_Laandac^I^
Geweld en terrorisme
in stuk Albert Camus
Vermeulens tweede symfonie
heeft toekomst achter zich
fa#
fS3PPjlr
°Qltrz\\QP
Bont programma op
de VARA-matinee
W4J
Boeiende vertolking
Engelse kamermuziek
Noren blijven in slang na devaluatie
~"De Rechtvaardigen' in Stadsschouwburg
Mime-liga'
grijpt er
jeheel naast
Economisch topgesprek over frank
Dirigent in was
FEBRUARI 1978
kunst EN ECONOMIE
Trouw/Kwartet
door André Rutten
AMSTERDAM Het Publiekstheater speelt nu de première was zaterdag jl. in de Stads-
ichouwburg „De rechtvaardigen" (Les justes) van de Franse schrijver Albert Camus (1913-1960),
In 1949 voor het eerst in Parijs opgevoerd, twee jaar na „Vuile handen" (Les mains sales) van Jean
Paul Sartre, dat het Publiekstheater ook speelt, en waarop het stuk van Camus een repliek is.
3eide stukken stellen dezelfde vra-
;en en geven er niet zozeer tegenge-
itelde alswel anders genuanceerde
intwoorden op. De kernvraag kan zo
eformuleerd worden: als je vindt,
at de bestaande verhoudingen on-
echtvaardig zijn voor het volk, de
nassa of de meerderheid van de
nensen, en je wilt daadwerkelijk iets
indernemen om ze te veranderen,
ïoever mag je dan gaan? Moet je
angs democratische weg hervormin-
;en proberen te bereiken of ben je
iangewezen op geweld, en waar lig-
;en dan de grenzen?
lij Camus gaat het vooral om de
rraag. wanneer geweld wel en wan-
leer niet gerechtvaardigd is. en om
jet verschil tussen geweld en terro-
isme, tussen revolutionairen en op-
tandelingen. Hij maakt daarbij ge-
iruik van historische gebeurtenis-
en in februari 1905, waarbij terroris-
en een bomaanslag pleegden op
rootvorst Sergeï, een oom van de
saar, onder omstandigheden, die
lem bijzonder voorkwamen, en op
notieven die hem bewondering af-
Iwongen.
De man, die toen de bom gooide,
Ivan Kaliayev, is ook de hoofdfiguur
van het stuk. Tekenend voor zijn
houding en voor de discussies, die in
het stuk gevoerd worden, is, dat hij
de eerste keer de bom niet gooit,
omdat in het rijtuig, waarin de groot
vorst naar het theater rijdt, ook twee
kinderen zitten, een neef en een nich
tje van de vorst. Een vorst, die een
verwerpelijk systeem in stand
houdt, kan hij doden, met het doden
van twee onschuldige kinderen over
schrijd je een grens, die niet over
schreden mag worden.
Daar begint ook de discussie, die na
de mislukte aanslag vooral in de cel
voortgezet zal worden: als je op
grond van je overtuiging iemand ge
dood hebt, heb je dan het recht ver
der te leven of wordt je daad pas
gerechtvaardigd als je ook zelf je
leven geeft? Voor Kaliayev en zijn
groep is uiteindelijk „ja" het juiste
antwoord op de laatste vraag: alhoe
wel hem gratie aangeboden wordt
weigert hij die en wordt gehangen.
Het grijpt de groep aan, maar zij zien
er inderdaad een rechtvaardiging in
voor wat zij gedaan hebben en nog
zullen doen.
Het stuk bestaat dus uit discussies,
of beter gezegd uit soms heftige bot
singen van meningen, waarin men
sen met emoties aan het woord zijn,
met hart en ziel op zoek naar recht
vaardiging voor wat zij vinden dat zij
moeten doen.
Het is altijd wat hachelijk te beoor
delen of zo'n voorstelling „goed ge
daan" is. Te constateren is, dat je er
herhaaldelijk zelf emotioneel bij be
trokken raakt omdat er onder regie
van Ton Lutz duidelijk naar ge
streefd is eerlijk de verschillende
standpunten te belichamen in sober
maar oprecht geuite emoties, waar
bij Johan Ooms als de „harde" revo
lutionair en Wim van der Grijn als de
genuanceerd-emotioneel reageren
de, maar vastberaden opstandeling
het meest op de voorgrond kwamen
en Annet Nieuwenhuyzen als de we
duwe van de grootvorst indrukwek
kend van zuiver gevoel was.
