ereenzaming en onzekerheid
ijn de belangrijke thema's
Prijstreffér
25.-
DIRIGENT
LM INTERNATIONAL ROTTERDAM
'Lulu' meer
stoeipoes dan
fatale vrouw
Bergmans 'Slangeëi':
Prolongaties
intrappen van open deuren ®",.reP"fef
Con Amore"
ff DAG 10 FEBRUARI 1978
FILM - KUNST
Trouw/Kwartet H9
f D. Ouwendijk
verrassende is op het film-
ival van Rotterdam defini-
uitgebleven. Zelfs in poli
ezin is de tendens niet ver-
gekomen dan dat de mid-
zestig opgekomen bewe-
tot revolutionaire herzie-
van onze samenleving fei-
k is doodgelopen.
een Chris Marker heeft daar in
lond de l'air est rouge" aandacht
geschonken. Een vier uur duren-
5lm. waarin Marker via opwin-
gemonteerde journaalbeelden,
iginnen met het midden van de
zestig, heeft willen aantonen
e in feit al de derde wereldoor-
njn binnengegleden. Er is, zoals
ter suggereert, feitelijk sprake
een ononderbroken oorlog, be
ien in de revolutie rondom de
ran de Eerste Wereldoorlog. Het
btsverzet in Rusland op de ge-
tvaardigde eisen (in de vorm van
pnde wensen) door de onderlig-
e massa naar voren gebracht, is
lerste aanzet geweest tot de we-
nijde omwenteling. Deze is, ter
van de historische indelingen,
markeren in „wereldoorlogen",
ie, tweede en derde. Die derde
Ie voltooiing moeten brengen, de
litieve sociale socialistische)
iding van bezit, macht en kennis
laarom is het wezenlijke ken-
van de „oorlogsbewegingen"
Irukwekkend
dezelfde orde van films behoren
kere zin ook „Before hindsight",
ieens journaalfragmenten, bij
gezocht door Elizabeth Taylor-
en gemonteerd door Jona-
Lewis, en de indrukwekkende
„Fluchtweg nach Marseille",
Ingemo Engström en Gerhard
uring gemaakt naar de door
Seghers in haar boek „Transit"
stekende herinneringen. In „Be-
hindsight" is onderzocht, hoe de
als verslaggeving van voorval-
In het dagelijkse politieke en
I wereldgebeuren in de jaren
een schuldige neutraliteit be-
Alles wat als onderkenning
ligende nazistische tendenzen
Int terrein van de wereldpolitiek
forden aangemerkt, werd ge-
;eerd of doodeenvoudig ach-
gelaten. Getuige bepaalde
gen. Het doel was, schepping
'enwicht bij de beoordeling
n door de kijker.
film wordt de vraag gesteld of
lthans wat de televisie betreft,
lag de dag wederom het geval
>n aanzien van de Engelse tele-
geven de geraadpleegde com-
itoren daar een bevestigend
ord op. Maar een film als van
s Marker is in haar positieve
liteiten een dudelijke ontken
van neutralistisch evenwicht,
wordt wel degelijk gebruikt om
objectief verslaggevende vorm
standpunt uit te drukken.
rschrikking
De camera in de uit journaalfragmenten opgebouwde film „Before
hindsight".
„Transit" van Anna Seghers is een
midden-vorm aangehouden van ver
doezelde fictie en documentatie.
is ook te zien in de genoemde
van Engström en Theuring. Wat
vooral naar voren komt is, de
eloosheid en de vereenzaming
de eenling, die door de arrogan-
n wreedheid van een totalitaire
ieke macht tot vluchten ge
lid is. Vluchten ter willen van
naakte bestaan. Net als de film
Marker heeft „Fluchtweg nach
seille" een vertoningsduur van
de vier uur. Misschien zou het,
in Markers film, goed zijn ge-
als bepaalde gedeelten waren
;ort. Niet om de lange duur te
irten (er is geen ogenblik sprake
verveling), maar terwille van een
geconcentreerde dramatiek,
grote verdienste van de film is,
ook al gaat het over historische
selijke nood binnen het kader
de nazistische terreur, de hoofd-
j toebedeeld aan de totale ver-
ikking van elke vorm van dicta-
Die verschrikking is tijdloos en
beperkt tot een enkele groep,
leed waarover in de film verteld
it is universeel menselijk leed.
