Solide studie over Van Ruler
Als dominee een kind krijgt
8^5
VANDAAG
Voorbijganger
REIS DOOR ISRAEL
MET CONGRES
ZATERDAG 18 MAART 1978
KERK
Trouw/Kwartet
door dr. R.H. Bremmer
..Ik heb tenslotte het hele feit
dat ik christen ben te danken
aan Willibrord, de man op het
peerd, op 't Janskerkhof te
UtrechtWij lopen er elke
dag langs, ik neem dan mijn
hoed af en dan zeg ik: fijn. dat
je gekomen bent". Dat zijn
woorden van Van Ruler in een
radiogesprek met zijn collega's
Haarsma, Rothuizen, Kuitert
en W. H. Velema. Dat gesprek
is nog steeds instructief. Het
laat zien hoe omsteeks 1970 in
theologisch Nederland de kaar
ten op tafel lagen. Sindsdien is
er trouwens nauwelijks iets
veranderd.
Van Rulers woorden over Willibrord
citeerde ik (uit het boekje „In ge
sprek met Van Ruler", uitg. Callen-
bach) omdat de Amersfoortse predi
kant dr. A. N. Hendriks, die onlangs
in Kampen aan de theologische ho
geschool van de gereformeerde ker
ken (vrijgemaakt» promoveerde op
het onderwerp „Kerk en ambt in de
theologie van A. A. Van Ruler" daar
door geïnspireerd werd een afbeel
ding van Wiilibrords standbeeld op
de omslag van zijn proefschrift te
plaatsen Wel opmerkelijk overigens
bij een boek over de medeoprichter
van de „Protestantse Unie", die zijn
reformatorisch theoloog-zijn nooit
onder stoelen of banken heeft ge
stoken!
De man over wie Hendriks zijn boek
schreef was één van de meest op de
voorgrond tredende theologen in het
Nederland van na de tweede wereld
oorlog. Vooral zijn eerste boeken als
„Religie en politiek" (1945). „Visie en
vaart"(1947», „Droom en gestalte"
(eveneens 1947). en vooral zijn proef-
schrikt „De vervulling der wet", nog
eens uit hetzelfde jaar!, trokken de
aandacht. Bij het publiek was hij
bekend door zijn morgenwijdingen
voor de AVRO-microfoon: zijn leven
de stem was uit vele te herkennen
Er zat In heel de manier van schrij
ven en spreken bij Van Ruler iets
artistieks en tegelijk iets provoce-
rends, dat bijzonder boeide. Zijn
plotseling overlijden in 1970 schokte
velen.
Dr Hendriks is niet de eerste die zich
met de theologie van Van Ruler be
zig hield. Al in 1962 schreef W H.
Velema over hem een boek en In 1974
promoveerde te Nijmegen P. W. J.
van Hoof over de hoofdmomenten ln
Van Rulers denken. Nu heeft dr.
Hendriks een boek op onze tafel ge
legd. waarin hij vooral over kerk en
ambt bij Van Ruler handelt maar
waarin eigenlijk heel deze originele
theoloog ter sprake komt.
Eerste periode
Laat ik enkele hoofdgedachten zoals
dr Hendriks die in zijn boek ontwik
kelt. naar voren brengen. In zijn eer
ste periode. Hendriks laat die ein
digen in 1947 stond bij Van Ruler
diens theocratisch cultuurideaal
centraal. Direct na de oorlog, toen in
Nederland alles opnieuw moest wor
den opgebouwd, kreeg de jonge Van
Ruler een prachtkans zijn profeti
sche visie op kerk en samenleving te
berde te brengen. Daarin actuali
seerde hij gedachten over de verhou
ding van de kerk tot de overheid en
tot de samenleving zoals die vóór
hem door Hoedemaker en Haitjema
werden voorgestaan.
