Brieven achter het boek
openen nieuw perspectief
3
hoofdleid(st)er
theater^:"-""-'"""
Die goeie
slechte
ouwe tijd
Sgravenhaagse verenigingj
dr schroeder vd. kolk I
onderdelen
POETSLAPPEN
medewerkers
Hanab
Holverda
RESIDENTIE-ORKEST
JATERDAG 18 FEBRUARI 1978
TROUW/KWARTET H21
door T. van Deel
De gedichten van De Schoolmeester
vindt iedereen en terecht erg grap
pig: Want 's morgens is toch waarach
tig De dageraad al bijzonder prachtig".
Zulke versregels zijn gek en er zijn gek
kere nog te vinden: ..Zoo slaat men aan
een rieten hengel Veeleer een worm
aan dan een Engel; Gesteld, dat m'
Englen krijgen kon. 'Zoo schenkt men
zelden worst uit kruiken, Of witten
wijn uit palingfuiken, Of rooden uit
een leege flesch."
De literatuurhistorici hebben een heel arsenaal
verklaringen voor zulke gekkigheid. De School
meester zeggen zij is niet de enige in zijn
tijd die zo rigoureus de wereld op z'n kop zet.
hij is in te passen in de zogenaamde romanti
sche humorcultus, waar ook een latere geest
verwant als Piet Paaltjens bij hoort. Tijdsom
standigheden. geestesleven en literaire situatie
zouden het min of meer noodzakelijk maken
dat De Schoolmeester zo schreef als hij schreef.
Het is niet de vraag of daar waarheid in schuilt,
want dat is stellig zo maar meer interesseert
het mij of achter die immense dwaasheid van
zijn gedichten een persoon staat die zich niet
anders kon uitdrukken dan zo De keuze die
Marita Mathijsen vorig jaar onder de titel
Waarde Van Lennep' bezorgde uit de brieven
van De Schoolmeester geeft het beeld van een
hypergevoelige, melancholieke man die zijn
gemoedssomberte vorm gaf in uiterst ver
knoopte. absurdistische teksten. Hij schermde
daarmee zijn ware gevoelens wel bijzonder
dicht af en het is dan ook begrijpelijk dat zijn
kolder in eerste instantie voor kolder-puur ge
houden wordt. Dat achter deze vorm iets heel
kwetsbaars schuilgaat, kan bij indringend le
zen van de gedichten vermoed worden, maar
dat vermoeden wordt zekerheid als we de brie
ven aan Van Lennep lezen.
Zo kunnen brieven een nieuw perspectief ope
nen op het werk van een auteur, zoals biografi
sche bijzonderheden ik denk aan de zelf
moord van Haverschmidt (Paaltjens) een
ander licht kunnen werpen op het werk.
Er zijn de laatste tijd nogal wat briefedities
uitgekomen de correspondentie tussen Vro-
man en Greshoff bij voorbeeld, de brieven van
Couperus aan zijn uitgever Veen. de brieven
van Hooft in een gigantisch eerste deel nog
maar een elfde deel Volledige Werken van
i Multatuli. met daarin brieven en documenten
Puit de jaren 1862 - 1866. en een eerste deel
Brieven van E. Du Perron
Met het zojuist verschenen „Amice" rondt F.L.
Bastet zijn tweedelige uitgave af van Coupe
rus' curieuze correspondentie met wie in deel I
nog ..Waarde Heer Veen" heette. Het zijn gro
tendeels uiterst zakelijke brieven, waarin Cou
perus de honoraria vaststelt voor zijn boeken.
Aardig is het om te zien om welke bedragen het
gaat Voor de eerte druk van de vier delen
Kleine Zielen" ontving hij in 1901 maar liefst
12.000 gulden, voor ..Van Oude Menschen" in
1904 2500 gulden In datzelfde jaar vond de
transactie plaats die uiteindelijk misschien
geen gunstige invloed heeft gehad op het con
tact tussen Couperus en Veen: Couperus ver
kocht voor 12.000 gulden alle rechten van zijn
daarvoor verschenen werk aan Veen. Hij had
zoveel schulden en overigens ook zoveel geld
nodig, dat deze stap hem de uitweg leek. Daar
na werd Veen voorzichtiger en Couperus krib-
Een foto van Louis Couperus, genomen
kort voor zijn dood.
