvoering verantwoordelijk werden
gesteld, was er plotseling grote ver
ontwaardiging.
Deze verontwaardiging was om twee
redenen begrijpelijk. In de Italiaan
se verhoudingen is het bijzonder
moeilijk om vast te stellen of terreur
daden worden bedreven door rechtse
of linkse terroristen. Zo had de mo
gelijkheid kunnen bestaan, dat fas
cisten de aanslag hadden uitge
voerd, maar de verantwoordelijk-
Oud-premier Aldo Moro
heid daarvoor in de schoenen van de
rode brigadisten wilden schuiven.
Deze theorie mocht niet zomaar van
de hand worden gewezen, vooral om
dat aanvankelijk werd aangenomen
dat Moro evenals zijn begeleiders om
het leven was gekomen. De tweede
reden lag in het feit dat de activitei
ten van de Rode Brigades herinne
ringen oproepen aan een periode,
waarin de partij van Berlinguer er
nog zeer revolutionaire ideeën op
nahield.
Haat gepredikt
Na enkele dagen viel er niet meer
aan te twijfelen, dat de Rode Briga
des inderdaad verantwoordelijk wa
ren voor de aanslag en de ontvoering
van Moro (die niet zwaar gewond
bleek te zijn). Er was een eind aan de
twijfel gekomen en voor de commu
nisten begon een moeilijke tijd.
Want uit beschouwingen over het
ontstaan van radicale groeperingen
links van de communistische partij
bleek onbedoeld ook, welke rol deze
partij lange tijd zelf had gespeeld.
Voordat Berlinguer ruim vier jaar
geleden toenadering tot de Demo-
crazia Crlstiana ging zoeken, had
zijn partij tientallen jaren haat ge
predikt tegen de staat, de maat
schappij en de Democrazia Cris-
tiana.
Het was voor de communistische
partij (PCI) bijzonder vervelend dat
zij door de ontvoering van Moro her
innerd moest worden aan een deel
van haar verleden, waarmee zij
thans geen raad meer weet. Moro
werd door de Rode Brigades ter
dood veroordeeld als de voornaam
ste vertegenwoordiger van de Demo
crazia, die 30 jaar achtereen verraad
had gepleegd aan de werkende be
volking. Niet het vonnis, maar de
beschuldiging waarop het oordeel
werd gebaseerd, herinnert aan de
taal die de PCI lange tijd zelf ge
bruikte om te proberen een eind te
maken aan het bewind van de Demo
crazia Cristiana, dezelfde partij,
waarmee thans zeer nauwe samen
werking wordt gezocht.
De meeste verwijten aan het adres
van de PCI komen van de zijde van
de radiale groeperingen, die zich ii^
de loop der jaren los van haar heb-t
ben gemaakt. Zo heeft Rossana Ros-
sanda, die eens de PCI vertegen
woordigde in de Kamer van Afge
vaardigden, maar al geruime tijd
deel uitmaakt van de ultralinkse
groepering „II Manifesto" (die de ter
reur van de Rode Brigades afwijst)
gewezen op het feit dat de ontvoer
ders dezelfde taal spreken als die
van de PCI in de jaren vijftig. „Het is
alsof je in een familie-album bla
dert". constateert de militante Ros
sana. Men herinnert zich ook dat de
rode brigadist Piancone uit Turijn in
1976 nog lid van de PCI was.
Ook het liberale blad „Corriere della
Sera" schrijft dat de PCI de vader
van het linkse extremisme was; dat
zij het ideologisch voedde, maar
haar greep erop verloor naarmate
het sterker werd. Het blad voegt er
aan toe, dat de PCI de terreur nooit
heeft gewild en dat zij er nooit mee
gerekend heeft, dat zich splinter
groepen van haar zouden afkeren,
die terroristische activiteiten zouden
ontplooien. Dat neemt echter niet
weg. aldus het blad, dat de terroris
ten dezelfde taal spreken en naar
hun mening alleen maar voortgaan
op de weg, die de PCI zelf tientallen
jaren geleden heeft aangewezen,
blijkbaar zonder deze zelf te willen
bewandelen.
