-yrERDAG 7 JANUARI 1978
Mexico-Stad dreigt te^tikken
door
Herman Amelink
In een cafeetje in het
centrum van Mexico-
Stad lees ik me, bij een
j kop koffie, door het da
gelijks stapeltje kranten
i heen als een wat oudere
man, zonder een woord
te zeggen, een vreemd
j voorwerp op mijn tafel
legt. Een balpen met een
i gommetje eraan. Op de
pen zit een briefje ge-
f plakt: „Ik kan niet horen
en niet praten, maar ik
maak en verkoop deze
I pennen om in het onder-
1 houd van mijn gezin te
voorzien." Drie en een
w halve peso kost de pen,
k bijna veertig cent.
Even later komt een schoen-
ec poetser het cafeetje binnen,
j Of ik mijn schoenen niet wil
laten poetsen. Ik laat hem
zien dat ze net twee uur daar
voor door een hevig aandrin
gende collega van hem glan-
zend gemaakt zijn. Hét is
voor de man geen reden om
e door te lopen. Hij heeft een
9 middeltje dat de glans dieper
maakt en dat de schoenen
geen week maar veertien da
gen waterafstotend maakt.
Als ik zeg dat het toch echt
niet nodig is, loopt hij met
een „morgen dan?" door naar
het volgende tafeltje.
De balpenverkoper en de
schoenpoetser behoren tot
het leger van de zes miljoen
inwoners van Mexico-Stad
die op of onder het bestaans
minimum leven. De stad, die
in totaal 13,5 miljoen inwo
ners telt. en met de vallei
waarin de stad ligt 17 mil
joen, wemelt van schoen
poetsers, vuurspuwers,
snoepventers, lotenverko-
pers en krantenjongens.
„Subempleados" worden
deze'mensen in de Mexicaan-
se statistieken genoemd, een
n, woord waarvoor ik geen goed
a Nederlands kan bedenken.
Men onderscheidt ze van de
I echte werklozen (desemplea-
I dos), wier aantal in de statis-
7 tieken maar een fractie is van
1 de subempleados. Deze laat-
1 sten zijn namelijk niet echt
el werkloos, omdat ze door een
of ander handeltje in het on-
♦j derhoud van hun gezin en
familie voorzien. Ze worden
echter niet gerekend tot het
produktieve deel van de be
volking.
De werkloosheid beloopt,
wanneer je de „subemplea
dos" meetelt, bijna 55 pro
cent in Mexico-Stad. Wan
neer je door de stad loopt,
kun je het daarvan benauwd
krijgen. Om de tien meter zit
of staat een bedelaar. Kinde
ren jengelen aan je arm voor
een peso voor hun spaarvar
ken, dat even later wordt
leeggeschud bij moeder, die
op een straathoek pinda's zit
te verkopen. Na een paar da
gen wen je aan dat straat
beeld. Je wordt er wat gevoel
loos voor, omdat je niet aan
iedere bedelaar een peso kan
gevèn en omdat de peso die
je af en toe dan toch geeft in
feite niets aan de situatie ver
andert, alleen maar helpt om
de volgende dag te halen. En
die gevoelloosheid benauwt
je dan ook weer.
Minimum
Een vakbondsleider vertelt
me dat het minimum dag
loon in Mexico-Stad 106.40
pesos bedraagt. Maar dan
moet je natuurlijk wel een
baan hebben. Het genoemde
bedrag is het officieel vast
gestelde minimumsalaris,
dat is overeengekomen tus
sen regering, werkgevers en
de door de regering beheerste
vakbonden. In bepaalde sec
toren worden hogere mihima
betaald. Zo verdienen arbei
ders in de staalfabrieken van
de regering tenminste 141.80
pesos per dag Maar het be
drag dat minimaal nodig is
om een gezin een dag fat
soenlijk in leven te houden is
180.00 pesos. Als je werkloos
bent, moet je op een dag echt
wel heel wat schoenen poet
sen (voor zo'n vijf pesos per
paar) om te kunnen blijven
eten. Werkloosheidsuitkerin
gen bestaan in Mexico niet.