De rechtvaardigen: Henk Reijn, Johan Ooms, Hugo Koolschijn, Petra Laseur, Wim van der Grijn.
i/oorbarig veroordeeld maar origineel werk in De Doelen
loor R. N. DEGENS
IOTTERDAM Elke keer als er weer eens een symfonie van de
n 1967 overleden Matthijs Vermeulen wordt uitgevoerd, wat
naar zelden het geval is, is dat een klinkende verwijzing naar de
ragiek van Vermeulens leven als schrijver van muziek.
laarmate onze orkesten beter in
itaat zijn de destijds onspeelbaar
ichte, en daardoor al bij voorbaat
lordeelde, symfonische muziek
an Vermeulen uit te voeren, wordt
iet duidelijker hoezeer alle partijen
e kórt zijn gedaan met het negeren
deze muziek. In de eerste plaats
k componist zelf, die daardoor nooit
fe gelegenheid heeft gehad te horen
|oJ zij zo klonk als hij zich dat al
loor Dirkje Houtman
AMSTERDAM Amusement
n engagement zijn de ingre-
iiënten waarmee Alberto, op-
lerstalmeester van een rond-
rekkend circus, de nieuwe
woduktie van de Amsterdam-
e Mime-Liga aanbeveelt. On-
ler de titel ,,'n Sprookje" en
eregisseerd door Adriaan
idriaansen is deze voorstel-
ng tot en met zaterdag in het
Ihaffy Theater te Amsterdam
e zien.
imusement wordt verzorgd door
et circusgezelschap, bestaande uit
e opperstalmeester met vrouw en
jr-i ochter en drie clowns. In deze voor-
telling geen losse nummers, maar
en rode draad het engagement,
evormd door het verhaal van Al-
I lerto, dat hij samen met zijn arties-
I en verbeeldt. Het gaat over een
jereld die na een (atoom)explosie
pnieuw ontdekt wordt. Honger en
haos bepalen het bestaan van de
eei verlevenden, totdat er iemand ver-
chijnt die regels opstelt. Er ont-
taat dan ongemerkt een structuur,
zelfaarin ongelijke verdeling van bezit
it i*en feit is en de technologische ont-
de mens zijn vrije wil ont-
emt. Niettemin luidt aan het slot
conclusie dat het leven een circus
n belang is, „een boeiend spekta-
ïbe el wild op gang". En dat maakt de
n Geloofwaardigheid van het vooraf-
aande onmiddellijk ongedaan; een
inken op twee gedachten leidt in
ereJit geval tot het uitdragen van geen
ilel «lachte.
noterende op papier had voorge
steld. Maar ook het publiek dat in de
jaren twintig en dertig voldoende op
de hoogte kon komen van wat er
door tijdgenoten werd gecompo
neerd, bleef onkundig van de zeer
persoonlijke en originele idee die
Vermeulen in zijn muziek gestalte
wilde geven.
Een geheel nieuwe muziek, volgens
de componist, waarin iedere stem
zijn eigen melodie, zijn eigen ritme
zijn eigen persoonlijkheid inbrengt.
Een collectief waarin allen gelijk
zijn, een muzikale projectie van de
verst mogelijk doorgevoerde demo
cratie.
Boeiend
Vermeulen heeft daar in zijn meesle
pende stijl overtuigend over geschre
ven in diverse publikaties. Gelijk hij
ook over vele andere muzikale ver
schijnselen ongeëvenaard boeiend
en vervoerd kon schrijven. Met zijn
composities heeft hij zijn ideeën
over een nieuwe muziek niet mogen
verdedigen toen het nog nut had
kunnen hebben.
Zijn tweede symfonie bijvoorbeeld,
gecomponeerd in 1920, werd 36 jaar
later voor het eerst gespeeld. Het
was toen inmiddels een historisch
document geworden, met een door
een tweede wereldoorlog wreed ach
terhaald motto „Prélude la Nouvel
le Joumée", voorspel voor een nieu
we dag, een hoopvolle toekomst.
Ook de andere symfonieën van Ver
meulen die daarna sporadisch (maar
Matthijs Vermeulen
dan toch) tot klinken kwamen, ble
ken vanuit eenzelfde ideologie (mu
zikaal zowel als maatschappelijk) te
zijn geschreven. „Als mijn composi
ties op tijd waren uitgevoerd zou de
evolutie van de muziek, die veertig
jaar heeft stilgestaan, normaal zijn
voortgang hebben gevonden,"
schreef hij eens. Niemand kan nog
bewijzen of hij daarin niet een beetje
gelijk had. Helaas is het zonder meer
duidelijk dat met name zijn symfoni
sche nalatenschap nu niet meer die
agerende, inspirerende en revolutio
naire uitwerking kan hebben die de
componist beoogde.