ook in deze dagen weer in aller-
gewesten ter wereld herhaald
wordt.
filmische methodiek, die bij de
oemde films is toegepast is de
hodiek van direct becommenta-
ide beelden. Het uitgangspunt is
de dwingende dramatische sug-
tie uit de beelden zelf, maar de
intellectuele begeleiding van
beelden. In de film naar het boek
Marguérite Duras
Een regisseuse die deze vorm haast
tot in de perfectie toe beheerst is
Marguérite Duras. Zij mag wel niet
de uitdenkster ervan genoemd wor
den, maar zij is wel de exponente
ervan. Met name in de films „Bax
ter, Vera Baxter" en „Le Camion".
Over film heeft Duras gezegd, dat zij
teksten doet stollen en „haar af
komst uitwist, namelijk de fantasie.
Haar kracht ligt in de begrenzing, in
het stilleggen van de fantasie." In
wezen betekent dit voor een speel
film ook: verdoezelen van fictie en
versterking van menselijk docu
mentatie. Zo is „Baxter, Vera Bax
ter" een bijzonder zuivere, bijna za-
kelijk-nuchtere beschrijving gewor
den van de onzekerheid die een
vrouw kan gaan beheersen als huwe
lijk en liefde op een mistige manier
dubieus worden. De vrouw wordt in
een onwerkelijke waardering (te) ge
makkelijk als een soort sprookjesfi
guur gezien. Als een wezen met min
der realiteit dan zij echt bezit. Daar
door kunnen er, zoals bij Vera Bax
ter, individueel intens verdrietige
spanningen ontstaan. Duras doet
niet meer dan die spanningen op een
indringende manier begeleiden met
woorden en beelden. Het verhaal
element is tot een minimaal schema
teruggebracht.
Deze vervaging tot ijle schemati
sche lijnen is nog verder doorgezet
in „Le Camion". In deze film praten
Duras en Gerard Depardieu over
een te maken film. waarbij door een
vrachtauto-chauffeur op zijn tocht
langs een kustweg een lifster zal
worden meegenomen. Een vrouw
van onbestemde leeftijd, met vage
bestemming en al even vage af
komst. De film geeft in een prachti
ge verdeling van landschapsbeelden
en suggesties volledige informatie
over de nooit in beeld komende,
maar steeds besproken vrouw. Die
vrouw krijgt een stempel van zo
intense melancholie, dat je haar als
het ware verpersoonlijkt terugvindt
in het aan het slot van de film val
lende avondduister. De vrouw
wordt, onzichtbaar blijvend, door
commentaren en beelden als het
ware een document van individuele
tn algemene menselijke onzeker
heid.
Een tegenovergestelde van mense
lijke (en vrouwelijke) onzekerheid
levert de film van Helke Sander
„Die allseitig reduzierte Persönlich-
keit". Een (eveneens semi-) docu
mentaire aanpak over het taaie ge
vecht dat een vrouw, die gekozen
heeft voor een zelfstandig leven (als
persfotografe), moet voeren om in
haar vak erkenning te vinden. De
moeilijkheden concentreren zich op
een grote fotomontage van West-
Berlijn. Een groep vrouwen, die op
komt voor het steeds betwiste recht
van de vrouw op deelname aan
openbare activiteiten, steunt de fo
tografe. De film is gemaakt met hu
mor en een groot vermogen tot rela
tiveren.
Betogend
De hier genoemde films hebben met
elkaar gemeen, dat zij een min of
meer „betogend" karakter hebben.