Hij wilde duidelijk hun leerling zijn.
hij was trouwens student van Haitje
ma te Groningen. Tegenover Kuy-
pers secularisering van de overheid
door zijn gemene gratie-idee. hadden
deze theologen met kracht vastge-
Het beeld van Willibrord op het Janskerkhof te Utrecht. Foto van Tjerk de Vries, die op het omslag staat van de dissertatie van
dr A. H. Hendriks.
houden aan artikel 36 van de Neder
landse Geloofsbelijdenis, waarin de
overheid o.a. geroepen wordt valse
godsdienst te weren. Van Ruler zette
hun werk met élan voort en bracht
voor de theologisch-culturele onder
bouw van deze visie vooral het Oude
Testament ln het geweer. Al in 1940,
aldus dr Hendriks, „lanceerde Van
Ruler de opzienbarende stelling dat
het Oude Testament de eigenlijke
Bijbel is. ook voor de christelijke
kerk. en dat het Nieuwe Testament
om zo te zeggen niet meer is dan het
lijstje met vreemde woorden ter ver
klaring achterin" (67). God heeft de
wet van Mozes in de Messias vervuld
en daardoor van kracht gemaakt
voor alle volkeren en alle tijden.
Overheid en kerk zijn de twee brand
punten van Israëls leven en God
bedoelt dat zo voor alle tijden. Van
Ruler zelf-heeft een poosje gepro
beerd dit ideaal vorm te geven in een
nieuwe politieke partij: de Protes
tantse Unie".
Apostolaat
In de tweede periode, van 1947 tot
1960, concentreerde Van Ruler zich
vooral op de theologie van het apos
tolaat Dat betekende in feite een
toespitsing van zijn theocratisch ide
aal op de reorganisatie en de active
ring van de Nederlandse Hervormde
Kerk. Van Ruler heeft op allerlei
manier na de oorlog een belangrijke
bijdrage geleverd tot het feit, dat de
hervormde kerk de nieuwe kerkorde
aanvaardde en de oude reglementen
van 1816 afschafte. Hendriks geeft
dan ook een uitvoerig exposé in zijn
boek van de reorganisatiebeweging
die tot de nieuwe kerkorde leidde.
Daarin ligt stellig de „Sltz im Leben"
van veel van Van Rulers denkea Hij
heeft een andere manier van denken
over de kerk en haar roeping op gang
willen brengen. Daarvoor heeft Van
Ruler met kracht het koninkrijk
Gods als belangrijke component
voor het denken over de kerk naar
voren gebracht. Bij de oudere gere
formeerde dogmatici kwam het ko
ninkrijk van God nauwelijks aan de
orde. Door het werk van de exegeten
in de negentiende en de twintigste
eeuw valt evenwel deze belangrijke
notie uit de Bijbel en vooral uit het
Nieuwe Testament niet meer te ver
waarlozen.
Het gaat God om de verlossing van
de ganse schepping. Om nu de cen
trale plaats van het koninkrijk van
God in dit verlossende werk van
God aan de orde te stellen, pakte
Van Ruler de hele zaak van de ande
re kant aan. God de Vader is bezig
vanuit het einde, het eschaton, met
het koninkrijk op ons toe te komen.
De kerk is geen getto may het in
strument in de handen van God
deze typisch Van Ruleriaanse ge-
dachtengang in zijn boek zorgvuldig
uitgewerkt.
Andere accenten
Hij laat ook zien dat na 1960 er
opnieuw andere accenten in het
denken van Van Ruler komen, hoe
wel het theocratisch ideaal hem tot
het einde toe bleef bezielen. Het
gaat Van Ruler ln die laatste perio
de om de eigen gestalte van de kerk.
Vooral tegenover J. C. Hoekendijk
die met de kerk „het asfalt op wil
de", de ambten nauwelijks nog van
belang achtte en de kerk als groep
jes mondig geworden leken zag,
hield Van Ruler vast aan de eigen
structuur van de kerk en van de
ambten. Daardoor heeft hij een be
langrijke bijdrage geleverd aan de
z.g. ambtstheologie. Het ambt komt
volgens Van Ruler niet op uit de
gemeente, het is geen verbijzonde
ring van het ambt der gelovigen
zoals Kuyper wilde. Het komt op uit
Christus als Hoofd van de kerk.