Glashelder
De uitvoering van zijn Tweede Sym
fonie, vrijdagavond in De Doelen te
Rotterdam en zondagmiddag in het
Amsterdamse Concertgebouw door
het Rotterdamse Philharmonisch
Orkest onder leiding van Otto Ket
ting, bewees dat dacht ik weer. Het
was, althans in Rotterdam, de meest
heldere, markant geprofileerde ver
tolking die ooit van het stuk is gege
ven en die ook door de verwezenlijk
te gelijkberechtigdheid van alle in
strumentale stemmen, het ideaal
van Vermeulen heel nabij gekomen
moet zijn. Maar die helaas des te
meer klonk als een muziek die de
toekomst achter zich heeft. Wat er
ook van de muziek van John Cage
zal overblijven, die gaat in elk geval
niet ongehoord de kast in. Cage
schrijft ook, net als Vermeulen, veel
over eigen en andermans muziek.
Hij wordt echter niet alleen gelezen
maar ook gespeeld. In dit program
ma van het Rotterdams Philharmo
nisch ging van hem een tot nu toe
hier onbekende balletmuziek geti
teld „The Seasons". Een ongetwij
feld dankbare gebruiksmuziek uit
1947 die weinig meer bijzonders laat
horen dan dat Cage niet altijd door
originaliteit uitblinkt.
Ordinair gegapt
Gebrek aan belangstelling zal ook
het eventuele scheppende talent
van de Engelsman David Bedford
(geb. 1937) niet in de kiem smoren.
Een groot deel van de muziek die hij
afscheidde is al op grammofoonpla
ten vereeuwigd. Zo ook het op dit
concert gespeelde, in 1974 gecompo
neerde „Star's end". Een bewijs dat
je nooit voorzichtig genoeg kan zijn
met het aanschaffen van grammo
foonplaten. Want wat Bedford in
dit, op een science-fiction onder
werp gecomponeerde, stuk geduren
de drie kwartier aan ordinair gap-
werk (van Dvorak, via Ravel tot
Ives, en terug) durft te étaleren, hou
.je niet voor mogelijk voordat je het
gehoord hebt.
Met een knipoog naar de pop-mu-
ziek (een paar driftig jankende elek
trische gitaren helpen in dit stuk het
einde van het universum illustreren)
toont Bedford ook goed te weten
wat er bij het grote publiek momen
teel lekker in gaat. In tegenstelling
tot Vermeulen hoef Je bij Bedford
minder te twijfelen aan zijn com
mercieel inzicht dan aan zijn muzi
kale integriteit. Bedford Lijkt me
dan ook niet voor miskend genie in
de wieg te zijn gelegd.
Een betere samenleving krijg je niet door naar elkaar te trappen.
Zwarte Pieten doorschuiven heeft ook geen enkele zin. Pas wanneer
wij ons samen ervoor inzetten zal er werkelijk iets veranderen
En als we daarvoor ook samen verantwoordelijk willen zijn.
300 000 CNV-ers willen dat! Wilt u dat ook?
H MlJjl
Naam:_
Plaats:-
Ja, dat wil ik ook en
word lid wil graag inlichtingen
m/v Adres:
Beroep:
Handt.
Geb. datum:.
Bedr. tak:
Datum:
I U kunt deze bon in een envelop zonder postzegel opsturen I
naar het CNV, Antwoordnummer 1096, 3500 VE Utrecht. ^jJ
OSLO (Reuter) Noorwegen blijft lid van de „slang", het monetaire
samenwerkingsverband van West-Duitsland, de Benelux, Denemarken en
Noorwegen. Het besluit viel nadat Noorwegen na overleg met ministers
van financiën van de slanglanden de kroon met 8 procent had gedevalueerd.
Het Noorse betaalmiddel is daardoor In Nederlands geld nog ruim 40 cent
waard.
De Noorse minister van financiën,
Per Kleppe, deelde mee tot devalua
tie te zijn overgegaan om de Noorse
export concurrerender te maken.
