Het theaterleven
van Evert Smit
Europese kijk
op het weer
n
Hartelijk conflict
yiv
giro 2211 werelddiakonaat
Wetenschap en techniek
Jtr
Voor Schouwburgdirecteur zakt het doek
luchtbrug van
tode Kruis
frn Bombay
UIT DE DIEPTE ROEP IK TOT U
RDAG 24 DECEMBER 1977
BINNENLAND
Trouw/Kwartet11
P Smit. de scheidende
[ur van de Amsterdamse
burg. kan het Arthur van
lel nazeggen: Het leven
insfeest. Dat geldt letter-
>r de periode, die vooraf-
m de ruim twintig jaren,
hij manager en gastheer
(eest van de kunsttempel
;t hoofdstedelijke Leidse-
:en rijke traditie van bont
rleven.
er nog iedere dag spijt van,
geen dagboek heb bijgehouden.
Sjn contacten met het kunstle-
lacteurs, de actrices, de zangers
teressen, de regisseurs, de ver-
Mc, puur Amsterdamse mede-
s voor en achter de schermen,
deftige jaren het jacquet en
ïg' en het duidelijke sociali-
proces, dat deze oude stads-
^Jburg heeft doorgemaakt."
oren Zaankanter Smit, een rus
figuur en levendige verteller in
%-kkamer met Biedermeijer
en aan het Leidseplein, zag
ongeveer een kwartmiljoen
ers de statige trappen opgaan.
ni nandmens
mariit vak moet je een avondmens
i ging iedere dag zo tegeh half
lar huis, we aten dan om vijf uur
was ik er weer Vooral de
de gezelschappen wensen dat
f»cteur er is. Een gebonden, maar
stelbaar boeiend leven, met
afwijkend ritme als dat van
mensen. En met de ervaring,
theater nog volop in de belang-
staat. Als we een week lang
anenmeer' op het programma
^n, dan zag je steevast een volle
k wwook met stukken waarin Joan
kllielts en Mary Dresselhuys speel-
!Cj n Ko van Dijk niet te vergeten.
jjn schouwburgjaren heeft het
een grote aantrekkingskracht
jen. Vroeger dacht ik, dat de
alleen maar aantrekkelijk was
^^nensen van middelbare leeftijd
^^üeren, maar er is voor dit genre
jidelijk groeiende belangstelling
zijde van jongeren, de roman-
de opera en van de pperette
aanspreken. Vaak liep ik over
zo een kwar-
por de aanvang van de voorstel
de hoorde dan het gerucht van de
■pirip zaal en de balkons en het
machtig bedrijf van de voorberei-
n achter de schermen."
oe
J£»cte
^Srste
door Jan Roelfs
toneel, Evert, die planken." zei ik
egen mezelf, „dat heeft iets ma-
maar ook iets mystieks. Hoe-
jroten hebben er niet op die plan-
jestaan. De groten en de kleinen,
bijna altijd met plankenkoorts."
ineveld en Kan
t Smit, nu 65 jaar. met het pos
van een jongeling, trekt aan z'n
™"en laat even zijn blik over de
te van het Leidseplein dwalen
aof me, ze hebben er allemaal last
-Wim Kan trad op voor alle bij de
^^wburg betrokkenen, tijdens ons
Fig bestaan. Wim Kan moest je
burijn optreden met rust laten, die
iltijd dood-zenuwachtig. Ik weet
lat Wim Sonneveld, net toen er
vorden gehaald, in paniek op mij
Evert nog niet halen, ik
nog even naar de w.c.'. Bij mijn
namen de artiesten zelden of
kalmerende middelen in, hoog-
>n cognacje voor hun optreden. Ik
<jp Wimmen op de band staan,
Idige herinneringen. Nu het doek
laatste optreden valt, ontkom
niet aan een nostalgische
Jblik op de.Gijsbrecht'.op Ko van
Paul Steenbergen. Ida Wasser-
Joris Diels en vele anderen."
lies
.verdwijnen van de „Gijsbrecht"
ik wel een verlies, het wekte bij
irs en actrices toch een zeker eer-
el te mogen meedoen in dit stuk.
u zwak stuk toegegeven, maar het
5L iets. De repetities droegen onver-
li*- Td een nerveus karakter, voor
eren was het een onderscheiding
lij voorbeeld deel te mogen uitma-
De Amsterdamse stadsschouwburg verwacht een andere heer
ken van de reien. Maar je moet er
vrede mee kunnen hebben hoewel
mij dit moeilijk valt dat de tijd
voortgaat, dat tradities geleidelijk
verdwijnen. Ook dat ik telkens na de
namiddag-douchebeurt thuis een pas
send kostuum aantrek, passend bij de
voorstelling. Mijn smoking zou ik na
jaren weer moeten passen."
