Wat in de eredienst moest en niet
mocht, en nu mag en niet moet
Och, weet je, 't is
zo'n orgelmaniak
4
Op aanblijven van
kabinet-Van Agt
hoopt 62 procent
VANDAAG
Voorbijganger®
Kasteel Rhederoori
wordt christelijk
conferentie-centrur
Evangelisch
welzij nsberaad -
f
ZATERDAG 28 JANUARI 1978
KERK
Trouw/Kwartet
door ds. A. G. Soeting
Enige tijd geleden werd in
Trouw melding gemaakt van
de verschijning van een boek
je. ..De dienst van Schrift en
Tafel". Het was maar een
klein berichtje. Toch bete
kent dit geschriftje niet min
der dan een mijlpaal op het
gebied van de liturgiebe
zinning en ontwikkeling.
Er is In de laatste dertig jaar veel
veranderd In onze kerken, ook in de
liturgie Op dezelfde pagina, waar
in van bovengenoemde Handrei
king werd gewag gemaakt, schreef
redacteur A J. Klei over een dienst,
geleid door wijlen prof. G van der
Leeuw, waarbij de kerkgangers via
een verzoek op de gedrukte 'litur
gie' tot eerbiedig zwijgen ook vóór
de dienst werden gemaand. Kom je
echter tegenwoordig In gemeenten
waar men zich druk maakt om de
liturgie, dan ervaar je een gezellige
drukte voor de dienst; het lijkt wel
een happening De verlangens
van de liturgen zijn blijkbaar ge
wijzigd
Iets nieuws
Van der Leeuw leerde, dat de litur
gie een vorm is van verkeer van
God met zijn kerk. Dat was iets
nieuws De kerkdienst in protes
tantse zin was maar al te zeer:
préék-dienst. In de liturgische be
weging had men besef gekregen,
dat het om méér gaat dan een .leer
rede': de gemeente mag treden
voor de in het geloof aanwezige,
levende Heer en dan past eerbied
en stilte.
In een later stadium van de bezin
ning werd men zich bewust, dat het
in de kerkdienst ook moet gaan om
een wezenlijke ontmoeting met el
kaar Als je in de kerk al niet meer
mag vragen naar eikaars gezond
heid. waar dan wel0 Waarom zou
den we elkaar voor de dienst niet
mogen aanspreken?
De bezinning op de eredienst die
deze eeuw plaatsvond, bracht wijzi
gingen in het patroon van de chris
telijke samenkomsten. Dikwijls
ook kwam men weer terug op aan
vankelijk gedane voorstellen.
Sprekend voorbeeld
Een sprekend voorbeeld van wijzi
ging van inzicht vormt de veran
derde visie ten aanzien van de
schuldbelijdenis en genadeverkon
diging' Toen in het begin van deze
eeuw enkele theologen zich zetten
tot de studie van de liturgie en de
geschriften van de grote Hervor
mers raadpleegden. n?men zij deze
elementen, de schuldbelijdenis en
genadeverkondiging, onmiddellijk
over De eerste dienst, waarin dit
plaatsvond ik meen in 1908
haalde de voorpagina van het Han
delsblad' Ook de Liturgische Kring
in de kerk. opgericht in 1924.
schreef deze liturgische elementen
voor in zijn 'Handboekjes' tot
grote verontwaardiging van bijna
alle hervormden. Het was rooms!
Het protest duurde zeker tot de
jaren veertig. Maar wat zien we nu?
De Liturgische Kring en de Raad
voor de Eredienst om maar ns
twee instanties te noemen ma
ken ernstig bezwaar tegen de weke
lijkse herhaling van de schuldbelij
denis en de genadeverkondiging. In
de grote kring echter van de her
vormde kerk waarin men zich in 't
geheel niet interesseert voor de be
zinning op de eredienst, heeft men
de beide elementen niet alleen ge
accepteerd. maar beschouwt men
ze als sjibboleth, als wachtwoord
van de rechtzinnigheid.
