Ombouw gastoestellen
niet volledig uitgesloten
Hoogovens waarschuwt tegen
arbeidsplaatsenakkoord
'Als het slecht gaat, wil men meer greep op z'n bestaan'
Blik
dicht?
Werk tweehonderd
mensen op de tocht
Door wijziging van aardgasmengsels
Gasunie: geen
tweede maal
Snel besluit nodig
voor haven
Algerijns aardgas
lOrmasi
Sharpi
zakreken-
I machines
#\ORMAS BV
Landbouwproduktie
vier procent hoger
Sigaren
duurder
Nettenfabriek wacht op geld
RSV verwacht
Nederlandse
miljoenenorders
Enige toename van door werknemers bestuurde bedrijven
ARBEIDERS-
ZELFBESTUUR
DIP rni r
WOENSDAG 4 JANUARI 1978
FINANCIËN EN ECONOMIE
Trouw/Kwartet P 13 - RHS 15
Van een onzer redacteuren
AMSTERDAM De situatie moet onder ogen worden gezien dat de eigenschappen van in de
toekomst te distribueren aardgasmengsels zo zeer zullen kunnen afwijken van die van het huidige
gas, dat deze gassen door de in gebruik zijnde toestellen niet zullen kunnen worden verwerkt
zonder ze hiertoe aan te passen.
Dit schrijft het VEG-Gasinstituut
blijkens het maandblad .Gas", or
gaan van de Koninklijke Vereniging
van Gasfabrikanten in Nederland, in
een rapport, uitgebracht aan het be
stuur van de VEGIN.
Volgens het rapport zal de openbare
gasvoorziening binnenkort niet meer
uitsluitend gebaseerd kunnen zijn
op aardgas van Groningse kwaliteit.
Dit als gevolg van een reeds nu
merkbaar tekort aan Gronings gas
en van een zich aandienend aanbod
van aardgas uit het continentaal
plat en bijvoorbeeld uit Noord-Afri-
ka om dit tekort op te heffen.
Daarom zullen aardgassen van ande
re herkomst aan het distributienet
moeten worden toegevoegd. Dien
tengevolge zullen maatregelen moe
ten worden getroffen met betrekking
tot hetzij het te distribueren gas,
hetzij de toestellen.
Verdere toekomst
In de verdere toekomst, aldus het
rapport van het VEG-instituut, zul
len ondanks de aanvullingen van
aardgas uit het continentaal plat en
uit andere landen, de hoeveelheden
aardgas onvoldoende worden. In
steeds sterker mate zal in het tekort
aan aardgas moeten worden voor
zien door de fabricage van gassen op
basis van de dan in voldoende mate
ter beschikking staande primaire
energiebronnen.
Deze gassen zullen eigenschappen
kunnen hebben die sterk afwijken
van die van het huidige gas. Naast de
keuze van de soort gefabriceerd gas
doet zich daü in sterkere mate dan in
de voorgaande periode, het pro-
Van een onzer verslaggevers
AMSTERDAM .Een tweede
ombouw van gastoestellen
moeten wij nooit meer doen, of
als het beslist onvermijde
lijk is heel ver in de tijd van
ons afschuiven". Dat is de me
ning van de Nederlandse
Gasunie.
.Plannen om weer te gaan om
bouwen, bestaan er bij ons in
elk geval op dit moment be
slist niet. We zullen voor alles
■ernaar streven de diverse kwa
liteiten aardgas zodanig te
mengen, dat het aldus ontsta
ne mengsel zonder problemen
kan worden verbruikt in de
bestaande huishoudelijke ap
paratuur.
We hebben daartoe niet alleen
contractueel, maar ook tech
nisch de nodige speelruimte".
Aldus een woordvoerder van
de Gasunie.
bleem voor hoe het distributiegas en
de toestellen op elkaar moeten wor
den afgestemd.
Wanneer vervolgens in het begin van
de 21ste eeuw de aardgasbronnen
geleidelijk uitgeput raken zal de
openbare gasdistributie een karak
ter krijgen, aldus het rapport, geheel
verschillend van het huidige. Dit kan
ook voor de toestellen vergaande
consequenties hebben.
