Nooit meer Auschwitz
Schokkend relaas over
>nwil nazi's te straffen
'Zie je dat wit? Dat is een stukje bot'
3C-documentaire over niet vervolgen oorlogsmisdadigers
Marnix Gij sen
Verzameld werk
Matroos
bedwelmd
BINNENLAND
Trouw/Kwartet
11
door Hanneke Wijgh
Nooit meer
Nooit meer zal. als de zon opgaat boven
een gehucht van Polen, van Litauen.
aan het raam een Joodse grijsaard
Psalmen prevelend, een andere
grijsaard ontmoeten, op weg naar de synagoge
isaac kacenelson
Zang van het vermoorde Joodse volk
Vertaald uit het Jiddisch Postuum
AUSCHWITZ De vele
spoorwegovergangen zijn de
eerste tekenen dat we Ausch
witz naderen. De regen valt
gestadig. Het plein voor het
station van Oswiecim, zoals
Auschwitz in het Pools heet.
is midden op de dag nage
noeg verlaten Alleen de rode
vlaggen en de rode spandoe
ken. die alvast zijn opgehan
gen voor de 1 mei-viering van
morgen, geven enige kleur.
Het goederenstation, waar de
treinen in de jaren '40 tot '44
stopten, lag een kilometer
verder. Het bestaat niet
meer. De spoorrails zijn ech
ter blijven liggen. Op het goe
derenperron vond de grote
selectie plaats. Rechts was
naar de gaskamer. Links
naar het kamp. Russische.
Poolse en Amerikaanse des
kundigen hebben na de oor
log het officiële dodental op
vier miljoen gesteld.
De rondleiding begint in
Auschwitz I. het Stammla-
ger. Onder de poort met het
opschrift „Arbeit macht frei"
lopen we naar Block 4, waar
nu het museum is. Aan de
muur hangen de bouwteke
ningen van de twee grootste
gaskamers van Birkenau, de
crematoria II en III. De firma
Huta uit Katowice en de fir
ma Topf und Söhne uit Er
furt. die de crematoria in de
zomer van '42 bouwden, wis
ten wat ze deden. Vier keer
staat er met hoofdletters
„Verbrennungsofen" op de
tekening.
De crematoria zagen er uit
als boerenhoeven. Een
schuin dak met in het mid
den een grote schoorsteen.
De „boerenhoeven" werden
rijkelijk in het groen gezet.
Per brief bestelde Rudolf
Höss. de eerste commandant
van Auschwitz, een groot
aantal bomen en struiken.
Tweehonderd bomen van 3
tot 5 meter hoog. honderd
van 1.5 tot 4 meter hoog. drie
honderd van 1.5 tot 3 meter
hoog en duizend struiken.
i In het nagebouwde model
van gips zijn de diverse ruim
tes goed te onderscheiden.
IDe lokalen waar de mannen,
vrouwen en kinderen zich
moesten ontkleden, de gas
kamers in de vorm van een
gemeenschappelijke douche
en de ruimtes waar de lijken
werden verbrand. De crema
toria II en III konden elk
drieduizend lijken per etmaal
verwerken.
Een vitrine met opengesne-
i den blikken Zyklon B. On
schuldig uitziend kiezelgoer.
Meel uit de schalen van klei
ne schelpdieren doordrenkt
met vloeibaar blauwzuur. Bij
een temperatuur van 18 gra
den Celsius ontsnapt het gif
in gasvorm. Om snel de ge
wenste temperatuur te berei
ken werden de gaskamers te
voren verwarmd.
Lejb Langfus, lid van het
Sonderkommando het
commando dat de lijken
moest opruimen schreef
voor hij zelf werd vergast
„Stervend vielen (wegens het
grote gedrang) de enen op de
anderen, tot een hoop van
vijf of zes op elkaar liggende
lagen ontstond, die tot een
meter hoog reikte. De moe
ders verstijfden op de grond,
zittend hun kinderen omar
mend. en de mannen stier
ven. hun vrouwen omar
mend. Een deel van de men
sen deed een vormloze massa
ontstaan. Anderen stonden
in gebogen houding; het on
derste deel van het lichaam
horizontaal. Een deel van de
mensen was onder invloed
van het gas helemaal blauw
geworden, anderen zagen er
volkomen normaal uit. alsof
zij sliepen."
Het proces in de gaskamer
duurde tien tot vijftien minu
ten. Dan werd het stil. Het
Sonderkommando knipte
van de vrouwen de haren af,
keek in de monden naar gou
den tanden en kiezen en
sleepte daarna de lijken naar
de verbrandingsoven. Twaalf
kilo goud was de winst per
dag. De haren werden voor
vijftig pfennig per kilo ver
kocht aan een viltfabriek. De
as werd in de rivieren de
Weichsel en de Sola ge
strooid.