E. du Perron
biger. De immer op reis zijnde auteur ontging
niets. Nog jaren later moet Veen het horen, hoe
eigenmachtig een zetter overal „de salon" ver
anderde in „het salon". Geen zetfout ontging
Couperus, en ook mengde hij zich terdege in de
uitvoering van zijn boeken. Voor wie geïnteres
seerd is in tekst- en boekgeschiedenis levert
deze correspondentie veel gegevens op. Ook
wordt het beeld verhelderd van Couperus als
„broodschrijver". Maar aangezien Veen voor
namelijk zakelijk iets voor Couperus beteken
de. munt deze correspondentie niet uit door
persoonlijke berichtgeving. Bastet, die beide
delen voortreffelijk uitgaf, van inleidingen en
aantekeningen voorzag, concludeert in zijn na
woord toch een aantal, biografisch gezien, ver
rassende dingen uit het materiaal. Zo meent hij
dat Couperus, in tegenstelling tot wat nogal
eens gedacht wordt, helemaal niet zo'n sociaal
en uitgaand leven leidden (in Nice en Rome.
bv maar daarentegen uiterst teruggetrokken
leefde en eenzelviger van aard was dan men
meent.
Geven deze brieven iets weer van de. voorna
melijk. zakelijke mens achter het werk. de
brieven die Du Perron schreef versterken de
indruk die wij uit het werk al van de man
hadden. Du Perron is altijd een auteur geweest,
voor wie de genres dooreenliepen. en er is au
fond niet veel verschil tussen zijn „Cahiers van
een lezer' en passages uit brieven „Hij heeft
mij altijd aangemoedigd: hij was hulpvaardig
tot in het opofferende; hij deed soms onjuiste,
maar nooit verkeerde dingen. Ik beschouw
hem als superieur aan iedereen, die ik gekend
heb. en voor wie dit ai te pathetisch in de oren
klinkt, kan ik eraan toevoegen, dat hij ook een
der amusantste mensen was die ik heb ont
moet, een van de levendigste en stimulerendste
praters', schrijft Vestdijk over Du Perron in
„Gestalten tegenover mij'.
Uit dit eerste deel, dat van 1922 tot 1929 alle
teruggevonden brieven van Du Perron bevat,
komt hij ook zo over. Het zijn de beginjaren, in
Brussel en op kasteel Gistoux.Degenen met
wie hij correspondeert zijn eerst Willink. Stols
en Van Ostaijen. Willink levert o.a. prenten
voor Du Perrons bibliofiele uitgaven, die onop
houdelijk in eigen beheer verschijnen. Stols, de
uitgever-drukker, krijgt adviezen van Du Per
ron. En Van Ostaijen is zijn zieke vriend, de
modernistische dichter, aan wie hij tenslotte
een zeer openhartige brief schrijft, met daarin
een standpuntbepaling. Het is de tijd van be
ginnend schrijven (gedichten, verhalen),
plaatsbepalen. vrienden zoeken in de letteren,
het uitgeven van tijdschriftjes zoals 'Avon
tuur' in weinig exmplaren. Du Perron is al
meteen zoals we ons hem voorstellen: onver
moeibaar bezig met literatuur, met boeken en
schrijvers, met voorkeur en afkeur Tegen het
eind van dit deel is de kring uitgebreid: Don
kersloot die kuurt in Arosa is een serieuze
correspondent geworden: met Roland Holst
wisselt Du Perron erotica uit: met Burssens
geeft hij richting aan de uitgave van Van
Ostaijens nagelaten werk. Ook kent hij dan
ook de bescheiden dichter Jan van Nijlen. en
hij correspondeert met hem.
Levend Nederlands
De brieven van Du Perron zijn animerende
lectuur. Dat bleek al uit de reeds in vier delen
uitgegeven briefwisseling met Ter Braak. Er zit
een toon in zijn schrijven die opwekt, al was het
alleen al door het levende Nederlands. In '29
schrijft hij Donkersloot over Dirk Coster: „In
één woord: ik ben wars van al dergelijke (eti-
sche, of intellectueele, of zelfs poëtische) aan
stellerij. Ik houd van een vent die zichzelf durft
zijn. die vat op zich geeft, die zich niet achter
het een of ander voetstukje verstopt onder
voorwendsel dat hij er soms bovenop gaat
staan; een vent die weet wèt de dood voor het
leven betekent, maar die dat niet alleen in een
berookte kamer bij Dostojevski heeft „bestu
deerd". Ik heb bij Coster van het begin tot het
einde het gevoel: onwaar, onwóèr, ONWAAR.'