Evert Smit vindt dat hij de laatste
tien jaar een schouwburgpubliek ont
vangt, waarin de rangen en standen
zijn vervaagd, mede als gevolg van
een verminderde drempelvrees.
„Kijk, ik behoor niet tot de theater
mensen, die graag uitspraken doen,
waaraan men mij later kan herinne
ren. Als je visies geeft en uitspraken
doet, moet je erbij zeggen, zó is het
vandaag de dag. Als er één wereldje
voortdurend in beweging is, dan is het
wel de theaterwereld.
Passen en meten
Smit heeft gewerkt met het Nationale
Ballet, de Nederlandse Opera-stich
ting, met het Publiekstheater. Dat be
tekent passen en meten, vele wensen
aanhoren om tot een redelijke verde
ling van de ruimte en de tijden te
komen. Hij merkt op dat de schouw
burg al jaren overbelast is, dat er
ruimtegebrek is. Vandaar dat hij een
fervent voorstander is va:, een nieuw
te bouwen Muziektheater, een opera-
4V i
69-" In een onzer verslaggevers
pN HAAG Het Nederlandse
)de Kruis gaat een luchtbrug on-
ADVERTENTIE
Rrhouden op Bombay voor de hulp-
pening van de slachtoffers van de
>rmramp. die in november het
jdoosten van India heeft ge-
e Mfen
Issen eerste kerstdag en 2 januari
len vier vliegtuigen in totaal vijf
duizend meter katoendoek en 2,7
Ujoen biscuits van Amsterdam
|ar Bombay vervoeren in het ka-
r van de volgende fase van hulp-
flening door het Indiase Rode
fuis. De zendingen die een totale
larde vertegenwoordiger van
5.000 gulden zijn mogelijk dank
de vele giften op giro 777 van het
>de Kruis in Den Haag. Er is mo-
nteel meer dan een miljoen gul-
n binnen voor de hulpverlening
de cycloon in India, die de hevig-
was sinds 1864.
!t katoen dat wordt verzonden is
stemd voor de vervaardiging van
nderkleding in India zelf. waartoe
nnekort ook nog een aantal hand-
aimschines zal worden gestuurd,
^t Indiase Rode Kruis, dat grote
ihoefte heeft aan kinderkleding,
eft de zorg gekregen voor duizen-
in kinderen, die bij de ramp hun
iders hebben verloren. Hun aantal
Ijkt groter dan aanvankelijk werd
schat, omdat veel wees geworden
nderen in eerste instantie door an-
ire families die uit het rampgebied
erden geëvacueerd. waren meege-
>men.
Stille hulp. Naam van een onderdeel van ons werelddiakonaat.
Hulp vooral aan gevangenen en hun gezinnen. Aan mensen
die opgepakt zijn om hun godsdienstige of politieke overtui
ging. Hulp aan mensen die soms al jaren zonder vorm van
proces gevangen worden gehouden, of maar een heel beperkt
leven kunnen leiden. Aan mensen die vaak op een onmense
lijke manier gemarteld worden. Zouden we deze hulp openlijk
bekend maken, dan is het er gelijk mee ge
daan. Want geen enkele staat zal erkennen
onrecht te bedrijven. En de mensen, die ge
holpen worden, krijgen het nog moeilijker.
De hulp kan bestaan uit het geven van geld voor
bijvoorbeeld juridische bijstand, kleding, medicijnen,
schoolgeld voor de kinderen, bijbels in vele talen en
boeken over godsdienstige onderwerpen. De hulp kan
ook bestaan uit een regelmatig bezoek door leden van de
kerk. En waar mogelijk wordt de overheid de vraag naar ge
rechtigheid gesteld.
Er komen mensen vrij. Ook dan is hulp vaak nodig. Want het
kan moeilijk zijn weer terug te komen in de maatschappij. Veel
gewezen gevangenen krijgen bij hun vrijlating ook niet altijd
alle burgerrechten terug.
Wij steunen kerken in Afrika, Azië, Oost-Europa en Latijns-
Amerika graag bij dit moeilijke, maar bij uitstek diakonale
werk. Ook dit jaar.
bestem daarom ook deze maand 1 van uw
netto maand-inkomen voor het
Algemeen Diakonaal Bureau van de Gereformeerde Kerken m
Nederland, Burg De Beaufortweg 18, Leusden
hij er. met een brede glimlach, eens
goed zitten.
