Carter: geen wezenlijke
geschilpunten met Polen
Stijgende lonen en stijgende
verwachtingen in Sowjet-Unie
't Is een filter,
't Blijft een Camel.
„Heilige" Stefanskroon naar Kadars Hongarije
China: modernisering
van onderwijs bepleit
Tolk om van te
tandenknarsen
President sprak drie uur met partijleider
San Marino is
bijna Euro-
communistisch
Ongeluk met bus in
Spanje: 23 doden
RAF-Ieden zouden
in Guatemala zijn
Turks bevel over zuidflank NAVO
Eeuwenlang fel omstreden symbool
Kloof tussen hoog en laag wordt kleiner, maar onvrede groeit
ZATERDAG 31 DECEMBER 1977
BUITENLAND
Trouw/Kwartet
WARSCHAU (UPD - „Een Pool
zegt nooit iets slechts over een dame
of een tolk, ook al moeten we onze
tanden knarsen," zo reageerde de
Poolse leider Edward Gierek giste
ren op een incident met de Ameri
kaanse tolk bij het begin van presi
dent Carters bezoek aan Polen. Het
Pools van de Amerikaan die Carters
verklaring bij aankomst in War
schau moet vertalen bleek niet zo
goed. Hij maakte een hele reeks
fouten, die volgens sommigen alleen
maar lachwekkend, maar volgens
anderen pijnlijk en zelfs beledigend
waren. Poolse journalisten zeiden
dat de man nogal wat Russische
woorden en zinswendingen gebruik
te, en ook uitdrukkingen die hon
derd jaar geleden nog wel, maar nu
niet meer tot het levend Pools
behoren.
In de opvallendste fout schreef de
tolk president Carter een nogal
overdreven belangstelling voor de
Polen toe. De president zei dat hij
was gekomen „om de wensen van de
Polen" te vernemen. De tolk maakte
daarvan: ik begeer de Polen
zinnelijk". Verder berichtte de ver
taler dat Carter Washington had
verlaten „om er nooit meer terug te
keren". De betrokken man is onmid
dellijk vervangen. Het Pools schijnt
de Amerikanen toch niet zo te lig
gen. President Nixon heeft zich ook
al eens gedwongen gezien zijn tolk
te vervangen tijdens een bezoek aan
Polen.
WARSCHAU (Reuter, UPD De Amerikaanse president Jimmy Carter heeft gisteren drie uur
gesproken met de Poolse partijleider Edward Gierek. Na afloop zei Carter dat er tussen hem en
Gierek geen „wezenlijke meningsverschillen" bestonden.
De Amerikaanse president kondigde
aan dat de Verenigde Staten Polen
voor het volgend jaar nog eens een
lening van 200 miljard dollar zullen
verstrekken. Dat geld zal gebruikt
worden voor de import van graan en
ander voedsel, waaraan Polen mo- Vooruit ff&niT
menteel een tekort heeft. In totaal 6 6
hebben de Verenigde Staten Polen
nu 500 miljoen dollar voor dat doel
geleend.
belangrijke rol kan spelen bij de
verbeteringen van de betrekkingen
tussen Oost en West. „Polens goede
diensten kunnen voor ons van groot
belang zijn", aldus de president.
Carter maakte dit bekend op een
persconferentie na zijn onderhoud
met Gierek. Het was de eerste keer
dat een Amerikaanse president een
dergelijke ontmoeting met de pers
had in een Oosteuropees land. Te
genover de pers legde Carter nog
eens uit dat Polen volgens hem een
Er zit volgens Carter duidelijk voor
uitgang in die betrekkingen tussen
de Verenigde Staten en de Sowjet-
Unie. Hij zei te hopen dat de beide
grote mogendheden volgend voor
jaar een nieuwe overeenkomst zul
len afsluiten over de beperking van
de strategische bewapening. De pre
sident kreeg ook vragen te beant
woorden over de neutronenbom,
waartegen in het Oostblok een ster
ke campagne is gevoerd. Carter
sprak de hoop uit dat na een nieuw
akkoord over de strategische bewa
pening (SALT-2) de onderhandelin
gen kunnen beginnen over beheer
sing van de tactische wapens, zoals
de omstreden neutronenbom. Overi
gens zijn volgens hem de nieuwe
Russische wapens veel krachtiger
dan de Amerikaanse. Hij noemde
met name de met atoomkoppen uit
geruste SS-20 raket van de Sowjet-
Unie.