Wie niet werkt, zal dus ook
niet eten.
Bovendien hebben de werk
lozen geen medische voorzie
ningen. Als je je baan kwijt
raakt, dan heb je vanaf 56
dagen na je ontslag geen
recht meer op gratis medi
sche zorg De enige uitkering
die vaststaat is je pensioen,
kinderen, de bejaarden en de
mensen met ademhalings
moeilijkheden die de eerste
slachtoffers zijn, aldus een
arts die verbonden is aan een
team van de Verenigde Na
ties dat een onderzoek instelt
naar de gevolgen van de mi
lieuverontreiniging.
Om de voornaamste proble
men op het gebied van de
ruimtelijke ordening in Mexi
co-Stad aan te pakken is in
juli van het afgelopen jaar.
een commissie voor de stads
ontwikkeling Ingesteld. Deze
commissie heeft tot taak ge
kregen gronden, die noodza
kelijk zijn voor het algemeen
belang, te onteigenen, om
tussen beide te komen in ge
vallen van illegale grondbe-
zettineen en om normen en
criteria vast te stellen voorde
verdeling en de indeling van
de grond. De directeur van
deze commissie sprak bij de
installatie over het streven
naar een menswaardiger
stad, maar of het allemaal
veel zal helpen blijft voorlo
pig nog een onbeantwoorde
vraag.
Herindeling
De autoriteiten lijken nu
vooral hun hoop gevestigd te
hebben op een bestuurlijke
herindeling van Mexico-Stad
en omgeving. Burgemeester
Carlos Hank Gonzalez stelde
in februari van het afgelopen
jaar voor, de hoofdstad tot
een afzonderlijke deelstaat
van Mexico te maken. De zes
tien districten van de stad
zouden in dat geval zelfstan
dige eenheden kunnen wor
den. De afstand tussen bur
gers en bestuur zou zo ver
kleind kunnen worden en al
lerlei ongewenste ontwikke
lingen zouden dan wat ge
makkelijker in de hand ge
houden kunnen worden. In
de bestaande structuur is de
afstand tussen de opdracht
gever en de uitvoerder vaak
zo groot dat er maar weinig
van het aan de top uitgestip
pelde beleid terecht komt.
President Lopez Portlllo
heeft in Juni steun betuigd
aan het idee van burgemees
ter Hank Gonzalez.
Het is wel ernstig de vraag of
het geld er wel is voor een
dergelijke bestuurlijke her
vorming. Een groot deel van
de begroting van de stad
wordt nu al besteed aan de
aflossing van schulden. De
uitbreiding van het metronet
vergt ook de nodige miljar
den en sociale voorzieningen,
onderwijs en cultuur slokken
een groot deel van de begro
ting op.
Verpaupering
Voor een werkelijk beëindi
gen van de wildgroei van de
metropool zijn veel ingrijpen
der maatregelen nodig dan
een bestuurlijke herindeling.
Er zullen voorwaarden ge
schapen moeten worden voor
een stopzetting van de trek
van het platteland naar de
stad. Dat betekent dat land
loze boeren aan een stuk
grond geholpen moeten wor
den. Het enorme analfabetis
me, In Mexico-Stad zeventien
procent, zal krachtiger be
streden moeten worden. En
niet de rendementen van de
bedrijven, maar het welzijn
van de burgers zal het oriën
tatiepunt van de politiek van
de regering moeten worden
De pater met wie ik sprak,
verwacht van de huidige re
gering echter geen maatrege
len die nodig zijn voor een
verbetering van de situatie
van de armen Hij constateer
de dat de politiek van de re
gering leidt tot een toene
mende verpaupering Hij
bleef echter optimistisch:
„De grote massa heeft het al
vier eeuwen uitgehouden on
der een steeds toenemende
onderdrukking. De massa
heeft nog best spankracht
om het nog wat langer vol te
houden. De bewoners van de
barrio en de landloze boeren
is door de eeuwen heen in de
prediking van de kerk steeds
het koninkrijk der hemelen
beloofd na dit leven, maar zij
hebben dit altijd vertaald
naar een verbetering van hun
eigen situatie hier op aarde.