Het volgende Block bevat al
leen maar vitrines. Een grote
vitrine met vrouwenhaar.
Veel vlechten. Een vitrine vol
koffers. Een vitrine met bril
len, een vitrine met kammen
en borstels. Een vitrine met
kinderkleren. Een vitrine met
Joodse gebedsdoeken. Een
vitrine met potten en pan
nen. Een vitrine met prothe
ses. Een vitrine met blikjes
Bata-schoensmeer en potjes
Nivea-crème. Een vitrine met
schoenen.
Liza, de kampbewaarster in
de film Pasazerka van de
Pool Wajda: „We kregen de
schoenen op een hoop uit het
crematorium, zodat het
haast ondoenlijk was ze paar
voor paar te sorteren. Ik heb
pas veel later de oplossing
gevonden; de gevangenen
moesten ze, als ze zich uit
kleedden. met de veters aan
elkaar binden."
Het geld. dat de gedeporteer
den bij zich hadden, moest al
eerder worden afgegeven. De
opbrengst staat per dag keu
rig genoteerd. Op 3 februari
1943: 1.452.904.65 RM. De Ne
derlandse gedeporteerden
hebben 1720 gulden ingele
verd tegen een koers van 1
mark 33.
Buiten regent het onophou
delijk. De populieren, die de
gevangenen hebben moeten
planten, zijn aardig hoog ge
worden.
Dc ramen van block 10 zijn
aan één kant geblindeerd.
Binnen werd druk met de
voortplantingsorganen geëx
perimenteerd. De circa zes
De selectie bij aankomst van de gevangenen op het perron in kamp Birkenau
honderdvijftig vrouwelijke
proefkonijnen mochten geen
getuigen zijn van de execu
ties, die dagelijks op de
plaats werden uitgevoerd,
20.000 in totaal. Grammo-
foonmuziek moest de pistool
schoten overstemmen.
Block 11 was het strafblock.
De inrichting van de verschil
lende cellen Is nog autentlek.
Hongercellen voor ontsnapte
gevangenen, donkere cellen,
luchtdichte cellen voor een
langzame verstikkingsdood
en staancellen. Deze laatste
hebben een omvang van ne
gentig bij negentig centime
ter. Vier mensen moesten
daarin vijf dagen staan. In
een van de staancellen is Ele-
onora Hodys de hongerdood
gestorven. Zij werkte in de
villa van commandant Höss,
met wie zij gedwongen ge
meenschap moest hebben.
Toen zij zwanger bleek, werd
ze onmiddellijk naar de
staancel afgevoerd.
We willen naar het Joodse
paviljoen, dat op 19 april bij
de 35-ste verjaardag van het
ghetto-opstand in Warschau
door dr Nahum Goldman,, de
erevoorzitter van het Joodse
wereldcongres in Auschwitz
werd geopend. Het blijkt al
weer gesloten. „Om adminis
tratieve redenen." verklaart
de gids. De directeur van het
Joodse Museum in War
schau, bij wie ik later infor
meer, is stomverbaasd. Zijn
museum heeft heel wat docu
menten afgedragen aan het
paviljoen. „Wellicht vindt
men het niet verantwoord
het kostbare materiaal aan
het publiek te laten zien,"
oppert hij als mogelijke ver
klaring.
In Auschwitz-Birkenau wer
den vier miljoen mensen ver
moord. Volgens de officiële
gegevens van het concentra
tiekamp waren er onder hen
3,5 miljoen Joden. Dr Lou de
Jong drukt zich in deel 8 van
het Koninkrijk der Nederlan
den in de Tweede Wereldoor
log nog voorzichtiger uit. Hij
komt op de globale schatting
van „veel meer dan 1 of 2
miljoen."
De gaskamer in Auschwitz I
is een kleine. Zo'n zeshon
derd mensen per keer Bin
nen ziet men nog de twintig
bij twitig centimeter grote
openingen in het plafond,
waardoor het Zyklon B werd
gegooid. Een vrij grote groep
kinderen komt eveneens de
gaskamer bezichtigen. Het
wordt flink vol. Toch zijn het
bij elkaar nog geen honderd
mensen. In een flits zien we
hoe de gaskamer er met zes
honderd personen moet heb
ben uitgezien.
