Rob Bognar: „leder
mens loopt rond met
zijn eigen drama"
Fong Leng, vrouwelijk
en soms draagbaar
UW PROBLEEM OOK HET ONZE
VARIA
'Het is maar het topje van de ijsberg dat ik heb laten zien'
door Annemarie Liicker
NDAG 12 DECEMBER 1977
Trouw/Kwartet
nge)EN HELDER Het is een
jannende week geweest maar
i de toneelcritici hun recen-
es hebben geschreven en die
genlijk allemaal vol waarde-
ng zijn weet de Helderse
lantsoenarbeider Rob Bognar
1) dat zijn debuut als toneel-
drijver is geslaagd.
oorlopig is zijn „Spoorloos" in het
ottheater aan de Haagse Oranje-
uitensingel te zien. In februari gaat
e Haagse Comedle, die het opvoert,
■mee naar „de Brakke Grond" in
msterdam en daarna komt Utrecht
lan de beurt. De afgelopen maanden
eeft Rob een diep stilzwijgen be-
d over de inhoud en de motie-
in die hem dreven dit toneelstuk te
jven. „De mensen moeten het
•If ervaren. Het is een soort herbele-
van situaties en gebeurtenissen
tee elk mens krijgt te maken,"
Rob, als ik kort na de première
t hem praat in zijn huis in de
ilderse stationswijk.
let gaat in het ruim anderhalf uur
lurende toneelstuk om vier mensen
lie elkaar niet goed begrijpen, langs
ilkaar heenleven, verstoppertje voor
ilkaar spelen, kortom ieder op eigen
nanier een beetje spoorloos zijn. Het
ijn mensen die iedereen dagelijks
>p straat tegen kan komen hoewel ze
de omstandigheden, waarin ze
irzeild zijn geraakt (twee ervan le-
in in een woonwagenkamp, de twee
,t (anderen zijn daar al liftend terecht
gekomen) niet helemaal volgens het
geijkte patroon handelen en daar
door al gauw een etiket opgeplakt;
krijgen.
'e,
door Fred Lammers
En dat is een van de zaken die Rob
Bognar bij de kop heeft genomen.
_,Wij etiketteren tegenwoordig
steeds sneller. De reden begrijp ik
wel: in deze tijd vol onzekerheid heb
ben we behoefte aan ten minste eni
ge zekerheden en door mensen van
een etiket te voorzien denken we te
weten waar we met hen aan toe zijn.
wij gaan mensen normaal of abnor
maal noemen. Die grens wordt ech
ter veel te snel getrokken. We vinden
iets abnormaal als het afwijkt van de
ons bekende normen, terwijl abnor
maal in wezen is wat de persoonlijk
heid in dé weg staat."
Dat maar weinigen aan die etiket-
tenrage ontkomen heeft Rob in
.Spoorloos" duidelijk willen ma
ken." Ik laat mensen lachen op mo
menten waarop je razend veel socia
le intelligentie moet hebben om niet
ht te moeten lachen. In feite is dat diep
tragisch en moeten we ons met el
kaar gaan zitten schamen hoe wreed
we als mens voor een medemens
kunnen zijn, dat we lachen om din
gen bij de ander die mogelijk wat
vreemd aandoen, maar waarachter
een grote tragiek blijkt te zitten.
Ieder mens loopt rond met zijn eigen
drama. Daarvan ben ik heilig over
tuigd. Dat is een heel belangrijke
lactor in de manier waarop een mens
rich opstelt ten opzichte van de
ander."
Intiemer
Even later zegt Rob: „Ik geloof niet
zo erg in kwade en echt onaardige
mensen. Ik geloof in mensen - men
sen. Als iemand iets lelijks doet heb
ik de neiging te denken dat dit een
soort intiemere communicatie is en
dat de betrokkene op die manier van
zijn behoefte aan communicatie
blijk geeft. Een vloek hoeft niet per
definitie een vloek te zijn. Het kan
zelfs een liefdesverklaring beteke
nen, het kan worden gedaan om al
thans iets te zeggen. In ieder mens
zit het streven naar communicatie
en dat is in feite een streven naar
geluk. Het gaat in het leven om uni
verseel menselijke dingen. Die gel
den voor iedereen voor een boer en
een zigeuner, en ook voor een profes
sor in de filosofie."