Mensenrechten
Van Amerikaanse zijde is gisteren
gezegd dat Carter in zijn gesprek
met Gierek ook de kwestie van de
rechten van de mens ter sprake
heeft gebracht. Hij had met name
aandacht gevraagd voor de proble
men van Polen die naar de Verenig
de Staten willen emigreren om zich
daar bij familieleden te voegen. Van
te voren had Gierek gezegd dat hier
over helemaal geen probleem kon
bestaan omdat Polen die willen emi
greren niets in de weg wordt gelegd.
Tegenover Carter zou hij hebben
beloofd aan de „familie-hereniging"
nog eens bijzondere aandacht te zul
len schenken.
Op zijn persconferentie'verdedigde
Carter zijn campagne voor de men
senrechten. Hij zei dat het hem juist
lijkt te streven naar een „strikte
naleving" van die rechten, zoals in
SAN MARINO (UPI) - De com
munisten in San Marino zijn er
niet in geslaagd van deze oudste
en kleinste republiek op het Ape-
nijns Schiereiland de eerste staat
met een Eurocommunistisch be
wind te maken. Zij hebben de
hoop echter niet opgegeven en
voorspellen dat de jonge kiezers
hun kant zullen kiezen als er ver
vroegde verkiezingen gehouden
zouden worden.
De twee „kapitein-regenten", die
de uitvoerende macht vertegen
woordigen in de slechts 61 vier
kante kilometer beslaande mini-
republiek op de top van een Itali
aanse berg, hadden de communis
ten op 16 december de taak toege
wezen een coalitieregering te vor
men nadat de christen-democra
ten daarin niet waren geslaagd.
De mislukking van communisten
leider Barulli's werk betekent een
tegenslagje voor het Eurocommu-
nisme, dat naar onafhankelijk
heid van Moskou streeft en dat
eerbiediging van de democrati
sche vrijheden belooft. Net als
zijn Italiaanse collega en Euro-
communistische leider Enrico
Berlinger wil Barulli een „histo
risch compromis" tot stand bren
gen met de christen-democraten.
Hij moest donderdag toegeven
daar niet in te zijn geslaagd. „Ze
wilden niet eens over een ont-
werp-regeringsprogram praten,"
zei hij. Naar zijn mening diende
de formatie-opdracht nu aan de
bondgenoten van de communis
ten, de socialisten gegeven te wor
den. Mocht de vorming van een
nieuwe regering onmogelijk blij
ken dan is de kans groot dat de
twee kapitein-regenten de verkie
zingen die oorspronkelijk in 1979
dienen plaats te vinden, zullen
vervroegen.
De republiek San Marino, in de
4de eeuw gesticht door de christe
lijke steenhouwer Marino, ligt in
het hart van de „rode gordel" van
Italië en haar inwoners delen de
politieke passies van hun tempe
ramentvolle Italiaanse buren. De
ongeveer 18.000 zielen tellende
Italiaans sprekende bevolking is
voor het merendeel rooms-katho-
liek. de wetgevende macht wordt
uitgeoefend door een Grote en
Algemene Raad, waarvan de zes
tig leden voor vijf jaar worden
gekozen.
Gedurende twaalf jaar na de
Tweede Wereldoorlog regeerden
de communisten, toen nog stali
nisten, samen met de socialisten.
In 1957 liepen zes socialistische
leden van de Grote Raad over
naar het anti-communistische
kamp en na een gespannen perio
de van 25 dagen, waarin aanhan
gers van links en rechts zich be
wapenden jnet jachtbuksen en
pistolen en een burgeroorlog
dreigde, trad de linkse regering af.