„Ik stam uit een Zaanse familie, wilde
altijd graag met m'n handen straks
ga ik weer volop knutselen bezig
zijn. Mijn zusters speelden amateurto
neel. ik volgde een opleiding als be
roepsdanser. Ik heb tot mijn veertig
ste jaar over de hele wereld gedanst,
veel internationale tournees gemaakt,
met „Ballet Jooss". Ik was gefasci
neerd door de Berlijnse Opera, een
kunstzinnig, artistieke Mekka, voor de
laatste wereldoorlog, waar ik theater
techniek heb gestudeerd. Daar heb ik
de Roemeense danseres Alexandra
Papinou leren kennen, ze werd mijn
vrouw. Samen hebben we jarenlang
gedanst, we bezochten onder meer
vrijwel alle landen, die nu tot het
Oosteuropese blok behoren. Toen de
oorlog uitbrak, waren we erin ge
slaagd naar Zweden uit te wijken.
Zweden is ons tweede vaderland ge
worden. We traden op in een revue
achtig theater in Stockholm, maakten
tournees door het binnenland, tot aan
de Poolcirkel. Een fantastische tijd.
Vlak na de oorlog gingen we aan boord
van een voormalig troepenschip naar
de Verenigde Staten, voor een nieuwe
tournee. Bij het aan boord gaan in
Götheborg heb ik gehuild."
Evert Compaen
„Jullie hadden een artiestennaam
als echtpaar?"
„Nou en of: Alexandra en Evert Com
paen Nee. de naam Smit kon je in
het buitenland niet verkopen. Een
vriend zei me: noem je Compaen. Een
naam met een Zaanse historische ro
mantiek: Claes Compaen was een
soort zeerover. Later, terug in Neder
land, heb ik ontzaglijk moeten wen
nen aan mijn oorspronkelijke familie
naam. Dat dansen, dat ik een half
leven gedaan heb, houdt je lichame
lijk bijzonder fit. De schouwburg heeft
geen liften, je moest dagelijks trap op
trap af, hollen en draven door het
gebouw. Nou, dat heb ik tot de dag
van vandaag kunnen volhouden. Te
rug in Nederland vroeg Chris Burger,
die de leiding had van de Utrechtse
Opera, een aflopende zaak, de com
merciële leiding op mij te nemen van
het gezelschap waarmee hij wilde
doorgaan. We gingen door als „Neder
landse Reisopera", met een relatie bij
de nieuwe schouwburg in Enschede
Dat heeft twee jaar geduurd. Toen
vroegen Fons Rademakers en Guus
Hermus mij voor „Comedia", maar
vrijwel tegelijkertijd ontstond contact
met de uitgeverij van de Arbeiders
pers. Of ik daarvan verkoopdirecteur
wilde worden Van die sector had ik
echter niet in het minst verstand. Ik
heb het wel gedaan, twee jaar van
hard werken, want ik moest veel leren.
Maar de wereld van de kunst was ik
voor een groot deel kwijt."
Leidseplein
gebouw in Amsterdam-Oud-Zuid. Mis
schien maakt hij nog de opening mee.
„Amsterdam heeft daar echt behoefte
aan. Ook als men de bloeitijd van het
ballet in Nederland in ogenschouw
neemt."
Hij vindt voorts, hoe artistiek zijn
inslag ook is, dat een mens, die be
roepshalve met het toneel in al zijn
verschijningsvormen bezig is, verza
digd raakt. Daarom vindt Evert Smit
het niet erg om eruit te stappen. Voor
hem mag het doek vallen over een
schat van herinneringen.
Hoe word je nu schouwburgdirecteur?
Voor het antwoord op deze vraag gaat
„Ik hoorde dat directeur J. M. Bendien
de Amsterdamse schouwburg wegens
het bereiken van de pensioengerech
tigde leeftijd zou verlaten. Ik sollici
teerde, werd aangenomen tijdens het
bewind van burgemeester D'Ailly,
wethouder Ab de Roos was toen be
last met de kunstzaken. Het is een
baan geworden, die mij telkens weer
het gevoel gaf, een zeer bevoorrecht
mens te zijn. Merkwaardig in dit ver
band is ook, dat veel meer mensen mij
kennen dan ik hen. Hoewel vaste
schouwburgbezoekers mij niet de-
hand schudden, keer op keer. maar
dan wist ik veelal niet wie het
waren
Fascinerende jaren in een exclusieve
schouwburg, Amsterdams en natio
naal getint, met oude garde in stofjas
sen, die nog de instelling hadden, te
moeten en willen werken zo lang het
dag is.