Als we over dat onderwerp aan de
praat raken zegt Rob als ik vraag
wat het woord geluk voor hem in
houdt: „Voor mij is dat: echt samen
leven. Je kunt er echter van alles
onder verstaan. Sommige mensen
zoeken hun geluk in het verzamelen
Rob Bognar Ik houd van mensen mensen
van zoveel mogelijk toestanden.
Maar volgens mij word je niet geluk
kig van een nieuwe ijskast, wel als je
gezellig met je vrouw een kopje kof
fie zit te drinken of wanneer een van
je kinderen op je af komt rennen en
je om je nek vliegt. De sociale relatie
onder elkaar is erg belangrijk. Daar
aan zou men op onze scholen veel
meer aandacht moeten geven. Ze
vinden het helaas veel belangrijker
dat de kinderen sommetjes leren
maken inplaats van ze bij te brengen
hoe je als mens met elkaar om moet
gaan. Dat is minstens zo belangrijk
als sommen maken, ik geloof zelfs
belangrijker omdat het inherent is
aan het mens-zijn want tengevolge
van het ontbreken daarvan ontstaat
het grote probleem van deze tijd: de
eenzaamheid."
Camouflagemiddel
De meest onsympathieke figuur kan
volgens Rob best aardig blijken te
zijn als je je wilt verdiepen in zo
iemand. Aan die wil schort het mees
tal. „We nemen veel te weinig tijd
voor elkaar. Iemand echt ontmoeten
is wel iets anders dan elkaar een
hand geven, je aan elkaar voorstel
len. Maar in de meeste gevallen blijft
het daarbij. De taal die we hanteren
wordt ook dikwijls gebruikt als ca
mouflagemiddel om wezenlijke ge
voelens te verbergen. We maken de
meest afschuwelijke gemeenplaat
sen. Wat wij mensen tegen elkaar
zeggen zijn vaak volkomen lege, hol
le woorden en zelf hebben we dat
soms niet eens meer in de gaten. We
zeggen bijna nooit wat we denken.
We zijn bang elkaar in ons innerlijk
te laten kijken. Het is de angst dat
de ander je pakt. Als we naar elkaar
kijken is dat, zoals Sartre zegt, met
een blik van haat. Al is hij door dat
te constateren wel onvolledig ge
weest. Er is gelukkig ook een blik
van liefde. Elk mens wil diep in zijn
hart met de ander overweg kunnen.
Dat kan niet omdat je op het afweer
mechanisme van de ander stuit en
dan krijg je weer die behoefte om te
etiketteren, die leidt tot dogma's en
verstarring waardoor de mens intel
lectueel geneigd is anderen uit te
sluiten en daardoor ongelukkig te
maken."
Ontreddering
Het zijn allemaal zaken die ook in
„Spoorloos" zitten als je ze er weet
uit te halen. „Ik wil de mensen tref
fen in hun hart, ik wil ze laten na
denken en liefst zo fors mogelijk."
(foto: Dick van Loon)
Daarom heeft „Spoorloos" geen
happy end. Het stuk eindigt in de
grootste ontreddering. „Veel men
sen zullen onvoldaan zijn over het
einde. Wat ik heb gedaan is ze pro
blemen aanreiken die ze zelf moeten
oplossen. Ik wil ze laten zien dat er
veel problemen zijn, ook vlak naast
de deur," vindt Rob.
Het is een stuk met diepe inhoud
geworden. De schrijver heeft het
niet anders gewild. De kracht van
een individu is dat hij impulsen kan
geven. Wat er met die impulsen ge
beurt weet je niet. Een impuls roept
reacties op, kan zich verder ontwik
kelen. Zo is die provobeweging ook
een impuls geweest. Roel van Duijn
met zijn idee van op iedere auto een
tuintje werd uitgelachen maar te
genwoordig heeft iedereen het over
het belang van het groen. Daarmee
wil ik maar zeggen dat Je als indivi
du niet dadenloos ten onder hoeft te
gaan, misschien wel naamloos, maar
dat is niet zo erg. Ik heb ook impul
sen uitgezonden. Ik weet dat je
zoiets niet moet overschatten, maar
ik ben nu eenmaal een idealist. Al
bereik ik er maar één mens mee dan
heeft het stuk al aan zijn doel beant
woord." Rob schrijft met in zijn ach
terhoofd het verlangen naar een we
reld zoals die zou moeten zijn. die er
nooit zal komen, maar waar we toch
naar moeten streven.
