Zwarte kinderen weldra
naar blanke school
Joodse grafsteen
als studieobject
B
Hard of hart
voor de ander
Zeg mij hoe uw
kinderen heten
Verdriet in soorten
Argentinië vermoord Het nu verschenen boek is het eerste
J5
pa a
1ART0G COHEN
fBHTJK JOZKP
Frère Roger twee
weken naar Bari
Protest om
reisverbod
Helder Camara
VANDAAG
Chr. geref. jongerendag
Voorbijgangers
WOENSDAG 29 MAART 1978
Trouw/Kwartel
2
door Hennie Serfontein
De Zuid-Afrikaanse regering zal wellicht binnenkort toestaan
aan de katholieke scholen, kinderen van alle rassen toe te laten.
Dit betekent een belangrijke versoepeling in de onbuigzame
regeringspolitiek ten aanzien van de rassenscheiding op school.
Het onderwijs valt onder de zeggenschap van de provinciale
raden.
De commissaris van de Kaapprovin
cie heeft tot dusver op elk verzoek
tot toelating van veelrassig onder
wijs toestemming gegeven. De be
stuurder van de provincie Transvaal,
Sybrand van Niekerk. die bekend
staat als een dogmatische conserva
tief. heeft niet op de verzoeken gere
ageerd. maar de schoolbesturen heb
ben zonder last van zijn kant veelras
sig onderwijs ingevoerd.
Vorig jaar leek er een harde botsing
te zullen ontstaan tussen de rooms-
katholieke kerk en de Zuid-Afri
kaanse regering, toen de provinciale
bestuurders dreigden aan de rooms-
katholieke scholen die zwarte kinde
ren zouden toelaten hun onderwijs
bevoegdheid te ontnemen. Begin
van dit jaar zijn verscheidene bijeen
komsten gehouden, waar regerings
vertegenwoordigers en afgevaardig
den van de katholieke bisschoppen
aan meededen. Kennelijk hebben
deze besprekingen tot een overeen
komst geleid. Dat de regering tot
dusver evenwel geen officiële toe
stemming heeft gegeven, komt door
dat zij het verzet ter rechter zijde
binnen de regering zelf en binnen het
parlement moet overwinnen. In de
laatste verkiezingen hebben ver
schillende nationalistische parle
mentsleden toegezegd, dat zwarte
kinderen nooit toegang zouden ont
vangen tot blanke scholen van de
kerken.
Deze versoepeling van de rassenpoli
tiek in het onderwijs heeft plaats
kort nadat minister Mulder bekend
maakte dat zwarten in de toekomst
toegestaan zou worden „blanke"
kerkdiensten bij te wonen.
Tot dusver hebben slechts een hand
jevol zwarte kinderen de weg naar
een blanke school gevonden. De re
gering heeft daarbij een oogje toege
daan. De enige zwarte kinderen die
tot dusver geheel legaal naar een
blanke school mochten waren kinde
ren van diplomaten.
door M. Kopuit
De grafstenen op de Joodse begraafplaatsen zijn vaak nog de
enige getuigen van het Joodse leven van vroeger. Daarom is men
nu bezig, ze te fotograferen en zo vast te leggen voor het
nageslacht.
Als eerste boek is nu verschenen
„Joodse begraafplaatsen in Gronin
gen en Oostfriesland". Het zijn nog
maar 250 stenen van de Joodse be
graafplaatsen in Ter Apel, Bourtan-
ge, Vlagtwedde. Bellingwolde, Stads
kanaal, Nieuweschans en Bunde. Ze
zijn gefotografeerd en uit het He
breeuws vertaald.
Vernielingen
Bij toeval is men op de idee voor het
onderzoek begonnen. Mr J. H. de Vey
Mestdagh, de Groningse rijksarchi
varis bemerkte op een van zijn in
spectiereizen in 1969, kort na zijn
benoeming, dat op de afgelegen
joodse begraafplaatsen vernielingen
werden aangericht. Hij zag hoe een
schaapherder een brok van een graf
steen afhaalde en realiseerde zich
daarbij dat als dat zo doorging met
tertijd de joodse begraafplaatsen
zouden zijn verdwenen. En deze be
graafplaatsen zijn de enige nalaten
schap van de joden die het Gronin
ger land bevolkten. In het verder
liggend verleden moeten echter al
tal van grafstenen zijn verdwenen.