Onder de restrictie, dat in de films
van Duras „betoog" gelijk staat met
diepere verkenning van het mense
lijke. Een bijna volledige verwijde-
'Meneer Meyer',
humoristische
uitblinker
ring van alle „betoog" zien we in de
film van Thomas Koerfer „Alzire
oder der neue Kontinent". De film is
wel niet helemaal vrij van betoog
over de weerloosheid van de enke
ling en van de onderdrukte volks
laag tegenover een absoluut heer
sende macht maar de toon wordt
toch in hoofdzaak bepaald door
vrije artistieke verbeelding.
Een toneelgezelschap wil een opvoe
ring geven van Voltaire's „Alzire ou
raméricain", maar kampt met fi
nanciële moeilijkheden. Bovendien
is men het onderling niet eens over
de teksten. De financiële moeilijk
heden zouden bestreden kunnen
worden door overheidssubsidie,
maar die wordt afgewezen. De on
derlinge moeilijkheden spitsen zich,
mede door uitblijven van financiële
steun, toe. De groep gaat uit elkaar.
Omdat Amerika in het stuk een rol
speelt dwalen sommigen af naar
Zuid-Amerika; anderen hervormen
het stuk tot een modern politiek
strijdbaar stuk. De vorst uit het
oorspronkelijke stuk wordt veran
derd in een moderne militaire dicta
tor, die al even verraderlijk en ge
welddadig blijkt te zijn als zijn oor
spronkelijke voorganger.
De vorm van de film is bijzonder
fraai. Bij de leden van de toneel
groep vervagen als het ware de gren
zen tussen hun particuliere leven en
hun functies in het stuk. Daardoor
ontstaan er vervreemdingen en aan
de andere kant ook bijzondere toe
naderingen. Een boeiend weefsel
van werkelijkheid en verbeelding,
wat ook zijn uitdrukking heeft ge
vonden in een buitengewoon fraaie
toepassing van kleuren.
Kleuren die de film niet alleen es
thetisch maar ook als verbeelding
overhevelen naar het onwerkelijke.
Het onwerkelijke niet als ontken
ning van onze menselijkheid, maar
als een ver doorgevoerde toespitsing
ervan.
Vervreemding, enkele jaren geleden
een overheersend thema in de ver
beeldingskunsten, is zij het ver
zacht ook het hoofdthema van
Lothar Lamberts „Nachtvorstellun-
gen". Volgens Lambert zelf gaat het
in zijn film over „een jonge man die
in de bioscoop een filmverhaal ziet,
waarmee hij zich zo sterk identifi
ceert dat hij het filmleven van de
hoofdpersoon na-leeft. De geschie
denis van een man tussen werkelijk
heid en droom. Aan het eind van de
film moet de man erkennen dat wer
kelijkheid en film ver uit elkaar
liggen."
De kern van het vervreemdingsef
fect in de film is, dat de man vrijwel
de hele film door zijn eigen identi
teit prijs geeft voor die van een
verbeelde figuur. Hij verliest daar
door het contact met de werkelijk
heid van zijn alledaagse bestaan,
waardoor er geneigdheden (homo
seksuele) in hem boven komen, die
hem niet geheel eigen zijn. Tot het
met een schok tot hem doordringt,
dat hij ook in dat gedroomde leven
op den duur een gevangene van de
daagse werkelijkheid zou worden.
Het betekent in wezen, dat ver
vreemding in de droom nooit een
oplossing kan geven voor de reële
levensproblematiek waarmee een
individu kan worstelen.
Meneer Meyer
Tot op zekere hoogte gaat ook de
film van Orlow Seunke „Prettig
weekend, meneer Meyer" over de
reële onmogelijkheid zich zelf in een
droomwereld een andere identiteit
aan te meten dan de alledaagse, die
meer een nachtmerrie lijkt dan echt
beleefde werkelijkheid. Een omke
ring van levenswaarden.
Meneer Meyer is een bescheiden
kantoorbediende, die een gortdroog
leven leidt. Door zijn timide hou
ding is hij op kantoor op een makke
lijk mikpunt voor spot. Hij laat zijn
omgeving niet merken hoe diep die
spot bij hem invreet. Hij kan haar
alleen verdragen door in het wee
keind zijn dagelijkse persoonlijk
heid thuis te laten en in de huid te
kruipen van een personage dat in
alles een tegenstelling is met zijn
werkelijke karakter. In de film is die
personage een filmregisseur op zoek
naar acteurs en actrices voor een
nieuwe door hem te maken film. Hij
is daarvoor neergestreken in een
dorp, waar hij als grote man roman
tisch gefêteerd wordt.