Hendriks die zich wat betreft de
eerste twee perioden nogal kritisch
tegenover Van Ruler opstelt, komt
met hem in deze laatste periode
goed op dreef. Geen wonder: er is
een duidelijke verwantschap tussen
de theologie van Schilder, waar
Hendriks van uitgaat en die van Van
Ruler op dit punt. Hendriks zegt het
bescheiden maar fijntjes: „met gro
te erkentelijkheid kunnen wij vast
stellen dat Van Ruler met een keur
van argumenten de ambtelijke ge
structureerdheid van de kerk verde
digd heeft" (296). Van Ruler hield er
van met bizarre beelden te werken.
Hij stelt het ergens zo: functioneert
het ambt in de kerk als corset of als
skelet? Natuurlijk kiest hij dan voor
het skelet!
Beoordeling
In zijn laatste hoofdstuk geeft Hen
driks een beoordeling van Van Ru
lers denken over kerk en ambt. Hij
heeft moeite met het trinitarisch
karakter van diens theologie. Overi
gens drukt hij zich daarbij in zijn
boek genuanceerder uit dan in zijn
stellingen. Terwijl hij in stelling I
ontkent dat Van Rulers theologie
werkelijk trinitarisch is, schrijft hij
op blz. 303 over een „manco" en een
„niet ten volle recht doen aan de
schriftuurlijke belijdenis van de
Drieëenheid".
ADVERTENTIE
De Monnikenrepubliek
ATHOS
>s verboden voor vrouwen en moe*jfc toegan-
kei-A voo» marman Toch rshetal een onverge-
te'-Ae ervaong varend vlak langs de kus» de
veie kloosters en kluizen acht te zien
Op 27 april vertrekt een SPECIALE 1S-DAAG-
SE VAKANTIEREIS naar Griekenland met
aandecnt voor de oud-chnsteli|ke en Byranti|fv-
se wereld èn ontmoeting met de levende
Griekse kerk
ln Athene wordt het GRIEKSE PAASPEEST
meegevierd' Overnachtingen in Athene (4).
Mystras (2). Patras (t), aan de voat van de
Meieorakloosters m Kalambêka (2), aan zee bq
de At hos m Ouranopoks (3). en Thessaloniki
(2) Hotels A-categorie
Pri|s alt-in: 1760.-
Een identieke reis vertrekt op 3 juli.
Ors J Holstra. N H-pastorie. Augustinusge.
te' 05123-226 bgg 210
Onze adressen:
AMSTERDAM:
Postbus 859
Wibautstraat 131
Tel. 020-913456
Telex 13006
ROTTERDAM/
DORDRECHT:
Postbus 948
Westblaak 4, Rotterdam
Tel. 010-115588
(Red. en klachten)
Schledamsevest 52
TeL 010-115700 (adv.)
DEN HAAG/LEIDEN
Postbus 101
Parkstraat 22. Den Haag
Tel. 070-469445
ZWOLLE/GRONINGEN:
Postbus 3
Melkmarkt 56, Zwolle
Tel. 05200-17030.
door A. J. Klei
R A.F., doch om bewondering te
uiten voor de zuigeling.
Ergens in het westen des lands heeft
een hervormde dominee een kind
gekregen. De man is netjes
getrouwd, er is verder ook niets aan
de hand en niemand zou mij erover
gehoord hebben, indien niet de jonge
en eerwaarde vader in de vers
gevulde wieg aanleiding had
gevonden om geheel op eigen houtje
tot een aanzienlijke
werktijdverkorting over te gaan
Ik zal de naam van de betrokken
geestelijke niet noemen en evenmin
die van zijn standplaats, 't Is mij er
tenslotte niet om te doen dat de
kerkvisitatoren hem achter de broek
gaan zitten, maar de zaak is
merkwaardig genoeg om uit de
betrekkelijke beslotenheid van een
locaal kerkblad tevoorschijn te
halen.