Zelfkritiek
Na verloop van tijd heeft men in de
PCI ingezien dat het geen zin had om
te doen alsof de kritiek op haar ge
drag in de jaren vijftig en zestig niet
terzake doet. De communistische se
nator Paolo Bufalini heeft enkele
weken geleden in een rede voor het
centrale comité van de PCI uitvoerig
kritiek gespuid op de houding van de
partij bij het ontstaan van het linkse
terrorisme in Italië. Hij zou duidelijk
gemaakt hebben dat de PCI zich niet
mag beperken tot het veroordelen
van het terrorisme. Hij zou de „in
schikkelijkheid" van de partij in het
verleden tegenover de onkritische
verering van Che Guevara, de ver
voering over de studentenacties in
1968, het tolereren van bezettingen
van universiteiten en scholen met
geweld tegen docenten en studen
ten, aan de kaak hebben gesteld.
De PCI zou volgens de senator ideo
logische en culturele stromingen ver
keerd hebben beoordeeld die voorga
ven, terug te willen keren naar wat
zij noemden de „marxistische zui
verheid", maar er in de praktijk
slechts toe kwamen, „dogmatische
standpunten te formuleren, die vij
andig stonden tegenover de demo
cratische strijd voor het socialisme".
Bufalini zou zelfs hebben beweerd
dat de communisten te laat hebben
geconstateerd dat van 1972 af het
geweld niet alleen van de zijde van
rechts kwam. maar ook en steeds
meer van krachten, die uit links zijn
voortgekomen.
Senator Bufalini weigerde echter toe
te geven dat het terrorisme behoort
tot het geestelijke erfdeel van het
marxisme-leninisme en het stalinis
me, dat toch lange tijd ook door de
PCI in ere werd gehouden. De Itali
aanse communisten kunnen zich
echter blijkbaar tegenover de Sow-
jet-Unie en een niet te onderschatten
aantal partijgenoten nog niet veroor
loven, ook deze fundamentele stap
te doen. Het tekent de moeilijke po
sitie waarin de PCI zich bevindt,
zolang zij blijft proberen om over te
komen als een parlementair-derno-
cratische partij, zonder dat zij in
staat is, werkelijk met haar verleden
te breken.
Veranderingen
De communistische partij heeft lan
ge tijd geprobeerd te voorkomen dat
extremistische stromingen binnen
haar gelederen zouden leiden tot af
splitsingen. Zij maakte daarbij de
fout om revolutionaire taal te ge
bruiken, die er slechts toe diende, de
radicale elementen in de PCI rustig
te houden. Afsplitsingen konden op
den duur echter niet worden voorko
men en de openlijke strijd die daar
van het gevolg was, dwong de com-
munstische partij aan het eini van
de jaren zestig haar revolutionaire
taalgebruik te matigen en zich tegen
de links van haar ontstane groepe
ringen te keren. Sindsdien begonnen
zich belangrijke veranderingen in de
PCI te voltrekken.
Mede onder invloed van de onder
drukking van het liberalisatieproces
in Tsjechoslowakije (in augustus
1968) stelde de PCI zich onafhanke
lijker tegenover de Sowjet-Unle op
en streefde zij er tegelijkertijd naar
om bij de Italiaanse kiezers over te
komen als een burgerlijke partij, die
de beginselen van de parlementaire
democratie omhelst en samen met
andere partijen regeringsverant
woordelijkheid kan dragen. Het „his
torische compromis", dat Berlinquer
bijna vijf jaar geleden de Democra
zia Cristiana aanbood, was het voor
lopige eindpunt van de bemoeiingen
der PCI, zich af te grenzen van ui
terst links en haar kracht meer in het
politieke midden te gaan zoeken.
De linksradicale groepen beschouw
den deze metamorfose van de PCI
als verraad aan de arbeiders. Zij heb
ben echter tevergeefs storm gelopen
tegen de partij van Berlinguer, die
maar weinig stemmen moest afstaan
aan deze groepen en aan haar rech
terzijde indrukwekkende winst
boekte. In zekere zin kan men zeg
gen dat de felle aanvallen van de
radicale groeperingen op de koers
wijziging van de PCI, deze partij
hebben geholpen om door steeds
meer Italiaanse kiezers geaccep
teerd te worden als een betrouwbare
partij, die kan concurreren met de
Democrazia Cristiana. Ter linkerzij-
de van de PCI ontstond echter een
leegte die noodgedwongen aan de
radicale groeperingen moest worden
overgelaten. Ook de Rode Brigades
vonden er hun werkterrein.