Tangen
„Ik hoop dat de mensen die ..'Spoor
loos" hebben gezien als ze naar huis
gaan denken: hij heeft toch een
beetje gelijk, het is toch wel iets dat
ook me zelf aangaat. Ik zal vandaag
en morgen maar eens proberen het
een beetje anders te doen. Dat ver
zandt toch, dat weet ik. maar als ze
maar één avond anders doen. Een
heleboel mensen hebben er totaal
geen weet van tussen welke tangen
mensen terecht kunnen komen. Ze
lezen er wel eens iets over in de
krant en dan zeggen ze tegen elkaar:
„Heb je dat gelezen, dat is toch wel
verschrikkelijk he?" en ze voegen er
in één adem aan toe: „Mien geef de
thee eens aan."
„Ik hoop te bereiken dat er eens wat
minder snel naar de thee en de kof
fie wordt gegrepen, want het zijn
zaken die iedereen kunnen overko
men. Ieder mens balanceert op een
touw boven een afgrond, die je
waanzin zou kunnen noemen, vaak
zonder het te beseffen. De ene mens
kan beter koorddansen dan de ande
re. Onze medemensen zijn eerder
geneigd je een zetje te geven dan je
een paraplu aan te reiken." Het zijn
gedachten die bijzonder passen in
deze tijd van het jaar nu de traditio
nele golf van liefdadigheid en mede
menselijk begrip weer losbreekt.
Rob moet er om lachen als ik dat
constateer. „Wij hebben er niet op
aangestuurd maar we hebben er in
„Spoorloos" wel op aangesloten. Te
gen Kerstmis hebben velen ineens
oog voor degenen die van het koord
zijn gevallen. Het je met elkaar be
zig houden duurt echter voor de
meesten nooit langer dan twee we
ken. Dat betekent een vrijbriefje
voor de rest van het jaar het niet te
doen." Rob is de afgelopen twee
maanden door zijn baas vrijgesteld
om zich helemaal te kunnen bemoei
en met de voorbereidingen van de
opvoering van „Spoorloos'. De
Haagse Comedie heeft zijn salaris
tijdelijk overgenomen. Nu werkt
Rob weer in de gemeentelijke plant
soenen als tuinman-motormaaier.
„Het is wel weer even aanpassen.
Als plantsoenarbeider sta je hele
maal onderaan. Niet dat me dat iets
kan schelen, maar dat ik autoritair
word behandeld vind ik minder
leuk. Daarvan was bij de Haagse
Comedie geen sprake. Dat is een
groot team dat samenwerkt naar
een doel. De typiste is daarbij even
belangrijk als de acteur."
Gewone mensen
Rob gaat door met schrijven, zoals
hij dat al sinds zijn middelbare
schooljaren in Arnhem doet. Een
jaar of vijf geleden begon hij korte
verhalen in „De Gids" te publiceren
en een idealistische uitgever heeft in
1973 twee van zijn korte verhalen
uitgegeven. Rob werkt momenteel
aan een nieuw toneelstuk. Het gaat
ook weer over gewone mensen, de
mensen die tot Rob's leefwereld be
horen. „Daarover ben ik nog lang
niet uitgeschreven. Het is maar het
topje van de ijsberg dat ik heb laten
zien. Het is duidelijk dat er heel wat
meer achter zit. Je hebt het materi
aal maar op te rapen als je in het
leven vragen blijft stellen. Je moet
steeds „ja, maar" blijven zeggen."
Veel van dat materiaal vindt Rob
tijdens zijn werk in gesprekken met
collega's, ervaringen die hij als
plantsoenarbeider opdoet. „Toch er
ger ik me er vreselijk aan dat som
mige mensen zo'n nadruk leggen op
het facet dat ik in de plantsoenen
werk. Ze doen alsof het een wereld
wonder is dat zo iemand toneelstuk
ken schrijft. Het is bijna alsof je
daarmee iets verkeerds doet. Ze be
naderen een plantsoenarbeider als
een kind. gaan als ze je de weg
vragen ineens heel naief praten. Je
ziet ze denken: je zult daar wel niet
zo maar zitten. Nou ik werk liever in
de frisse lucht dan op een duf kan
toor of in een fabriek achter een
lopende band. Doe ik daar iets ver
keerds aan?"
