Kabinet in 1979 voor de échte problemen
Gij bergt even
hetvuurwerk
veilig op.
Dan maak ik
intussen een
paar lekkere
aastosti's.
Kaastosti
Het einde van een idylle
KUNST
1978 begint als een politiek rustig jaartje
Weet je wat
Wie 't eerst klaar is.
Da'sgoedeten.
De Bultenaar van Slawomir Mrozek
Nieuwe
boeken
ZATERDAG 31 DECEMBER 1977
BINNENLAND
Trouw/Kwartet9
door Johan van Workum
DEN HAAG Binnen enkele maanden zou er heel wat verande
ren in Nederland. Met deze boodschap probeerden in november
1972 de linkse partijen in grote advertenties hun alternatieve
kabinet aan de man (de kiezer) te brengen. En wonderwel kwam
het kabinet Den Uyl nog tot stand ook.
Toen de nieuwe premier een paar
maanden in functie was, gaf hij. zo
mer 1973, een interview aan het soci
alistische dagblad Het Vrije Volk.
..Er is heel wat veranderd." betoogde
Den Uyl toen. Met name in mentali
teit, legde hij uit. Want feitelijk was
er. vanzelfsprekend, nog niet veel
gebeurd. De nieuwe ministersploeg
had wel wat geprobeerd. Nog maar
net in functie, kreeg de Tweede Ka
mer voorstellen op zijn bord inzake
verhoging van benzine-accijns. be
zuiniging op defensie, en extra uitga
ven vcor de welzijnssector.
Maar KVP en ARP, de gedogers van
het kabinet-Den Uyl. vermochten
niet in te zien wat er zo fout was aan
de rijksbegroting 1973, zoals ontwor
pen door het kabinet-Biesheuvel en
nog maar kort geleden in de verkie
zingstijd goedgekeurd door de rege
ringspartijen (CDA-partijen, VVD.
DS'70). In een nachtelijk debat in
'juni, terwijl de zomerzon al weer
boven het Binnenhof rees. haalden
KVP en ARP een streep door Den
Uyls mooie rekening.
Dat was in 1973. Nu, ruim vier jaar
later, is het politiek centrum alweer
van partner gewisseld. En opnieuw
wacht het toeschouwend publiek vol
aandacht op de veranderingen die
komen gaan. De linkse oppositie
wacht zelfs vol ongeduld op de eerste
echte beleidsdaad van het kabinet-
Van Agt, om de aanval te kunnen
openen.
Het wachten zal echter tevergeefs
zijn. Er zal voorlopig in het nieuwe
jaar hoegenaamd niets veranderen
in Nederland. Waar het kabinet-Den
Uyl snel iets nieuws aan het volk
wilde laten zien. wil het kabinet-Van
Agt voor alles laten zien dat er eigen
lijk niets aan de hand is in politiek
Den Haag. Het kabinet zal proberen
Oud-premier
mr. B. W. Biesheuvel
de linkse oppositie zo lang mogelijk
te wind uit de zeilen te houden.
Geen Januskop
Dat is ook niet vreemd. In 1973 had
den KVP en ARP er allerminst be
hoefte aan hun standpunten van en
kele maanden eerder, van de nada
gen van Biesheuvel, plotseling af te
vallen. Dat zou het bewijsmateriaal
hebben geleverd voor de linkse aan
tijging dat het CDA geen eigen ge
zicht heeft. Dat het CDA een Janus
kop is, die afhankelijk van het op
portuniteitsbeginsel het linkse of het
rechtse gezicht kan voordraaien.
Daarom ook heeft het CDA er thans
evenmin behoefte aan het beleid dat
het onder het kabinet-Den Uyl mede
gestalte heeft gegeven, plotseling te
verloochenen. (Van Agt zelf slikte
dan ook zijn uitlatingen voor de
Duitse televisie rap in toen hij merk
te waaraan hij zich aan het bezondi
gen was.)