Ze hebben een rijk hier op
aarde verwacht en deze
volksreligiositeit geeft hen
een enorm uithoudingsver
mogen. tot het dieptepunt
bereikt is."
Moet dit dieptepunt dan het
revolutionaire keerpunt voor
Mexico-Stad worden?
Behuizing
Ondanks de ellende van de
grote stad, trekken nog dage
lijks honderden mensen van
het platteland weg. maar hui
zen zijn er voor hen niet in de
stad. Volgens een opgave van
een officiële instantie als de
Algemene Directie van de
Volkshuisvesting leven twee
miljoen bewoners van de
hoofdstad in slechte woon
omstandigheden. Er zijn 920
zogenaamde huurkazernes
onbewoonbaar verklaard.
Van de bewoners van deze
huurkazernes verdient 12
procent minder dan 400 pe
sos per maand. 20 procent
heeft een ongeregeld inko
men en 68 procent wordt ge
rekend tot degenen die het
minimumloon verdienen.
Speculatie
Geen van deze mensen die in
deze huizen leven, zal er dan
ook op eigen kracht in slagen
naar een beter huis te gaan.
Andere cijfers geven een nog
minder rooskleurig beeld. Zo
zouden 850.000 inwoners van
Mexico-Stad in het geheel
geen dak boven hun hoofd
hebben. Twee-en-een-half
miljoen mensen leven in een
zeer slechte behuizing en
voor twee miljoen anderen is
verbetering van de woon
ruimte noodzakelijk. Het
meest opmerkelijk is wel dat
65 procent van de huizen in
Mexico-Stad door de bewo
ners zelf is gebouwd, 18 pro
cent van de woningen in de
publieke sector zit en ruim 16
procent in de particuliere
sector.
Door de ongebreidelde groei
van de .stad is het totaal on
duidelijk geworden van wie
welk stuk grond is. Er vinden
op grote schaal grondspecu-
laties plaats. Plannen voor
registratie van de gronden
blijven op de bureaucrati
sche bureaus liggen. Het on
gecontroleerd bouwen van
huisjes en optrekjes aan de
rand van de stad leidt tot een
steeds verdergaande ontbos
sing en erosie. Het weinige
groen dat nog in de buurt van
de stad te vinden is, ver
dwijnt daardoor.
Regelmatig komt het voor
dat gezinnen, die van het
platteland naar de stad trek
ken, neerstrijken op terrei
nen die voor andere doelein
den bestemd zijn. Zo werden
bij voorbeeld in Acapulco in
mei van het vorig jaar 148
families verwijderd van een
terrein dat bestemd was voor
uitbreiding van het vliegveld.
Een dergelijke gang van za
ken is vrij normaal en de be
trokken families moeten
maar zien waar ze een nieuw
huis bouwen, in de hoop dat
ze een stukje grond vinden
dat geen andere bestemming
heeft.
Door de snelle groei van de
stad worden de voorzienin
gen in Mexico-Stad bedreigd.
De bevolking gebruikt per
persoon per dag gemiddeld
403 liter water. Vroeger was
de vallei van Mexico een zeer
waterrijk gebied, met kana
len als voornaamste verbin
dingswegen. Nu ziet het ge
bied er droog en dor uit. Door
de voortdurende daling van
het grondwaterpeil daalt de
bodem op sommige punten
van de vallei meer dan tien
centimeter per jaar. Dat be
tekent dat veel planten en
bomen doodgaan. In het cen
trum van Mexico-Stad is men
daarom voortdurend bezig
bomen, planten en grasvel
den nat te houden. Daar mo
gen de planten in ieder geval
niet doodgaan, want dat
staat zo ongezellig voor de
toeristen. De overheid is ech
ter bang dat er binnen enkele
jaren ernstige watertekorten
zullen ontstaan.