Knielen
Het is interessant, te kunnen con
stateren. hoe dikwijls de inzichten
meestal argeloos en onbewust
gewijzigd zijn.
Toen na de laatste wereldoorlog
vele nieuwe kerken gebouwd moes
ten worden, werden verschillende
protestantse kerken voorzien van
knielbanken Ook dit werd als
'rooms' ervaren. De oude gerefor
meerden baden echter tijdens de
kerkdienstknielend. Dat was
aanbevolen door verscheidene sy
nodes, bijv. die van Utrecht in 1612:
de gemeente moest 'niet alleen de
knijen haeres herten, maer oock
des lichaems buijgen". Een lidmaat
te Joure die weigerde te knielen
onder het bidden, werd van het
Avondmaal geweerd. 1672.
Liturgisch centrum
De Liturgische Kring miste in de
kerken, die tot 'gehoorzalen' waren
gedegradeerd, een 'liturgisch cen
trum', waarin de avondmaaltafel
een blijvende plaats kon krijgen. Ik
herinner mij nog de protesten van
een dertig jaar geleden, toen hier
en daar een vèste avondmaalstafel
werd opgesteld, als teken daarvan
dat de eredienst een dienst van
Schrift èn Tafel (de uitdrukking is
van Barnard) behoorde te wezen.
Voordien werd nergens het Avond
maal vaker dan viermaal per jaar
gevierd. Men gebruikte daarvoor
schragen, die na de dienst weer
werden weggeborgen. De 'liturgis-
ten' wilden, dat heel de liturgie van
achter de vaste Avondmaalstafel
werd geleid, alleen voor de predi
king mocht van de kansel gebruik
gemaakt worden. Weer: algemeeen
protest.
De vaste 'tafel' is inmiddels zo inge
burgerd, dat men tegenwoordig
overal meent, dat zij erbij hoort
men is volkomen vergeten, dat men
er zoln 25 jaar geleden tégen was'
Zelfs in kerken met een aparte
avondmaalsruimte als een middel
eeuws 'koor', zet men in het schip
van de kerk. voor de kansel een
tafel neer. Want dat hoort zo...
Maar ziedaar: in liturgische kring is
het getij gekeerd! Daar is men al
lang niet gelukkig meer met de
term 'liturgisch centrum' héél
het kerkgebouw is immers litur
gisch centrum? tenminste, op het
moment dat er de eredienst wordt
gevierd. En waarom zou de voor
ganger niet gewoon gaan staan
waar hij 't beste zichtbaar is en
verstaanbaar?
Te veel
Wat die vaste avondmaalstafel be
treft: die heeft alleen zin als er
werkelijk frequent, zo niet weke
lijks het Avondmaal aan wordt be
diend. Een Avondmaalstafel die
niet als zodanig regelmatig wordt
gebruikt is slechts een leeg zinne
beeld, een symbool dat heenwijst
naareen symbool, n.l. het
Avondmaal en symbool op sym
bool gestapeld is te veel van het
goede.
Zo wisselen de inzichten en dik
wijls zetcen tegenstanders van de
liturgische beweging zich af tegen
voorstellen en vormen, waar de
voorstanders van de liturgische be
weging allang niet meer achter
staan.
Nogmaals, het is erg interessant na
te gaan. hoe die afgedankte en ach
terhaalde inzichten van de liturgis-
ten op een zeker ogenblik toch ge
meengoed geworden zijn bij de te
genstanders zonder dat die laat-
sten daar erg in hadden maar wie
wil weten wat van blijvende waar
de is, wat verantwoord is in de
eredienst, leze de brochure van de
Raad voor de Eredienst van de
hervormde kerk, geschreven door
een subcommisie. de Commissie
voor het Dienstboek.