Nu, een dergelijk gevoel geeft Du Perron be
paald niet. De uitgave van zijn brieven is wat
mij betreft een gebeurtenis van de eerste orde
Het is goed dat de redactie besloten heeft Alle
brieven op te nemen, het is al erg genoeg dat de
correspondentie met bijvoorbeeld Bloem, Mal-
raux en Slauerhoff onvindbaar bleek. Naast
zorgvuldig is deze editie bovendien boektech
nisch perfect verzorgd. Er zijn ettelijke delen
op komst.
Waarde Heer Veen. Brieven van Louis Coupe
rus aan zijn uitgever, ingeleid en van aanteke
ningen voorzien door F. L. Bastet (I). 's-Graven-
hage, 1977. (Achter het Boek XII 1-3) 251
blz41,—. Deel II: Amice (idem), (Achter het
Boek XIII 1-3), 233 blz. 42.— (beide delen rijk
geïllustreerd) E. du Perron. Brieven I. Amster
dam, G. A. van Oorschot, 1977. 480 blz. 60,—
r"/
Proeve van illustratie uit Schrijven in de volksgeest"..
Ik zou niet graag in de 19de
eeuw geleefd hebben. Maar ik
voeg er ogenblikkelijk aan
toe: wat zou ik graag in de
19de eeuw geleefd hebben.
Denk u eens in: geen auto's,
geen bromfietsen, geen vlieg
tuigen, maar énkele treinen,
geen radio of televisie. Wat
moet het toen heerlijk zijn
geweest om door stad. bos of
polder te wandelen. De wan
delaar behoefde zich niet be
kommerd bezig te houden
met de vraag of atoomwapens
zedelijk geoorloofd zijn of
niet.
Maar ik zou niet graag arbeider,
bediende of kleine neringdoende
zijn geweest in die zo ogenschijn
lijk rustige 19de eeuw. En nog veel
minder zou ik in die tijd armlastig
geweest willen zijn.
Er is op aarde nooit en nergens een
„goede ouwe tijd" geweest. Elke
tijd is zwanger van leed en onrecht,
van angst en geweld. Het is dan ook
bepaald niet waar. de 20ste eeuw
als die van vooruitgang te bestem
pelen. Wetenschap en toegepaste
wetenschap hebben een geweldige
sprong genomen. Maar dat is even
zeer een sprong ten hemel als ter
hel. Een met technologie toegerus
te mens is niet per definitie een
hoogstaander mens.
Wie zich bezighoudt met het cultu
rele leven van de Nederlanden in de
vorige eeuw. komt tot de merk
waardige ontdekking, dat het leven
wel in bepaald opzicht beperkter
was dan nu, maar anderszins rijker.
Zeker, de vorige eeuw kende grote
sociale wantoestanden en het cul
turele leven werd gekenmerkt door
een knusheid, die ons beurtelings
ergeren en vertederen kan. Wie
leest hoe het in Antwerpen in een
poesjenellenkelder toeging, heeft
echter niet het recht dit volksver
maak primitief te noemen. Want de
hysterie die een popgroep thans bij
jongeren weet op te wekken, is heel
wat primitiever. Zo zijn er vele za
ken naast elkaar te zetten, die stuk
voor stuk in het voordeel van de
19de eeuw uitkomen.
Ik schrijf dat naar aanleiding van
een boek dat ik met groot genoegen
door J. van Doorne
gelezen heb, een boek dat ik nog
vaak zal raadplegen. Ik 'doel op
„Schrijven in de volksgeest" Ne
derland en Vlaanderen 1800-1880.
Het is een verzamelbundel van pro
za en poëzie, gekozen en toegelicht
door dr. Tjaard W. R de Haan. een
man die al veel verdienstelijk werk
heeft verricht op het gebied van de
volksliteratuur.