Luchtigheid.
De film in Rotterdam bij het
waarderingsonderzoek hoog gekwa
lificeerd heeft een luchtigheid van
aanpak, zoals Je in Nederlandse hu
moristische films zelden aantreft.
Het leeuwendeel van de film wordt
ingenomen door presentatie van
dorps „artiesten". Misschien is de
band tussen Meyers droom en deze
presentatie wat te zwak, waardoor
een indruk kan ontstaan van over
bodige details, maar over het geheel
genomen heeft Seunke met zijn ont
spannende film bewezen, dat hem
ruime armslag kan worden gegeven.
Talent in luchtige verbeelding is in
Nederland zeldzaam; het moet dan
ook volop zijn kansen kunnen
krijgen.
Van de vele in Rotterdam vertoonde
films zijn er momenteel al rond de
vijftien door Film International
aangekocht. Deze films komen bin
nenkort in omloop.
i uil „Die allseitig reduzierte Persönlichkeit"
Nederlandse
Operastichting
door Adr. Hager
SCHEVENINGEN Hoewel
men jarenlang meende, dat Al-
ban Berg zijn opera Lulu on
voltooid had nagelaten, is
kortgeleden gebleken dat de in
1977 overleden echtgenote van
de componist de beschikking
had over schetsen voor het
laatste bedrijf. De Oostenrijk
se componist Friedrich Cerha
werkt deze schetsen momen
teel uit en in februari van het
volgend jaar zal Pierre Boulez
in Parijs de complete opera
dirigeren. In de titelrol de so
praan Teresa Stratas die deze
partij ook zingt bij de voorstel
lingen door de Nederlandse
Operastichting, waarvan de
première woensdagavond in
het Circustheater ging.
Alban Berg schreef zijn Lulu op
tekst naar de tragedie „Erdgeist" en
„Die Büchse der Pandora" van
Frank Wedekind. Het verhaal is
doorweven van erotiek, begeerte,
hartstocht, zinnelijkheid en driften;
huiveringwekkende drama's door
Berg samengesmolten tot een
twaalf toons-muziekdrama van gro
te intensiteit, beklemmend en. om
een term uit de tijd rondom de pre
mière te gebruiken, „zenuwslo
pend".
Hoe kwam het dan. dat woensdag
avond In het Circustheater toch
meermalen gelachen werd? Schoot
de zeggingskracht van de muziek
tekort, was de regie ongeloofwaar
dig of stonden de Jugendstil-decors
de sfeer in de weg? Over de figuur
Lulu zijn in de loop der jaren tal van
beschouwingen geschreven, psycho
logische verhandelingen, diepzinni
ge betogen. Rhoda Levine heeft van
Lulu meer een stoeipoes gemaakt
dan de erotische fatale vrouw, „Die
Schlange, die Urgestalt des Weibes".
Robert Israel stak haar in wijde
gewaden, het geheel werd omgeven
met palmen en pilaren en daardoor
zat men naar een wat onecht aan
doend, en af en toe wat hysterisch
gebeuren te kijken zonder er werke
lijk bij betrokken te raken.
Teresa Stratas liet zich verontschul
digen voor het feit, dat zij last had
van een keelontsteking. Was er bij
een optimale conditie sprake ge
weest van meer spanning, van meer
dramatiek? We laten het noodzake
lijkerwijs in het midden, al mag be
wondering voor haar technisch kun
nen niet onvermeld blijven. Julian
Patrick, als Schön en Jack-the Rip
per, speelde bewogen en was vocaal
de juiste man op de Juiste plaats.