Incidenten
Incidenten? Amsterdam had en heeft
ze rijkelijk. Laat ik er een noemen. Ko
van Dijk speelde in een stuk de rol van
een ongelooflijke schurk. Omdat ik
gewoon was ook gedurende de voor
stelling over de gangen te lopen, ont
moette ik een wit-weggetrokken
dame, bij wijze van spreken met de
haarspelden in de hand Ze wilde
de acteur te lijf, zo verbolgen was ze.
Maar ze kon de weg naar de artiesten
ingang niet zo gauw vinden. Ik heb
haar meegetroond naar de koffieka
mer en haar ter kalmering een
kopje koffie aangeboden.
„Mevrouw, bedaart u nu eens. Dit is
tóneel, dat is zijn rol. Het is overigens
wel een compliment voor de acteur,
dat u zo reageert
Evert Smit gaat nu knutselen, teke
nen en schilderen, nadat er dinsdag
namiddag aanstaande in zijn schouw
burg een défilé van hem bekende per
sonen aan hem zal voorbijtrekken.
Het laatste gespreide applaus voor
een man, die wéét heeft van het voet
licht, van het duister van de zaal, van
de mensen, die ontspannen ver
wachten.
Stellig zal hij nog eenmaal in functie
een dezer avonden over de „Bühne"
lopen en dan als man vah de dans, ln
de eerste plaats denken aan één van
de groten in zijn vak, de balletdanse
res Pavlova, ook aan Sarah Bernard
en zeker zal hij ook een gedachte
wijden aan Gré Brouwenstijn. En aan
het stuk „Danton's dood".
Het is menig maal op dat toneel Von-
deliaans uitgeroepen, dat van die „an
dere heer". Die komt, want de voor
stellingen gaan door. Maar Evert, de
Zaanse jongen van weleer, zal in zijn
woning aan het Eerste Weteringplant
soen eindelijk eens op normale tijden
aan de avondmaaltijd gaan, zal zijn
dagelijks „optreden" kunnen vergeten
en in staat zijn een theaterboek te
kunnen schrijven.
„Als ik maar zou weten, wéér ik moet
beginnen," aldus Evert Compaen
door Rob Fcppoma
„Een diepe depressie op de Atlantische Oceaan ten
westen van Ierland Zo lag, of liever hing, de wereld
erbij, even na het middaguur van 9 december jongstle-.
den. Oud nieuws dus. deze plaat, maar het is wel een*
historisch document. Het is de eerste wolkenfoto van,*
Europa's eerste volwassen weerkundige kunstmaan, dej
Meteosat.
Volwassen omdat het instru
ment de meteorologische ont
wikkelingen van uur tot uur
kan blijven volgen. Daartoe
draait hij in de bekende cirkel
vormige baan op ruim dertig
duizend kilometer hoogte die
de satelliet precies een keer in
de 24 uur om de aarde laat
draaien. Omdat de aarde ook
één keer in de 24 uur om haar
eigen as draait, blijft de kunst
maan voortdurend hetzelfde
uitzicht houden, terwijl voor
ons het instrument op een vast
punt aan de hemel geprikt
lijkt
Weersatellieten in lagere om-
loopbanen, die dus sneller om
de aarde draaien, overzien op
elk moment alleen het beperk
te gebied waarboven ze vlie
gen. Per gebied wordt bijvoor
beeld tweemaal per etmaal een
momentopname geleverd. Dat
is voor de weerkundigen aan
merkelijk beter dan niets,
maar verrassende ontwikkelin
gen op korte termijn worden zo
als regel gemist.
De foto toont intussen duide
lijk dat een „stilstaande"
kunstmaan ook zijn nadelen
heeft. Hoe Europees de hele
onderneming ook mag zijn,
Afrika staat er pontificaal op
en ons eigen werelddeel is een
soort randverschijnsel boven
in het beeld. Zo en niet anders
schrijft de hemelse mechanica
het voor: gij kunt een stil
staande satelliet alleen boven
de evenaar ophangen.
Aan de ene kant is dat minder
erg dan het lijkt. In een zone
ten noorden van de evenaar
gebeuren dingen die later een
diepgaande invloed hebben op
het weer in Europa Dat heb
ben we in ieder geval leuk in de
peiling. Maar aan de andere
kant is de tropische gezichts
hoek toch ook knap lastig. Aan
de beeldrand waar wij zelf zit
ten. treedt namelijk een steeds
ernstiger vertekening op. Er
wordt meer ldngs het aardop
pervlak gekeken dan er óp
Pool
Vlak bij de rand wordt dat zo
ernstig dat de beeldgegevens
niet meer bruikbaar zijn. In de
praktijk komt dat er op neer
dat Nederland nog binnen het
werkbare gebied van Meteosat
valt. maar bijvoorbeeld Schot
land er buiten. Ontwikkelin
gen van het weer die ons uit
het noorden benaderen, zijn
dus niet te volgen. Daarvoor
zullen we het moeten blijven
doen met de tweemaal-per-dag
foto's van weersatellieten in
een lage baan over de Noord
en Zuidpool.
