Australische premier speelde op zeker maar bleek toch een gokker i Karamanlis kan de oppositie niet meer negeren Fraser: sterk, maar verlegen Whitlam: raspoliticus Don Chipp: derde weg 'Minderheidsregering' aan de macht in Griekenland I! iTERDAG 10 DECEMBER 1977 BUITENLAND Trouw/Kwartet 19 John Malcolm Eraser, premier van Austra lië heeft de naam koel, voorzichtig en weinig inspirerend te zijn. Hij kwam op 25- jarige leeftijd in het parlement en volgens medewerkers had hij toen al slechts één doel voor ogen: hij zou premier worden. Twintig jaar later, in 1975, was het zover. Aan het hoofd van een coalitie van de Liberale Partij en de Plattelandspartij t bracht hij de Labour-partij een grote ne derlaag toe. Australië kreeg in hem een sterke leider aan het hoofd van een zeer gediscplineerde regering, maar het land kreeg niet de oplossing voor de problemen, waarvoor hij gekozen was. Zijn gang naar Canberra zal deze keer dan ook een stuk moeilijker zijn dan twee jaar geleden, als hij daar al aankomt. Fraser komt met zijn imponerende gestal te, hij is ruim 1 meter 90 lang, wat houterig en verlegen over. Maar achter deze facade gaat een koppige, vastberaden en taaie man schuil, die fel gekant is tegen alles wat naar socialisme riekt. De vakbonden zien in hem de vriend van het kapitaal en de groot-industrie. Fraser werd op 21 mei 1930 geboren in een welgesteld gezin van oude adellijke af komst. Hij bezocht bij zijn status passende exclusieve kostscholen en behaalde een graad in de filosofie en politieke en econo mische wetenschappen in Oxford. Fraser leerde het politieke vak van sir Robert Menzies, de oud-premier die bijna twintig jaar lang onaantastbaar regeringsleider en leider van de mede door hem opgerichte Liberale Partij is geweest. Hij werd in 1972 minister van defensie in de regering van Harold Hunt. Deze post raakte hij later kwijt in een conflict over de rol van Austra lië in de Vietnamese oorlog. Fraser was een groot voorstander van de Amerikaanse oorlogvoering in Indo-China. Edward Gough Whitlam, leider van de Australische Labourpartij, is het tegen deel van zijn aartsrivaal Fraser. Hij staat bekend als ras-policicus, die briljante rede voeringen weet weg te geven en eigenlijk in een verkiezingscampagne pas goed tot zijn recht komt. Hij heeft deze week zijn elfde campagne als leider van Labour afge sloten en volgens medewerkers werd hij na elke opiniepeiling opgewekter. Whitlam ziet er met zijn martiale kop en zijn indru kwekkende gestalte (hij is zo mogelijk nog groter dan Fraser) zeer zelfverzekerd uit. Hij schijnt Fraser tot in het diepst van zijn ziel te haten (kenners in Australië zeggen dat dat wederzijds is), en dat vooral vanwe ge de poets die Fraser hem in 1975 gebak ken heeft. Hij heeft zich tijdens de jongste, campagne wat moeten intomen, omdat La bour als gematigde verantwoordelijke par tij uit de bus moest komen, die in staat geacht moet worden de Australische pro blemen de baas te kunnen. De 61-jarige Whitlam werd in 1967 leider van zijn partij, na vaak harde confrontaties met oudere partijgenoten die het met zijn flamboyante stijl niet eens waren. Hij komt uit een welgestelde middenklasse familie en heeft dure particuliere scholen gezocht. Daarna studeerde hij rechten en was ook als jurist werkzaam. Zijn vtouw, een vroegere zwemkampioene. is de doch ter van een rechter en zij is bijna even lang als hijzelf. Labour heeft op het punt gestaan Whitlam als leider naar huis te sturen na de neder laag in 1975. Ook tijdens de twee jaar oppositie is er veel kritiek geweest vanuit zijn eigen partij. Maar nu na de verkie zingscampagne is hij weer de onbetwiste leider. Whitlam komt pas goed op dreef als hij ergens voor moet vechten. Doland Leslie Chipp. leider van dc Austra lische Democratische Partij, kondigde op 21 inoart van dit jaar in het Huis van iÜgevaardigdcri aan dat hij zich terugtrok uit de regerende Liberale Partij. Hij had genoeg van het autoritaire optreden van zijn premier, van het gekonkel in het par lement en zei zich te zullen gaan inzetten voor een derde belangrijke politieke partij in Australië. De meeste politici van de oude stempel namen hem niet serieus en meenden dat hij zijn 17-jarige politieke carrière verder wel kon opgeven. Boze tongen beweren dat Chipp tot zijn stap