BOEK VAN DE MAAND:
"SPELEN MET PUZZELS:
SPELEN
MET PUZZELS
Duitse haven
in 'Nederland'?
hervormd nederland
m
Hoewel de grens in het Eems-Dol-
lardverdrag uitdrukkelijk buiten be
schouwing wordt gelaten, tekent
Duitsland sinds jaar en dag wèl een
grens in op officiële kaarten. Die
grens volgt nagenoeg de Nederlandse
kustlijn. De dikkere stippellijn op het
kaartje laat daarvan een voorbeeld
jien. De grens stond zo aangegeven
het titelblad van het blad „Nieder-
ichsische Wirtschaft" dat op 8 maart
trscheen. Onder en naast Emden is
de grens te zien in respectievelijk de
Dollard en de Eems, nagenoeg vlak
langs de Nederlandse kustlijn.
Nederland heeft vorig jaar te langen
leste een tegenactie ondernomen.
Met de zegen van ex-minister Van der
Stoel maakte de provincie Groningen
een streekplan-kaart, waarop de
grens volgens Nederlandse inzichten
is ingetekend. Op het kaartje is te
zien dat de dunnere onderbroken lijn
die de „Nederlandse" grens aangeeft
in dit geval tot aan de kust bij Emden
loopt. Daardoor zou volgens de Ne
derlandse versie een eventuele nieu
we Duitse Dollardhaven gedeeltelijk
op Nederlands grondgebied komen.
Eeuwenoude kwestie in Eems-Dollard actueel
Grensgebied
zonder grens
door Jan Sloothaak
DELFZIJL/EMDEN Een al eeuwen sluimerende grens kwestie tussen Duitsland en Nederland is
weer actueel geworden. West-Duitsland wil graag een nieuwe haven bouwen in de Dollard. Beide
landen hebben echter zo hun eigen ideeën over hoe de grens in de Eéms-Dollard verloopt en
volgens de Nederlandse lezing komt een stukje van de nieuwe haven op Nederlands grondgebied.
Niet dat men daar nu meteen maar de Nederlandse vlag wil planten, maar toch
De twee belangrijkste havenstadjes aan weerszijden van de (omstreden) grens in het Eems-Dollardgebied zijn Delfzijl (zie foto) en Emden. Nederland bouwde
vele jaren geleden een Eemshaven, die nog immer geen industrie heeft aangetrokken. Emden wil hel nu proberen met een één miljard gulden kostende Dollard-
haven.
de maatschappij ingewik
kelder werd, placht men grenskwes
ties ook anders te benaderen. De
laatste tijd is de zaak ingewikkelder
geworden dan ooit, want het milieu
zorgt voor een extra complicatie, en
'ook dat speelt op het ogenblik eenj-
belangrijke rol in de Eems-Dollard.'
De tijd dat een grens werd bepaald
door het aantal meters dat men een
'hoefijzer in zee kon gooien, ligt in
ieder geval ver achter ons. Toch zijn
Duitsland en Nederland door de loop
'van de eeuwen heen eigenlijk nooit
wezenlijk verder gekomen. In het
jpas verschenen boek „Rondom de
Delfzijlen" (uitgeverij Van der Veen
B.V., Winschoten) wordt nog eens
'herinnerd aan een lezing die de Duit-
isers zelfs vervalsing van historische
stukken in de schoenen schuift. Hoe
het ook zij, er is nooit overeenstem
ming bereikt. Wat wèl tot stand
kwam was een Eems-Dollardverdrag
(1960), waarin alles behalve de grens
kwestie werd geregeld. Onder het
motto van „goede nabuurschap"
werd deze met de mantel der liefde
bedekt.
Volgens het Eems-Dollardverdrag
houdt de grens abrupt op bij de
uitmonding van de Westerwoldse Aa
in de Dollard. Door het gehele water
gebied van Dollard en Eems is er dan
een hele poos niets.