Daar komt bij dat KVP en ARP in
1973 de onderliggende partij waren
van de linkse partners die gebrand
waren op een paar snelle, beeldbe
palende resultaatjes. Het CDA is
thans echter in de coalitie de grotere
broer van de WD. Belangrijke
CDA-mensen hebben zitting geno
men in het kabinet. Bovendien is de
VVD allerminst uit op snelle resulta
ten. Integendeel, de VVD heeft de
afgelopen maanden vooral laten
zien dat zij zich wil behoeden voor
alles wat het CDA en vooral zijn
getergde leider Van Agt zou irrite
ren. en wat slapende (rooie) honden
zou kunnen wakker maken.
Tenslotte zijn er komend voorjaar
verkiezingen voor provincies en ge
meenten. Met name statenverkie-
zingen zo kort na het optreden van
een nieuw kabinet hebben de naam
te werken als een graadmeter. Voor
al het CDA, het politieke centrum,
zal er behoefte aan hebben niet,
door forse ombuigingen in het be
leid, kiezers naar het linkse kamp te
jagen.
1978 begint dus als een politiek rus
tig jaartje. De eerste daden van het
nieuwe kabinet laten dat al zien. Zo
werd het wetje van oud-minister
Boersma tot beheersing van niet-
CAO-lonen door het nieuwe kabinet
overgenomen. En zelfs Wiegel is nu,
als nieuwe minister van binnenland
se zaken, voorstander van verlaging
van de ministerssalarissen. Voorts
kondigde VVD-minister Van Aar-
denne (economische zaken) deze
week een nieuwe prijsmaatregel af
die zo weinig versoepelingen bood,
dat werkgeversvoorzitter Van Veen
knorrig en ontevreden reageerde,
terwijl FNV-voorzitter Kok veel
minder kritisch was. Alsof er hele
maal geen kabinet-Van Agt met de
VVD was aangetreden.
Het was heel andere taal dan Kok
ADVERTENTIES
door André Rutten
DEN HAAG Het toneelstuk „De bultenaar" van de Poolse schrijver Slawomir Mrozek, dat de
Haagse Comedie sinds donderdag In het Hot speelt, begint als een idylle en eindigt als een
nachtmerrie.
Het speelt dan ook in het begin van
deze eeuw. in de periode die wel de
„belle époque" wordt genoemd, om
dat zij een idylle leek, maar niette
min eindigde in de eerste wereldoor
log. Het speelt ook ergens buiten,
rond een idyUisch, zij het wat verval-
BOND TEGEN HET VLOEKEN
POSTBUS 362 - VEENENDAAL
Drievoudig verzoek van de Bond legen het vloeken
1 Vloek zeil nooit
2 Protesteer als in uw omgeving wordt gevloekt
3. Steun het werk van de Bond. dat blikbaar meer nodig is dan ooit
Giro 85.20 91 t.n.v. de penmngm. te Den Ham (ov
AO-boekje 1695: KAASVAR1A door
J. Stigter. Uitg. Stichting IVIO, Le
lystad. 20 blz. 1.75.
Economische theorie en economische
politiek in discussie.
Een bundel (onder redactie van W.
Driehuis), waarin twaalf studies zijn
bijeengebracht, die het terrein van
de algemene economie bestrijken.
Alleen de theorie van de internatio
nale economische betrekkingen
komt niet aan bod. Nagenoeg alle
bijdragen (van J. van den Doel, W.
Driehuis, V. Halberstadt, H. W. de
Jong, J. J. Klant, P. Korteweg, C. K.
F. Nieuwenburg, A. Pais, B. M. S.
van Praag, A. J. Vermaat, D. J. Wolf-
son en A. van der Zwan) werden in
de jaren 1972/1977 geschreven en
uitgesproken als rede bij de aan
vaarding van het ambt van gewoon
hoogleraar in de economische we
tenschappen. Uitg. Stenfert Kroese,
Leiden. 364 pagina's. Prijs 39,50.
len hoteUetje. in de mooie natuur,
waar de zon schijnt en de vogeltjes,
fluiten.
Er arriveren in het begin twee echt
paren: een succesvolle advocaat van
lagere komaf en zijn schilderende
maar kleurenblinde vrouw, en een
intrigerende baron met zijn ietwat
hysterich-recalcitrante barones, en
in hun voetspoor een wat duistere
student, die hin bagage draagt. De
bultenaar tenslotte is de eigenaar
van het hotelletje, dat een eenmans
bedrijfje is.