kwam omdat hij geen minister was geworden in de regering van Fraser. In Australië hebben meer mensen geprobeerd de tweedeling in de politiek te doorbreken, maar hun partijen leden im mer schipbreuk. Chipp en zijn partij presenteren zich als een alternatief in de Australische polarisa tie. Hij houdt de kiezers voor dat ze niet hoeven te kiezen tussen Frasers partij. ..die aan de leiband loopt van het groot kapitaal en Labour die verkocht is aan de vakbonden." Hij biedt de kiezers iets nieuws en zal best een groot aantal stem men vergaren, niet omdat de Australiërs weglopen met zijn nogal vage program, maar omdat er velen zijn die genoeg heb ben van het gekrakeel van de grote par tijen. Dat wil niet zeggen dat de democraten ook zetels in het Huis behalen, maar wel kun nen zij Labour in een aantal districten aan een overwinning helpen. Chipp gokt zelf op een redelijke positie in de Senaat zodat zijn partij hier op de wip komt te zitten. De 54-jarige Chipp groeide op in een arbei dersgezin en wist door zelfstudie een graad aan een universiteit te halen. Hij is in liberale kabinetten minister geweest van marine, van douanezaken en toerisme. elfs in het goklustige Austra- schrijft een zittende rege- ïepng. met een comfortabele neerderheid in het parlement een vervroegde verkiezingen Vjtuit als ze niet vrijwel zeker is van een overwinning. Toen premier Malcolm Fraser, die een coalitie van zijn eigen liberalen n de Nationale Plattelandspartij Hf aanvoert, eind oktober nieuwe ver- iezingen aankondigde, terwijl hij nog een jaar voor de boeg had, was ij vol vertrouwen over de goede loop. Natuurlijk zou zijn partij een lantal zetels moeten opgeven, maar ie meerderheid in het Australische luis van Afgevaardigden was zo oot dat zijn coalitie allicht in het idel en nog drie jaar onbekommerd lan de regering zou kunnen blijven, andaag, de dag waarop de ongeveer :ht en een half miljoen Australiërs ar de stembus moeten (het is ver plicht) ziet alles er wat minder roos kleurig uit. Premier Fraser is een ituk minder zeker van zijn zaak en d lij mag blij zijn als hij zich volgende |V 1 veek nog premier van Australië kan »oemen- Ar Weliswaar zou er een politieke aard- r rerschuiving moeten plaatsvinden IL' im Frasers kabinet te wippen (zijn e"%alitie bezet in het Huis van Afge- iv^tdigden 90 van de 127 ietels) jg maat ook in Australië zijn de wonde ren de wereld nog nIEt uit. De veel- vuldig gehouden opiniepeilingen van de afgelopen weken wijzen op een nek-aan-nek-race tussen Fraser 90,en zijn aartsrivaal Gough Whitlam van de Australische Labour-party. iy. Daarbij was wel het aantal mensen dat nog niet wist waarop ze zouden stemmen bijzonder groot, zodat de 131. spanning er tot en met de dag van de verkiezingen inbleef. In de Senaat, waarvan vandaag de helft van de 64 zetels op het spel staan, bezet Fra sers Coalitie er 35 en het is niet denkbeeldig dat zij hier haar meer derheid verliest. Met alle gevolgen van dien. De Australische Senaat heeft grote bevoegdheden. Zij kan de lopende begrotingen tegenhou den en op die manier een regering die over een meerderheid in het Huis van Afgevaardigden beschikt, het re geren onmogelijk maken. Geen illusies Fraser is zelf twee jaar geleden op deze manier aan de macht gekomen en dat zijn Whitlam en zijn aanhan gers nog lang niet vergeten. In 1975 blokkeerde Fraser in de Senaat met zijn meerderheid de begrotingen van Labour-premier Whitlam, die in het Huis al waren aangenomen, omdat Labour daar een. zij het krappe, meerderheid had. De Australische onderkoning en vertegenwoordiger van de Britse kroon, Sir John Kerr, ontbond toen het parlement, stelde Fraser aan tot interim-premier en liet nieuwe verkiezingen uitschrij ven. Deze werden een grandioze overwinning voor de huidige coalitie. Fraser maakt zich waarschijnlijk weinig illusies als de rollen bij deze verkiezingen worden omgedraaid en Labour een meerderheid haalt In de Senaat. Maar Whitlam gokt deze keer niet alleen op een overwinning in de Se naat, hij heeft ook het volste ver trouwen wat betreft een terugkeer naar het regeringskasteel. In eerste instantie geloofde ook Labour dat Fraser een eenvoudige overwinning tegemoet zou gaan. Whitlam maak te zich woedend toen Fraser eind oktober de vervroegde verkiezingen aankondigde. Hij