Sindsdien zitten de communisten
in de oppositie en wordt San Ma
rino door coalitiekabinetten gere
geerd, waarin de Christen-demo
craten de boventoon voeren.
1975 op de grote conferentie in Hel
sinki is afgesproken. De president
vond het bemoedigend dat er in
Polen een behoorlijke mate van
persvrijheid en vrijheid van gods
dienst bestaat.
In de morgenuren bekeek Carter,
die donderdagavond laat was gearri
veerd in Warschau, twee nationale
monumenten. Hij legde kransen bij
het monument voor de onbekende
PEKING (AFP) De Chinese
leiders willen het wetenschap
pelijk onderzoek en het onder
wijs in hun land moderniseren.
Vooral het technisch onder
zoek zal een stimulans krijgen,
terwijl bij het onderwijs de ide
ologische vorming wat minder
aandacht zal krijgen. De nieu
we koers zal op een nationale
conferentie over het onderwijs
worden gelanceerd.
Het persbureau Nieuw China publi
ceerde vrijdag een lang rapport van
de ondervoorzitter van de Academie
van wetenschappen, Fang Ji. voor
het permanente comité van de „poli
tieke raadgevende volksconferentie"
die voor het eerst sinds vele jaren
van 27 tot en met 29 december in
plenaire vergadering bijeen is ge
weest. Fang Ji betoogde dat voor
rang moet worden gegeven aan het
wetenschappelijk onderzoek en de
oprichting van nieuwe onderzoek-
PONFERRADA (AP) - Bij een
frontale botsing tussen een bus met
65 mariniers en een vrachtwagen,
even buiten het spaanse stadje Pon-
ferrada, zijn gisterochtend 23 mari
niers en de bestuurder van de
vrachtwagen om het leven geko
men. Nog eens 23 mariniers raakten
gewond, zeven van hen zijn er ern
stig aan toe. De overige mariniers
kwamen met de schrik vrij.
centra. Na de jaren van stagnatie op
dit gebied „moet vrijwe! alles wor
den gedaan", zo meende hij. Fang Ji
deelde mee. dat er een nationale
conferentie over het onderwijs zal
worden gehouden. Voorts komen er
uniforme schoolboeken voor het ge
hele land. Tenslotte zullen ook de uit
arbeiders bestaande propaganda-
eenheden worden afgeschaft, die
sinds de „culturele revolutie" bij
elke onderwijsinstelling er op toe
moeten zien of daar wel ideologisch
zuiver wordt gehandeld.
GUATAMALA (AFD) De Justitie
in Guatamala heeft arrestatiebeve
len uitgevaardigd tegen negentien
Westduitse leden van de „Rote Ar
mee Fraktion", die onlangs als toe
risten het land zouden zijn binnen
gekomen. Als zij gepakt worden zul
len ze worden vervolgd wegens het
vervalsen van officiële documenten,
zo verklaarde een politiewoordvoer
der in Guatamala.
West-Duitsland heeft de autoritei
ten in Guatamala foto's gestuurd
van 48 leden van de RAF. Deze zijn
inmiddels door het hele land ver
spreid. De nieuwe maatregel in Gua
tamala betekent een wijziging in de
houding van de autoriteiten, die
woensdag nog verklaarden dat „de
terroristen niets behoeven te vrezen
zolang zij de wetten van het land
eerbiedigen".
soldaat en het gedenkteken dat is
opgericht op de plaats van het vroe
gere Joodse getto. Mevrouw Carter
bracht gisteren, samen met Zbig
Brzezinski, een bezoek aan de Pool
se kardinaal Wiszinski. Brezezinski,
Carters adviseur voor veiligheidsza
ken, is geboren in Polen.
(Op pagina elf staat een uitvoerige
beschouwing over het buitenlands
beleid van president Carter.)
CASTEAU (Reuter, DPA) Met
ingang van volgend Jaar zomer zul
len Turkse officieren het bevel krij
gen over de zesde tactische lucht- en
landstrijdkrachten van de NAVO.
Tot dusverre voerden Amerikaanse
officieren het bevel. Dit is gisteren
bekendgemaakt door de comman
dant van de Europese NAVO-strijd-
krachten, generaal Alexander Haig.
