Bezorgdheid over monumenten
Met je vader in de staten, dat mag niet
k
Wachten op de
papieren bus
Architecten: restauratie steeds moeilijker door geldgebrek
Wetenschap en techniek
door Rob Foppema
td=21
Pi
1
1
f
BINNENLAND
Trouw/Kwartet
li
door Jan Sloothaak
GRONINGEN Geldge
brek bedreigt de Neder-
andse monumenten hoe
langer hoe meer. Met
oame onder de architec
ten die zich met restaura
tie van monumenten be-
tig houden, is sprake van
len toenemende onrust
imdat het ministerie van
RM nog steeds de subsi-
liestop handhaaft die al
n de tijd van staatssecre-
aris Vonhoff (kabinet
ïiesheuvel) werd inge
voerd
Er is een stuwmeer ontstaan
a \fooral ook het herstel van
woonhuizen en daarmee de
linnenstadsvernieuwing is een
noeiüjke zaak geworden.'' al-
lus de Groningse architect P
de Vrieze
)e heer De Vrieze hoopt dat
iet antwoord op enkele on-
angs aan de ministers Garde-
liers-Berendsen (CRMi en
leelaerts van Blokland ivolks-
luisvesting) gestelde Kamer-
rragen. klaarheid zal brengen
n de lijn die het huidige kabi-
let zal volgen ..We hebben nu
log weinig uitzicht op het te
rerwachten beleid." aldus de
leer De Vrieze.
Volgens de Groningse archi-
eet. onder wiens leiding onder
[neer de Martinikerk in Gro
tingen werd gerestaureerd, is
r onder het kabinet Den Uyl
Een tweeslachtig beleid ge-
•oerd en tot nu toe is dat zo
ebleven. Aan de éne kant
erd de subsidiestop van Von-
lioff gehandhaafd door het mi
nisterie van CRM Aan de an-
iere kant kwam er bij het mi-
ïisterie van volkshuisvesting
n ruimtelijke ordening een
ioor staatssecretaris Schaefer
estimuleerd beleid voor de
itadsvernieuwing op gang. Dit
aatste ministerie stelde meer
eld dan in het verleden be-
ichikbaar voor onder meer het
ïerstel van binnenstadswo
ningen
let tweeslachtige beleid heeft
iu tot gevolg dat veel mensen
die wel wat aan hun binnen
stadshuis willen doen. dit nala
ten Verwaarlozing is het ge
volg. Zo kan iemand die een
huis in een binnenstad bezit of
koopt, in aanmerking komen
voor regelingen van beide mi
nisteries Volkshuisvesting
geeft dertig procent subsidie
ivan hooguit anderhalve toni
en over de helft van die ander
halve ton behoort CRM ook
nog eens dertig procent te ge
ven. waarvan een deel door de
gemeente wordt betaald (soms
ook door de provincie) Het
CRM-deel komt er in de prak
tijk echter vaak niet of wordt
op langere termijn in het voor
uitzicht gesteld. ..Maar ook
dan nog betekent dat wel dat
de huiseigenaar dat moet voor-
linancieren." aldus de heer De
Vrieze
Het is ook maar de vraag wan
neer het bedrag wordt uitbe
taald ..De situatie is nu zo dat
CRM bij goedkeuring van een
project zegt: als het geld er zou
zijn. kreeg u het, maar de pot is
nu leegMen komt op een
prioriteitenlijst. Mensen die
van plan waren een nationaal
monument te gaan bewonen,
bedenken zich nog wel eens
voordat ze die stap nemen
Vaak ziet men er van af
Ook zo n particulier moet er
zelf heel wat geld in stoppen
Herstelwerk kost vaak aan
zienlijk meer dan de anderhal
ve ton waarover subsidie
wordt gegeven en daarbij
komt dan nog dat een deel van
die subsidie niet of hooguit op
een onbekend tijdstip in de
toekomst wordt uitbetaald
Het gevolg is dat de kwaliteit
van het monumentenbezit
achteruit gaat. Dat is ook lijn
recht in tegenstelling met het
tot monumentenjaar uitroe
pen van 1975. toen er veel re
clame voor is gemaakt en ge
schermd werd met subsidie
mogelijkheden.