De ovens in de kamer ernaast
zijn in 1943 gestopt. De cre
matoria II, III, IV en V in
Birkenau namen het werk
over. Bij deze kleine ovens,
die aan bakovens doen den
ken. werden per slede drie
mensen verbrand. De familie
van de overledene kon desge
wenst de as in een urn thuis
krijgen.
Dichtbij de gaskamer staat
de galg waaraan op 16 april
1947 Rudolf Höss, de eerste
commandant van Auschwitz,
werd opgehangen. Met zijn
gezicht naar het kamp. De
galg staat tussen de gaska
mer en de villa, waar Höss
met zijn vrouw en zijn vijf
kinderen jaren hebben ge
woond. Mevrouw Höss had
van de tuin „een klein bloe-
men-paradijs gemaakt". (Ru-
dolf Höss in zijn memoires.)
„Tegen de gevangene Stanis-
law Dubiel, die in de villa
tewerk was gesteld, zei ze la-
koniek, terwijl ze naar het
kamp wees. „Hier leef je,
daar sterf je."
In de bioscoop bij de hoofdin
gang van Auschwitz I draait
de film over de bevrijding
van het kamp op 27 januari
1945 door de Russische troe
pen. Zevenduizend mensen
waren die dag min of meer
nog in leven. Onder hen 180
kinderen. Bijna niemand kan
de ogen droog houden als op
het filmdoek de groep jon
gens gedisciplftieeri tussen
de twee rijen prikkeldraad
door naar de uitgang wan
kelt. Drie van de kinderen
hebben later hun ouders te
ruggezien. De moeders had
den het kampnummer, dat
op de linker onderarm van
hun kinderen werd inge
brand. onthouden. De ande
ren zijn ln kindertehuizen op
gegroeid. Hun geliefde bezig
heid; kapo'tje spelen.
Birkenau is nog erger dan
Auschwitz I. Het Stammla-
ger met zijn stenen Blocken
heeft bijna nog iets knus ver
geleken bij immense vlakte
van 175 hectare, waarop de
zeshonderd deels houten ba
rakken van Birkenau staan.
Hier is de moord-machine op
zijn perfectst gesmeerd ge
weest. Een kleine groep SS-
ers, die het ergste werk aan
medegevangenen overliet.
Het opruimen van de per
rons, het opdrijven naar de
crematoria, het sussen van
de argwaan, alles gebeurde
door gevangenen, door Joden
ook.
Tadeus Borowski, een Pool
die op het perron moest wer
ken als er treinen, ook uit
Nederland aankwamen: „In
het kamp geldt de regel dat
mensen die de dood ingaan
tot het laatste ogenblik wor
den bedrogen. Dat is de enige
vorm van medelijden die is
toegestaan."
De barakken van Birkenau
waren bedoeld als stal voor
59 paarden. Er hebben acht
honderd tot twaalfhonderd
gevangenen in vertoefd.
„Anus mundi", schreef de
Duitse arts en filosoof dr Jo-
hann Paul Kremer, de kamp
arts die met zijn duim naar
links of rechts wees. in zijn
dagboek. Ja, Birkenau is wer
kelijk het einde van de
wereld.
De trein reed via een poort in
het hoofdgebouw achteruit
naar binnen De spoorlijn
Auschwitz-Krakau had in
1944 een speciale aftakking
gekregen tot midden in het
kamp. De crematoria kwa
men op deze manier nog
dichterbij. Dag en nacht
rookten de schoorstenen.
Toen midden '44 grote groe
pen Hongaarse Joden in Bir
kenau arriveerden, konden
zelfs de vier immense crema
toria het werk niet meer aan
De lijken werden in kuilen bij
de gaskamers verbrand. De
lucht van verbrande lijken
ws tot dertig kilometer in de
omtrek te ruiken. Het vet.
dat bij de verbranding over
bleef. werd als brandstof ge
bruikt bij de verassing van de
zogeheten Muselmannen. de
tot op het been verhongerde
mensen, wier botten niet
meer wilden branden
De twee grote crematgria II
en III zijn door de Duitsers
opgeblazen, vlak voordat het
kamp werd bevrijd Toch is
er nog veel te zien. De grote
verdiepte vleugel waar de
kleedkamers waren, de even
eens verdiepte gaskamers.
Drieduizend mensen gingen
per keer naar binnen.
De officiële opening van het
crematgrium II vond plaats
op 31 maart 1943. De bijeen
komst werd bijgewoond door
hoge SS-officieren uit Berlijn
en een aantal prominente
burgers. Zij waren zeer tevre
den van de prestaties van de
nieuwe prominente gaska
mers en hebben veelvuldig
van het kijkgat gebruik ge
maakt! Himmler is ook ko
men kijken. Voor hem wer
den tweehonderd mooie
Joodse vrouwen geselec
teerd. Hij wankelde een ogen
blik bij het schouwspel maar
hij vermande zich en prees de
SS-officieren. „die dagelijks
voor de toekomst van nazi-
Duitsland dit smerige karwei
wilden opknappen".