In Groningen en het aangrenzende
Duitse Oostfriesland is praktisch
geen Joods leven meer. Ook de Jood
se archieven zijn verdwenen. Vernie
tigd. Alleen het archief van Appinge-
dam is gered en enige jaren geleden
kwam bij de verbouwing van een
huis een deel van het Joodse archief
van Delfzijs te voorschijn. Dat is
alles. Eest nog wat in secundaire
bronnen. De archieven van de over
heid. Maar deze vertellen maar een
deel. De grafstenen verhalen meer.
Het mag dan zo zijn, dat in deze tijd
duizenden jaarlijks tot het joden
dom willen overgaan, diep in het
Groningse land gebeurde dat al eer
der. zo blijkt uit een van de stenen
van Nieuweschans.
Bekeerlinge
Hier is verborgen/de tot het Joden
dom bekeerde vrouw/geacht en be
scheiden/mevrouw Sara dochter van
Awraham/vrouw van de hr Mosje
zoon van de hr/Jozef Halevi, die naar
haar eeuwige/wereld ging op de heili-
ge/sabbathdag 22 sjevat (15 februari/
628, (1868), de heilige gemeente te
Bunde/Moge haar ziel gebundeld
worden in de bundel des levens.
De grafstenen zijn een bron voor
demografie. Aan de totaalindruk van
de begraafplaats kan men de welge
steldheid van de gemeenschap, de
migratie en vooral de emigratie vast
stellen.
Symbolen
Maar ook uit kunsthistorisch oog
punt is het vastleggen van de stenen
van belang. Men vindt op de stenen
verschillende symbolen, waarvan de
meest voorkomende zijn de zege
nend gespreide handen, het symbool
van de priester, de koheen (cohen).
Zij hebben het recht in de synagoge
de priesterzegen uit te spreken. Een
kan of een wasbekken is het symbool
van de leviet, de afstammeling van
de tempeldienaars, die in de synago
ge de rituele wassing van de handen
van de priester verricht.
Symbolen zijn tevens de sjofar
(ramshoorn), de instrumenten van
de besnijder. Ook de op de andere
begraafplaatsen voorkomende treur
wilg, zandloper en zo meer. Aange
zien veel van de grafstenen doorre-
gen zijn met oud-testamentische ci
taten. geven zij een beeld van de
rr» religie en de Hebreeuws-litteraire
I wee religieuzen in vaardigt m aerschmend» pen.
oden.
uit een twaalfdelige serie „Bouwstof-
PARIJS ANP» De twee r.-k. vtou- fen voor een geschiedenis van de
welijke religieuzen van Franse af- Joden in Groningen en Oostfries-
komst, Alice Domon en Leonie Du- land", onder redactie van mr De Vey
wnj rox aan
pabjffwnaa'fisji
quet. die begin december vorig jaar
werden ontvoerd in Buenos Aires,
zijn vermoord. Dit zegt het collectief
voor de boycot van de organisatie
door Argentinië van het wereldkam
pioenschap voetballen, de Coba, die
zich beroept op „Zweedise bronnen".
Volgens deze zijn de lichamen van
de twee religieuzen geïdentificeerd
op de stranden bij Bahia Blanca in
het zuiden van Argentinië. Door een
militair met een hoge rang, die op
zijn beurt een groep vrouwen ervan
op de hoogte stelde, die met de
religieuzen samenwerkten.
De twee zusters waren actief in de
beweging voor de mensenrechten.
In december werden ze door gewa
pende mannen ontvoerd na een de
monstratie ten behoeve van verdwe
nen Argentijnen
Mestdagh. Vooralsnog worden alleen
de Joodse begraafplaatsen in dit ge
bied vastgelegd en vertaald. Maar
elders heeft men het voorbeeld al
gevolgd
Het grafsteenondereoek wordt ver
richt door het semitisch instituut en
het Nedersaksisch instituut van de
universiteit van Groningen en het
Forschungsinstitut für den friesi-
schen Küstenraum. Het wordt finan
cieel mogelijk gemaakt door de pro
vincie Groningen, de Ostfriesische
Landschaft en de Oesellschaft für
christlisch-jüdische Zusammenar-
beit.
HIER BUST
ECHTGENOOT VAN
r-.« '6 rt)E5AMcgQO
GEB.3,HAAht 5533
TC GHOmhGlW
|0V«L.^55B82
TC OflSTWEDOC
H.R.l.V.