De predikant in kwestie is er zo
eentje hoe zal ik het zeggen?
die beter op de hoogte is van de
verlangens der Palestijnen dan van
die der kerkvoogdij en in de
plaatselijke kerkbode wrikt zijn
wakker proza vlijtig de vermolmde
structuren van onze maatschappij
los Maar dan komt er een baby en
terstond gaat onze gelovige radicaal
door de knieen Hij wekt ons niet
meer op om begrip te tonen voor de
De kolommen van zijn kerkblad
vullen zich thans naar de beste
tradities van 't vak met pastorale
knussigheden. We lezen in de rubriek
„Uit de pastorie" dat de kleine het
uitstekend maakten als treffende
bijzonderheid wordt ons bericht dat
Je de welstand van de boreling niet
alleen kunt zien, maar ook horen, 't
Is toch wat!
Een van de gevolgen van de geboorte
van het kind. zo vervolgt de pastor
zijn relaas ln het kerkblad, „is het
vervallen van het contactuur op de
dinsdagavond. Zeker na het
avondeten wil ik de komende tijd
zoveel mogelijk thuis zijn". Kijk. het
liefst zou de dominee de ganse dag in
huis willen omhangen, maar hij
begrijpt wel dat dèt helemaal te gek
is. Daarom beperkt hij zich tot de
avonduren: zéker als de warme hap
achter de kiezen is. krijg je hem de
deur niet meer uit.
Over dat contactuur behoeven we
ons geen zorgen te maken, daar
kwam volgens „Uit de pastorie" toch
geen hond. Maar waarom laat de
dominee nu opeens de gemeente Alle
avonden verkommeren? Juist na het
avondeten bloeit het pastoraat op.
dat leert ons ook de „agenda" in
hetzelfde kerkblad Overdag kan de
dominee alleen naar een
bijeenkomst van bejaarden
(aanvang drie uur) en als ze hem er
bij willen hebben, kan hij zijn
gezicht des morgens om kwart voor
tien laten zien bij de gespreksgroep
feministische theologie. Voor het
overige leeft de gemeente n& het
avondeten.
De dominee houdt dus tijd genoeg
over om des daags thuis een handje
toe te steken. Ik heb me indertijd
nog bekwaamd in het spoelen van
poepluiers. maar de moderne
techniek maakt deze bezigheid
overbodig, zodat er vóór het
avondeten ook nog pastoraal
gestoeid kan worden met de neeuwe
wereldburger. Gewone vaders
kunnen dit overdag niet, een
eerwaarde vader wel, en waarom
moet—ie dan nog al die avonden er
bij? Om uiltjes te knappen omdat
het kind de afgelopen nacht weer liet
hóren dat het in welstand verkeert?
Deze vraag zal niet beantwoord
worden, want het is niet waar dat
een dominee ook maar een mens is.
Hij is een wezen dat zich onttrekt
aan normale arbeidsverhoudingen
en zich eigen maatschappelijke
structuren schept, waar hij nimmer
tegenaan zal schoppen.
Ik denk dat daaro\er het laatste
woord nog niet gesproken is. Van
Ruler heeft geprobeerd het werk
van de Geest een eigen dimensie in
de vergadering van de kerk en de
kerstening van de chltuur te geven.
De moeilijkheid met hem lijkt mij
meer te liggen in het al te zeer los
maken van het werk van de Geest
van het verzoenend werk van de
Zoon. Haitjema heeft er in een vroe
ge bespreking van het werk van Van
Ruler al op gewezen, dat de Zoon
personen verzoent, geen structuren.