Volgens het rapport lijkt het met oog
op de zeer hoge kosten van ombouw
voor de hand liggend deze zoveel,
mogelijk te voorkomen. De proble
matiek op langere termijn is feitelijk
beslissend voor de oplossingen op
kortere termijn.
Steenkool
Het rapport noemt als primaire ener
giebronnen voor de gasfabricage
olie, kernenergie en steenkool. Met
name steenkool wordt gezien als de
primaire energiebron voor de pro-
duktie van gas, niet alleen na het
aardgastijdperk, maar ook in het
huidige tijdperk, en wel ter aanvul
ling van de steeds groter wordende
tekorten aan aardgas.
Voor de toekomst, zo constateert het
rapport, is steenkoolvergassing on
ontkoombaar. Mits tijdig wordt be
gonnen met de fabricage van gas uit
steenkolen zullen de huidige toestel
len niet behoeven te worden omge
bouwd.
Geleidelijk zullen echter vanaf 1980
wel nieuwe toestellen op de markt
moeten komen. Deze zullen later op
eenvoudige en goedkope wijze wor
den aangepast aan de veranderde
samenstelling van het gas.
De oude toestellen zullen dan tegen
het einde van deze eeuw door slijta
ge of ancjere gebreken uit gebruik
zijn genomen. Het gecompliceerde
ombouwproces op korte termijn
wordt hierdoor vermeden, maar ur
gent wordt dat nu reeds nieuwere
toestellen op de markt komen, aldus
het rapport van het VEG-Gasinsti
tuut.
GRONINGEN Gezien het natio
nale belang zal het nieuwe kabinet
zich met spoed moeten bezinnen
over de mogelijkheden, waarbinnen
aanvoer van vloeibaar aardgas in
Nederland een feit kan worden. Al
leen dan zal ons land en in het bij
zonder Rotterdam zijn geografische
positie ook op het gebied van vloei
baar aardgas ten volle tot zijn recht
kunnen laten komen.
Vóór 1 oktober moet aan Algerije
worden gemeld waar het^gas in 1984
aan land zal komen. Dit zei dr. ir. G.
Kardaun, hoofddirecteur van de
Gasunie, tijdens zijn Nieuwjaarsrede
voor het personeel.
De inkoopactiviteiten van de Gas
unie zullen ook in het nieuwe jaar
versterkt worden voortgezet ter ver
dere verzekering van de gasvoorzie
ning op lange termijn. Daarbij zal
het Groningse gasveld als veilige
buffervoorraad blijven fungeren. De
heer Kardaun wees er verder op, dat
Gasunie een studie voor een kolen-
vergassingsinstallatie met kracht
voortzet en in 1978 hopelijk stappen
tot een nadere concretisering zal
kunnen nemen.
DSM (Staatsmijnen) In zijn
nieuwjaarsboodschap heeft drs. W.
A. J. Bogers, voorzitter van de raad
van bestuur, erop gewezen, dat de
resultaten over 1977 lager zullen zijn
dan die van het onbevredigende jaar
1976, toen de winst daalde tot 132
miljoen. Er is ook geen reden om aan
te nemen, dat de zaken in 1978 dui
delijk zullen verbeteren. Pas na dit
jaar zal daarvan sprake kunnen zijn.
ADVERTENTIE
Bilthoven. Rembrandttóan 9
Tel. (030)78 78 44'Telex 4013^/
levering vie dealers
DEN HAAG De Nederlandse
land- en tuinbouw heeft in het afge
lopen jaar, dank zij betere weersom
standigheden, vier procent meer
kunnen produceren dan in het
droogtejaar 1976. Doordat de prij
zen van de produkten gemiddeld
gelijk bleven, steeg ook de bruto-
produktiewaarde met ongeveer vier
procent. De netto-opbrengst daalde
echter met ruim een procent.
Dit staat in een terugblik op 1977,
waarin het secretariaat van het
Landbouwschap beknopt weergeeft
hoe land- en tuinbouw in Nederland
dat jaar gereild en gezeild hebben.