Werkgelegenheid
Bovendien gaat er aldus De
Vrieze een stuk werkgele
genheid verloren. Daarbij is
een extra moeilijkheid dat het
om nogal specialistisch en am
bachtelijk werk gaat. Er zijn
mensen die zich daarin speci
aal hebben bekwaamd. Als die
door gebrek aan werk naar een
andere baan overstappen, is de
kans dat ze later terugkomen
erg klein. Er moeten dan weer
jongeren voor worden opge
leid ..Daar is trouwens ook
animo voor. maar het kost
weer tijd en geld," zegt De
Vrieze
Volgens hem is de druk vanuit
de architectenwereld niet zo
groot Van de vierduizend ar
chitecten die bij de BNA zijn
aangesloten zijn er misschien
honderd die zich met restaura
tiewerk bezig houden In geld
uitgedrukt maakt het restau
ratiewerk ook maar een klein
deel uit van het totaal dat er in
de bouwwereld omgaat. Die ar
chitecten zijn bovendien niet
apart georganiseerd Wel is er
>en Federatie Behouden Huis
te Amsterdam, die allerlei an
dere organisaties overkoepelt
n die zich sterk maakt voor
dit soort zaken. Zelf zit De
Vrieze in een werkgroepje van
?en vijftal architecten die con
tact onderhouden met het
noordelijke district van monu
mentenzorg. Het gaat overi
gens pm een zaak die wel de
politieke aandacht heeft en die
ook overal in het land speelt
Hoe lang nog?
De vraag is volgens De Vrieze.
hoe lang kan het nog zo door
gaan voordat allerlei burèau's
het niet meer kunnen bolwer
ken Een extra moeilijkheid is
nog dat de ACW-pot (werkgele
genheidsgeld! ook leeg is.
Overigens kun je daar ook
geen beleid op bouwen Dan
komt er weer eens wel. dan
weer eens niet. geld beschik
baar. een kwestie van toeval
dus waarop je geen beleid kunt
baseren." Volgens De Vrieze
hebben ook tegenstellingen
tussen de ministeries van CRM
en Volshuisvesting en Ruimte
lijke Ordening geen goed aan
de zaak gedaan
Overigens is de nood niet over
al even groot Indertijd werd
de mogelijkheid geopend om
te putten uit een zogenaamde
..woonhuispot" voor steden die
tijdig met een plan kwamen.
Een aantal is daarin geslaagd,
maar allerlei andere steden
waaronder Groningen wa
ren te laat. Het gevolg is dat
een bepaald deel van het
Architect P. L. de Vrieze
CRM-budget automatisch al
naar die ..woonhuispot" gaat,
terwijl ook voor een aantal an
dere projecten geld is gereser
veerd Voor de rest is het kou
kleumen. Volgens De Vrieze is
het beschikbare budget nau
welijks meegegroeid met het
inflatietempo
Louis werd na het aftre
door J. G. A. Thijs benoemd tot gezant bij
In de elf colleges van provinciale staten,
die we over goed twee en een halve week
opnieuw zullen kiezen, gelden op één
punt strengere regels dan voor de Eer
ste en Tweede Kamer: statenleden mo
gen tot elkaar niet in te nauwe familie
betrekking staan.
Er mag. zegt de wet, tussen statenleden onder
ling geen „bloedverwantschap in de eerste
graad" (ouders, schoonouders en kinderen) en
geen „zwagerschap" bestaan en ook mogen
statenleden niet met elkaar getrouwd zijn.
Voor de gemeenteraden, die wc eind mei zullen
moeten kiezen, gaan de regels nog verder: daar
is ook bloedverwantschap in de tweede graad
(tussen broers en zusters) verboden. En wat
tussen statenleden en tussen raadsleden on
derling niet mag. is ook verboden tusèen raads
leden en de burgemeester en statenleden en de
commissaris van de koningin, zodat de burge
meestersvrouw nooit raadslid en de vrouw van
de commissaris nooit statenlid kan zijn.
In de provinciale staten en de gemeenteraden
zullen we dus tevergeefs zoeken naar familie
verhoudingen die we wel. al blijven het uitzon
deringen. tegenkomen in de beide Kamers die
op het Binnenhof bijeenkomen In de Staten-
Generaal geldt voor familierelaties geen enkele
beperking, zodat nu oud-minister prof. dr W. F
de Gaay Fortman (AR) en zijn zoon prof. dr
B'asi de Gaay Fortman (PPR) ongehinderd
beiden lid van de Eerste Kamer kunnen zijn
Ook was er in het jongste verleden, onder het
kabinet-Den Uyl. geen enkele bepaling op
grond waarvan bezwaar gemaakt zou kunnen
worden tegen het feit dat vader De Gaay
Fortman minister en zijn zoon Tweede Kamer
lid was. Evenmin is er nu enige wettelijke
bedenkine tegen het ministerschaD van dr L.
Ginjaar, wiens echtgenote drs N(el) J Gin
jaar-Maas deel uitmaakt van de Tweede Ka
mer voor de VVD (de partij waartoe haar man
ook behoort).