Satire
Het lijkt dus een societystuk. wat
geaccentueerd wordt door de fraaie
kostuums die de heren en dames
dragen, en door de schitterende gro
te hoeden van de dames. Maar daar
zit ook een lichte overdrijving in,
evenals in de maniertjes, die erbij
horen. Het heeft iets van een satire
op de society, onthult de vaslheid
van de bedoelingen daarachter, die
gevoed worden door allerlei soorten
angst, begeerte om de ander te mani
puleren. agressiviteit een heel
mengsel van drijfveren, die voelbaar
worden, maar niet precies geanaly
seerd.
Een leidraad in het stuk Is de onbere
deneerde angst van de advocaat
voor de man met de bult. een andere
de duistere houding van de student,
twee leidraden die samenvallen op
het moment dat er op de bultenaar
geschoten worden, maar een andere
figuur, die zijne excellentie genoemd
werd. gedood.
Die excellentie is eerder ln het stuk
verschenen als een keurige, scherp
zinnige heer, die grotehdeels in raad
selen spreekt, maar op zoek blijkt
naar verdachte figuren, die blijkbaar
een aanslag in de zin hebben. Tij
dens een feestje, door de baron geor
ganiseerd, hoort men dan ook een
zware ontploffing. Er is slechts een
oude ruïne opgeblazen, maar het is
toch het einde van de idylle. De
advocaat vlucht het eerst, de twee
dames vertrekken samen, de student
volgt, de baron moet weg, omdat de
bultenaar het hotel sluit: het hele
dorp lijkt gevlucht, er is geen voed
sel meer. er rijden geen treinen meer.
Associaties
Het is een stuk, waarbij je heel veel
associaties kunt maken, bevorderd
door de heldere regie van Carl van
der Plas, die het lichtelijk-karikatu-
rale verrassend met zijn spelers uit
werkte: Gaston van Erven als de
advocaat, Francine Dreessen als zijn
vrouw, Bas ten Batenburg als de
baron, Anne-Marie Heyligers als de
barones. Reinier Heidemann als de
student. Sacco van der Made als de
zachtmoedige, onverstoorbare bulte
naar, Leo de Hartogh als de autori
taire, niettemin angstig-menselijke
„excellentie". Het decor van Harry
Wlch. op een verrassende manier be
wust „net-echt", bepaalde mede de
stijl van dc voorstelling.
danks dat mijn partij (het CDA) niet
de grootste was geworden. Ik hoopte
op een kabinet met een grote meer
derheid ln het parlement, en dat in
staat zou zijn tot het nemen van
impopulaire maatregelen. Ik had ge
hoopt dat we na de verkiezingen
snel uit de sfeer van polarisatie zou
den zijn."
Deze ondernemer van KVP-huize
was dus blij met de enorme verkie
zingswinst van de PvdA van Den
Uyl. Hij hoopte op een nieuw kabi
net met PvdA en CDA. omdat hij
juist van zo'n kabinet de impopulai
re maatregelen verwachtte die hij
nodig acht om de lastenpositie van
de bedrijven te verlichten. Nu vreest
hij de polarisatie.
Lardinois heeft de polarisatie van
zeer nabij meegemaakt, ook al is hij
er niet persoonlijk het slachtoffer
van geweest. Als minister in het
kabinet-De Jong heeft Lardinois de
PPR geboren zien-worden, en de
PvdA onder felding van oppositielei
der Den Uyl steeds onredelijker zien
worden. Als minister in het kabinet-
Biesheuvel zag Lardinois hoe. In het
najaar van 1972, de hele welzijnswe-
reld over dit kabinet heenvlel van
wege bezuinigingen die ln het niet
verzinken bij wat thans noodzake
lijk wordt geacht. Zo'n 40.000 men
sen uit de onderwijswereld waren
naar Utrecht gekomen om als één
man te brullen tot de onderwijsmi
nister: „Van Veen ga heen."
ARP en KVP vonden het beleid van
het kabinet-Biesheuvel helemaal
niet zo slecht. De enorme beroering
in de samenleving was voor hen niet
langs de weg van de rede te verkla
ren. Toch bracht deze beroering lei
dende figuren van ARP en KVP tot
de conclusie dat het beter was als de
grootste partij, de PvdA, in de rege
ring werd gehaald. En dus werd toen
het kabinet-Den Uyl gedoogd.