Dienstboek
In 1955 verscheen een Dienstboek
voor de Nederlandse Hervormde
Kerk in ontwerp. Voor dit
Dienstboek had men een goed ge
bruik gemaakt van het materiaal
dat sinds de jaren twintig was ver
zameld door theologen van de Li
turgische Kring, waarvan prof. G.
van der Leeuw de oprichter en vele
jaren de voorzitter was. Toch vol
deed het Dienstboek niet.
De synode benoemde daarom een
commissie, om het ontwerp uit 1955
te herzien. Deze commissie kwam
spoedig tot de conclusie, dat men
niet kon volstaan met kleine wijzi
gingen, maar dat aan de andere
kant de tijd ook nog niet rijp was
voor een complete nieuwe uitgave
van een dienstboek.
Men besloot tot de uitgave van
losbladige werkschriften, onder de
titel ..Liturgische Handreiking".
Twee banden zijn sindsdien ver
schenen bij het Boekencentrum
(1967 en 1975). Vorig jaar besloot de
Raad voor de Eredienst de uitgave
van de derde band zelf te veizorgen
en de inhoud te doen toezenden
aan alle dienstdoende predikanten.
Een eerste gedeelte van deze in
houd bevat een toelichting op de
orde van dienst voor de zondag
morgen. Deze toelichting is bij de
Raad in gebrocheerde vorm voor
geïnteresseerden verkrijgbaar
gesteld.
Neerslag
Deze brochure is fraai uitgegeven
en goed geschreven, passend bij
het belang van het boekje. Hier
vind je de neerslag van tientallen
jaren denkwerk en experiment op
het gebied van de liturgie. Ik ga
verder niet op de inhoud in, men
leze zelf. Voor insiders biedt het
weinig nieuws, al zullen zij het met
genoegen lezen. Voor hen die méér
willen weten van de zaken van de
liturgie, van catechisanten tot pre
dikanten wier opleiding in deze la
cunes bevatte, is dit hèt boekje dat
hun in 40 bladzij's een schat aan
kennis biedt en dat voor nagenoeg
geen geld verkrijgbaar is. Voor be
strijders van de liturgische bewe
ging is het onmisbaar hun strijd
behoeft zich niet langer te richten
tegen windmolens van inmiddels
achterhaalde inzichten! Hier is nu
echt te vinden, wat de liturgisten
willen. Het zijn geen „particuliere"
inzichten; het boekje is uitgegeven
door de Raad voor de Eredienst
van de Nederlandse Hervormde
Kerk. in samenwerking met en met
ondersteuning van de Prof. Dr G.
van der Leeuw-Stichting, geschre
ven door een hervormde commis
sie, waarin echter ook gereformeer
de. lutherse en rooms-katholieke
deskundigen als adviseurs aanwe
zig zijn!
Ds A.G. Soeting. hervormd predi-
kand te Monnickendam, schrijft
over de brochure „De Dienst van
Schrift en Tafel", die kan worden
besteld uitsluitend door storting of
overmaking van 3,- op postgirore
kening 596. ten name van de Neder
landse Hervormde Kerk te 's-Gra-
venhage, onder vermelding van:
„De Dienst van Schrift en Tafel".
DEN HAAG lANP) Van de 938
mannen en vrouwen die in de eerste
helft van januari door het NIPO
ondervraagd werden Zei 62 procent
te hopen dat het kabinet-Van Agt
zijn tijd volledig zal uit2itten; 32
procent hoopte dat het tot aftreden
wordt gedwongen; zes procent had
geen mening.
Vijftig procent zei te verwachten dat
het kabinet zal kunnen aanblijven
tot de volgende Kamerverkiezingen,
44 procent verwachtte dat het eer
der zal moeten aftreden (ook hier
had zes procent geen oordeel).
AMSTERDAM:
Postbus 859
Wibautstraat 131
Tel. 020-913456
Telex 13006
ROTTERDAM/
DORDRECHT:
Postbus 948
Westblaak 4.
Rotterdam
Tel. 010-115588
Schledamsevest 52
Tel 010-115700 (adv).