Zegenende handen op een grafsteen
lijn het symbool van de priester, de
koheen (cohen). De laatste He
breeuwse letters boven de Nederland
se tekst komen op iedere Joodse graf
steen voor: TNSBH is de afkorting
van „Tehi Nafsjo Saroer Bisror Ha-
ehajjiem - Moge hun ziel gebundeld
zijn in de bundel des levens". De
jaartallen op deze grafsteen zijn in
christelijke jaarstelling 1838-1922.
TAIZÊ (ANP) Binnenkort ver
trekt frère Roger Schütz, de prior
van Taizé naar de Italiaanse stad
Bari om daar enige tijd het leven
van de plaatselijke vissers te delen.
Italië is ditmaal uitgekozen in ver
band met de spanning waarin dat
land verkeert.
Frère Roger is uitgenodigd door de
bisschop van Bari. Hij zal er wonen
in een sloppenwijk, samen met en
kele broeders. Voor het dagelijks
gebed zullen zij gebruik maken van
een plaatselijke kerk.
Aan het eind van het jaar gaat Ro
ger naar Zwart Afrika. De naam van
het land wordt later bekendge
maakt. Voordat hij gaat, organiseert
de broederschap van Taizé een jon
gerenbijeenkomst in München op
17, 18 en 19 november. Op 27, 28 en
29 december komt Roger weer te
rug. Daarvoor wordt een bijeen
komst in Parijs georganiseerd, waar
de jongeren voor het eerst de oudere
generaties zullen uitnodigen.
doorA. J. Klei
De discussie over het blijkbaar nog
lang niet versleten probleem of een
gereformeerde dominee lid van de
PvdA mag zijn, heeft weer eens
duidelijk in het licht gesteld, van
welk een grote betekenis het ls, dat
een beroepingscommissie van
stonden aan weet, wat voor politiek
vlees zij in de kuip heeft. Nu is het
niet aanbevelingswaardig om aan
de predikant, op wie je het oog
geslagen hebt, als eerste vraag te
stellen, welke politieke partij hij is
toegedaan. Dan ligt het er immers
zo erg dik op, dat dit de hamvraag
is. Er valt gelukkig een andere weg
aan te wijzen. Je informeert
belangstellend naar de kinderen
van de betrokkene en vooral naar
hun namen. Om dit laatste gaat
het.
Dit advies kan ik geven nu een
meelevende lezer me attendeert op
een gereformeerde pastorie in een
Overijsselse plaats, waarvan de
naam met een O begint en vijf
letters telt (verder ga ik niet). Daar
is op 20 maart een meisje geboren,
dat Adriëtte heet. Zij heeft twee
zusjes boven zich, die Corine en
Debby heten. Welnu, wat krijgen
we als we de beginletters van de
drie domineesdochters achter
elkaar zetten? Precies: CDA! Dit is
geenszins toevallig, zo wordt me
verzekerd. De jonge en eerwaarde
vader is een volbloed CDA-man en
hij heeft dit in de naamgeving van
zijn kinderen, tot uitdrukking
willen brengen.
Nu merkt misschien een slim
persoon op, dat het CDA stellig nog
niet bestond, toen Corine geboren
werd. Inderdaad kunnen wij deze
mogelijkheid niet uitsluiten. Mijn
zegsman gaat op dit punt niet in,
maar omdat hij elke gedachte aan
een toevalligheid afsnijdt, houd ik
het erop dat het oudste kind van
deze gereformeerde dominee
oorspronkelijk Annie heette en dat
de naam van nummer twee met een
R zou beginnen, om aldus samen
AR op te leveren. Gesteld dat het
CDA niet was doorgegaan en
aangenomen dat een derde baby
van meetaf aan in de pastorale
famllyplanning was begrepen, dan
was de naam van de jongste
domineestelg met een P begonnen,
teneinde tot ARP te geraken.
Echter, het CDA kwam er en Annie
werd Corine. En zeg nu niet dat
zo'n naamsverandering gek is,
want we hebben toch een prinses
Marijke gehad, die nu als Christina
door het leven gaat, zij het niet uit
partijpolitieke overwegingen,
voorzover ik kan nagaan.