De commando-structuur moest vol
gens Haig worden gewijzigd omdat
er op papier een geïntegreerd com
mando bestond dat in werkelijkheid
niet functioneerde. Dit is het gevolg
van de terugtrekking door Grieken
land van zijn officieren uit het geza
menlijke hoofdkwartier in het Turk
se Izmir, nadat de Turken in 1974
Cyprus binnenvielen.
Tot aan die tijd vormden Griekse en
Turkse militairen samen de zuid
oostelijke flank van de NAVO. on
der Amerikaanse leiding Haig ver
klaarde niet erg blij te zijn met de
commando-wijziging, maar er door
de omstandigheden toe gedwongen
te zijn. De Grieken hebben na 1974
verklaard tijdens een Oost-West
oorlog zich weer bij de NAVO te
zullen voegen, maar de structuur
waarbinnen dit had kunnen gebeu
ren, bestaat door de wijziging niet
meer.
Van een onzer redacteuren
Na 33 jaar keren volgende week de Hongaarse kroonjuwelen,
waartoe de met mysteries omgeven „Stefanskroon" behoort,
naar Boedapest terug. Zij zullen zaterdag worden overhandigd
door de Amerikaanse minister van buitenlandse zaken, Cyriis
Vance.
Tegen het eind van de tweede werel
doorlog, toen de troepen van het
Rode leger de stad Boedapest nader
den, stopten aanhangers van de mo
narchie de kroonjuwelen iireen olie
vat. Zij slaagden er in de omgeving
van Salzburg in Oostenrijk te berei
ken, waar zij de schatten aan de
Amerikaanse strijdkrachten over
handigden. Tot 1947 bleven de
kroonjuwelen in Neurenberg, maar
toen in dat Jaar Hongarije een com
munistisch regime kreeg, verhuisden
zij naar de Verenigde Staten. Daar
kwamen zij terecht in Fort Knox,
waar het grootste deel van de Ameri
kaanse goudvoorraad wordt
bewaard.
Symbool
De regering van de volksrepubliek
Hongarije (zoals het land sinds de
communistische machtsovername
wordt genoemd) heeft steeds grote
betekenis gehecht aan de kroonju
welen. Pogingen om ze terug te krij
gen liepen echter tot voor kort op
niets uit. John Foster Dulles, minis
ter van buitenlandse zaken in de
Eisenhower-periode van 1952 tot
1960, weigerde met de opmerking
dat het ondenkbaar was „de kroon
van het christelijke Hongarije aan
atheïstische communisten te
geven".
De als heilig beschouwde kroon is
volgens de overlevering omtrent het
jaar 1000 door paus Sylvester de
tweede op het hoofd van koning Ste
fan gedrukt, die de Hongaarse bevol
king tot het christendom had be
keerd. Negenhonderd jaar lang werd
de kroon beschouwd als het symbool
van de Hongaarse staatsmacht.
Aleen degene die de kroon droeg,
werd als legitiem heerser erkend.
Om die reden was de kroon vaak een
fel omstreden schat. Soms werd hij
geroofd, dan weer verstopt. Zo bleef
koning Jozef de tweede ongekroond
en was hij eigenlijk geen echte heer
ser over de Magyaren.
Een Beierse troonpretendent (Gise-
la, de vrouw van Stefan, was de
dochter van de Beierse hertog Hein-
rich) verloor de kroon eens, toen hij
ermee langs de Donau trachtte te
vluchten. En de weduwe van koning
Ladislaw de Vijfde wist met behulp
van een dik kussen het fel begeerde
object naar het Weense hof te smok
kelen. De vrijheidsheld Ludwig Kos
suth liet de kroon na de mislukte
opstand in het revolutiejaar 1849 bij
de grens met Turkije begraven. In
1944 brak de langste reis aan, die de
kroonjuwelen ooit in hun bestaan
zouden maken. Maar ook daar komt
een eind aan. als minister Vance de
historische voorwerpen in Boeda
pest overdraagt.