Noorse produkten worden door een
waardevermindering van de munt in
het buitenland goedkoper. Kleppe
heeft volgens waarnemers zijn be
sluit genomen onder invloed van de
teleurstellende economische ontwik
keling in Noorwegen. Weliswaar ver
wacht het land over enige jaren gro
te Inkomsten uit de Noordzee-olie,
maar in 1977 was het tekort op de
Noorse betalingsbalans twee maal zo
groot als verwacht. Een tegenvaller
was de voortgaande internationale
crisis In de scheepvaart en scheeps
bouw en verder de terugvallende
houtexport. Noorwegen ondervond
hier de gevolgen van de devaluatie
van de Zweedse kroon met 10 pro
cent in het afgelopen najaar.
De beslissing van de Noorse regering
wordt niet overal ln het land ge
steund. De directeur van de centrale
bank heeft tegen de devaluatie gead
viseerd. En een hoge ambtenaar van
het bureau voor statistiek sprak de
verwachting uit dat de 8 procent
waardevermindering de consumen
tenprijzen met 2,7 procent zou op
stuwen. De Noorse regering heeft
zaterdag echter besloten de prijzen
voorlopig te bevriezen terwijl verde
re maatregelen op handen zijn.
Een woordvoerder van het ministe
rie van financiën ln Den Haag ver
klaarde dat de Noorse beslissing wei
nig invloed op Nederland zou heb
ben. Meer invloed heeft de devalua
tie op Finland. De valutamarkt is
daar vandaag gesloten. De regering
in Helsinki zal beslissen of het Noor
se voorbeeld gevolgd zal worden.
In een buitenhuis ln de tuinen van
Versailles zijn gisteren de ministers
van financiën bijeen geweest van de
Verenigde Staten, Engeland, Frank
rijk, West-Duitsland en Japan. Inge
wijden vermoeden dat op deze „eco
nomische top gesproken is over
maatregelen ter bescherming van de
dollar en de Franse frank. De dollar
kwam in januari sterk onder druk.
de frank de laatste drie weken. In die
periode verloor de Franse munt vier
procent van zijn waarde. De Franse
regering heeft alle mogelijke moeite
gedaan de bijeenkomst in Versailles
geheim te houden. Overigens vinden
bijeenkomsten van de vijf ministers
wel meer plaats. Bekend was al dat
de Amerikaanse minister Blumen-
thal naar Europa zou komen. Hij
praat vandaag in Bonn met zijn
Westduitse collega.
door Jac. Kort
AMSTERDAM Het programma, waarmede het radio Kamer
orkest de VARA-matinee van zaterdag in het Concertgebouw
vulde was tamelijk bont van samenstelling.
ider de conclusie zou men deze
uktie kunnen scharen onder
et genre vormingstoneel, toen dit
og in zijn kinderschoenen stond.
Igei >e boodschap wordt uitvoerig ont
ruk tfeld. de voorspelbaarheid tot een
ééi laximum opgevoerd en de span-
lk ing tot nul gereduceerd. Bij het
ormingstoneel echter werken de
um cteurs mee aan het wordingsproces
teei an hun voorstellingen, waardoor ze
ireHen grote betrokkenheid met het
aa ebeuren uitstralen. Bij de voorstel-
int ng van de Mime-liga was die be-
lt 1 rokkenheid er niet, waardoor uit
rit) praken en beweringen beperkt ble-
aa tn tot holle frasen en moralistisch
eno ezwets En de voor een circus zo
1 enmerkende spannende en meesle-
fcö ende atmosfeer werd er evenmin
3aa Pgeroepen Kortom een voorstel-
u>ng
vol schijn-engagement en opge-
lakt amusement, hetgeen niet tot
•M anbeveling strekt.
De enige lijn, die er in te bespeuren
viel, was, dat het voor de pauze Ba
rokmuziek bevatte en op de tweede
helft van de middag werken van na
1920. Al met al een onrustig middag
je met een orkest, dat nu eens be
stond uit ruim veertig spelers en dan
weer gereduceerd was tot een dozijn.
En dan drie solisten: de Schotse alt
Linda Finnie, de Finse bariton Jor-
ma Hynninen en de Nederlandse
saxofonist, Ed Bogaard. Dit alles
werd geleid door de assistent-diri
gent van het Concertgebouworkest,
Ed Spanjaard. Achtereenvolgens
passeerden de revue: een serenade
(1670) voor strijkers en klavecimbel
van Biber, waarin de bariton een
nachtwacht-roep liet horen uit een
Boheemse liederenbundel uit 1531.