Uit het boek van Hendriks blijkt,
dat de confessioneel-hervormde the
ologie en de confessioneel-gerefor
meerde theologie op de kardinale
punten van het debat nog steeds vrij
ver van elkaar staan, hoewel hij zelf
in het laatste deel op het punt van
kerk en ambt dichter bij de her
vormde Van Ruler komt dan vroege
re gereformeerde theologen. Ik
vraag mij af of er op enkele punten
van zijn kritiek niet verder doorge
dacht kan worden. Het woord
„volkskerk" b.v. is een bijzonder on
gelukkig woord maar de zaak is niet
zonder belang. In Mattheüs 28 vers
19 draagt Christus zijn discipelen op
de volken tot zijn discipelen te ma
ken, hen dopende in de Naam van de
Vader, de Zoon en de Heilige Geest.
Het argument van Hendriks dat het
„hen" niet slaat op de „volken"
snijdt geen hout. Zelfs Grosheide in
zijn commentaar laat het op de vol
ken slaan. En verder: vanaf Calvijn
is er bij de gereformeerden steeds
een nauwe relatie geweest tussen
kerk, overheid en samenleving.
Daarvan getuigen artikel 36 van de
Nederlandse geloofsbelijdenis en
het werk van de oude synoden van
de Gereformeerde Kerk in de zes
tiende eeuw. De algemene kerk is bij
hen méér dan de optelsom van de
plaatselijke kerken. Wat moet ik an
ders aan met artikel 27 van de Ne
derlandse Geloofsbelijdenis en met
zondag 21 van de Heidelbergse Cate
chismus in wat zij zeggen over de
algemene kerk? De exegese die Hen
driks van Handelingen 9 vers 31 en
Galaten 1 vers 13 geeft om daaraan
te ontkomen is gewrongen. „De
meerdere vergaderingen zijn geen
gestalten van de kerk" schrijft Hen
driks (295). Waarvan dan wel?
Intussen, dr Hendriks heeft een soli
de studie geleverd. Niet Van Ruler
veranderde, zoals de eerdere studie
van Van Hoof suggereerde, maar
verschillende theologen om hem
heen die hem aanvankelijk applau
disseerden. We feliciteren dr Hen
driks met dit proefschrift en de ho
geschool die hem zijn graad ver
leende.
Dr. R. H. Bremmer, vrijgemaakt ge
reformeerd predikant te Enschede,
bespreekt: „Kerk en ambt in de theo
logie van A. A. van Ruler" van dr A.
N. Hendriks, uitg. Buijten en Schip-
perheijn, Amsterdam; prijs 35
gulden.
WIE IS DAT?
„Wie is dat?," vroegen de mensen 0
van Jerusalem toen Jezus, zitten: a
op een ezelin, omstuwd door fl
enthousiaste aanhangers en men
van de straat, de stad binnentrok r
Het tafereel is ons overbekend. E:
tegelijk altijd weer boeiend: de
intocht te Jerusalem. En altijd w
worden we getroffen door dit bee
Jezus eindelijk zoals het hoort,
uitstekend boven de mensen
zegevierend en bejubeld. Hij is hef"
van wie mensen het moeten hebb
Daarom die ezelin. Dat hangt san
met een oude profetie die ervan
spreekt dat eens de Koning tot
Jerusalem zal komen, „zachtmoe
en rijdend op een ezel" (Zacharia
9,9). Maar 't is ook op zichzelf reed
sprekend. Hij zou het niet ge wees
zijn als Hij hier net als al die ande
machthebbers, gekroond en met
goud bekleed en stijf van de
medailles, in uniform en
geëscorteerd door grimmige
dragonders de stad
binnengetrokken was. Dan zou H
één van de velen geweest zijn. De
goeden niet meegerekend, één va
de vele machthebbers voor wie roi
bang moet zijn en die altijd lichtl
verstoren zijn. In vier omgeving
mensen vleien en vlemen. of
weggeduwd worden, in nachtelijl
stilte verdwijnen om nooit meer
opgespoord te kunnen worden. W
zouden hem herkend hebben en
alleen nog verzamelaars van P
uniformen en eerbewijzen, konini il
en keizers zouden nog aandacht
voor hem gehad hebben. Een bitt t
herkenning verbonden met leed e ri
ellende. Maarzo is Hij niet. Hij is
een vreemde koning. Bijna van e<
andere planeet. Onvoorstelbaar
vreemd en uniek op die ezelin en
die inderhaast geworpen kleden.