Blanco volmacht
De communistische partij werd door 1
de ontvoering van Moro opnieuw in
grote verlegenheid gebracht. Om;
elke twijfel over haar goede bedoe-!
lingen van de afgelopen vijf jaar uit
te sluiten, keert de PCI zich het felst;
van alle politieke partijen tegen de
terreur van uiterst links en met-
name die van de Rode Brigades.;
Verzette de PCI zich vóór de ontvoe!
ring van Moro nog met hand en tand
tegen wetten, die de politie en de;
justitie meer mogelijkheden moes-,
ten geven om tegen de terreur van*
rechts en links op te treden, enkele;
dagen na de verdwijning van Moro»
stemde zij vóór een reeks maatrege-4
len, die bijna op een blanco voK
macht neerkomen.
De PCI heeft bijna evenveel belang,'
bij de vrijlating van Moro als de.
Democrazia Cristiana zelf. Vittorio-
Orilia noemde Moro niet voor niets,
de beste geallieerde van zijn partij ia
de Democrazia Cristiana. De com-;
munistlsche partij is echter de laat-,
ste die zich kan veroorloven om in tt>
stemmen met eisen van de Rode;
Brigades, die aan eventuele vrijla-I
ting van Moro worden verbonden -
De houding van de PCI maakte het?
de christen-democraten vrijwel on-!
mogelijk, met de ontvoerders te on
derhandelen. De dramatische brie-*
ven van Moro hebben zijn partijge-!
noten voor een afschuwelijke keus>
geplaatst. Maar nog altijd overheerste
ook bij hen de formele overtuiging
dat toegeven fatale gevolgen kan
hebben voor de toekomst van Italië.
door Bert van Panhuis
Het nu ruim een jaar oude verstandshuwelijk tussen de Britse
Labourpartij en de Liberalen gaat komende week op de
klippen lopen. Maar, om in dezelfde termen nog even door te
gaan, de rechter zal er nog niet aan te pas komen. Voorlopig
nog geen echtscheidingsproces, de partijen nemen voor zolang
het duurt genoegen met een scheiding van tafel en bed.
Het moest er een keer van komen,
zegt politiek Groot-Brittannië.
Daarvoor was het ook te veel een
avontuur. Voor wie de voorgeschie
denis is vergeten een kleine opfris-
ser van het geheugen. Vorig jaar
maart raakte de regering van pre
mier James Callaghan in ernstige
problemen. Labour was in een min
derheidspositie geraakt en toen
alle andere fracties om uiteenlo
pende redenen besloten oppositie
leider Margaret Thatcher te steu
nen bij haar motie van wantrouwen
leken de dagen van het kabinet
geteld Op het nippertje lukte het
Callaghan een pact af te sluiten
met de dertien man sterke Liberale
fractie. De leider van de fractie
David Steel zegde toe Callaghan te
zullen steunen in ruil voor Liberale
inbreng in het regeringsprogram
ma. Sindsdien is Callaghan. soms
met enige moeite, in het zadel ge
bleven.
De Liberalen zullen komende week
echter hun handen aftrekken van
de regering, althans wat haar belas-
tingpolitiek betreft. Men was het
allang van plan maar de strategen
binnen de partij meenden dat een
breuk tussen de Liberalen en La
bour op een de kiezer aansprekend
onderwerp moest gebeuren. Zo'n
geschikt onderwerp is het belas
tingbeleid. zoals dat onder meer tot
uitdrukking komt in de begrotings
voorstellen. die minister Denis
Healey van financiën drie weken
geleden heeft ingediend. Healey wil
een aantal belastingen verlagen om
de kiezers gunstig te stemmen Van
hoog tot laag deelt iedereen in het
ministeriële gebaar maar het
zwaartepunt ligt toch wel bij de
laagstbetaalden
Indirect
De oppositie wil natuurlijk ook
graag de belasting verlagen maar
wenst de accenten anders te leg
gen. De Liberalen zijn tot de slot
som gekomen dat hier hun kansen
liggen. Al voordat Healey zijn be
groting indiende liet de leiding van
de fractie in de personen van Steel
en zijn plaatsvervanger en econi-
misch specialist John Pardoe we
ten dat de Liberalen een verschui
ving van inkomsten- naar omzetbe
lasting wensten, dus van direct
naar indirect, een „liberaal" stok
paardje. De Liberalen hebben on
danks dreigementen van de kant
van de regering voet bij stuk ge
houden en willen dat de inkom
stenbelasting voor het basistarief
met 2 pence (negen cent) op het
pond sterling (4,50 gulden) wordt
verlaagd. De Britten zouden hier
mee ruim vier miljard gulden min
der aan de fiscus hoeven afdragen.