Ter hoogte van het Wad is er dan
weer plotseling wèl een grens, die
nog dateert uit de tijd van het Han-
noverse Rijk.
meester wanen op de Eems. Veel
ergernis wekte op 1 december van
vorig jaar het feit dat de Duitse
waterpolitie doodleuk de haven
mond van Delfzijl binnenvoer. Men
kwam beslagleggen op een Deens
schip, dat in Emden schulden had.
Havenschapsautoriteiten spraken
van een „hondsbruaal" optreden en
wezen de Duitsers de havenmond
uit. Op de Eems probeerden de Duit
sers het schip weer aan te houden.
Ook dat is echter in flagrante strijd
met het Eems-Dollardverdrag.
Daarin staat dat een schip op de
Eems wordt geacht binnen de in
vloedssfeer te varen van het land
dat het net heeft verlaten.
Ook in Duitsland is niet iedereen zo
gelukkig met dit soort incidenten.
„De verhoudingen worden er slech
ter door," zegt dr. Eckhardt Krömer
van de Kamer van Koophandel in
Emden. Dr. Krömer is onder meer
lid van de subcommissie Noord van
de Nederlands-Duitse commissie
voor ruimtelijke ordening.
Irritatie
De irritatie over het intekenen van
de grens door Duitsland, zo vlak
onder de Nederlandse kust, is door
dr. Krömer ook al vroegtijdig onder
kend. Terwijl de plannen voor een
Dollardhaven nog in een pril stadi
um verkeerden, schreef hij een brief
naar het Nedersaksische ministerie
van ruimtelijke zaken in Hannover.
„Ik vroeg of ze wilden ophouden met
het intekenen van die grens," aldus
dr. Krömer.
Het antwoord luidde dat men zich
moest houden aan desbetreffende
richtlijnen van het ministerie van
binnenlandse zaken van de Bonds
republiek in Bonn. Ook dóór schreef
Krömer toen een brief heen. „Dat is
al enkele Jaren geleden, maar ik heb
nög geen antwoord", zegt hij.
Gesprek gevraagd
Inmiddels heeft Duitsland zich on
langs op ambassadeursniveau tot
Nederland gericht. Men wil praten
over de bouw van de één miljard
gulden kostende Dollardhaven. De
Duitsers willen een diepzeehaven
die goed is voor schepen tot 80.000
ton. Nederland heeft besloten een
delegatie samen te stellen met ver
tegenwoordigers van verschillende
departementen en onder verant
woordelijkheid van het ministerie
van buitenlandse zaken. Voordat de
onderhandelingen beginnen moet er
eerst nog interdepartementaal wor
den overlegd over de definitieve uit
gangspunten bij de onderhande
lingen.
ADVERTENTIE
Twee lijnen
Dat lijkt allemaal erg mooi. In wer
kelijkheid hebben beide landen el
kaar echter steeds angstvallig in de
gaten gehouden. Zo viel het Neder
land al een hele poos op, dat op
Duitse kaarten regelmatig tóch een
grens in het niemandsland werd in
getekend. Die loopt dan keurig vlak
onder de Nederlandse kust langs.
Lange tijd liet Nederland dit maar
zo.
Vorig jaar echter kwam ook Gronin
gen plotseling met kaarten, beho
rend bij een ontwerp-streekplan.
Daarop was de grens ingetekend vol
gens Nederlandse inzichten. Neder
land houdt het zogenaamde dal-lijn-
principc aan: de grens volgt het mid
den van de stroomgeul. In het onder
havige geval loopt de geul van de
Westerwoldse Aa dwars door de Dol-
lard tot vlak onder de Duitse kust bij
Emden, om dan af te buigen en de
stroom door de Eems verder te
j volgen.