Tussen de twee tot ruines
vervallen crematoria is een
eenvoudige gedenkplaats in
gericht. In dertien talen, ook
Hebreeuws, worden hier de
vier miljoen doden herdacht.
Voor het uit grijze basalt
blokken gehouwen monu
ment staan een drietal Polen
ruzie te maken over wie er op
de foto mag. Vijf minuten
duurt de discussie voorat het
kiekje kan worden genomen.
De groeten uit Auschwitz-
Birkenau.
De gids. die ons terug voert
naar de bewoonde wereld,
trekt de punt van haar
schoen een diepe voor in het
doorregende pad langs de
crematoria. „Zie je dat wit?",
zegt ze „Dat is een stukje
bot."
Bronnen onder meer: Deel 8
van Het koninkrijk der Neder
landen in de Tweede Werel
doorlog, getiteld „Gevange
nen en gedeporteerden".
De memoires van Rudolf
Höss, Pery Broad en het dag
boek van kamparts Johann
Paul Kremer.
„Ausgewahlte Probleme aus
der Geschichte des KL Ausch
witz," het officiële gedenk
schrift uitgegeven door het
Auschwitzmuseum.
„Welkom in de gaskamer" van
Todeusz Borowski.
^Dr HUIB GOUDRIAAN
LVERSUM Tamelijk onverhuld wordt in de BBC-documentaire „De moordenaars gaan
juit" duidelijk gemaakt dat de Engelse en Amerikaanse na-oorlogse regeringen bewust ernaar
bben gestreefd de Duitse oorlogsmisdadigers met rust te laten. Dat vooral de Engelse
toriteiten voorop liepen in het ongestraft laten van SS-ers. blijkt zonneklaar uit deze
cumentaire, die de VARA zondagavond om 22.10 uur via Nederland I uitzendt.
Inden vond dat de wederopbouw
1 Duitsland, dat als bufferstaat
en het Oostblok moest fungeren.
t>r alles ging. Slechts één procent
alle oorlogsmisdadigers werd
bordeeld," zegt oud-kolonel John
iper van het Britse bezettingsle-
in 1945 in de BBC-produktie. die
ruari van dit jaar de Britse pu
ke opinie danig heeft geschokt.
team van het BBC-programma
inorama" zocht een antwoord op
vraag, een oude vraag overigens,
arom er naar verhouding zo wei-
Duitse oorlogsmisdadigers wer-
vervolgd en veroordeeld. Min
us 150.000 Duitsers waren verant-
ïrdelijk voor de dood van twaalf
joen mensen, die werden ver-
ord in de Duitse concentratie-
mpen tijdens de Tweede Wereld-
log Van die 150.000 zijn er slechts
Dor» oit veroordeeld en binnen
t vervalt in West-Duitsland de
■gelijkheid oorlogsmisdadigers
wettelijk te vervolgen. In feite
>erkten de geallieerden zich tot
proces van Neurenberg, waar ai
rtwintig vooraanstaande Nazi-
Iers werden veroordeeld. Daarna
lesten slechts drie Engelse en 320
erikaanse juridisch geschoolde
eieren de 150.000 uitvoerders van
bevelen tot volkerenmoord op
sporen. Want het Westen had andere
zorgen gekregen: de dreiging van het
Russische gevaar, dat met behulp
van de nog uit te roepen Bondsrepu
bliek moest worden bezworen. Dui
zenden Gestapo en SS-functionaris-
sen werden in vrijheid gesteld. De
Amerikaanse Hoge Commissaris in
West-Duitsland. McCloy. verleende
massaal gratie aan reeds veroordeel
de oorlogsmisdadigers.
Dossiers geordend
Konrad Adenaur. de eerste West-
duitse bondskanselier, had de Ame
rikanen te verstaan gegeven, dat hij
zonder de bestuurlijke talenten van
de ex-nazi's geen staat kon opbou
wen. De verantwoordelijkheid voor
de vervolging van oorlogsmisdadi
gers werd toen overgedragen aan de
Westduitse justitie. In de documen
taire zegt Robert Kempner. de Ame
rikaanse aanklager in het proces van
Neurenberg, nogal verbitterd „Het
enige wat de Duitsers deden met de
dossiers die wij overdroegen, was
deze netjes ordenen. De politieke wil
en het inzicht in de noodzaak van
opsporing en veroordeling ontbrak."
aldus Kempner.