Het lukt de mooie Fong Leng,
ontwerpster van exotische
Fellini-achtige gewaden, iedere
keer om haar jaarlijkse show in
een spectaculaire omgeving te
houden zoals het Van Gogh
museum, de Sonesta koepelkerk
en het Tropenmuseum. Dezer
dagen was het niet minder dan
theater Carré, een gebouw waar
tweeduizend mensen in kunnen.
Een pierement voor de deur, rode
ballonnen, een toneel met een
indrukwekkende trap naar de
piste, een gordijn van zilveren
slierten en levensgrote palmen
vormden het decor. Een andere
attractie was de aanwezigheid
van Sylvia Kristel die een half uur
na het begin van de show met
haar gevolg arriveerde. Een groot
deel van deze collectie is
draagbare confectie, duidelijk
eenvoudiger van lijn en
materiaal, maar wel altijd
voorzien van geplisseerde stroken
en volants, zoals bij de kostbare
couture. Pastelkleurige chiffon
jurken, opgebouwd uit meters
brede stroken worden gedragen
met effen of gestreepte
geplisseerde onderrokken.
Witte topjes met
vleermuismouwen, klokkende of
geplisseerde schootjes, hebben
beeldige pastel chintz inzetten.
Erg leuk is een serie gewatteerde
jassen met capuchon, korte
broeken, jasjes, blouses en
overalls (Michelin mannetjes),
van zwarte stof bedrukt met
voetballers en golf spelers.
Bijzonder ingenieus verwerkt zijn
streepjassen waar, door de stof
schuin te nemen en grof te
smocken op rug en
schouderpartij, de meest
prachtige patronen en lijnen
ontstaan. Gewatteerde frontjes,
om de schouders geslagen en
kruislings op de rug geknoopt
zoals bij babies, gaan soms over
wijde jurken.
Natuurlijk ontbreken de bekende
praaljassen niet, met satijn, goud
en zilverkleurige leren
applicaties, kant. lurex
borduursels en gewatteerde
doorgestikte fluweel, maar deze
collectie van Fong Leng wordt
voor een groot deel beheerst door
een nieuw beeld dat ze
„sexchangeable" noemt: zwarte
of witte leren pakken, vesten en
hemden die door mannen en
vrouwen gedragen worden.
Links Barbarella, een zwarte nappa jas met een verhoogde
taille, bloezende mouwen met rits, gedragen op een
nauwsluitende broek. Over dit geheel zit een tentvormige
mantel van gemattelasseerde zijde. De mouw is gedeeltelijk
uitritsbaar. De grote klokvormige kraag heeft zilver
borduursels. De man draagt een voorbeeld van de
s'exchangeable modellen; een zwart nappa pak.
VRAGEN uit»lult*nd in envelop sturen neer postbus S07. Voorburg
Per vreeg een gulden In postzegels, het liefst In weerden ven SS en
45 ets. bijvoegen, en beellet niet een de buitenkant opplakken
Geheimhouding verzekerd. Briefkaarten worden terzijde gelegd
Mededeling: Een flinke griep ont
nam mij geruime tijd elke mogelijk
heid me verstaanbaar te maken.
Mijn man en ik besloten, om revali
datie te bevorderen alle problemen
een poosje te laten rusten en verble
ven een weekje in het huis. „waar
mijnheer zich thuis en mevrouw zich
uit voelt." Het is heel merkwaardig
dan allerlei mensen te ontmoeten,
met wie wij in briefwisseling zijn
geweest, o.m. esn mevrouw, die alle
problemenrubrieken bewaart en
haar kennissen er soms mee van
dienst is. Heel verstandig!
VRAAG: Mijn zoontje moet naar de
grote school en wij zijn in de zeldza
me situatie, dat we de keus hebben
tussen drie scholen. Maar welke? Ik
voel me als een ezel tussen drie
hooibergen. Kunt u me een advies
geven?
ANTWOORD: Dat is alleen moge-
ijk. als wij u heel goed kennen en
bever dan nóg niet. U gebruikt een
verkeerd beeld: U weet heel goed.
dat u die ezel niet bent, maar een1
vader, die verantwoordelijk is voor
de opvoeding van dat kleine kerel
tje, en hoe belangrijk die eerste ja
ren thuis en op school zijn, kunnen
we alleen met extra nadruk zeggen.