De ontwikkeling van de produkten-
prijzen, zo meldt het verslag, was
voor de verschillende sectoren sterk
uiteenlopend: voor akkerbouwpro-
dukten een daling met 19 procent,
voor veehouderij- en tuinbouwpro-
dukten stijgigingen met respectie
velijk een en negen procent.
EINDHOVEN (ANP) De si
garen worden met ingang van
30 januari duurder. Grote siga
ren, dat zijn de types bolknak
en corona, gaan met twee cent
per stuk omhoog. De senoritas
één cent en de sprietjes wor
den een cent duurder.
De prijsverhoging is het gevolg
van de sterk gestegen kosten
van grondstoffen, verpak
kingsmiddelen en vervoer..'
Over de verhoging heeft over
leg plaatsgevonden met het
ministerie van economische
zaken, waarbij is geconsta
teerd dat in overeenstemming
wordt gehandeld met de prijs-
gedragsregels, die het ministe
rie voor de doorberekening van
kostenstijgingen hanteert, al
dus de vereniging.
In de praktijk zullen de siga-
renrokers niet onmiddellijk
per 30 januari met de prijsver
hoging worden geconfron
teerd,- omdat de kleinhandel
nog over voorraden tegen de
oude prijzen beschikt, zo
meent de vereniging.
ROTTERDAM/APELDOORN Wanneer de overheid een ver
zoek van Verto in Rotterdam om het dochterbedrijf Nettenfa
briek Anza in Apeldoorn met acht miljoen gulden te steunen zou
afwijzen, komt de werkgelegenheid van tweehonderd man ern
stig op de tocht te staan.
De massale ombouw van gastoestellen op aardgas. Een beeld uit bet begin van
ons aardgastijdperk.
Deze waarschuwing heeft de voorzit
ter van de raad van bestuur, de heer
C. W. van de Griendt gisteren laten
horen. Hij voegde hieraan nog toe.
dat Verto al verscheidene weken
door het ministerie van Economi
sche Zaken aan het lijntje wordt
gehouden omdat een beslissing
steeds wordt verschoven.
Verto. welk bedrijf sinds 1976 verlie
zen lijdt, heeft die acht miljoen no
dig om in Apeldoorn investeringen
te doen voor de noodzakelijke ver
vanging van oude machines. Dit be
drag zou tegen een lage rente ver
strekt moeten worden.
De Verto-topman zei te verwachten,
dat in 1978 nog verlies zal worden
geleden, maar minder dan in 1977. In
1977 wordt gemikt op een quitte spe
len. De heer Van de Griendt voegde
hier met nadruk aan toe dat Verto
niet in financiële moeilijkheden ver-
.keert. „Onze liquiditeiten zijn in
orde en de bankschuld bedraagt
slechts 15 min."
Inmiddels is de ondernemingsraad
van Anza gisteren op de hoogte ge
bracht van de recente ontwikkelin
gen. Op 11 januari volgt een gesprek
met de vakbonden.
PROOST BRANDT: Deze pa
piergroothandel heeft het kunststof-
fenbedrijf in Putten verkocht aan
het Duitse bedrijf Cito Kunststoffe
und Verpackungen KG. Het bedrijf
in Putten, met 80 werknemers en
gespecialiseerd In verpakkingen, is
omgedoopt tot Cito Kunststoffen.
De leiding blijft in handen van de
huidige directeur, de heer G. J. M.
Boon. De overneming betekent, al
dus de directie, dat de huidige werk
gelegenheid van 80 werknemers
daarmee gewaarborgd is.
GROFSMEDERIJ: De Koninklij
ke Nederlandsche Grofsmederij in
Zoeterwoude en Escher in Den Haag
(apparatenbouw) gaan een gezamen
lijke dochteronderneming oprich
ten. die werkzaam zal zijn op het
gebied van gespecialiseerde appara
tenbouw. De produktie voor de nieu
we onderneming, die zich in eerste
instantie 2al richten op de levering
van opslag- en transporttanks voor
koudgas, zal in eerste aanleg worden
geconcentreerd bij Grofsmederij in
Zoeterwoude. Met de produktie zal
begin februari worden begonnen.