Leven in de brouwerij bracht Matthi
Juhani als schilder, alleszins geloof
waardig. Jan Blinkhof vestigde de
aandacht op zich door een wellui
dende creatie van Aiwa. De rol van
Gravin werd gebracht door Elaine
Bonazzi die een enigszins geforceer
de. onwennige indruk maakte. In de
kleinere partijen o.a. Michael Halli-
well, Chester Ludgin en Andrew
Foldi.
Hans Vonk leidde het Radio Filhar
monisch Orkest, zeer gedegen en
kundig, doch de felle dramatiek
kwam minder sterk over dan onge
twijfeld Vonks Bedoeling moet zijn
geweest De Nederlandse Opera
stichting komt op 11 februari met
•Lulu terug in Scheveningen. in Am
sterdam worden voorstellingen ge
geven op 14. 19 en 22 februari, in
Rotterdam op 16 februari.
Beeld uit de Nederlandse film „Prettig weekend, meneer Meyer'
Zoals het haast ondenkbaar lijkt, dat Ingmar Bergman zonder
Godards film „Les Carabiniers" tot de verbeelding van zijn
film „Skammen" zou zijn gekomen, lijkt het vrijwel volstrekt
ondenkbaar dat hij zijn film „The serpents egg" (Het slangeëi)
gemaakt zou hebben als niet de befaamde film „Cabaret" ooit
was gemaakt.
Dit houdt op zich genomen geen
mindere waardering in voor het
grote talent van Bergman. In het
algemene cultuurleven is Jacht op
oorspronkelijkheid" een dubieuze
aangelegenheid. Het is geen schan
de om open te staan voor ideeën en
verbeeldingen die door anderen
zijn aangereikt en daar dan zelf
standig verder op door te gaan.
Maar van „Cabaret" is alleen de'
milieu-invloed bij Bergman overge
bleven.
In „Cabaret" was het theater de
morbide satirische uitdrukking
van het zich in Duitsland aankon
digende verderf van het nazisme.
In „The serpents egg" wordt de
cabaret-wereld gebruikt als een
schilderachtig morbide begeleiding
van onderwereld-praktijken, die
als voorboden van latere nazi-
praktjken worden aangemerkt
Dat is zeer belangrijk verschil.
De geschiedenis die in de film
wordt verbeeld, speelt zich af in
1923, de periode van de waanzinni
ge geldontwaarding in Duitsland,
na de militaire nederlaag die dat
land in '18 had geleden. Het jaar
1923 is ook het Jaar geweest van
Hitiers belachelijke putsch in Miln-
chen, waarvoor hij in een vesting
werd opgesloten. In een heel ge
noeglijke gevangenschap, die hem
de gelegenheid schonk om „Mein
Kampf" te schrijven. Bergman wil
dat jaar 1923 bestempelen als een
soort apocalyptisch jaar: een profe
tie over het grote verderf dat tien
jaar later begon rond te waren om
tenslotte uit te lopen op de gruwe
len van volkerenmoord en experi
menten op levende mensen.
Bergman verbeeldt een Duitse pro
fessor, die proefondervindelijk na
gaat tot welk gedrag mensen kun
nen komen, die hetzij psychisch
hetzij fysiek, door middel van toe
gediende chemische middelen, in
weerzinwekkende leefomstandig
heden worden gebracht. Een Ame
rikaanse joodse artiest komt, via
de zelfmoord van een broer van
hem. op het spoor van het satani
sche werk van de professor. Zijn
broer blijkt bij de experimenten
assistentie te hebben verleend. Hij
kon niet tegen de bij hem opgewek
te angsten en wroeging op en be
nam zich het leven. De bittere ar
moede van de mensen, met honger
als gevolg, leverde hem vrij gemak
kelijk de nodige proefpersonen op.
Hij voorspelde later de „ideale"
omstandigheid van de „regerings
dwang".
De film is zwak van opbouw. Dat is
niet alleen te wijten aan het feit,
dat er te willekeurig en kunstmatig
op het nog sluimerende nazisme
wordt vooruitgelopen, maar omdat
Bergman hinkt op twee gedachten.