Het advies, dat wij u slechts geven is
dit: Stap eens naar alle drie de scho
len toe, maak kennis met het hoofd
en met de mensen die in de eerste
klas les geven.
Schiet, bij het uitgaan van de kerk,
eens een vader of een moeder van
een paar kleine kinderen aan en
vraag eens, hoe zij het vinden in die
nieuwe wijk en welke ondervindin
gen zij met de scholen hebben. Die
drie scholen zullen dan voor u iets
anders worden dan gelijkvormige
kinderpakhuizen en ik hoop, dat het
dan duidelijker voor u zal zijn, waar
uw zoontje gebracht moet worden
(bekort).
VRAAG: Kunt u mij helpen aan een
telpatroon van het Nederlands wa
pen? (kruissteek).
ANTWOORD: Wij hebben wel de
beschikking over het Nederlandse
wapen in de allereenvoudigste
vorm. maar als u het volledige wa
pen. met dragers, wapenspreuk,
kroon enz. zou willen maken, verwij
zen wij u naar de Stichting Goed
Handwerk, Depot Hanenburglaan
339, Den Haag, tel. 070-644564.
VRAAG: Onze Stephanotis heeft
twee vruchtjes. Zou ik er zaad uit
kunnen krijgen?
ANTWOORD: Na een warme zomer
of een uitzonderlijk warme week,
gebeurt het wel dat deze planten
vrucht dragen. Nu was de zomer dit
jaar helemaal niet zo gunstig, zodat
wij veronderstellen, dat uw plant
een heel goede verzorging geniet en
misschien wel in een kasje staat.
Laat die vrucht heel rustig zitten.
Na 1 of l'/j jaar ziet u de kleur van
groen-geel worden het valt niet mee,
zolang zuinig op de plant te zijn). Als
de vrucht rijp is, kan men tot pluk
ken overgaan. Even laten narijpen
en dan mag u haar openen en de
zaden er uithalen. Als het zover is,
geeft u mij een seintje en u ontvangt
dan nieuwe instructies. Tenzij u iets
inhaalt, dat kennelijk was vergeten:
Ik heb uw postzegels nu eenmaal
nodig voor de onkosten van porto en
fotocopy!
VRAAG: Mijn zoon wil zich gaan
toeleggen op modelbouw stoomma
chines. Bestaat daar een club voor?
ANTWOORD: Stoomgroep West
van NVM, (Ned. Ver. Modelbouw),
Cartesiusstraat 239, Den Haag. Tel.
070-646330 (na 19 uur).
VRAAG: Ik hoorde iets heel wonder
lijks: Dat er een sekte leeft in India,
waar de leraren hun geloofsgenoten
aansporen hun eigen urine te drin
ken. Kan dat nu eigenlijk wel?
ANTWOORD: Afgezien van het feit,
dat zoiets niet aanlokkelijk is, kan
ik me niet voorstellen, dat het heel
erg gezond is: Als men een gezond
menselijk lichaam beschouwt als
een prachtig samengestelde minifa-
'waarbij acryl uitkomst bood, ook
wat wassen betreft, want dat moet
vaker gebeuren. Synthetische stof
fen worden sneller vuil (trekken stof
sneller tot zich en dat komt dan in
elk geval niet in uw ademhalingswe
gen terecht). En wat dat ei betreft:
als u er last van heeft, eet u iets
anders. Bij ernstige allergie wordt
na een uitgebreid onderzoek een
lijst gegeven van de zaken die men
beslist moet vermijden. Uw arts zal
u heus wel zeggen, of hij dat wense
lijk acht.
briek, waarbij wat goed en nuttig is,
opgenomen wordt, terwijl de afval
stoffen verwijderd worden, moet al
les wat daarvan afwijkt, als schade
lijke inbreuk beschouwd worden.
Als uw huisarts een andere mening
heeft, wil ik die graag eens van u
horen, maar tot zolang moet u dat
experiment uit India maar wat uit
stellen. Een verstandig mens gaat
toch ook niet slapen op een bed van
scherpe spijkerpunten?
VRAAG. Mijn zoontje heeft allergie.