Koel
Hierna zong Jorma Hynninen Bach s
Kreuzstab-cantate. Hij deed zulks
met fraaie stem, maar nogal koel van
voordracht en vrij snel van tempo,
waarbij het orkest tamelijk lui
druchtig begeleidde, wat opviel was
de uitstekend geblazen obligaat-ho
bopartij. Het kortste stuk (zeven a
acht minuten) met het grootste or
kestapparaat (42 man) was dat,
waarmede na de pauze werd begon
nen: Between two worlds (1977) van
Walter Hekster, geschreven voor
sopraan, alt, en tenorsaxofoon en
orkest, waarin Ed Bogaard een bril
jante partij te blazen had, maar dat
voor het overige weinig indruk ach
terliet.
Warme stem
De alt Linda Finnie trad vervolgens
op met vijf (korte) liederen uit Pij
pers Toneelmuziek (1930) bij Shakes
peare's „The Tempest". Een zange
res met een mooie warme stem en
een prachtige voordracht, van wie
men nog wel iets anders had willen
horen dan deze korte stukken.
Maar in plaats daarvan stond nog op
het programma „Kamermuziek"
voor twaalf soloinstrumenten (1922)
van Hindemith. Zodoende.
Een rommelig middagje, waarop
men ternauwernood de tijd kreeg om
van het een te bekomen of het ander
was alweer begonnen.
tv?-
test -
door W. H. Wolvekamp
ROTTERDAM Het programma, dat het Nederlands Kameror
kest vrijdagavond onder leiding van David Atherton in de kleine
Doelen ten gehore bracht, bevatte o.a. twee composities van
Engelse bodem. Van Peter Warlock hoorden wij Capriol Suite,
een door hem bewerkte serie dansen uit de Orchésographie van
Toinet Arbeau (1588) en van Michael Tippett „Little music (or
strings."
Het Wassenbeeldenmuseum in Amsterdam heeft er een beroemd
heid bij: de wereldbekende dirigent Herbert von Karajan.
Zijn beeltenis werd speciaal voor het Amsterdamse museum
gemaakt door medewerkers van Madame Tusaud in Londen. Von
Karajan kwam enkele malen naar de Engelse hoofdstad om voor
hen te poseren.
Op de foto ziet men Ian Hanson, hoofd van Madame Tussauds
studio, de laatste hand aan het beeld van Von Karajan leggen.
Eerstgenoemde componist heette ei
genlijk Phlttpp Heseltine, onder wel
ke naam hij als uitgever werkzaam
was. Onder zijn componistennaam
heeft hij bekendheid gekregen door
zijn kamermuziek, een groot aantal
liederen en bewerkingen van oude,
in het vergeetboek geraakte volks
muziek. In de Capriol-Suite is het
oude klankidioom vrijwel steeds ge
handhaafd. Slechts een enkele maal
wordt het harmoniebeeld wat mo
derner van kleur. De uitvoering on
der Atherton gaf verzorgd en fraai
genuanceerd samenspel te horen,
zelfs ln het pianissimo, tot de grens
van het nog waarneembare.
Boeiend
De ln 1905 geboren en nog levende
componist Tippett kent men hier te
lande uit zijn Concert voor dubbel-
strijkorkest, strijkkwartetten en
vooral door zijn oratorium „A child
of our time" Zijn Little music for
strings klinkt gematigd modern. Het
meest interessant zijn de polyfone
gedeelten zoals de fuga van het twee
de deel. Het Nederlands Kamer
orkest gal er een boelende vertolking
van.
De Jonge Spaanse pianist Rafael
Oroczo was solist in Mozarts Klavier
concert in d kl. (K.V. 466). Zijn noga]
agressief spel was wel overeenkom
stig het dramatisch karakter van de
snelle hoekdelen. Gave techniek en
fraaie cantilenes ln de Romance wa
ren mede bepalend voor het hoge
uitvoeringspeil.
Tot besluit speelde het N.K.O. de
symfonie no. 86 in D gr. van Haydn,
een van de zgn. Parijse symfonieën,
waarmede David Atherton ondub
belzinnig bewees uit het goede diri-
gentenhout te zijn gesneden.
Herhalingen
Herhalingen van dit concert werden
zaterdagavond gegeven ln de grote
zaal van het Concertgebouw te Am
sterdam. zondagmiddag in de Kleine
Doelen te Rotterdam, terwijl van
daag (maandag) het NKO met het
zelfde programma optreedt ln het
Nederlands Congresgebouw te Den
Haag