DEN HAAG/LEIDEN:
Postbus 101
Parkstraat 22. Den
Haag
Tel. 070-469445
ZWOLLE/GRONINGEN
Postbus 3
Melkmarkt 56. Zwolle
Tel. 05200-17030
door A. J. Klei
In de muziekwinkel stond een
echtpaar een grammofoonplaat uit
te zoeken voor. naar ik uit hun nogal
luide conversatie opmaakte, een pas
verworven zwager. „Welk genre denk
je?", vroeg de man „Och. weet je",
antwoordde de vrouw, ,,'t is zo'n
orgelmaniak". Er klonk niet de
geringste genegenheid in haar stem
en ik begTeep dat zij haar nieuw
familielid maar een provinciaal met
weinig smaak vond.
Het is weerzover. dacht ik bedroefd
Orgelminnaars worden 'k zal niet
beweren gediscrimineerd, maar ze
worden wel meewarig bekeken Je
kunt in een gezelschap straffeloos
redeneren over de verdiensten van
een hardfietser of zo. dan ben je
gewoon een sportliefhebber, maar
als je hoog opgeeft van de
kwaliteiten van een, zeg maar,
Witte-orgel. ben je voor de
omstanders een maniak met een
duistere voorkeur Bij de
jaarwisseling liet een vriendelijke
dame me weten, dat zij de
bereidheid bezit, al mijn stukjes ten
einde toe te lezen, doch dat ze de
lectuur ervan staakt, zodra ze in de
gaten heeft dat ik over orgels en
orgelspelen aan de gang ga. Deze
lezeres zal inmiddels deze aflevering
al misnoegd terzijde hebben gelegd
Intussen groeit, tegen de
verdrukking in. het aantal mensen
dat zich interesseert voor orgels en
in het verlengde daarvan, voor
orgelspel Een paar weken terug
vertelde de Haarlemse organist
Albert de Klerk voor de microfoon
van de toch niet zo orgel-achtige
VARA. dat op het conservatorium
steeds meer leerlingen orgel als
hoofdvak kiezen. En zijn
Purmerendse collega Jan Jongepier
heeft hetzelfde vei haal in zijn pas
uitgekomen boekje „Langs
Nederlandse orgels/Noord-Holland.
Zuid-Holland, Utrecht" (uit-g. Bosch
Keuning, Baarn. 64 pag tekst plus
95 fotopag.. prijs 16,50). Jan
Jongepier wijst ook op het
toenemend aantal orgelbespelingen,
tevens op kleinere instrumenten
buiten de grote steden. We vragen
daarom onvervaard belangstelling
voor Jongepiers boekje
Een van de aardigste dingen van
„Langs Nederlandse orgels" is. dat
de schrijver ook goede aandacht
besteedt aan regionale
orgelbouwers, zodat we nu ook
ik noem maar wathet orgel van
de hervormde kerk in Bleiswijk
kunnen thuisbrengen. Opmerkelijk
is, hoe hartelijk Jongepier in zijn
gids de 19e eeuw omhelst, hij gaat
trouwens geen stap verder (hij
begint vroeg: bij de
voorreformatorische orgelbouw) en
stelt tot tweemaal toe knorrig vast
dat ze het orgel van Witte in de
Haagse Grote Kerk wel erg vlot
hebben laten verdwijnen. Ik wil met
't laatste maar aantonen, dat Jan
Jongepier méér doet dan een
opsomming leveren. Wat ons
betreft, gaat hij nu snel de orgels in
de andere provincies langs. Het
boekje bevat twee registers, één op
personen en één op plaatsen:
uitstekend
Nog iets Onlangs misprees ik op
deze plek de door Philips nogal
nonchalant uitgebrachte
jubileumplaat van Feike Asma. Nu
is ter gelegenheid van Asma's
gouden organistschap ook nog een
album met twee elpee s door Philips
op de markt gebracht onder de titel:
Jubileumconcert. Op deze platen
bespeelt Feike Asma het befaamde
orgel van de Haarlemse Bavo en we
horen werken die hij de laatste tijd
aan zijn repertoire heeft
toegevoegd. De hoes probeert ons
wijs te maken dat hier sprake is van
verzoeken van „tienduizenden
trouwe Asma-aanhangers", maar
het gaat hier zeer duidelijk om
Asma's eigen keus. Gelukkig maar,
want nu hebben we een aantal nog
niet eerder op de plaat vastgelegde
composities bij elkaar, waarvoor de
jubilaris een klinkend pleidooi
levert. Behalve werken van Reger en
Bach twee delen uit het
Muzikalisches Opfer) staan op het
programma van dit
jubileumconcert; een sonate van
Samuel de Lange sr. (vader van jr..