Staat ons nu over anderhalf jaar een
herhaling van de beroering te wach
ten? Het is natuurlijk nog steeds
koffiedik kijken, maar toch kan
erop gewezen worden dat de beroe
ring een voorgeschiedenis had die al
in het begin van de jaren zestig was
FNV-voorzitter Wim Kok (rechts
regel dan VNO-voorzitter Van V
eind november nog uitsloeg, toen hij
het regeerakkoord van CDA en VVD
„puur kapitalistisch" noemde, en de
nieuwe coalitie „een levensgevaar
lijk experiment", en het kabinet-
Van Agt „gebouwd op drijfzand, dat
maar één kant uit kan: snel de mod
der in".
Nadat het linkse hart even is ge
lucht, is het nu dus afwachten gebla
zen voor vakbeweging en oppositie.
Een stilte voor de storm wellicht. Of
is het misschien zo dat er helemaal
niet per se een storm hoeft te
volgen?
Koffiedik
Dit wordt natuurlijk koffiedikkijke-
rij. Iets is er toch wel al van te
zeggen. Zo wordt bijna algemeen
verwacht dat het kabinet Van Agt
het erg moeilijk zal krijgen zodra
het moet komen met concrete plan
nen voor bezuinigingen. De eerste
krachtproef volgt voor het kabinet
zelf in de zomer, wanneer de rijksbe
groting voor 1979 moet worden op
gesteld. Er zal dan een stevig begin
moeten worden gemaakt met de vier
miljard gulden bezuinigingen die er
volgens het regeerakkoord zonder
meer moeten komen. Daar zal het
kabinet zelf nog wel uitkomen. In
het najaar volgt dan de eerste grote
krachtmeting met de oppositie in en
buiten het parlement, wanneer de
plannen worden bekendgemaakt en
in de Kamer behandeld.
Als het kabinet dit allemaal over
leeft, volgen de grote problemen.
Voorlopig profiteert het kabinet na
melijk nog van de zeer gematigde
looneisen van de vakbeweging. Dat
zal echter wel niet zo blijven. Vooral
in de sterke bedrijven en sectoren
zal gerekend moeten worden op ho
gere looneisen. De vakbeweging re
deneert namelijk dat de werkne
mers in principe het recht hebben
op te eisen wat de bedrijven econo-
'misch kunnen dragen. Dat leidt ech
ter tot uiteenlopende loonsverho
gingen voor werknemers die worden
geacht allemaal even hard hun best
minder kritisch over prijsmaat-
en (links).
te doen. Bovendien leidt het ertoe
dat in zwakkere bedrijven en secto
ren de looneisen worden meegezo
gen met de hoge eisen in de sterke
sectoren.
Daarom wil de vakbeweging graag
overal dezelfde eisen stellen, en dan
bovendien zodanige eisen dat niet al
te zeer de zwakke sectoren er onder
door gaan. Maar dan is wel, in de
ogen van de vakbeweging, nodig dat
in de sterke sectoren en bedrijven de
superwinsten, die in de ogen van de
vakbonden ontstaan doordat men
loongeld „laat zitten", worden „af
geroomd" ten gunste van alle werk
nemers samen. Juist daarvoor was
de vermogensaanwas-deling be
doeld. Maar deze VAD is nu, zeker in
de ogen van de vakbeweging, door
het kabinet-Van Agt op de tocht
gezet.
Weinig verwantschap
Er zit dan ook weinig anders op voor
de vakbonden om nu toch maar in
de sterke sectoren naar boven afwij
kende eisen te gaan stellen, met
ingang van 1979. Dat is een ontwik
keling die trouwens van werkgevers-
kant thans openlijk wordt gewenst
en uitgelokt. Daar komt bij dat de
vakbeweging zo weinig verwant
schap voelt met het nieuwe kabinet,
dat zij zich ongetwijfeld ook minder
gedrongen voelt bij te dragen aan
het slagen van het kabinetsbeleid
op economisch gebied.