Hoe kunnen de leden van een
gereformeerde
beroepingscommissie zich nu het
beste gedragen? Ik zou zeggen:
loop wanneer u een bezoek brengt
aan de pastorie van degene die op
de nominatie staat, ongedwongen
de serre in, waar de
domineeskinderen een betamelijk
potje halma doen. Maak een paar
vriendelijke opmerkingen over het
spel en spreek dan heel terloops
(alle nadrukkelijkheid is verkeerd,
ik kan daar niet genoeg op wijzen)
de grootste aan in deze trant: daar
doe je een goeie zet.ehhoe
heet je eigenlijk? Het kind zal
beleefd antwoord geven, zéker aan
een lid van de
beroepingscommissie en als de
naam gezegd is, tekenen de eerste
lijnen zich al duidelijk af.
Stel dat het kind Peter heet. Dan
weet de commissie reeds dat de
keus van de predikant niet op een
confessionele partij gevallen is. Het
is immers PvdA of PPR. Sommigen
hebben hier voldoende aan, zij
verlaten de serre, dinken voor 't
fatsoen nog één kopje koffie en
houden het voor bekeken. Anderen
proberen nog op een onopvallende
manier aan de weet te komen, hoe
het tweede kind heet. Zal de naam
daarvan met een V, een P of een S
beginnen Ik teken hierbij aan
dat een predikant die wil uitkomen
voor zijn politieke overtuiging,
strikt genomen aan twee kinderen
voldoende heeft. Ga maar na:
CD PvPP Maar het is
natuurlijk veel mooier, wanneer
het voluit kan, zoals in dat
Overijsselse geval. Het is dan ook
het streven van PvdA-dominees,
vier kinderen te hebben. Dat mag
ook wel, vind ik, tenslotte heeft
hun leider DenUyl er zeven. Een
predikant, die hem ook hierin
navolgt, zou met de namen zijner
kinderen zelfs een lijstverbinding
tot stand kunnen brengen:
PvdA/PPR.
Ik dacht, voldoende duidelijk te
zijn geweest. Zeg me hoe uw
kinderen hetenWie me thans
vraagt hoe een
beroepingscommissie dient te
handelen als een dominee (nog)
geen kinderen heeft, moet ik het
antwoord voor 't moment schuldig
blijven. Afgelopen zondag reed een
kinderloze gereformeerde pastor
bij me voor met PPR-stickers op
zijn auto. Hé, dacht ik meteen, bij
afwezigheid van kinderen zou een
beroepingscommissie niet de serre,
maar de garage in moeten lopen.
Doch voordat ik deze gedachte
uitwerkte, bedacht ik dat zoiets
alleen in de verkiezingstijd zin
heeft.
TILBURG (ANP) 45 groe
pen, zoals studentengemeen
tes, kritische groepen binnen
de basisbeweging-Nederland
en theologische opleidingen,
hebben aan mgr. John Gordon,
de pauselijke nuntius in Den
Haag, een „paas-opstands-be-
richt" gezonden over het reis
verbod dat aan de bekende
Braziliaanse aartsbisschop
Dom Helder Camara zou zijn
opgelegd. In hun brief doen de
groepen een dringend beroep
op de pauselijke vertegen
woordiger alles in het werk te
stellen dat het Vaticaan uit
drukkelijk meewerkt om op
heldering te verschaffen In de
verwikkelingen rond Dom Hel
der. Onder meer vragen zij dat
de argumenten voor dit kerke
lijke verbod Brazilië te verla
ten worden openbaar ge
maakt. Verder dringen de groe
pen er op aan dat Dom Helder
Camara in de toekomst open
lijk steun krijgt voor zijn pro
fetische zending, „zodat er ook
geen onduidelijke berichtge
ving kan ontstaan".
Deze bondsdag trok ruim 1600 jonge
ren uit het hele land. De dag had als
thema meegekregen. Hard zijn voor
de ander of hart hebben voor de
ander. Ds H. P. Brandsma stelde de
diagnose in zijn toespraak: „Hard
zijn voor de ander": een houding van
vervreemding van God en elkaar, die
hij In wereld en kerk aanwees.