Luchtvervuiling
Naast het eten op hun bord,
het water uit de kraan en het
dak boven hun hoofd is de
luchtvervuiling wel een van
de grootste problemen waar
mee de bewoners van Mexi
co-Stad kampen. De stad
heeft de twijfelachtige eer de
smerigste stad van het Ame
rikaanse continent te zijn.
Slechts een van de zeventien
dagen die ik in de stad ver
bleef, kon ik vanaf de twaalf
de verdieping van mijn hotel
de met sneeuw bedekte ber
gen zien die om de stad heen
liggen, terwijl de vallei waar
in Mexico-Stad ligt toch niet
meer dan dertig kilometer
breed is. Alle andere dagen
waren de bergen onzichtbaar
door een grauwe grijze, soms
wat gele. stinkende mist.
Deze enorme vervuiling
wordt zowel veroorzaakt door
de fabrieken als door het ver
keer. Er bestaat wel een wet
op de luchtverontreiniging
waaraan de bedrijven gebon
den zijn, maar er is niemand
die zich daaraan houdt. Het
gevolg daarvan is dat de ver
vuiling in de vallei van Mexi
co zes maai zo hoog is als de
maximaal toegestane vervui
ling in de Verenigde Staten.
In Mexico-Stad rijden boven
dien nog eens een 1,5 miljoen
auto's rond, waardoor dage
lijks 1.500.000 manuren verlo
ren gaan aan verkeersopstop
pingen. 96 procent van alle
voertuigen zijn particuliere
auto's. De overige vier pro
cent zijn bussen en taxi's,
maar van deze vier procent
wordt door maar liefst 85 pro
cent van de verkeersdeelne
mers gebruik gemaakt. De
overige 15 procent zet dus
met de particuliere auto's de
stad regelmatig helemaal
vast.
De enorme vervuiling leidt
tot aantasting van longen en
luchtwegen. Deze vormt dan
ook de voornaamste doods
oorzaak in Mexico-Stad. Vol
gens officiële cijfers van de
Mexicaanse Academie voor
Ecologie komen in Mexico
Jaarlijks 150.000 kinderen om
het leven als gevolg van de
luchtverontreiniging, waar
van het grootste deel in de
hoofdstad. Op straat is dat
gewoon te merken. Heel veel
kinderen lopen voortdurend
te hoesten alsof het uit hun
tenen komt. Bij het overste
ken van de Paseo de la Refor
ms, een van de voornaamste
verkeersaders van Mexico-
Stad. was ik herhaaldelijk ge
noodzaakt een zakdoek voor
mijn mond te houden, omdat
ik anders bang was halverwe
ge. bij gebrek aan zuurstof, te
zullen stikken. De Amster
damse Zellstraat op een hete
zomermiddag is er een scho
ne polderweg bij. Wanneer
bereikt een stad de grens van
het bestaan? Komt er een
punt dat de lucht gewoon op
is?
Belangen
Iedereen vindt dat er aan
deze problemen wat gedaan
moet worden. Maar het aan
pakken van deze problemen
betekent dat er gevestigde
belangen zullen moeten wor
den aangetast. En dat blijkt
telkens weer het grote strui
kelblok te zijn bij het nemen
van maatregelen.
De regering klaagt dat de
trek van het platteland naar
de stad niet alleen leidt tot
een vergroting van de proble
men van de stad, maar ook
tot een verzwakking van de
basis van de samenleving: de
voedselproduktie. Het in
zicht ontbreekt echter, dat de
trek naar de stad vooral te
wijten is aan het beleid dat
de regering op het platteland
voert. De regering van presi
dent Lopez Portillo legt alle
nadruk op de verhoging van
de produktie in de landbouw
en heeft een einde gemaakt
aan het gematigde land-
bouwhervormingsbeleid van
president Echeverria, die
stukken grond beschikbaar
stelde voor de vier miljoen
landloze boeren van Mexico.