Wie is dat? En „de scharen" wiste
het. Ze zeiden iets van hem dat ve
minder indrukwekkend klonk: H:
is de profeet, Jezus van Nazarethl
Gallilea. En dat is de verrukking
van de miljoenen voor wie die nai
alles is. Omdat daarin alles st
verborgen ligt. omdat, zoals iema
het eens verwoordde, „wij alles in p
Hem hebben, wat tot ons heil nod
is"(Heid. Cat. zondag 11) Meer ho it
niet. Zelfs de ezelin gaat weer ten
Met het veulen.
BEROEPINGSWERK
NED. HERV. KERK
Beroepen te Nijkerkerveen: C.
Boer te Wageningen; te Haarl g(
(kerkelijk sociale arbeid): D. Gr|r
neboer te Haarlem;.
Aangenomen naar Delft: C. H.
Waardenburg te Oisterwijk, die I
dankte voor Valkenswaard
naar Nieuw-Amsterdam: P. Post
Wemeldinge; naar IJsselstein (d<
gem.): G A. Odé te Geleen-Ot
naar Sneek: A. P. J. van Ligten
Molkwerum.
Bedankt voor Dirksland: G. Bro
te *t Harde; voor Kralingen (pi
time; nadere beslissing): Ph. J. LeJai
mans te Breskens en Hoofdpla e
voor Oude Tonge: J. Kooien te I|bi
selstein.
GEREF. KERKEN
Bedankt voor Nieuwendijk (NBifcf
voor Werkendam: H. de Boerst
Halle-Doetinchem.
ADVERTENTIE
ö^j] boekennieuw
Dr. H. M. Matter
WAT MOETEN WE NOG GELOVEN?
116 blz f 13.50
Aan de hand van het Apostolicum besprediei
de auteur op boeiende en indringende wi|Z
de inhoud en de waarde van het christe*
geloot voor deze tijd ..Van dit boek/e zou
willen zeggen, dat hel pastoraal -s m
beste zin van het woord (Kerk en Theo II
logie)
Prof. Dr. K. Runla
VRAGEN OVER ONZE TIJD
160 blz I 16.25
Klaar en helder schrijft de auteur over v»
schillende onderwerpen die in discussie zijn ej
Een onmisbaar boek ter bevordering van eer
gezonde meningsvorming over diverse bran
dende kwesties
Or. K. Blei
HET LAATSTE WOORD?
160 blz., 17,25
Over hel gezag van kerkeh/ke teerwtspraktt
als vraagstuk in de oekuniene De auieu'
stelt de belangrijke vraag ol hel wel de taak
van de kerk is op een gegeven moment over
een bepaalde zaak „hel laatste woord' M
spreken
Ir. J. van der Graaf
TEMIDDEN VAN TIJDGENOTEN
GEESTVERWANTEN
168 blz 18.75.
Aspecten van godsdienstig leven in deze tijd
worden besproken aan de hand van dne
thema's Leer en Leven. De Heilige Geesten
de geesten van onze tijd en Eenheid en
participatie Dil is een heel interessant boek 1
(Fnesch Dagblad)
Verkrijgbaar m de boekhandel.
KOK KAMPEI
- «I
i<
a
het Land van de Bij
van 3-17 juni 1978
van 12-14 juni
THEMA: ISRAËL IN DE STRIJD OM DE VERVULLING VAN HET PROFETISCH
WOORD!
Sprekers Dr W Maigo. leider van het internationale^ Zendingswerk MIDDER- H
NACHTSROEP en Israëlische deskundigen
Vraagt prospectus aan met uitvoerige informatie bij Middemachtsroep, Afd
Israelreizen, Postbus 5152. Den Haag
Een Israëlreis met Congres is pas volledig!