Van der Stoel zelf
Dit kaartje zou wellicht van weinig
waarde zijn geweest, indien het niet
getekend was met medeweten van
het ministerie van buitenlandse za
ken. Een „hoge ambtenaar" had zijn
fiat gegeven, lieten gedeputeerden
van Groningen weten. In werkelijk
heid was dat de toenmalige minister
Max van der Stoel persoonlijk, die
schriftelijk zijn instemming betuig
de. De Groningse gedeputeerde Luit
Boer: „We vonden dat er maar eens
wat tegenwicht moest komen".
Is 'net intekenen van die grens zo'n
punt, nu er toch een apart Dollard-
verdrag is gemaakt? Volgens de
ambtenaren L. J. Oostlng en mr A. E
J. Smidt van de provincie Groningen
wel degelijk „Als je de Duitsers hun
gang laat gaan, kan dat worden op
gevat als een stilzwijgende instem
ming, en als dat maar lang genoeg
duurt loopt Nederland kans zijn aan
spraken te verliezen".
In Delfzijl vindt men toch al dat de
Duitsers zich blijkbaar heer en
Deze constructie.gemuakt met 114
lucifers, is zo nauwgezet geconstrueerd
dat hij niet in elkaar valt. hoewel er toch
geen lijm werd gebruikt.
Een boek om bi j te tandenknarsen
en te watertanden,om soms gek en
dan weer gelukkig van te worden.
Dat is "Spelen met Puzzels:'
een schitterend geïllustreerde ver
zameling puzzels,variërend van vrij
gemakkelijk tot zeer moeilijk. U vindt
er meer dan 1000 puzzels in met alle
oplossingen, waarvan 100 puzzels
om zelf te vervaardigen. Tangrams,
meetkundige legpuzzels, polyvor-
men, luciferpuzzels.constructie
puzzels, magische vierkanten, ring-
touw-en-bal-puzzels. doolhoven en
labyrinten, draadpuzzels, getallen-
puzzels en verplaatsproblemen.
Spelen met Puzzels
nu als Boek van de
Maand bij de boek
handel
"SPELEN MET PUZZELS:
IN SPECIALE BOEK VAN
DE MAAND OPLAGE:
F 21,50.
Na 6 mei f 34,50.
WW H WM
y De uunhicding is geldig
t/m 6 mei. Echter zolang
de voorraad strekt
De komende onderhandelingen
doorkruisen een andere zaak. De
Duitse en Nederlandse ministeries
van economische zaken hebben na
melijk net een grensoverschrijdend
actieprogram voor het Eems-Dol
lardgebied opgesteld. „We praten al
sinds 1966 en wilden met iets con
creets voor de dag komen," zegt drs
R. J. Eysink Smeets, plaatsvervan
gend directeur Regionale Economi
sche Politiek. Minister Van Aarden-
ne zal op 18 april het desbetreffende
rapport in Groningen presenteren.
„Samenwerking"
Het rapport is in feite een sociaal-
economische analyse met betrek
king tot de Eems-Dollard. Beide lan
den willen gezamenlijk in Brussel
aankloppen voor Europese subsidie.
In het rapport wordt over de Dol
lardhaven opgemerkt dat er een po
sitieve bijdrage van te verwachten is
voor de verdere ontwikkeling van
deze regio. „Wij zijn daar erg mee
ingenomen. Zo zien wij de Eemsha
ven ook. Het één vult het andere
aan. U moet dat niet in het licht van
concurrentie maar van samenwer
king zien," zegt dr. Krömer verge
noegd.
De gedachte achter het economi
sche program is dat je in een tijd
van Europese eenwording niet op
een grensje meer of minder moet
kijken. Of de ministeries van econo
mische zaken en buitenlandse zaken
hiermee op één lijn zitten zal bij het
interdepartementale vooroverleg
moeten blijken.