„De oplossing is niet het op
delen van het land, maar het
verveelvoudigen van de pro
duktie," aldus Lopez Portillo
in een onlangs gehouden toe
spraak. „Je brengt de boer
geen rechtvaardigheid door
hem land te geven of door de
grond op te delen, maar door
nieuwe produktie-eenheden
te vormen om de doelmatig
heid te verbeteren en de wel
vaart te vergroten."
Deze nieuwe politiek, die een
duidelijke afwijzing inhoudt
van het beleid van zijn voor
ganger, betekent wel dat Lo
pez Portillo de landloze boe
ren alle hoop op een eigen
stukje grond ontnomen
heeft. Een deel van hen zal
zeker proberen zijn heil in de
stad te zoeken. De groot
grondbezitters varen echter
wel bij deze politiek.
Huren
Toen de regering begin vorig
jaar plannen ontvouwde voor
een beperking van de huur
verhogingen om het noodlij
dende deel van de bevolking
van Mexico-Stad dat in huur
huizen woont wat verlichting
te geven, kwam er onmiddel
lijk een protest van de Natio
nale Kamer voor Onroerend
Goed. Een dergelijke maatre
gel zou een aantasting van de
vrijheid van de eigenaars zijn
en dat kan natuurlijk niet
toegestaan worden. De maat
regel ging dan ook niet door.
Ook de bestrijding van de
vervuiling blijft in de goede
voornemens en de corruptie
steken. Omkoperij in de
ambtelijke wereld is heel ge
bruikelijk Fabrieken zijn al
tijd voordeliger uit wanneer
zij de controlerend ambte
naar te vriend houden en zij
kunnen zo voor een betrekke
lijk gering bedrag afzien van
maatregelen die de vervul
ling tegengaan. De voorspel
ling is dan ook dat enkele
dagen warm. windstil weer
zullen leiden tot de acute
dood van duizenden mensen
Het zijn en zulke gevallen de
als je 65 wordt. „Een premie
op lang leven", noemt de vak
bondsleider deze uitkering,
want de gemiddelde levens
verwachting is 64 Jaar.
Eén pater die in een van de
arme wijken van Mexico-
Stad werkt, vertelt me dat
het onder de regering van
president Lopez Portillo, die
nu een jaar aan de macht is,
voor het armste deel van de
bevolking nog een stuk be
roerder is geworden. Lopez
Portillo voert een politiek die
het Internationale Monetaire
Fonds en het internationale
bedrijfsleven behaagt. Hij
richt zich op de verbetering
van de rendementen van de
bedrijven. De loonstijgingen
zijn het vorig Jaar beperkt
gebleven tot tien procent,
terwijl de prijzen veelal het
vierdubbele gestegen zijn.
„Op het ogenblik sterven in
de barrio (sloppenwijken) de
mensen weer gewoon van de
honger. Ze hebben gewoon
geen eten en dat kwam een
jaar geleden, tijdens het be
wind van president Echever
ria niet voor. De bewoners
van de barrio vragen zich af
of zij moeten opdraaien voor
de buitenlandse schuld van
het land, die ze zelf niet ge
maakt hebben," aldus deze
pater.
Alle problemen waarmee het
land te kampen heeft, lijken
in Mexico-Stad te zijn sa
mengeperst. Per jaar trekken
ongeveer 400.000 mensen van
het platteland naar de ste
den. Mexico-Stad neemt het
grootste deel van deze men
sen op en groeit daardoor per
jaar met 5,2 procent tegen
een gemiddelde bevolkings
toename van 3,5 procent per
Jaar over het hele land. De
verwachting is dat er in 1980
twintig miljoen mensen zul
len wonen in de vallei van
Mexico en dat dit aantal te
gen het einde van deze eeuw
de 35 miljoen is gepasseerd.