Daarna noemde ds J. Plantinga als
therapie: „Toen God zag dat er geen
mens meer was, werd Hij zelf mens
en wie door die mensenliefde van
God geraakt wordt, krijgt een ander
hart". In het appèl aan het eind van
de dag werkte ds M. de Boer deze
zaak heel praktisch uit: „Heb nu ook
een hart voor de ander en niet alleen
via een collecte voor de verre ander,
maar begin nu maar eerst eens bij
die naaste ander, thuis, op school, je
vriend en vriendin. Maar dan ook
SCHADEVERGOEDING
„Of hij schadevergoeding zal eisen
voor het hem aangedane onrecht is
niet bekend." Zoiets zei de
nieuwslezer aan het slot van een
mededeling, dat een inwoner van
Rijswijk bij een aldaar gepleegde
bankoverval een Jaar geleden
veroordeeld was. Nu is uitgekomen
dat zijn veroordeling ten onrechte
was. De dader heeft zich gemeld. De
man is inmiddels, na een jaar
gevangenis, vrijgelaten. „Of hij
schadevergoedingIk schrok
een beetje van dit bericht. Ik
herkende er iets in. Daar zitten ze
dus op te wachten, dacht ik. Doet hij
*t of doet hij 't niet? Een
afschuwelijke situatie. Je spreekt
een vals oordeel uit, stuurt iemand
lakoniek naar huis en gaat dan
zitten afwachten. Niet die man daar
zelf nu werkelijk ook nog om
vragen? Vaak worden bij zulke
zaken geen mensen gevangen gezet
en veroordeeld die uitermate
bekend zijn met de wegen om hun
recht te verkrijgen. Het zijn mensen
die niet graag officiële gebouwen
binnenstappen en nog minder graag
formulieren met allerlei
onleesbaarheden invullen. Maar
waarom kan die man dat allemaal
niet thuis krijgen? Is het de rechter
of wie het ook zijn mag te veel om
die ene man hopelijk komt dit
toch niet iedere dag voor even op
te zoeken en hem zijn
mogelijkheden bekend te maken?
Moet hij dat zelf aanspannen?
Waarvoor hebben we nu al die
computers waarin onze gegevens
opgeslagen liggen? Die zouden toch
voor hetzelfde geld ook eens ingezet
kunnen worden niet alleen om
onrecht op te sporen, maar ook om
het ongedaan te maken, voorzover
daarvan in zo'n geval sprake kan
zijn. Iedereen zal hier gemakkelijk
een groot gat in onze
„voorzieningen" kunnen
constateren. Ik herkende het als dat
gat waarvan mensen spreken die
jaar en dag van het kastje naar de
muur gestuurd worden om erachter
te komen op welk pensioen ze recht
hebben. Waarom rekent de overheid
dat niet uit en verrast de
gegadigden met een kant en klaar
opstelling? Voor mijn part dan in de
bekende blauwe enveloppe, waarin
we ook altijd zo keurig uitgerekend
krijgen wat we zeil nog schuldig zijn
(waarvan overigens geen kwaad).
V
DE
'var
bui
da|
hei
int
tici
wa
am
de
vai
wa
(Van een medewerker)
APELDOORN „Op deze bondsdag komt de ander aan bod
Dit volgt logisch uit het behandelde jaarthema: Geloven met
mond, hart en handen". Met deze woorden opende ds A. Broers-
ma, voorzitter van de christelijke gereformeerde jongeren orga
nisatie (CGJO), de bondsdag van de CGJO sectie plus 16.
teMS
doen: uw vriendelijkheid zij alle
mensen bekend."
Tijdens de middagpauze konden de
bezoekers napraten met ds Brand
sma en ds Plantinga. Het pauzepro
gramma bood daarnaast een optre
den van de gospelgroep de Challen
gers uit Velp, een muziek- en samen-
zangprogramma, een film van het
Leger des Heils, waarin men kon zien
hoe in het leger de aandacht is ge
richt op de ander, en de film „Ik hou
het wel voor gezien", die een beklem
mend beeld geeft van de levensvisie
van een drugverslaafde; de begelei
ding van deze film werd verzorgd
door medewerkers van de stichting
De Regenboog, die zich op het ter
rein van de drugbestrijding bezig
houdt met de opvang van verslaaf
den en met preventie. De collecte
van deze bondsdag, die bijna 3000,-
opbracht, was bestemd voor een
bouwproject van deze stichting.
BEROEPINGSWERK
NED. HERV. KERK
Beroepen te Veere: F Kalis kand l_
Amsterdam: te Leerdam: E. J. Riet-Psl<
veld te Temeuzen. ftlle
Aangenomen naar Rotterdam (stu->hc
dentenpredikant, toez.): M. van Oos-[et
terzee, wetenschappelijk hoofdamb- L
tenaar aan de rijksuniversiteit te,Ql
Utrecht, wonende te Driebergen;^1
naar Heinkenszand (toez.): H. J. J.