Meningsverschillen lijken niet uit
gesloten. Zo zegt een woordvoerder
van buitenlandss zaken: „Het is ze
ker de bedoeling om een grens vast
te stellen. Anders zou een deel van
de nieuwe haven in Nederland ko
men te liggen, althans volgens onze
lezing over het grensverloop. Dat
lijkt me ook voor de Duitsers een
nogal onmogelijke zaak". Daarte
genover een woordvoerder van Eco
nomische zaken: „Ons grensover
schrijdend program heeft juist als
achtergrond dat de grenzen ver
vagen".
Economische zaken ontkent overi
gens stellig dat met het Duits-Ne
derlandse rapport, en de positieve
opstelling over de Dollardhaven
vooruit wordt gelopen op de onder
handelingen. „U moet die twee za
ken los van elkaar zien. De grens
kwestie ligt op een heel ander ni
veau, daar moeten de regeringen
maar over gaan onderhandelen". Bij
Economische zaken wordt er vanuit
gegaan dat de kwestie te zijner tijd
in ieder geval toch geregeld wordt.
„Maar het is zeker niet de bedoeling
geweest om welk ministerie dan ook
voor het blok te zetten".
Zorg over milieu
Met name in milieukringen is men
niet zonder zorg. „Waar wij bang
voor zijn is dat het nu uitgewerkte
economische belang een eigen leven
gaat leiden en overheersend wordt",
zegt Hans ten Houten van de Stich
ting Werkgroep Eemsmond. Feit is
in ieder geval dat bij de opstelling
van het program geen rekening is
gehouden met het milieu. „Daar
voor moet u bij het ministerie van
milieuhygiëne zijn", vindt drs Ey
sink Smeets, die overigens verhalen
over milieuvervuiling" nogal eens
overtrokken noemt. In deze mening
wordt hij nog gestaafd door de be
trekkelijk gunstige uitkomst van
een onderzoek over vervulling van
het Wad door de Hoogkerkse vuil-
persleiding Het ministerie van
Volksgezondheid en milieuhygiëne
heeft het milieukundig studiecen
trum van de Rijksuniversiteit te
Groningen Ingeschakeld.
Duitse normen
In milieukringen is men ook nog
voor iets anders bang. „We houden
ons hart vast dat de Duitse milieu
normen worden gehanteerd", zegt
drs Lucas Reijnders van het Milieu
kundig studiecentrum vun de Rijks
universiteit in Groningen. Dit cen
trum onderzoekt, met steun van het
ministerie van volksgezondheid en
milieuhygiëne, de relatie tussen re
gionale ontwikkeling en milieuver
vuiling in het Eems-Dollardgebied.
De vrees voor toepassing van de
Duitse milieunormen lijkt niet onge
grond. Dr Krömer uit Emden (die
overigens zelf in de begeleidings
commissie bij het Eems-Dollardon-
derzoek van het Groningse centrum
cit) zegt: „De provincie Groningen
heeft weliswaar een eigen milieunor
mennota, maar in feite heeft Neder
land alleen algemene uitgangspun
ten vastgelegd in rijkswetten. In
Duitsland hebben we daarentegen
harde normen vastgesteld en die ge
leden voor de gehele bondsrepu
bliek. Daar kun Je niet apart voor de
Eemsmond van afwijken, want dat
zou concurrentievervalsend zijn ten
opzichte van andere Duitse ha
vens".
Of Nederland hierin meegaat is één
van de zaken die bij de onderhande
lingen uit de verf moeten komen. De
normen die Groningen hanteert
voor de Eemshaven zijn een stuk
zwaarder dan de Duitse rijksnor
men, die zo schrijft Reijnders in
een recente publikatie dezelfde
zijn die het Roergebied zo vies ma
ken. De nieuwe Dollardhaven komt
op een afstand van zo'n tien kilome
ter buiten de Nederlandse kust.
Eems verlegd?