Oude vertrouwden
Men zal er, lettende op de titel van
het boek, een Busken Huet niet
missen. Hij hoort er eenvoudig niet
bij. E. J. Potgieter vindt men er wél.
Toch was ook hij niet een volks
schrijver, ook al heeft hij óver het
volk geschreven. Maar hij schreef
niet in de volksgeest. De enige bij
drage van hem is het lied: „Hol
land" dat met de beroemde regel
aanvangt: „Graauw is uw hemel en
stormig uw strand," en algemeen
insloeg. Tot nu toe
In de bundel staan heel wat oude
vertrouwden. Ik noem „De nachte
gaal en de koekoek" van Willem
Bilderdijk; „De geschiedenis van
David en Goliath" van Hendrik
Tollens; E. Laurillards „Een vers
dat als een nachtkaars uitgaat
„Het nachtveer" van W. J. Hofdijk.
B W A. E. Sloet tot Oldhuis' „De
nachtmare"; „Huiberten Klaartje"
van Bernard ter Haar; „De bewaar
school" van J. P. Heije; „Naar de
natuur" van P A. de Genestet, en
„De trekschuit" van J. van Ooster-
wijk Bruyn. Verder is er „Boerke
Naas" van Guido Gezelle, „De bes
tedeling" van Jan van Beers en
„Een nieuw Lied of de echte ge
schiedenis van Genoveva", waar
van de dichter onbekend is Het
boek besluit met nóg zo'n lied. Tot
zover de poëzie Proza is er van
Hildebrand. Jacob van Lennep. A
C. W Staring. J J. Cremer. Mutatu-
li. Franc.ois Haverschmidt. Hen
drik Consciense en Justus van
Maurik
Het is een bonte, sterk gevarieerde
verzameling, die representatief
mag heten, ook al is de keuze van
werkstukken uiteraard aanvecht
baar
Achtergronden
Behalve dat de lezer van veel be
kends en minder bekends genieten
kan. is het boek van waarde voor
hem. omdat het uitgebreide inlich
tingen geeft over auteur, zijn werk
en de achtergronden van zijn werk
Ook over buitenlandse bronnen
Het spreekt vanzelf, dat wij in onze
tijd anders aankijken tegen deze
literatuur dan de tijdgenoten. Wie
louter literaire schoonheid zoekt,
heeft niet zoveel aan de bundel
Overigens: ik kan mij een lezer die
louter die literaire schoonheid
zoekt en door de inhoud, de ten
dens en boodschap niet beroerd
wordt, eenvoudig niet voorstellen.
Zulk een mens lijkt mij toe, een
leugenaar te zijn Een literaire hy
pocriet. Het boek geeft ons een
beeld van de vorige eeuw. dat ons
bekoort en afstoot De idyllische
romantiek doet vertederend aan.
Evenals bvj Dickens vindt men in
vele bijdragen eerbetoon aan arme
lieden vanweg hun adeldom van
geest Dat ze daar niets aan had
den. drong niet al te zeer door.
Soms is er verontwaardiging om
het gedrag van de gezeten burgerij,
zoals in „De schippersknecht" van
Hildebrand. Maar dat is toch niet
een echt sociale doorbraak Ver
scheidene bijdragen zijn zedekun-
dige lessen en andere zuivere ro
mantiek. zoals „Het verhaal van
Peer Eenoog", geschreven door Ja
cob van Lennep. Ieder kan er wat
van zijn gading vinden, tenminste
zo hij niet met afkeer naar de 19de
eeuw kijkt.
Dr. Tjaard W. R. de liaan: „Schrij
ven in de volksgeest". Toegelicht
door de samensteller. Bij Kruscman
te Den Haag. Geïllustreerd. Gebon
den. Aantal pagina's 200. Prijs
ƒ27,50
ZAKENFLITSEN
POLYESTER HARS
voor reparatie van auto car-
osseneen, zwembaden, vij
vers, boten, dakgoten, riole-
mg. enz enz Hars p.kg..
glasvezelmatten per m2,
Jigment, verharder versnel-
er enz
KROMMENHOEK B.V.