De tweede fase van de reorganisa
tie bij de GELDERSE TRAMWEG
MIJ houdt ontslag in voor 48 werk
nemers. De GTW krimpt onder meer
het indirecte personeelsbestand in
en heft de eigen onderhoudswerk-
plaats op. Het buslijnbedrijf is per 1
september 1977 al aan de NS overge
dragen.
Van een onzer verslaggevers
IJMUIDEN „Voorstellen over arbeidsplaatsenovereenkomsten of invoering van een 5-ploegen-
dienst vragen in nationaal verband een zorgvuldige discussie over een groot aantal daaraan
verbonden aspecten, zoals de kosten en het onomkeerbare karakter van deze sociale experimen
ten. Onderschatting hiervan kan zeer ingrijpende gevolgen hebben."
AMSTERDAM Gemeten naar
omzet is 1977 voor de Amsterdamse
effectenbeurs een goed jaar ge
weest. De stijging van de omzet, die
zich in 1976 voordeed, heeft zich
krachtig voortgezet. Zo nam de om
zet met ruim 26 procent toe van
28,9 miljard tot 36,5 miljard.
Deze waarschuwing liet drs. J. D.
Hooglandt, voorzitter van de raden
van bestuur van Estel en Hoogovens
horen in zijn nieuwjaarstoespraak
tot het personeel. De heer Hooglandt
wees erop, dat Nederland zo langza
merhand al een systeem van inko
menszekerheid voor individuele
werknemers en garantieregelingen
heeft, die in 'schril contrast staan tot
de grote onzekerheden, waarmee de
ondernemingen worden geconfron
teerd'. De toevoeging van arbeids
plaatsenovereenkomsten in de strik
te zin van het woord zou deze wan
verhouding nog vergroten."
Los van allerlei inhoudelijke aspec
ten van arbeidsplaatsenovereen
komsten vond de heer Hooglandt
Hoogovens niet het meest geschikte
bedrijf om als proefkonijn te dienen,
omdat het herstel alleen maar wordt
belemmerd door zulk soort extra
voorwaarden. De heer Hooglandt
verwacht in dit verband dat Estel
(het samenwerkingsverband van
Hoogovens en het Duitse Hoesch)
het grootste verliesjaar in zijn ge
schiedenis dreigt af te sluiten.
In de eerste drie kwartalen van 1977
werd door Estel een nettoverlies ge
leden van 262 miljoen gulden. Ook
voor het vierde kwartaal wordt gere
kend op een groot verlies, waarbij
met name ook Hoogovens diep in de
rode cijfers duikt. De produktie van
ruw staal in IJmuiden bleef vorig
jaar met 4,6 miljoen ton 200.000 ton
onder het niveau van 1976 en zelfs
800.000 ton onder dat van 1974. Als
gevolg van de lagere afzetmogelijk
heden werd over de gehele linie ver
onder de capaciteit geproduceerd.
Aangezien de gemiddelde haalbare
produktiecapaciteit thans ongeveer
6,9 miljoen ton staal bedraagt, stelde
drs. Hooglandt vast, dat de ruwstaal-
capaciteit slechts voor 66 procent
was bezet in 1977. Alleen de blikpro-
duktie vormde een gunstige uitzon
dering op het „trieste beeld van ern
stige onderbezetting".
Gezien de eveneens verliesgevende
jaren 1975 en 1976 dreigt de financië
le weerstandskracht van Estel ern
stig te worden aangetast. Het is
daarbij een schrale troost, zo merkte
drs. Hooglandt op, dat dit lot niet
alleen Estel treft, maar dat de hele
Europese staalindustrie fundamen
teel aan het wankelen is gebracht en
dat daarbinnen Estel en Hoogovens
toch nog steeds tot de relatief mo
derne en krachtige ondernemingen
behoren.
Sprekend over de Europese situatie,
merkte drs. Hooglandt op, dat het
plan Davignon (Europees commissa
ris voor industrie) allerminst bevre
digend werkt. In dit plan wordt voor
zien in vrijwillige leveringsbeperkin
gen op de Europese markt, een ver
plichte minimumprijs voor beton
staal en richtprijzen voor de belang
rijkste andere walserijprodukten.