De Duitse schrijver Bernt Engel-
mann, die in de film aan het woord
komt. meent dat hiermee een stuk
verderf in de Westduitse samenle
ving is gekomen, dat heeft geresul
teerd in het huidige terrorisme: „Het
nieuwe fascisme van de terroristen is
gegroeid uit de overweging dat er
weer een fascistische samenleving is
ontstaan door het niet bestraffen
van de oud-nazi's." Ook sprak het
BBC-team met drie voormalige hoge
SS-officieren. die een belangrijk aan
deel hadden in het transport van
tienduizenden Joden naar het con
centratiekamp Auschwitz, waarvoor
zij bij verstek in Frankrijk veroor
deeld werden tot de doodstraf en
levenslang. In Duitsland stonden zij
echter nimmer terecht voor deze
misdaden. Hun verweer is. dat zij
niet wisten of konden weten waartoe
de transporten dienden.
Vergassingen?
Het BBC-team laat Ludwig Bock, de
in 1942 geboren Westduitse verdedi
ger van ..Bloedige Brigitte", die
thans terecht staat in het in Dusssel
dorf gevoerde Majdanek-proces zeg
gen: „Ik weet niet of er vergassingen
zijn geweest Misschien zijn die gas
kamers na de oorlog gebouwd of
dienden zij om kleding te reinigen
Hoewel van een verdediger moeilijk
kan worden verwacht dat hij zijn
Zes fraaie delen dundruk van
duizend pagina's elk, waarvan
één derde deel nog niet eerder in
boekvorm verscheen.
Profiteer nu tan de voordelige
intekenmogelükheid. Tot 20 mei
a.s., wanneer deel III verschijnt,
kunt u intekenen voor f425.-
perset.
Daarna uitsluitend verkrijgbaar
voor 1495,- perset;
uw voordeel I 70.-
Ecn gezamenlijke uitgave van
Nijghic Van Ditmarcn
Mculenholf Amsterdam
cliënt laat vallen, ligt deze uitspraak
opvallend op één lijn met de in West-
Duitsland door neo-fascistische
kringen steeds sterker gepropageer
de idee van de „Auschwitz-Lüge". de
opvatting dat de gaskamers nooit
hebben bestaan en dat de Joden
moord ..Anglo-Amerikaanse ge
schiedvervalsing" zou zijn.
De camera toont Karl Heinz Hanson.
SPD-lid van de Duitse Bondsdag ter
wijl hij een gedenkteken opricht
voor onder meer tweeduizend omge
brachte Jehova's Getuigen Enige
tijd later blijkt het gedenkteken te
zijn verwijderd, terwijl SS'ers hoe
wel dat volgens de Duitse wet is
verboden vrijuit hun doden her
denken op dezelfde dag dat het ge
denkteken onttakeld wordt aange
troffen „Als zoiets was gebeurd met
een gedenkteken van hen (die
SS'ers) zou er in het hele land veront
waardiging zijn ontstaan." meent
Hanson. Hij besluit: „Een volk dat
zijn verleden niet onder ogen durft
zien. zal ook zijn toekomst niet aan
kunnen."
PPR:vragen over onderzoek Gedetineerden
DEN HAAG (ANPl - PPR Iractie
voorzitter mevrouw Beckers heeft de
ministers van onderwijs en van justi
tie opheldering gevraagd over het
psycho-fysiologisch onderzoek onder
gedetineerden, verricht door de vak
groep gedragsleer aan de Universi
teit van Amsterdam.
Zij vraagt zich af. wat de aard van dit
onderzoek is en welke experimenten
in het kader van dit onderzoek wor
den verricht. Ook wil mevrouw
Beckers weten welke waarborgen
overeengekomen zijn ten aanzien
van de werving van gedetineerden.
ROTTERDAM Doordat een ma
troos bedwelmd was geraakt is in de
nacht van donderdag op vrijdag
tienduizend liter paraxylene. een gif
tige en brandbare chemicalie. in het
water van de Derde Petroleumhaven
in Rotterdam terecht gekomen. De
matroos, de 27-jarige J. W M uit
Rotterdam had verzuimd de voorge
schreven gezichtsbedekking voor te
doen.
Hij was aan het werk op het binnen
schip Nedlloyd 48. Tegen de schipper
is proces-verbaal opgemaakt wegens
vervuiling van het oppervlaktewa
ter De gemeentelijke reinigings
dienst begon direct met het oprui
men van de paraxylene. i