die in Duitsland carrière maakte en
de vriendschap van Brahms
verwierf), die van 1864 tot zijn dood
in 1884 organist was van de
Rotterdamse Laurens; een sonate
van de Belg Alphonse Mally, door de
Amsterdammer De Pauw hier in de
vorige eeuw geïntroduceerd en
maker van uitbundige, voor Asma's
lessenaar geknipte muziek, en een
suite van de Amerikaan Gordon
Young, die in Parijs leerde hoe je
aanstekelijke orgelwerken
vervaardigt en wiens
pennevruchten eveneens een kolfje
naar Asma's virtuoze hand vormen.
De paar bijzonderheden die ik van
de componisten vertel, haal ik niet
van de hoes. want die zwijgt in alle
talen over hen en biedt alleen wat
gelegenheidsprietpraat aan.
hetgeen natuurlijk zeer kwalijk is.
Als ik nog even op Samuel de Lange
sr. terug mag komen, diens sonate is
gebaseerd op gezang 150 uit de oude
evangelische gezangenbundel en
draagt deswege tot titel: „Ja Jezus
heerscht! Het ongeloof
verstomm'Dit gezang had de
melodie van psalm 22, vandaar dus
Het orgel in de
Haarlemse Bavo,
beschreven door
Jan Jongepier en
bespeeld door
Feike Asma.
dat de componist daarmee in de
weer is (op een boeiende manier, die
de invloed van Mendelssohn
verraadt). Dit opmerkelijke
jubileumconcert behelst ook nog
een deel van een kerksonate van de
onlangs overleden Nederlandse
componist Marius Monnikendam.
JUK. STANG EN STOK
D
B|
In Jesaja 9 (vers 3) is sprake van
„het juk dat zwaar op het volk
drukte, de stang op hun schouders 11
en de stok van hun drijvers". De
belofte luidt dat de Heer die eens z
stukbreken „als op Midiansdag", 11
kennelijk een historische dag voor
Israël, waaraan gretig wordt
gerefereerd (Richteren 6-10). Heeft
er een feestdag bestaan ter ere vanfll
dit „wapenfeit" van Gideon, in hett,.
Br
Noorden, waar het hier in Jesaja o<
om gaat? In het vreugdevuur dat ol
deze nieuwe bevrijding zal ontstaat
zullen de soldatenlaarzen en de
officierstunieken verbrand wordei^
zo gaat de tekst verder. De bijbel
kent een heil dat een mens op
zichzelf aangaat. We komen ze
allebei tegen: „onze God" en ..mijng®
God". Maar hier gaat't over het
volk. Ik denk dat de kerk daar u
rekening mee dient te houden. Op p
welke manier dan ook van heil en
bevrijding gewagen of met de hulpE<
ervan aanwezig zijn kan de enkelir n
treffen en hem tot andere gedacht! fÉ
brengen, maar de volken, de klassi
en de rassen zullen niet uit het
gezichtsveld van de kerk mogen
verdwijnen. Men kan zich afvrageiP
hoeveel vergadertijd een kerk ve
daaraan wijdt. Ook vandaag zijn
een menigte van jukken, stangen
stokken waaronder volken, groept
mensen gebukt gaan. Zij roepen
onder die verdrukking. Mensen
horen dat roepen en zuchten. Hori
kerken het ook? Ruimen ze er
aandacht, tijd, geld voor in? Werpê
ze zich voor hen op als hun mond eL.