Radstace kandidaat (leraar gods
dienst en maatschappijleer aan hetnd(
prof. dr G. v. d. Leeuw-mavo) tefl°I
Amsterdam. öe
Bedankt voor Hoofddorp: B. Wallet®el3
te Driebergen; voor Alblasserdam:*rh
K. Pot te H. I. Ambacht: voor Hier-eidl
den; C. v. d. Bergh te Rotterdam-rns
Zuid.
GEREF. KERKEN
Beroepen te Schoonhoven/Willige
Langerak: F. P. van Stam te Koude-
kerke; te Staphors/Rouveen (toez.):
W. J. Molenaar, kand. te 't Harde.
GEREFORMEERDE KERK
Beroepen te Domburg-Gapinge: G,
van der Veere te Drachten.
11e
AC
Onze adressen:
AMSTERDAM:
Postbus 859
Wlbautstraat 131
Tel. 020-913456
Telex 13006
ROTTERDAM/
DORDRECHT:
Postbus 948
Westblaak 4. Rotterdam
Tel. 010-115588
iRed en klachten)
Schledamsevest 52
Tel. 010-115700 ladv.)
DEN HAAO/LEIDEN:
Postbus 101
Parkstraat 22. Den Haag
Tel. 070-469445
ZWOLLE/ORONINOEN:
Postbus 3
Melkmarkt 56. Zwolle
Tel. 05200-17030.
De vergelijking doet platvoers aan.
maar er zit wat in: het gaat met ver
driet als met kiespijn. Ik bedoel: ver
drlet ls niet constant. Soms is de pijn
onhoudbaar, zoals die kiespijnlijder
duidelijk maakte door in de Delfsha-
vense Schie te springen. Soms lijkt het
leed even weg, om je onverhoeds in
volle omvang weer te overmeesteren.
Er zijn perioden met vlagen, weer an
dere uren van dolfe pijn. Kortom er is
een complete schaal van gevoelens en
schakeringen in verdriet zowel ais in
pijn.
Het verdriet moet verwerkt worden. In de
serie Pastorale Handreiking is bij J. N. Voor
hoeve, Den Haag. een boekje verschenen van
Laura Reedijk - Boers ma. getiteld Met moeite
en pijn, over het verwerken van verdriet (72
blz., /8.90>. Drs. L. C. J. Reedijk-Boersma
(1932) ls als predikante voor bijzondere werk
zaamheden verbonden aan de hervormde ge
meente van Zeist Zij studeerde theologie en
pastorale psychologie. Haar man, J. S. Ree
dijk, is psychiater.
Sprak ik over schakeringen in het verdriet de
schrijfster citeert de dichteres Vasalis, die
gewaagt van "zoveel soorten van verdriet".
Met die soorten zijn de zo uiteenlopende
oorzaken van het leed bedoeld. Mevrouw
Reedijk wijdt het beginhoofdstukje aan deze
verscheidenheid Ze schrijft helemaal van
door dr. C. Rijnsdorp
haar pastorale ervaring uit, met haar theore
tische scholing als onmisbare achtergrond.
Uit de praktijk
Het gaat dus over gevallen uit haar praktijk,
die allemaal iets aparts en persoonlijks heb
ben. maar toch tevens een algemeen menselij
ke kant vertonen. Een oud vrouwtje is jarig,
een vriend treurt om een gestorven vriend, er
zitten dametjes in de ziekenboeg, sterfgeval
len volgen elkaar op, kinderen worden mis
handeld en verwaarloosd, vele volwassenen
lijden onder isolement, vaak verwekt het lij
den bij de omgeving afgrijzen, alleen zijn
maakt nerveus en bang. kortom al deze soor
ten van verdriet moeten worden verwerkt,
althans doorstaan.
De lijder moet over zijn verdriet kunnen
prateit Je wordt zomaar niet wijzer of gelou
terd door het verdriet Soms kan wrok of
woede zich plotseling meester maken van
iemand die met een groot verdriet rondloopt
Daarom zegt de schrijfster: klagen mag en
wie wil helpen moet geduldig kunnen luiste
ren, zonder overigens dat geduld te laten
merken. Mag ik er dit bijzeggen: laat hem of
haar die luistert zijn voeten en handen stil
houden. Aandacht en roerloosheid dienen sa
men te gaan. En dan is er dat kostbare
zwijgen Wat zijn er toch een mensen die hun
mond niet kunnen houden.