Nu hoorde ik dat je dan geen wol
mag dragen en eieren eten. Is dat
waar?
ANTWOORD: Allergie kan ontzet
tend veel oorzaken hebben. Het lijkt
mij het beste, dat u dat aan uw
huisarts vraagt. Misschien zegt hij
wel: u zou misschien zelf kunnen
vaststellen, wat de oorzaak van de
allergie is. Als u gaat niezen of op
een andere manier merkt dat het
dragen van wol u irriteert, lèèt u dat
natuurlijk. Gevallen zijn bekend,
VRAAG: Mijn eerste huwelijk werd
tien Jaar geleden beëindigd Na die
tijd ben ik weer getrouwd en ik ben
heel erg blij met een zorgzame man
en lieve kindertjes. Nu ontving ik
een brief, waarin mijn eerste man,,
die bij de scheiding verklaarde geen
belangstelling te hebben voor wat
hij had achtergelaten, ineens in ver
band met een tweede huwelijk ver
schillende zaken opeist. Het is ver
drietig en ik weet niet goed hoe ik
hierop moet reageren.
ANTWOORD: U moet beginnen, de
scheidingsakte nog eens door te ne
men, en zo mogelijk met uw tegen
woordige man eens gaan praten met
de advocaat die uw scheiding regel
de. Als u een schriftelijke bevesti
ging van de verklaring van tien jaar
geleden zou kunnen overleggen, zou
dat de zaak kunnen bespoedigen.
VRAAG: Deze zomer bewonderde ik
in het kasteel Genhoes de ontroe
rend mooie collectie van William
Halewijn. Tot mijn schrik hoorde ik
dat deze unieke collectie naar Ame
rika of een van de verre Oosterse
landen verkocht zal worden. Doet
onze regering daar nu helemaal
niets aan?
ANTWOORD: Het kasteel Oenhoes
(Oud Valkenburg) is wel heel mooi.
maar niet te gebruiken in de tegen
woordige staat: Vocht, slechte venti
latie, dito verwarming, geen goed
licht voor het atelier. De schilder
Halewijn heeft stad en land afge
sjouwd voor subsidie, maar het lukt
absoluut niet. Hij wil terug naar
Bali, waar hij is geboren, maar kan
de collectie niet zomaar achterlaten.
Er is een heel goed bod van een
museum in Los Angeles waar een
ideale ruimte voor de expositie van
de hele collectie aanwezig is. Het
jarenlange vechten voor beter on
derdak heeft helaas een negatief re
sultaat gehad. Er werd kennelijk
uitgegaan van de gedachte. Hij
blijft heus wel hier en zal zelf wel
voor z'n spullen zorgen. Op een ge
geven ogenblik kan dat niet meer.
Ook in ons blad werd meermalen
over deze zaak geschreven.
VRAAG: Ik ben weduwnaar, boven
de 65 en krijg dus AOW voor alleen
staanden. Ik zou willen trouwen met
een vrouw, die ongehuwd, boven de
65 is en evenveel uitkering als ik
ontvang. De uitkering voor gehuw
den is echter aanmerkelijk minder.
Is het waar dat er een bepaalde
regeling voor dergelijke gevallen
bestaat?
ANTWOORD: Als beiden reeds
AOW ontvangen, zullen zij. als echt
paar twee keer de enkele uitkering
ontvangen. Is een van de aanstaan
de echtelieden nog niet 65, dan
wordt de gewone uitkering voor ge
huwden verstrekt. Neem dus het ze
kere voor het onzekere en wacht nog
even met trouwen. Het scheelt een
kleine 500 gulden per maand en dat
is een hele boel op het bedrag.
VRAAG: Waarmee kan ik de zo dure
amandelen vervangen bij het ma
ken van spijs in de kerstkrans?
ANTWOORD: Ik woonde lang op
een plaats, waar niet zo heel veel
bijzonders te vinden was. Wij bak
ten en kookten dan met allerlei sur
rogaten en maakten elkaar wijs, dat
het precies dit of dat was. De echtge
noten gaven dan meestal te kennen,
dat het dit of dat precies niet was,
o.a. toen we voor een kerstkrans in
plaats van amandelen witte bonen
(een paar keer gemalen) met aman
delessence gebruikten. Zo heel veel
voordeliger wordt het toch niet met
de suiker en de eieren.