Zoals gezegd, op het Binnenhof komen derge
lijke familieverhoudingen niet zo veelvuldig
voor. maar er zijn wel een paar zeer bekende
gevallen. Zo was er in de jaren vijftig het
echtpaar Schouwenaar-Franssen. dat het in
politiek opzicht minder eens was dan het echt
paar Ginjaar het nu is. Mevrouw drs J. F.
8chouwenaar-Franssen was Eerste Kamerlid
voor de WD; haar man. de oud-marineman mr
A J Schouwenaar was Tweede Kamerlid voor
de PvdA
Colij
n
Gaan we wat verder in de geschiedenis terug,
dan ontmoeten we de broers H en A Colijn
Toen Hendrik Colijn. de AR leider en latere
liinister-president in 1922 in de Tweede Ka
mer kwam. maakte zijn broer. A Colijn (burge
meester van Amstelveen) reeds vijf jaar deel
uit van deze Kamer Ongeveer een jaar zaten
de broers Colijn beiden in dit vertegenwoordi
gend lichaam In 1923 veranderde de situatie
Hendrik Colijn werd toen minister als opvolger
van De Geer (die aftrad omdat hij een afwij
kend standpunt over de vlootwet had) en de
broers Colijn kwamen in een andere relatie
tegenover elkaar H. minister. A. Kamerlid Die
situatie duurde tot 1925, toen broer A. uit de
Tweede Kamer ging.
Ter Laan
Bekender is geworden het geval van de gebroe
ders K en J. ter Laan, die jarenlang samen voor
de SDAP in de Tweede Kamer zaten. Zij plach
ten zelfs naast elkaar te zitten en waren het
steeds gloeiend met elkaar eens. Kornelis ter
Laan (ook wel Klaas genoemd). Kamerlid van
1901 tot 1937. wordt door professor Oud be
schreven als een man „met een ijzeren gestel,
die heel wat werk verzetten kon" Hij was
militair specialist en er was geen groep van het
lagere landmachtpersoneel voor welker belan
gen hij niet opkwam „Barbiers, zadelmakers,
geweermakers, aller promotieverbetering be
pleitte hij. In de nachtvergaderingen waarin
als regel de oorlogsbegroting wordt behandeld,
brengt hij den voorzitter tot wanhoop door bij
het ene artikel voor. het andere na. het woord
te vragen"
Zijn broer Jan. die in 1913 In dc Kamer kwam
en de betogen van zijn broer veelal met inter
rupties placht te ondersteunen, kwam ..met
zijn sonoor stemgeluid" veelal voor de lagere
ambtenaren op Over deze Jan vermeldt Oud
dat men hem nooit heeft zien lachen, „bij hem
komt alles even sombeneruit" D Hans vertelt
dat Jan ..bromde als een misthoorn" en betitelt
zijn redevoeringen als „klaagzangen" In 1937
moest Kornelis de Kamer uit doordat de SDAP
een leeftijdsgrens van 65 jaar voor Kamerkan
didaten gesteld had (een besluit waarvoor Oud
geen goed woord over heeft, geroutineerde ve
teranen onder wie ook Vliegen moesten nu het
veld ruimen), de jongere Jan mocht zijn zetel
nog blijven bezetten.
Regout
Bekende broers in de politiek waren ook Louis
en Robert Regout. afkomstig uit een Maas
trichtse fabrikantenfamilie, die beiden minis
ter werden in het kabinet van mr. Theo Heems
kerk. de man van het „jolig christendom". In
1909 werd L H W (Louis) Regout minister van
waterstaat, in 1910 werd E R. H (Robert)
Regout minister van justitie' Beiden waren
volgens Hans scherpzinnig en begaafd, maar
Louis („een soepele echt Limburgse liguur 't
was ruimer bedeeld met de gave van de wel
sprekendheid dan Robert, die een „meer stroe
ve. gereserveerde indruk maakte
Louis werd na het aftreden van het kabinet
benoemd tot gezant bij de Heilige Stoel (hij
stierf in Vaticaanstad i; van Robert wordt ver
teld dat hij strenger rooms-katholiek was dan
zijn broer. Robert stond onder meer aan de
wieg van een nieuwe zedelijkheidswet, waarin
heel wat touwtjes tamelijk strak aangehaald
werden. Of met die wet zoveel bereikt is? Je zou
het gaan betwijfelen als je leest wat voor klach
ten er nog in 1920 geuit werden over ons volk
In De Banier, een onder redactie van P Berg
meijer in Nederlands-Indië verschijnend chris
telijk weekblad, wordt in Juni van dat jaar over
Nederland het volgende gerapporteerd „Het
drankmisbruik stijgt onrustbarend. Ontucht
en zedeloosheid nemen hand over hand toe
Wel hard gaat Nederland achteruit. Zou het
land van martelaren en helden dan nu al ten
onder moeten gaan? En zoo schandelijk?"