De oorzaken van geringe effect van
de maatregelen liggen volgens de
heer Hooglandt in het gebrek aan
zelfdiscipline bij de staalproducen
ten zelf, het bestaan van een vrij
groot aantal kleinere staalproducen
ten. die buiten het systeem blijven,
door het ontbreken van een degelijk
controle-apparaat bij de Europese
Drs. J. D. Hooglandt.
Commissie, en vooral de druk
van de importen van buiten de EG,
die zowel wat omvang als wat prijs
betreft verstorend werken.
De maatregelen van vlak voor Kers
tmis 1977 om deze lekken te dichten
(minimum-lmportprijzen en een uit
breiding van het minimum-prijsstel-
sel voor de EG-staalproducenten),
zijn volgens de heer Hooglandt een
belangrijke stap voorwaarts, mits de
naleving van de voorschriften kan
worden gecontroleerd en afge
dwongen.
Van onze correspondent
ROTTERDAM Rijn-Schelde-Ver-
olme verwacht nog deze week de
opdracht te krijgen van de Stevin-
groep, Beverwijk, voor de boutf van
een groot stalen werkplatform. Deze
constructie zal moeten worden uit
gerust met apparatuur geschikt
voor baggerwerkzaamheden. Verder
verwacht RSV opdracht van de Rot
terdamse rederij Dammers v.d. Hei
de voor de bouw van zes koel-
schepen.
Het platform moet honderd meter
lang en 68 meter breed worden en
het steunt op vier stalen poten van
elk 26 meter. Twee drijvers moeten
het mogelijk maken ook ln diep wa
ter te baggeren, de vier poten wor
den dan via een hydraulisch hefsys-
teem buiten werking gesteld. Het is
de bedoeling dat de secties op ver
schillende werven worden gemaakt
en daarna in het grote bouwdok van
Verolme-Rozenburg worden samen
gevoegd. De omvang van deze op
dracht is tweehonderd miljoen gul
den, de bouwtijd is ongeveer twintig
maanden.
De zes koelschépen moeten tiendui
zend ton draagvermogen hebben,
hun snelheid komt Iets boven de
twintig zeemijlen per uur, hun leng
te wordt 154 meter. Het is de bedoe
ling dat deze schepen geschikt zul
len zijn voor het vervoer van fruit.
Een definitieve beslissing over deze
opdracht wordt eind van de maand
verwacht.
UTRECHT „Je ziet het steeds weer: als het economisch slecht
gaat, worden de mensen bang voor hun hachje en willen ze meer
invloed hebben op de gang van zaken in hun bedrijf."
Met deze woorden geeft de heer Pro-
vily, voorzitter van de Associatie van
Bedrijven op Coöperatieve Grond
slag (ABC) te kennen, dat hij de
economische teruggang met be
drijfssluitingen, reorganisaties en
ontslagen als de belangrijkste oor
zaak ziet van het toegenomen aantal
bedrijven, dat door de werknemers
zelf wordt bestuurd. De economische
motieven zijn echter niet de enige
oorzaak, ook ideële en (soms) reli
gieuze overwegingen spelen een rol
bij de totstandkoming van produk-
tiecoöperaties. „In de hele maat
schappij is in de tweede helft van de
jaren zestig een streven naar meer
zeggenschap en invloed op de omge
ving, dus ook op het bedrijf, ont
staan, aldus de heer Provily.
Met welke motieven ook. het aantal
bedrijven dat sinds het begin van de
jaren zeventig door de werknemers
zelf wordt bestuurd, is gestadig toe
genomen. Te denken valt, om er en
kele te noemen, aan bouwbedrijf
Moespin Zwolle, de schoenfabriek
Helioform in Drunen, de gereed
schapsmakerij „De Acht" in Krom
menie en aan het vleesverwerkende
bedrijf Gevato in Driebergen. Deze
bedrijven zijn, ondanks de veelal uit
eenlopende juridische structuur, in
feite produktiecoöperaties gewor
den. Dat betekent, dat het bedrijf
eigendom is van alle werknemers en
bestuurd wordt volgens democrati
sche beginselen, waarbij ieder lid
één stem heeft, ongeacht het aantal
aandelen.