als hun hand als het moet? Ik den»
dat dit vragen zijn die vandaag nieH-
meer zijn te ontgaan. Zelfs niet in fy
een tijd waarin we weer onze
materiële en geestelijke bezittingejA
om ons heen naar ons toe halen en él
van mening zijn dat ook wij onze d<
moeilijkheden hebben. In het kadfo
van Gods verhaal van mensen
worden die dingen niet JJ;
gebagatelliseerd.
P<
de
Beroepingswerk
NED. HERV. KERK
Beroepen te Emmen: D. Voortmf6
te Lutten; te Harlingen (toez.): fe
van der Leun te Apeldoorn;
Sprang: G. v.d. End te Papendrec^
Beroepbaar: J. G. Julles, CoendefJ"
weg 476, Groningen.
GEREF. KERKEN (VRIJG.)
Beroepen te Capelle a.d. IJssel:
Schelling te Middelburg.
GEREF. GEMEENTEN te
Beroepen te Oosterland: C. Wisselce
Kootwijkerbroek. gi
BAPT. GEMEENTEN
Beroepen te Nieuwe Pekela: II
Brongers te Drachten-Elim. il
Utrecht: R. J. Vóórhaar te Eiif
hoven.
VRUE EV. GEM
Aangenomen naar Nieuwvliet: H.J
Gols kand. te Zwolle die beda:
voor Dordrecht.
DE STEEG Het historisch kast
Rhederoord, gelegen in de pracht k
bossen bij De Steeg, is aangekoi
door de Nederlandse christelijke jj
meenschapsbond. Het wordt j,,
grondig gerestaureerd. Het is de
doeling, dat er daarna conferenti
bijbelstudie-weekends en vakanti
kampen gehouden zullen word«
terwijl er ook gelegenheid zal zi J
voor particulier verblijf voor hen
behoefte hebben aan geestelijke
lichamelijke rust. De officiële o]
ning zal plaats hebben op Hen
vaartsdag.
UTRECHT Het evangelisch
zijnsberaad belegt zijn eerste inflfj
ductie/themadag op dinsdag
maart in het Marcuscentrum,
nesteinlaan 2 te Utrecht. Het thi
van deze dag luidt: „Van verzuil
naar pluriformiteit." Inleider is
Ype Schaaf te Leeuwarden. Na<
informatie bij het secretariaat
het EWB, tel. 030-512851.
(ADVERTENTIE?
boekennieuw
Of. R Kranenborg
TRANSCENDENTE MEDITATIE
132 bü., f 14.90
Verlengen neer zinvol leven en religie
Een uitstekend boek dat op heldere wipe
tie geelt over TM Op zowel wetenschappeli|ke i
t>i|boise gronden neemt.de auteur uitemdeli|k
stand van deze beweging.
Dr. R. Kranenborg
ZELFVERWERKELIJKING
2o druk. 332 btz.. geb 31,95
Oosterse rehgms txnnen een westers» subcultuur.
onmisbaar boek voor ieder d)e meer wd weten
Oosterse religieuze groeperingen zoals: Yoga.
Slpke van der Land
WAT BEZIELT ZE. .1
2# druk. 120 btz ge-ll 13,50
'8'
E
ai
De M. J.
DE JEHOVA S GETUIGEN EN DE BIJBEL
3e herziene dn*. 192 btz.. 16.25
Zeei bekend boek over ontstaan. doel.
vertondig*ig van een beweging waan
een geconfronteerd wordt Getoetst ai
van de Bijbel laat da auteur tv
Verkrijgbaar m da boekhandel