linschotenstraat 21, Rotter-
dam-8
010-154390-151391
2aterdag tot 12 uur geopend
Huur een Boekenier
Kruiser
Jachtwerf Olympia
Waagdam 36. Warmond
Tel 01711-10043
Auto- en voordeur
sleutels
Klaar terwi|l U wacht!' Geldkis
ten, Muurkluizen, sloten- en be
veiligingsartikelen, Lips en Yale
W. P. Hartwijk
Vanzelfsprekend kamers'verdie-
pingen. kosteloos opgeven aan
hel kamerverhuurbemiddelings-
Dureau
het trefpunt
adres van vertrouwen
WITTE SINGEL 8 - LEIOEN
Tel 071-141066
Geop ma t/m woe van 14 t/m
17 u do l/m vri| van ÏO-13 u
Volglazen aquaria
0 mm dik 00*40*40 90
100*40*40 f 130
GLASINDUSTRIE
J. J. POPPINK
ZEEZEILEN
op tweemasters naar Enge
land. Denemarken, Noorwe
gen en Zweden. Tevens
weekendlochten op IJssel-
meer en Waddenzee
Ook voor beginnende zetl-
(st)ers.
Vraag vaarplan 1978
EURO-CHARTER B.V.
GEERT VALCKESHOF 3,
LEEK (Gr.)
TEL. 05945-5023
Ta koop aangeboden
LEUKE POPPEKLEERTJES
m alle maten Mevr v.d. Ploeg,
Herenstraat B4. Voorhout, tal
02522-15462
ALLE VERCHROOMDE
x.' Kreidier Zundapp Yamaha
n Thorn s 4L bromfietsen met
''uil e*tra voordelig, ook buddy-
i"s banden uitlaten enz tegen
Kcherpe prijzen
BERT V.D. MEU.
Middelweg 30.
Leiden-Cen trum,
Tel 071-142557
.n de soorten
WIT
DUN BONT
TRICOT^
mimmaie afname 25 kg
jac. van Noon
Atvalstotlen B.V.
POSTBUS 344. MAGAZUN
ZOUTUANSTRAAT 5.
ALPHEN A/D RIJN Tel 01720-
72863 -
Scroonheids-adviseuse van
„Oriflame"
fs voor U mevrouw Heelt U
vlo en tel vraag vri|bit)ver>d
Kchtngan
LS VAN DAM. TEL 02523-
4<W
tY GroeneveW b z a voo'
aai- en
grondwerk
JBipaden terrassen, sierwerk
Stertuinen ophogen 12,50
'm2 Tel 01027-3276
Hteum
OSU^CIDCEQD
In opdracht van de N.V. Nederlandse Gasunie
leggen wij een aardgastransportleiding van Rijndijk
naar Wijngaarden. Voor het onderhouden van
kontakten met grondeigenaren/ gebruikers heb
ben wij op korte termijn plaatsingsmogelijkheid
voor enkele
Lb.v. de afdeling Grondzaken
Opleiding bij voorkeur Middelbare- of Hogere
Landbouwschool. Het bezit van een rijbewijs is
vereist.
De salariëring is nader overeen te komen
Telefonisch kunt u nadere informatie verkrijgen
van de heer Ing. K. Koetje/tel. 01808 2669.
Schriftelijke sollicitaties te richten aan ons
bedrijf te Valkenburg (Z-H), t a v. de afdeling
Personeel en Organisatie.
Boonrak 45, Postbus 5,
Valkenburg (Z-H.)
Tel. (01718)-71941
Echt dineren op z n
Italiaans
van 12 30-14 uut en van 16 30-
22 30 uur m ons Italiaans Res
taurant
„LA PICCOLA ITALIA
Uitgebreid menu van aHe Hak-
aanse recepten
Haarlemmerair 272. Leiden
Tatetreservenng mogeh|k Tel
071-123107 Voor Italiaanse le
vensmiddelen en aanverwan'e
artikelen naast het restaurant
No 270 Tel 071-123187
BETONGARAGES
div afmetingen v a. f 1450,-.
BETONSCHUURTJES
div afmetingen v a 875
BETONSCHUTTINGEN
2 meter hoog. per strekkende
meier 48. minder dan 10 me
ier 15% extra Alles exci 18%
BTW
A en C Betonbouw Oirschotse-
weg 113. Best Tel
04998-3932. Eindhoven, 040-
518127
VAKKUNDIGE
voetverzorging
geen overbodige luxe meer
Mevr G KOOME kan nog
enkele cliënten plaatsen
MILANENHORST 26. LEIDEN.