Toch is het duidelijk dat we
met de nieuwe satelliet aan
overzicht winnen Dat zal ze
ker het geval zijn wanneer het
internationale netwerk van
vijf stuks helemaal is opge
bouwd. waarvan Meteosat deel
uitmaakt De wereld wordt
dan continu van alle kanten
bekeken, waardoor de grote sa
menhangen systematisch kun
nen worden bestudeerd. Want
we snappen van het weer nog
steeds veel te weinig om bij
voorbeeld zinvolle antwoorden
te kunnen geven op concrete
vragen over de ontwikkeling
van het klimaat.
We moeten nog even napraten over het conflict dat
deze week losbrak tussen de Utrechtse hartspecialist
prof. dr F. L. Meijler en de Nederlandse Hartstichting.
Dat conflict was, geloof ik, noodzakelijk, zij het dat de
manier waarop het verliep dat iets minder was. Achter
de wat verhitte geluiden gaat een principiële vraag
schuil die rustiger aandacht verdient.
Men herinnert zich de kwestie.
De Hartstichting houdt ons
sinds jaar en dag voor dat we
beter wat minder kunnen eten,
en wat minder vet en wat min
der zout. dat we ons toch eens
wat meer móeten bewegen en
nu eindelijk van die sigaretten
afblijven. Die gedragingen zijn
allemaal „hartstikke goed" en
hun tegendelen dus „hartstik
ke slecht'. De tekstschrijver
overigens die in dit verband op
het meer dan suggestieve
woord hartstikke kwam. ver
dient een professionele lauwer
krans.
Deze goedlopende campagne
werd door Meijler wat ruw on
derbroken met de constatering
dat keizer Hartstikke minder
kleren aanhad dan zijn indrin
gende tekstschrijvers wel wil
den doen geloven. Dat mensen
die hun gedrag ombuigen in de
hartstikke goede richting,
daarmee hun kans op hart- en
vaatziekten verkleinen, zei hij,
is nergens wetenschappelijk
bewezen. Het berust op aan
wijzingen en ongestaafde theo
rieën. Daarom vond hij de ad
viezen, voor zover die „de le
vensvreugde van mensen ver
gaand beïnvloeden" voorals
nog voorbarig.
Hard
Dat kwam hard aan en de
Hartstichting sloeg dan ook
hard terug. „Een ongemoti
veerde aanslag op de geloof
waardigheid van de gezond
heidsvoorlichting," sprak men.
In de ODwinding werd Meijler
een standpunt in de mond ge
legd dat een karikatuur was.
Hij zou het niet zinvol en on
mogelijk hebben genoemd,
door veranderde voeding hart
en vaatziekten te voorkomen.
Als dét bewezen was, zouden
we de boel Inderdaad wel kun
nen inpakken. Maar het pro
bleem dat Meijler aanmeldde,
was juist dat er niets bewezen
was.
In die onzekerheid zit de kern
van het probleem De Hart
stichting heeft het beste met
ons voor en meent op redelijke
gronden dat ze ons daartoe
goede raad kan geven. Zij weet
dat het gedrag van mensen
zich maar zeer moeizaam laat
beïnvloeden, en gaat er dus zo
doeltreffend mogelijk tegen
aan Twijfels aan het eigen
standpunt passen niet in die
strategie en verdwijnen dus al
gauw naar de achtergrond.
Maar zolang er nog een reële
wetenschappelijke discussie
loopt, levert dat een vertekend
beeld op. En een vertekend
beeld is minder dan waarop
een mondig publiek recht
heeft. Onzekerheden bestaan
en we zullen er dus mee moe
ten leven. We moeten zo ver
standig mogelijke beslissingen
nemen ln situaties waarin nog
niet alle gegevens op tafel lig
gen. Wat hart en bloedvaten
betreft is het „hartstikke
goed"-lijstje van de Hartstich
ting dan overigens een redelij
ke leidraad Maar het zou ver
standig zijn als de stichting
wat minder aangebrand deed.
hoewel tolstrekt niet bewezen
is dat stress de conditie van
hart en bloedvaten onder
mijnt.