De heer Provily: „Als ABC-voorzitter
ontvang ik jaarlijks vijftig tot hon
derd mensen (veelal ondernemers)
die niet meer zo nodig de baas willen
spelen in hun bedrijf en het willen
overdragen aan het personeel. „Hij
tekent hierbij aan, dat bij die vijftig
tot honderd enig kaf onder het koren
is. Ondernemers dus, die onder valse
motieven de werknemers met het
bedrijf willen opzadelen. „Ik krijg
hier een enkele keer tot tranen toe
geroerde ondernemers, die uit de
meest nobele overwegingen een half
failliete boedel met flinke winst aan
de werknemers willen overdoen."
door Henk Thomas
Dit is het eerste artikel van een
serie van vier. Het tweede,
waarin de houding van de over
heid en de vakbeweging ten
aanzien van arbeiderszelfbe
stuur wordt belicht, alsmede
een aantal knelpunten, die de
ontwikkeling van bedrijven in
eigen beheer remmen, zal mor
gen worden geplaatst.
De coöperatie die als kenmerk heeft,
dat ze is opgericht door een groep
mensen, die hun economische posi
tie willen verbeteren, is een zeer
oude vorm van bedrijfsuitoefening
In de oudheid kenden de Grieken al
onderlinge vereekeringmaatschap-
pijen, maar de coöperatie in moder
ne zin ontstond in het begin van de
negentiende eeuw in Engeland als
reactie op de barre arbeidsomstan
digheden tijdens de eerste fase van
het zich ontwikkelende industriali
seringsproces, later de Industriële
Revolutie genoemd.
De grondleggers van de coöperatie
ve gedachte wilden de op concurren
tie en individueel winststreven ge
baseerde economische orde vervan
gen door een op onderlinge solidari
teit en samenwerking berustende
maatschappelijke orde. Men wilde
de kapitalistische ondernemer ter
zijde schuiven, èn als voortbrenger
van produkten èn als werkgever. In
Engeland werd de eerste verbrui
kers (consumenten) coöperatie op
gericht (1844). In Frankrijk kwam de
eerste produktiecoöperatle (1859)
tot stand. Duitsland is de bakermat'
van het coöperatieve bankwezen en
de landbouwcoöperaties. Daar
richtte in 1864 Raiffeisen de eerste
onderlinge kredietvereniging op om
boeren in staat te stellen tegen lage
rente krediet op te nemen.
Bovenstaande coöperaties hebben
in meer of mindere mate (en vooral
met wisselend succes) hun weg naar
Nederland gevonden. Behalve in de
land- en tuinbouw, is in Nederland
noch de verbruikerscoöperatie (in
Een archieffoto van huismoeders, vaak vergezeld van hun kinderen, in een demonstratieve optocht door Krommenie.
Zij demonstreerden tegen de voorgenomen sluiting van de blikfabriek van Thomassen en DrijverfVerblifa, waar hun
echtgenoten werkten. Uit de sluiting, die twee jaar na het nemen van deze foto een feit werd, is de gereedschapsmakerij
„De Acht" voortgekomen van acht ex-werknemers van Thomassen en Drijver/Verblifa, die met hun afvloeiïngsgeld voor
zichzelf begonnen.
tegenstelling tot Engeland en de
Scandinavische landen) noch de
produktiecoöperatle dn tegenstel
ling tot Frankrijk. Italië en een aan
tal Oostbloklanden) ooit goed van
de grond gekomen.
Volgens de heer Provily komt dat,
doordat de „Nederlander een nogal
sterk individualistische koopmans
mentaliteit heeft en pas in grotere
eenheden gaat samenwerken als
daar materiële voordelen tegenover
staan. In de produktiecoöperaties
ligt de nadruk veel meer op het
gemeenschappelijke belang dan op
het individuele belang, waardoor
van zo'n coöperatie een nivellerende
Invloed uitgaat"
DCiKUNDi;
PCRSOmêU
ONIE<A VJ