Die Liberale plannetjes zijn onaan
vaardbaar voor de regering en Par
doe heeft dat standpunt meteen
aangegrepen om te verkondigen
dat er toch wel wat verschil in
beleid is tussen Lib en Lab. In
Nederland zou hij hebben kunnen
zeggen: „wij willen geen bijwagen
van de socialisten zijn". Nu zijn
Steel en zijn partij natuurlijk ner
gens als ze hun opstelling niet kun
nen verzilveren en ze hebben dus
eerst wel degelijk gekeken hoe de
andere oppositiepartijen over de
kwestie inkomsten-omzetbelasting
denken Wel. de nationalisten uit
Schotland willen net als de libera
len twee pence op het pond maar
de Conservatieven van Margaret
Thatcher nemen genoegen met één
pence
Er zijn twee redenen voor die „te
rughoudendheid" Ten eerste is
Thatcher bang dat een zo grote
verschuiving in de belastingpoli-
tiek de algehele economische situa.-
David Steel
tie schade zal berokkenen. En als
ze de komende algemene verkiezin
gen winnen zou, wil ze niet de rom
mel hoeven opruimen van de zelf
ingegooide glazen. De tweede re
den is er één van tactische aard.
Thatcher heeft de Liberalen het
afgelopen jaar links en rechts om
de oren geslagen met het Lib-Lab-
pact. En zou ze dan nu Callaghan
ten val moeten brengen met een
van oorsprong Liberaal amende
ment. Over haar politieke lijk. De
Conservatieve leiding heeft dus
overigens tegen de zin van een deel
van de fractie in, maar Thatcher is
er niet de vrouw naar om zich daar
wat van aan te trekken besloten
het op één pence te houden. En de
boodschap naar i Liberalen was:
jullie kunnen or steunen of het
verder wel verg :n. Steel heeft
daarop „akkoord gezegd
Eeuwige oppositie
Vanwaar het snelle vervliegen van
de Liberale liefde voor de Labour-
regering? Toen Steel er vorig jaar
aan begon, zat zijn partij in een
James Callaghan
situatie van eeuwige oppositiepartij
Groot-Brittannië zweert namelijk
bij het tweepartijenstelsel en dat
houdt in dat één van beide groten.
Conservatieven of Labour, na de
algemene verkiezingen een rege
ring vormt. In het geval dat één van
de twee geen absolute meerderheid
heeft kan het staatshoofd één van
beiden opdragen een regering te
vormen. Dat zal meestal de partij
met de meeste zetels zijn maar ver
plicht is het niet. Het kan bijvoor
beeld zo zijn dat er maar enkele
zetels verschil is en dat „the
Queen" de kleinste van de twee de
vorming van het kabinet vraagt
omdat die meer om steun van de
kleine partijen mag rekenen dan de
rivaal.
In die vorm komen de kleinere par
tijen in Groot-Brittannië zoals de
Liberalen, de nationalisten in
Schotland en Wales en de unionis
ten in Noord-Ierland nooit aan de
bak Een verstandige regering
houdt rekening met hun wensen
maar betrekt hen niet bij de be
leidsvoorbereiding en -uitoefening.
En als het de kleintjes niet zint dan
Enoch Powell
maken ze maar gemene zaak met
de oppositie Geen coalities, daar
komt alleen maar ellende van, zo is
de redenering. Nu hadden de Libe
ralen in februari 1974 toen Heaths
Conservatieven vijf zetel?ginder
haalden dan Wilsons La^ö^r de To
ries al aangeboden \&i Lib-Con-
pact te sluiten. Heath wees de sug
gestie van de hand en ging liever in
de oppositie. Vorig jaar maart za
gen de Liberalen hun kansen zit
ten Ze gingen onderhandelen met
Callaghan. die inmiddels het roer
van Wilson had overgenomen en
het resultaat was het Lib-Lab-pact.
Zo kunnen we toch wat van onze
ideeën verwezenlijken, dacht Steel,
ofschoon anderen in zijn partij
minder enthousiast waren.