Een ander milieu-aspect is het feit
dat ter realisering van de Duitse
haven de loop van de Eems door de
Dollard naar het zuiden moet wor
den verlegd. Ondermeer verdwijnt
de Geiserucke, die nu van belang is
voor wadvogels en vissen. De Duit
sers willen er zware petrochemische
industrie vestigen. Reijnders en
Krömer zijn al een poos met elkaar
in een schriftelijke strijd per brief
zowel als in tijdschriften verwik
keld over de ernst van de gevolgen
voor het milieu. Reijnders is ook
bang dat de Duitsers de belangen
die Nederland heeft bij een schone
Rijn zal uitspelen, ten koste van het
Eems-Dollardmiiieu. Dr Krömer
zegt óók liever geen uitruil te zien
van milieubelangen tussen Eems-
Dollard en Rijn. Hij voegt er echter
aan toe: „Vanuit mijn verantwoor
delijkheid zeg ik dat onze milieupro
blematiek al Ingewikkeld genoeg is
zonder de Rijn erbij te halen. Maar
een minister kan vanuit zijn natio
nale verantwoordelijkheid natuur
lijk tot een andere afweging van
belangen komen".
Waterstaatsplan
Ook het ministerie van verkeer en
waterstaat is bij de Eems-Dollard-
problematiek betrokken. Zo wordt
er onder meer samen met een Duitse
instantie gewerkt aan een beheers
plan op waterstaatkundig gebied.
Rijkswaterstaat heeft bovendien
een model dat gehanteerd wordt bij
vraagstukken met betrekking tot de
capaciteit van de Eems-Dollard
voor de opname van vuil. Dit model
is ook gehanteerd bij de berekenin
gen over de vervuiling door de Oost-
Groningse smeerpijp. „Men weigert
echter ons dat model af te staan",
aldus Reijnders. Het Milieukundig
studiecentrum is daarom nu bezig
zelf berekeningen te maken.
Duitse politiek
Aan Duitse zijde speelt ook de poli
tiek een belangrijke rol. Kort voor
de verkiezingen in de herfst van
vorig jaar maakte kanselier
Schmidt bekend dat de bondsrepu
bliek een deel van de haven zal
bekostigen. CDU en SPD lopen zich
beiden het vuur uit de sloffen om
Emden terwille te zijn met toezeg
gingen over de Dollardhaven. Dat
zou ook de achterliggende reden zijn
waarom de CDU-er president Al-
brecht van Nedersaksen een ge
sprek dat hij deze maand met de
NederlEuidse regering zou houden,
heeft afgezegd. Hij zou bang zijn
onvoldoende resultaat te boeken en
dat kan een nadeel zijn zo vlak voor
de verkiezingen, die op 4 juni wor
den gehouden in Nedersaksen. Al-
brecht zal er hard tegenaan moeten
om zijn positie te kunnen hand
haven
AOVERTENTIE
Opinieweekblad
Weg met de grote ïcholen
Lees deze week:
De scholengemeenschappen vormen de logische consequentie van het
denken in termen van rationeel rendement en technocratische beheersing
Het onderwiis gaat aan eigen machtsstructuren ten onder
Verder:
Het Russell-tribunaal da mensenrechten In Duitsland la
aen gamlsta kans 'Da tagenatandars van hat tribunaal hebben hat al ta
gemakkelijk gekregen'
Homoseksuelen de dreigende vertraging van hun emancipatie.
De vulgarisatie van de politiek zal het gehalte van o<>ze
parlementaire democratie ernstig kunnen schaden.
Interview met oud-werkgeversvoorzitter Van Boven Ruud Hammelberg werd
Boeddhistisch monnik op Sn Lanka De kinderen van Chili Verkiezingen en
kabinet De zee ligt op sterven Vrede nu in Israel
HERVORMD NEDERLAND houdt de hoop levend
U Ik neem een proefabonnement van twee maanden
voor 5.-
Ik weel al voldoende van hei blad Ik geef me op als
abonnee 32.50 per hall |aar)
Naam
Adres
Plaats
In enveloppe zonder postzegel sturen aan:
Antwoordnummer 1776, Den Haag.