TEL. 071-210171
In of rondom Leiden vragen wi|
gem en/of gesloft KAMERS.
HUIZEN, FLATS OF BUNGA
LOWS
„De Woonbeurs"
Leiden, tel. 071-142793.
Instituut voor psycho sociale dienstverlening
Voor ons Begeleidingscentrum 'Dorrepaal', een dagverblijf voor
oudere geestelijk gehandicapten, aan de Westvlietweg 115 te
Leidschendam zoeken wij op korte termijn een
Om te voldoen aan de opleidtngs en benoembaarheidseisen dient
men in het bezit te zijn van één der volgende diploma's en bijbe
horende ervaring:
diploma buitengewoon onderwgs
diploma Zwakzinnigenzorg en diploma Kinderbescherming B
en twee jaar ervaring
akte van volledig bevoegd onderwijzer(es) en 2 jaar ervaring
getuigschrift V.S.I.D./D.VO. en 3 jaar ervaring in een erkend
dagverblgf
akte M O A Pedagogiek en 2 jaar ervaring
diploma Sociale Academie 'Inrichtingswerk' en 2 jaar ervaring
Daarnaast achten wij gezien de aard van de functie een ruime
ervaring in de zwakzinnigenzorg gewenst
Leeftijd vanaf ca. 30 (aar
De arbeidsvoorwaarden conform de Regeling voor Dagverblijven
en Gezinsvervangende Tehuizen voor Gehandicapten zgn van
toepassing.
Nadere informatie wordt u gaarne verstrekt door onze afdeling
Personeelszaken (tel. 070-687470 tst. 30)
Sollicitaties gelieve u schriftelijk te richten aan de Algemeen
Directeur van de Vereniging. Postbus 47930.2504 CE 's Graven
hage.
HABEE
MUZIEK
door verkoop van Godwin egels
verkregen goede inruil instru
menten zoals
RIHA. MARK EMINENT. SOLI-
NA. THOMAS. YAMAHA, v a
1750,-
met 1 iaar scnrilteii|ke garantie
KONINGSTRAAT 1G
iel 070-691919
Donderdag koopavond
Hel verhuurbedrijt
ERADUS
NOG STEEDS HERENSTRAAT
94. LEIDEN. MAGAZIJN
NIEUWSTRAAT 49. LEIDEN
STOELEN. GLAS. TAFELS.
SERVIES
TEL 071-133500-131340
GEEN FILIALEN
BUTAANGAS
bi|verwarmingkb':hels in diverse
uitvoeringen vanal I 48.50 Rol-
kachels, catalysatorkacheis
GAS- EN ELEKTRASHOP
MINNEE
Mak Ass kantoor en onr goede
ren Lid NBM Verzekeringen
smds 1888
PARKLAAN 76.
KATWIJK AAN ZEE
TEL 01718-13155
nederlandscontyvsgebouw
[DO
dirigent: ANTAL DOR ATI
VRIJ 24 febr p|ano MISHA DICHTER
[20 30 uur1 Fo(jor Symfonl<4
Schumann. Planoconcert
Brahms: Symfonie 1
Prijzen ƒ21 50. 15 r JP 12 50. 8 50
KONINKLIJKE VERENIGING
„HET NEOERLANDSCHE RUNDVEE-STAMBOEK"
Stadhoudersplantsoen 24 Oen Haag
Telefoon 394965
vraagt
MEDEWERKERS
STAMBOEKADMINISTRATIE
Voor het in teamverband verzorgen van onze administratie zoeken wij
enkele betrouwbare medewerkers
Als belangrijkste onderdelen van onze administratie kunnen worden ge
noemd de registratie van kalveren, inhoudende een controle op de opge
geven afstamming van de dieren, alsmede het vervaardigen van af
stammingsbewijzen die voor het binnen- of buitenland bestemd zijn
Geboden wordt een prettige werkkring en goede arbeidsvoorwaarden
waaronder 8% vakantiegeld en een 13e maand
Minimaal wordt een MAVO-diploma vereist, waarbij administratieve erva
ring tot aanbeveling strekt