Leuke dingen
Het pact heeft de Liberalen bijna
louter ellende gebracht. Alle leuke
dingen van Lib werden door Lab in
het beleid verwerkt zonder er bij te
zeggen dat het geen vrije keus was
De socialisten annexeerden bij wij
ze van spreken het Liberale beleid
net zoals ze dat met een aantal
Conservatieve ideeën deden. De ei
gen identiteit van Steels formatie
vervaagde tot een soort socialisti
sche schaduw. Een deel van de kie
zers móest de samenwerking met
Labour niet. een deel zag geen
vruchten, die het aantrekkelijk
maakten op de Liberalen te stem
men. Met name sinds het bestaan
van het pact is de terugval gigan
tisch. Zelfs op plaatsen waar de
Liberalen de tweede plaats inna
men na de Conservatieven en
dat zijn de kiesdistricten (hoofdza
kelijk in het westen en zuiden van
Engeland) waar Steel het van moet
hebben is de afval opvallend
groot.
Het merendeel van de achterban
heeft Steel dan ook verzocht het
pact te verbreken en de Liberale
leider heeft vorige week ten lange
leste toegegeven dat het plan is
mislukt. De vraag is nu echter hoe
men er vanaf komt met de minste
schade. Wie daarop een antwoord
weet wordt meteen ere-lid, want
men wéét het niet Als de Liberalen
nu een breuk met Labour forceren
en Callaghan schrijft verkiezingen
uit is de kans groot dat Steel een
enorme nederlaag lijdt. Maar dat
doet hij ook als hij doorgaat. Het
enige wat de Liberalen kunnen ho
pen is dat de zittende fractie zo
goed bevalt dat ze alle dertien van
hun kiesdistrict mogen terugko
men. Meer dan een vrome wens is
het echter niet.
Wat moet Labour aan nu Tories.
Liberalen en nationalisten tegen
haar samenspannen en zo met een
stemverhouding van 312 tegen 311
de belastingvoorstellen kunnen
wijzigen. Healey kan het verlies
slikken en zien of hij de gederfde
inkomsten ergens anders kan ver
halen. Die mogelijkheid blijft aan
wezig zeker nu Callaghan liever
niet eerder naar de stembus gaat
dan komend najaar. Eigenlijk ge
ven hij en Healey de voorkeur aan
voorjaar 1979 maar dat lijkt voor
alsnog teveel gevraagd. Labour
kan ook proberen de nationalisten
uit het oppositiekamp te lokken
maar een grote kans daarop heb
ben de socialisten niet want wat
moeten ze 8NP en Plaid Cymru
bieden. De wetsvoorstellen voor be
perkt zelfbestuur zijn uitgekleed en
zelfs het overblijfsel loopt grote
kans bij referenda te worden ver
worpen.
Ulster-unionisten
Blijven over de Ulster-unionisten
In het begin van de jaren zeventig
waren dezen de natuurlijke bond
genoten van de Tories, maar sinds
Enoch Powell de unionisten leidt
en Margaret Thatcher de Conserva
tieven. liggen ze mijlenver uit el
kaar. Powell hóat de huidige Tory-
leiders en is bereid heel wat ver
schil van opvattingen met Labour
onder de mantel der liefde te laten
verdwijnen om Thatcher uit Dow-
ningstreet 10 te houden. Het is be
kend dat als de Liberalen vorig jaar
Callaghan niet hadden gered, Po
well het karwei waarschijnlijk had
opgeknapt En daar gokt Labour
nu weer op.
De unionisten hebben echter maar
een kleine fractie (8 man) en de
hulp kan slechts korte tijd voldoen
de zijn. Een half jaar is in principe
voldoende Ook nu zal het resultaat
afhangen van de vraag wat Calla
ghan Powell en zijn Noordieren
heeft te bieden Er ligt al een plan
om het aantal Noordierse afgevaar
digden uit te breiden van 12 tot 17
Volgens waarnemers zou Powells
fractie nog maatregelen vragen, die
de economische situatie in het
noorden van Ierland zouden verbe
teren. Maar ongetwijfeld zal de Ul
ster achterban worden gepeild om
dat de unionisten niet graag in de
fouten van de Liberalen zouden tre
den en zo hun partijpolitieke graf
zouden graven.
De stemming in het Labourkamp is
niet somber en waarnemers menen
dat dat terecht is Callaghan zal het
nog wel enige maanden kunnen uit
zingen En zelfs Thatcher zou daar
over niet treuren, zo weet haar om
geving te vertellen. Per slot van
rekening houdt ze van een gedegen
verkiezingscampagne die goed is
voorbereid en daarvan kan nauwe
lijks sprake zijn als er „bliksem-
verkiezingen" komen De gebeurte
nissen van komende week wakke
ren het verklezingsvuur wel aan
maar voor de uitslaande brand zal
het publiek nog even moeten
wachten