Halve eeuw
Maar terug naar de provinciale staten, waar
over heel wat minder schilderachtige verhalen
bekend zijn dan over de beide Kamers. Of het
zou dat over jhr. mr. Johannes Albertus Sand-
berg moeten zijn. van wie mr H Schelhaas in
het Overijssels maandblad De Mars vertelt dat
hij een halve eeuw gedeputeerde was (dus: deel
uitmaakte van het dagelijks bestuur van de
provincie). Hij was 24 Jaar. toen hij (in 1822) lid
werd van provinciale staten van Overijssel. In
1829 werd hij gedeputeerde en dat bleef hij tot
1879 Bij zijn afscheid werd hem de gouden
gedenkpenning aangeboden en de voorzitter
van de statenvergadering sprak een stijlvol
woord van dank aan dit „hoogst verdienstelijk
lid dezer vergadering'dat thans „aan den
avond van zijn leven" stond Hem werden te
vens de „insigniën" uitgereikt verbonden aan
„den rang van Groot Officier in de orde van den
Eikenkroon tot welken rang het Zijne Majes
teit behaagd heeft dezen te bevorderen".
Stemmen
Over de staten efl de komende verkiezingen
hier nog een zakelijke mededeling, wie op 29
maart niet in zijn eigen woonplaats wil stem
men kan dat ook in een andere gemeente doen
mits die in dezelfde provincie ligt Daartoe
moet men een mondeling of schriftelijk ver
zoek doen aan de burgemeester van zijn woon
plaats. Vraagt men het schriftelijk, dan is er
haast bij. Het verzoek moet dan uiterlijk 14
maart, dinsdag dus. op het stadhuis ingediend
zijn. Vraagt men het mondeling, dan is er meer
tijd: tot 23 maart
Daarnaast is er. evenals bij andere verkiezin
gen. de mogelijkheid om. mits dat binnen de
zelfde provincie gebeurt, bij volmacht te stem
men. Wie daarvan gebruik wil maken en ie
mand in wil schakelen die in hetzelfde stemdis-
trict woont hoeft geen haast te maken men
kan dit tot het laatste moment doen door de
volmacht op de oproepingskaart aan te teke
nen en die aan (bijvoorbeeld) de buurman te
geven. Wil men iemand uit een ander stemdis
tnct machtigen, dan is er weer meer haast bij
uiterlijk dinsdag moet men zich dan tot het
raadhuis van zijn woonplaats wenden
250-
200
tw 5.4
150
100-
50
0
6 12 26
6 12 28
Wie twintig minuten op een bus staat te wachten,
ergert zich hartgrondig. Het kan voor de inrichting van
een vervoerssysteem zinvol zijn om je af te vragen, hoe
hartgrondig dan wel. Enig inleven in de situatie leert
intuïtief dat de twintig-minutenkleumer zich meer dan
tweemaal zo hard ergert als de medemens die maar
tien minuten bij het paaltje staat. Ergernis loopt niet
op met een vast bedrag per minuut: langer wachten is
meer dan evenredig vervelender.
Verkeersdeskundigen van de
technische hogeschool Delft
hebben deze zeer menselijke
wetmatigheid tot hun profijt
herontdekt bij het ontwerpen
van bustaxi-systemen. De bij
gaande grafiekjes demonstre
ren de geboekte winst. „De
bustaxi is een mengvorm tus
sen bus en taxi." schrijven
prof. J. L. de Kroes en ir. M W
K.-A Breur met voorbeeldige
helderheid in het maartnum
mer van TNO Project
Je kunt het zien als een bus
zonder vaste route of dienstre
geling. die zijn passagiers zon
der overstappen van oor
sprong naar bestemming
brengt
Je kunt het ook zien als een
taxi die tussen oorsprong en
bestemming omwegen maakt
om andere passagiers op te ne
men en af te zetten. Belang
wekkender dan de vraag hoe je
het kunt zien. is intussen het
200
150
100
50
0
slachtoffers maakt Wie op een
wat afgelegen plek wil worden
opgehaald, moet daar tot 26
minuten op wachten. „Wel een
boel strafpunten. maar het is
maar een enkeling, dus het ge
middelde blijft netjes." denkt
de computer Althans zo rede
neert hij. omdat dat uit zijn
opdracht volgt. Een onmense
lijke redenering. Volgens de
wet der klimmende ergernis,
die we daarnet ontdekten, zul
len de chauffeurs geregeld zeer
boos worden toegesproken
Even treurig vergaat het de
reiziger met een wat ongewone
bestemming. Blijkens het
plaatje mag die soms een klein
half uur in de voor hem ver
keerde richting rijden en daar
bij zo mogelijk het humeur be
waren Onhaalbaar Het een
voudigste idee om deze euve
len te ondervangen, ziet er op
papier verstandig uit. We ne
men een ferme beleidsbeslis
sing om de zwakken extra te
tw= 6.8
6
12 32
6 12 30 46
probleem hoe je zoiets organi
seert
Het is duidelijk dat voor het
dirigeren van een vloot van en
kele tientallen busjes een com
puter onmisbaar zal zijn. Maar
wat voor instructies geef je die
mee? De bovenste twee plaa
tjes geven het resultaat aan
van de eenvoudigste benade
ring, die tot zeer ergerlijke re
sultaten blijkt te leiden. Toch
zag het idee er op papier zo
aardig uit.