Nu zijn echter juist de overheidsuit
gaven en sociale uitkeringen bijzon
der gevoelig voor hogere loonstijgin
gen. Dat dwingt regelrecht tot aan
zienlijke aanvullende bezuinigin
gen. In de loop van 1979 zal het
kabinet-Van Agt daarmee worden
geconfronteerd. Bij vrijwel elke be
zuiniging komen bepaalde belangen
in het gedrang. En de meeste belan
gengroepen zijn op een of andere
manier verbonden met de vakbewe
ging. Er dreigt dan een vicieuze cir
kel van verwijdering tussen kabinet
en vakbeweging, waarbij het kabi
Oud-minister topbankier
ir. P. J. Lardinois
net vanwege zijn smalle basis in
parlement en maatschappij wel
eens het onderspit zou kunnen del
ven. Uiteindelijk trekken we dan
met z'n allen aan het kortste eind.
want zowel lonen als overheidsuit
gaven zullen dan te hoog zijn ge
worden.
Het is daarom niet zo vreemd dat
ook in ondernemerskring het CDA-
WD-kabinet met gemengde gevoe
lens is ontvangen. Ook daar had de
overtuiging postgevat dat, juist om
een economisch zo gezond mogelijk
beleid te kunnen voeren, een kabi
net met de PvdA erin het beste was,
liefst wel met een sterke CDA-in-
vloed om socialistische stokpaarden
zo ver mogelijk uitgekleed te
krijgen.
Treffend werd dit gevoelen ver
woord door ir Lardinois, topbankier
bij de Rabobank, en voordien Ka
merlid en minister van landbouw in
twee centrum-rechtse kabinetten.
Begin december, terwijl het kabi
net-Van Agt op het punt stond gebo
ren te worden, vroeg een TROS-
verslaggever op wat triomfantelijke
toon aan Lardinois of hij nu niet van
de nieuwe regering een verbetering
verwacht van de slechte lastenposi
tie van het bedrijfsleven. Dit was
het antwoord: „Ik was op 25 mei zeer
blij met de verkiezingsuitslag, on
begonnen met bewegingen van kriti
sche studenten. Het was geen Ne
derlandse maar een Internationale
beweging, met vergelijkbare ver
schijnselen in west- maar ook som
mige Oosteuropese landen, en de
Verenigde Staten. Hoogtepunten
waren de studentenopstand in 1968
in Parijs, en in Nederland de provo
beweging, en de bezetting van de
Amsterdamse universiteit (Maag
denhuis) in 1969.
De geleerden hebben nooit overtui
gend en eenduidig een oorzaak voor
deze beroering aangewezen. Wel is
gewezen op een generatiekloof, de
oorlog in Vietnam, de snelle wel
vaartsgroei. en zelfs op de stand van
de sterren. Het beleid van de kabi
netten-De Jong en -Biesheuvel is
echter nimmer als hoofdoorzaak
aangemerkt. Zodat het twijfelachtig
is of de beroering zich zal herhalen
zodra dit beleid wordt hervat, ge
steld al dat het kabinet-Van Agt
daartoe zou overgaan.
Niettemin zijn er geleerden die po
tentiële haarden van sociale span
ningen waarnemen in Nederland
Een van hen is mevrouw dr In 't
Veld-Langeveld, die een studie ver
zorgde naar de sociale ongelijkheid,
onder toezicht van de Wetenschap
pelijke Raad voor het Regeringsbe
leid. Mevrouw In 't Veld voorziet aan
de ene kant dat de nog steeds om
vangrijke sociale ongelijkheid
steeds minder geaccepteerd zal wor
den, terwijl anderzijds het voor rege
ringen zeer moeilijk zal zijn hieraan
iets te doen op niet al te lange
termijn.
Een kruitvat komt echter niet spon
taan tot ontploffing. Zal het beleid
van het kabinet-Van Agt voldoende
lont kunnen vormen?
Feit is dat de figuur Van Agt in
linkse kring gemakkelijk weerstand
oproept en tegelijkertijd in eigen
kring toenemende bewondering.
Het blijft al
tijd tobben met voorspellingen
Toch zal het kabinet-Van Agt het
wel moeilijk krijgen, ook al wordt
1978 misschien nog een rustig Jaar
tje
Anne-Marie Heyligers als de barones, Francine Dreessen als de
vrouw van de advocaat in „De bultenaar" bij de Haagse Comedie.