Betere relaties
De relaties tussen Hongarije en de
Verenigde Staten zijn in de afgelo
pen jaren verbeterd. De regering in
Boedapest betaalde zelfs de Hon
gaarse schulden uit de tijd van de
Eerste Wereldoorlog terug, gaf com
pensatie voor in beslag genomen
Amerikaanse bezittingen en regelde
op bevredigende wijze alle aanvra
gen voor familiehereniging. Er werd
een cultureel akkoord gesloten en in
een handelsverdrag werd aan Hon
garije de positie van meest-begun-
stigd land toegekend. Nog onlangs
werd Billy Graham in staat gesteld,
in Hongarije een evangelisatie-cam
pagne te voeren.
Dit alles waas voor president Carter
aanleiding om nadat de Hongaar
se partijleider Janos Kadar door de
paus in audiëntie was ontvangen
te besluiten dat de tijd voor een
demonstratieve geste was aangebro
ken. Protesten van Hongaarse immi
granten in de VS haalden tenslotte
niets uit.
ADVERTENTIE
STIUN AKTIK TICKN
ANITA BRYANT j
POSTGIRO 1444455
i Stichting V
door Victor Zorza
Negen miljoen arbeiders in de Sowjet-Unie hebben zojuist een loonsverhoging gehad van 18
procent en dat zonder ook maar één staking en zonder dat een woord tussen werkgevers en
werknemers is gevallen. Ze kregen het zelfs zonder er om te vragen. Hoe kan dat?
De loonsverhoging past in het vijfja
renplan, waarbij werd bepaald dat
31 miljoen werknemers meer betaald
zouden krijgen tussen 1976 en 1980.
Het zou allemaal in ordelijke stap
pen gebeuren, waarbij de meest ach
tergebleven groepen het eerst aan
bod zouden komen. Overigens
maakt natuurlijk het Kremlin uit
wat de meest achtergebleven groe
pen zijn.
Een jaar geleden ging de verhoging
naar hen die het slechtst af zijn: naar
hen die de ontberingen moeten ver-,
dragen van het barre klimaat.
In het uiterste noorden, het verre
oosten en Siberië. In die gebieden is
het uitermate moeilijk arbeiders te
krijgen. De jongste verhoging gaat
naar de industriële centra in de Oer
al, Centraal Azië en het gebied van
de Wolga. De volgende stijgingen
waarschijnlijk binnen een jaar
gaan naar de rest van het Europese
deel van de Sowjet-Unie. waar de
leef- en werkomstandigheden over
het algemeen beter zijn.
De kloof tussen hen die het meest en
hen die het minst verdienen, is niet
langer zo groot als onder Stalin. Op
een conferentie over arbeidsproble
men in de Sowjet-Unie vroegen som
mige sprekers zich zelfs af of de kloof
niet te klein was geworden. De confe
rentie werd gehouden op het George
Kennan Instituut voor Russische
studies in Washington. De deskundi
gen zijn het er over eens dat het
kleiner worden van het verschil,
komt door hoger loon voor de arbei
ders in de laagstbetaalde groepen.
De inkomens van de bedrijfsleiding
zijn jarenlang op hetzelfde peil ge
bleven.
Nieuwe klasse
De bedrijfstop maakt deel uit van de
nieuwe klasse in de Sowjet-Unie, en
heeft voordelen waarvan de gewone
arbeider slechts kan dromen. Met de
stijgingen die deze maand een feit
zijn geworden, is het gemiddelde
loon in de Sowjet-Unie 155 roebels
(ongeveer 600 gulden) per maand. De
salarissen van directeuren kunnen
drie tot vier keer zo hoog zijn. Maar
bovendien krijgen ze extra voorde
len, die veel meer inhouden dan die
de mannen en vrouwen in de fabriek
krijgen.
De „voordelen van het ambt",zijn bij
voorbeeld limousines met chauffeur,
betere huizen, buitenverblijven,
kunnen kopen in speciale winkels
waar schaarse artikelen te krijgen
zijn, die de gewone mensen niet kun
nen aanschaffen, gratis extra levens
middelen.