Wending
„Veel Ujden is zinloos", schrijft mevrouw
Reedijk. „Ieder moet een eigen zin geven aan.
en ontdekken in zijn verdriet". Op dit punt
gekomen neemt het boekje een theologische
wending. Bonhoeffer schreef: „Christus helpt
ons niet krachtens zijn almacht, maar krach
tens zijn zwakheid, zijn lijden." Het boekje
eindigt met de laatste woorden van een ster
vende: „Ik begrijp nog niet alles, maar enkele
dingen begin ik te begrijpen".
Men ziet: een bescheiden opstelling, waarbij
het te doen is om echtheid en waarachtigheid.
Vurige gelovers zoals Da Costa (gestorven in
1860) en Léon Bloy (gestorven in 1917) zijn
moeilijk gestorven. Onder invloed van de
romantiek behoorde een christelijk sterfbed
een soort apotheose te zijn. Hoewel zulke
sterfbedden wel voorkomen (ik spreek uit
ervaring), is dit geen regel. Sterven is niet
mooi, al komen er „mooie" sterfbedden voor.
De romantische idealisering zijn we gelukkig
kwijt.
Enkele uitspraken
Ter kennismaking enkele uitspraken tot slot.
„Kinderen die geen liefde krijgen, kunnen die
ook niet geven. Zo ontstaat de vicieuze cirkel
waar men niet meer uit kan komen" (25). „De
angst om verlaten te worden, de angst voor
liefdesverlies. Dat is geloof ik de grote angst
bij kinderen en „grote" mensen' (28). „Het is
een veeg teken wanneer mensen gewoon niet
meer weten wat ze moeten doen als ze staan
tegenover een mens in een noodsituatie, die
zich geen raad weet van wanhoop of verdriet"
(36). „Buitenstaanders wennen heel snel aan
het leed van een ander, en gunnen de ander
maar weinig tijd voor verdriet" (37). „De ver
houdingen tussen mensen liggen zo gevoelig.
Het is moeilijk je niet een klein beetje „ho
ger" te voelen dan degene die je helpt" (43).
Staring dichtte: „Wordt eikenschors bij 't
pond gewogen./Men weegt kaneel bij 't lood
Eigenlijk zou dit boekje een kaneelkleurige
omslag moeten hebben meegekregen
GEREF. KERKEN (VRIJG.)
Aangenomen naar Vleuten-Breuke-
len A. J. Monnema, kand. te Kam
pen, die bedankte voor Blokzijl,
Heerde-Wapenveld, Kornhorn-Ma-^
rum; Loenen-Weesp, Marknesse-Na
gele, Pernis, Vrouwenpolder en
Zuidwolde.
Bedankt voor Bunschoten: H. W.
Ophoff te Bedum; voor Zuidlaren:L*
M. Brandes te Ermelo.
GEREF. KERKEN (VRIJG. B V.)
Rectificatie: ds J. Kranenburg te
Groningen is niet beroepen te
Assen.
CHR. GEREF. KERKEN
Bedankt voor Schiedam: P. Beek
huis te Noordeloos.
Bedankt voor Amsterdam-Noord, E.
E. Slofstra te Broek op Langedijk.
GEREF. GEMEENTEN
Bedankt voor Apeldoorn: A. Moer
kerken te Nieuw Beijerland.
GEREF. GEM. IN NED.
Bedankt voor Alblasserdam: M. van
Beek te Opheusden.
Ds. P. J. Madern
Op 62-jarige leeftijd is overleden d<
christelijke gereformeerde doven
predikant ds. P. J. Madem te Scher
penzeel. Ds. Madern werd vier jaai
geleden predikant, speciaal voor dit
werk. Er zijn in Nederland drie fullti
me predikanten voor het dovenpas
toraat: een hervormde (ds. F. A. L
Franken te Zeist), een gereformeer
de (ds. J. J. Lamme te Delft) en een
christelijke gereformeerde, die
onderling overleg elk een deel vai
Nederland voor hun rekeninj
nemen.
Vijfdaagse cursus hulpverlenings^ m
gesprekken voor beginnende vrijwil
ligers o.l.v. Jos van Dijk, 3-5 april. 25-
26 mei, Guldenberg, Helvoirt (tel,
04118-2424).