Er zijn twee dingen die voor de
klant de kwaliteit van het ver
voer bepalen: de wachttijd en
de omrijtijd. Die omrijtijd is
voor elke klant het verschil
tussen de tijd die hij feitelijk in
het busje zit. en de reistijd
volgens de kortste route naar
zijn bestemming. In de een
voudigste benadering worden
voor belde factoren „strafpun
ten" uitgedeeld, en wel een
vast aantal per minuut (ge
symboliseerd door de streep
jeslijnen).
De computer moet dan bij elke
nieuwe vervoersaanvraag die
oplossing bedenken die het ge
middelde aantal strafpunten
per reiziger zo laag mogelijk
houdt. Hij moet daarbij dus
rekening houden met de belan
gen van alle op dat moment al
rijdende passagiers. Een pro
bleem dat een computer heel
goed kan oplossen. En het re
sultaat van een papieren expe-
'riment ziet er ook best aardig
uit: de meeste mensen moeten
een minuut of vijf wachten. En
de helft hoeft niet meer dan
twee minuten om te rijden ten
behoeve van het oppikken of
afzetten van medepassagiers
De plaatjes geven het aantal
reizigers (verticaal) en hun
wachttijd (tw) en omrijtijd (td>
horizontaal) En dan wordt
duidelijk dat dit systeem
beschermen Aan mensen die
langer dan tien minuten zou
den moeten wachten, rekenen
we een flink aantal strafminu
ten toe. zoadat de computer
niet meer ongestraft met min
derheden kan sollen. Evenzo
wordt een bonus toegekend
aan mensen die meer dan zes
minuten zouden moeten om
rijden
De middelste plaatjes tonen
dat dit niet helpt. Er moeten
zelfs méér mensen zo'n half
uur wachten en een enkeling
zit drie voor hem vergeefse
kwartieren in het busje. De ex
tra bevoorrechte moeilijke
klanten blijken nu elkaar hef.
vervoer zuur te maken, aldus
de Delftse auteurs
Uit de onderste plaatjes blijkt
dat een computer met een
menselijk gezicht wel degelijk
haalbaar is Hier Is een glijden
de schaal voor strafpunten in
gevoerd. een getrouwe afspie
geling van de wet der klim
mende ergernis. De gebogen
streeplijntjes geven de norm
aan: tien minuten wachten be
tekent ruim twee maal zoveel
strafpunten als vijf minuten
En als het langer duurt, begint
het stevig op te lopen
En dan blijkt de gemiddelde
wachttijd zelfs nog lager tr
kunnen dan in het onmenselij
ke systeem waarmee we be
gonnen. terwijl praktisch ie
dereen binnen tien minuten
kan instappen De gemiddelde
omrijtijd is vier minuten ge
worden, terwijl niemand zich
langer dan een kwartier hoeft
te verbijten De ergernis van
de mens bij het buspaaltje,
blijkt leerzaam voor de Inge
nieur
Dit alles Is meer dan een ijdel
spel 8amen met het ministerie
van verkeer en waterstaat
neemt de TH Delft deel aan
een voorstudie voor een proef
bedrijf In Friesland
6 12
Wachttijd
6 12
Omnjti|d
De broers A. en H. Colijn. Links A. Colijn. burgemeester van Amstelveen van 1916 tot 1932 en van
1917 tot 1925 lid van de Tweede Kamer. Rechts de veel bekendere H. Colijn, leider van de ARP en
minister-president van vijf kabinetten.