Niemand kan iets zinnigs zeggen
over de werkelijke waarde van dit
soort extra voordelen. De spreiding
ervan is een goed bewaard geheim.
Maar sommige waarnemers geloven
dat de groep die ervan profiteert
sinds de dood van Stalin geleidelijk
steeds kleiner is geworden.
Genoeg prikkels?
Als de inkomenskloof voortdurend
kleiner wordt, zal het salaris van de
bedrijfsdirecteuren hun dan genoeg
prikkelen om de produktiviteit in de
bedrijven te verhogen? Volgens som
mige westerse waarnemers vraagt
technologische vooruitgang waar
van de economische ontwikkeling
van de modernste staat afhangt
een bedrijfsleiding die bereid is risi
co's te nemen. De meeste mensen
gaan eerder risico's uit de weg, dan
dat ze geneigd zijn ze te lopen. Als ze
zeker duizend gulden kunnen verdie
nen, en slechts een halve kans heb
ben op 2000 gulden winst, zullen ze
eerder de eerste mogelijkheid nemen
in plaats van de laatste.
Dat geldt ook voor directeuren in de
Sowjet-Unie. Om hen ertoe te bren
gen grotere risico's te lopen, moeten
ze meer betaald krijgen. Grotere ge
lijkheid van inkomens, zeggen deze
economen, werkt ontmoedigend en
zal de toch al geringe technologi
sche groei in de Sowjet-Unie nog
verder vertragen. Aan de andere
kant: als het Kremlin het inkomens
beleid verandert en de kloof tussen
werkgevers en werknemers weer
groter laat worden, kan dat leiden
tot politieke moeilijkheden.
De arbeidersklasse in de Sowjet-
Unie heeft tot nu toe weinig belang
stelling getoond voor de dissidenten
in het land, deels omdat de levens
standaard voortdurend verbetert,
sinds de dood van Stalin. Er is nog
een lange weg te gaan, voordat het
peil van het westen bereikt zal zijn.
dat is politiek van minder belang.
Zolang de arbeiders in de Sowjet-
Unie niet naar het buitenland mo
gen reizen, kunnen ze geen vergelij
king trekken.
Er is een beginnende arbeidsonrust in de Sowjet-Unie, waar de werknemers is geleerd dat volledige
gelijkheid mogelijk en wenselijk is, Lenin zei het al en zijn portret hangt ook in deze textielfabriek.
Wat de arbeider in de Sowjet-Unie
kan zien. is het verschil tussen zijn
levensstandaard en die van zijn ba
zen, net zo goed als de werknemer in
het westen dat in zijn eigen land
kan. Maar hij is bereid het verschil
te aanvaarden als een onvermijde
lijk en noodzakelijk kenmerk van
het kapitalisme. De werknemer in
de Sowjet-Unie daarentegen, is ge
leerd dat volledige gelijkheid én mo
gelijk én wenselijk is.
Hem is verteld dat dat is waar de
8owjet-Unie naar toe werkt, zelfs als
hem daarbij een uitgebreide theore
tische uitleg is verstrekt waarom het
stichten van de Ideale staat wat tijd
zal kosten.
Rechtvaardig
De leiders in het Kremlin werken
toe naar kleinere inkomensverschil
len. omdat zij geloven in een recht
vaardiger maatschappij en die dich
terbij willen brengen Maar ook om
dat zij weten dat de arbeiders niet
zullen blijven zwijgen als er geen
zichtbare verbetering optreedt. Er is
een verspreide maar toenemende
onvrede met de werkomstandighe
den in de Sowjet-Unie. Vaak blijkt
dat uit artikelen in de officiële pers
in de 8owJet-Unle, die dan dienen
als een uitlaatklep voor de klachten
van de arbeiders.
De loonsverhogingen zijn welkom,
maar de 31 miljoen werknemers die
ze krijgen onder het huidige vijfja
renplan. vormen slechts één derde
van het totaal Veel anderen zullen
langer moeten wachten, en het is de
vraag of ze dat willen doen.