Enerzijds het apocalyptische toe
komst-visioen, dat een beetje goed
koop aandoet omdat er alleen maar
quasi profetisch wordt omgespron
gen met feiten door de latere prak
tijken van het nazisme zijn beves
tigd. Anderzijds is er geprobeerd
om een persoonlijke tragedie te
scheppen, te midden van verschrik
kelijke dingen, waarvan je als toe
schouwer weet dat ze inderdaad
later hun beslag hebben gekregen.
Je krijgt daardoor het storende ge
voel dat Bergman voortdurend be
zig is met het intrappen van open
deuren. Dat is vermoeiend om naar
te kijken.
D. Ouwendijk
Amsterdam, Kriterion en
Leidsepleintheater, 16 jr.
Providence Magistrale film van
Alain Resnais over verval, dood en
de creatieve kronkels van een oude
schrijver. De gehele week in Tu-
schinski 5, Amsterdam; Studio. Lei
den en Select, Utrecht.
Nashville Geniaal panorama van
Amerika, gesitueerd in de stad van
de country- and Westernmuziek, ge
regisseerd door Robert Altman. De
gehele week in Studio 2000, Den
Haag.
Rome open stad Prachtige film van
Roberto Rosselini over bezetting en
terreur in Rome. in 1945 gemaakt
doch geenszins verouderd. De gehe
le week in Bijou, Hilversum.
Casanova Fellini's laatste film waar
in hij de legendarische vrouwenheld
plaatst tegen een achtergrond van
bizarre en barbaarse fantasie. De
gehele week in Cinema, Deventer en
Studio, Geleen.
Annie Hall Speelse film vol verdriet
van en me* de voortreffelijke Ameri
kaanse komiek Woody Allen. De ge
hele week in Cinema, Deventer en
Studio, Geleen.
2001, A Space Odyssey De beste
science-fiction film ooit gemaakt,
door meestercineast Stanley Ku
brick. De gehele week in Calypso,
Amsterdam en Asta, Den Haag.
La Dentellière Tedere liefdesfllm
over een paar dat niet tezamen kan
komen omdat de woorden hen schei
den. De gehele week in Tuschlnskl 4,
Amsterdam; Alhambra 4, Enschede;
8tudio, Groningen; Rembrandt 5,
Eindhoven en City 2. Hilversum.
Meneer Hulot met vakantie Klassie
ke comedie van en met Jacques
Tati. De gehele week in City 6. Am
sterdam.
.The great Dictator Film van en met
Charles Chaplin uit 1938, waarin
Charlie twee rollen speelde (van de
dictator Hynkel en de arme Joodse
kapper) en voor het eerst in een film
sprak. De gehele week in Metropols
5, Den Haag.
Stoeisterke corduroy jeans met rechte
pijpen. Kontraststiksols en koperen
klinknagels. 100% katoen. Bruin, marine en
zwart, mt 116-170
Alleen deze week c 76
Grote Marktstraat 34, Oen Haag
Rozemarijn 19-23. Leidschendam
- Haarlemmerstraat 115-117. Leiden
DE EERSTE KAMER DER STATEN-GENERAAL
vraagt per 1 april 1978
EEN STENO-TYPISTE
voor het verrichten van steno- en typewerttz aamheden e
lichte administratieve arbeid.
Vereist: diploma mulo/mavo-4,
diploma steno Nederlands en typen,
ervaring als steno-typiste.
Het salaris zal bij aanstelting maximaal ƒ2.129 par
maand bedragen, te verhogen met een toelage van 256
wegens onregelmatige werktijden en met 8% vakantie
toeslag.
Sollicitaties binnen 14 dagen na verschijnen van dit
blad te richten aan de Griffier van de Eerste Kamer der
Staten-Generaal, Binnenhof 21, 's-Gravenhage.
Christelijk Gemengde Zangvereniging
Alphen a/d Rijn
zoekt, zo spoedig mogelijk, een
Onze repetitieavond is iedere dinsdag van 8
tot 10 uur
Sollicitaties richten aan de secretaris, C. A.
Verkerk, Da Costastraat 48. Alphen a/d Rijn.
telefoon 01720-75711.