daagde de premier uit daarmee te wachten tot zijn ter mijn om was. Iedereen, en wel in de eerste plaats Fraser zelf wist dat de zittende regering dan in elk geval geen kans maakte. Whitlam en zijn Labour-partij. die van de oppositie maar een matige vertoning maakten, geloven er nu weer in. Daarin worden ze gesterkt door de opiniepeilingen en door de uitslagen van de verkiezingen die de afgelopen maanden in enkele deel staten gehouden werden. Begin no vember boekte Labour 6 procent winst bij verkiezingen in de staat Victoria en twee weken later zelfs acht procent bij verkiezingen in Queensland. Waarop de partijsecre taris van Labour. David Combe jui- door Johan ten Hove chend uitriep dat deze laatste over winning. indien landelijk vertaald, een terugkeer van Labour in de rege ring zou opleveren. Fouten Wat is er gebeurd in Australië dat een zo zekere overwinning voor Fra ser, waarin hij zelf. ipaar blijkbaar ook zijn tegenstanders geloofden, in nog geen drie maanden zo op de tocht kwam te staan. Volgens ken ners heeft Fraser een aantal fouten gemaakt en hebben Labour, en vooral de sterk met Labour verbon den vakbonden roet in het eten ge gooid. Fraser opende zijn campagne met de vraag „wie er eigenlijk re geerde in Australië, de via wettige en democratische verkiezingen aan de macht gekomen regering of de vakbonden." Hiermee doelde hij op de harde houding van de vakbonden in de omstreden uranium-kwestie. De vakbonden hadden gedreigd heel Australië plat te leggen als Fra ser niet tegemoet zou komen aan hun eis van het houden van een referendum over de vraag of Austra lië uranium mag delven en uitvoe ren of niet. Fraser wees deze eis zonder meer van de hand met de woorden dat „dan de kiezers maar moesten uitmaken wie er in Austra lië de dienst uitmaaktè." De vakbonden hadden een ultima tum gesteld dat half november af liep en na die datum gebeurde er niets. De vakbonden en ook de La bourpartij'' stelden zich tijdens de verkiezingscampagne zeer gematigd op, daarmee Fraser de wind uit de zeilen nemend. Gezegd moet wor den dat het voor Labour ook maar beter is dat de uranium-kwestie niet te zeer op de spits gedreven wordt. Labour is formeel tegen hervatting van de uraniumwinning, in feite al leen omdat-Frasers coalitie voor is. Maar als Labour deze verkiezingen wint is de kans zeer groot dat er evenzeer tot winning wordt over ge gaan. De hoeveelheden geld en de winst aan arbeidsplaatsen zijn zo groot en verleidelijk dat vrijwel elke Australische regering door de kni- eeën zou gaan. En Labour heeft niet voor niets beloofd dat de werkloos heid hard aangepakt zou worden. Schandaal Verder heeft het schandaal rond de inmiddels afgetreden minister van financiën. Philip Lynch, de coalitie veel negatieve publiciteit bezorgd. De oppositie beschuldigde Lynch van frauduleuze handelingen. Hij zou een zeer duur aparttement heb ben gekocht met geld dat „of een gift of steekpenningen waren voor in de toekomst te verwachten dien sten". Zoals te verwachten was speelde Labour deze zaak tot het uiterste uit. Whitlam lanceerde in zijn verkiezingstoespraken dermate venijnige aanvallen op de regering dat Fraser de Labour-campagne be titelde als „de smerigste die hij in zijn 22-jarige loopbaan als politicus had meegemaakt". En dat zegt het een en ander in Australië waar het spel altijd al bijzonder hard ge speeld wordt. Lynch ging heen op 18 november en vanaf die datum wezen de opiniepeilingen op toenemende populariteit van Whitlam en zijn La bour-partij. Werkloosheid Ten slotte speelt het feit dat deze regering er niet in geslaagd is de enorme werkloosheid terug te drin gen een belangrijke rol. De vraag blijft welke regering in Australië daarin wel zou slagen, maar zo'n vraag wordt pas na de verkiezingen gesteld en het is momenteel aan Fraser uit te leggen waarom het hem niet gelukt is. Tot overmaat van ramp heeft Fraser ook nog te maken met een dissident uit eigen gelederen die een nieuwe partij heeft opgericht die het in Australië wonderwel schijnt te doen. Deze Au stralische Democratische Partij, ge leid door de vroegere liberale minis ter Donald Chipp, mikt op die kie zers die genoeg hebben van het ge krakeel tussen de beide grootste partijen, „die hun beloften niet waarmaken en elkaar op een cyni sche manier in de haren zitten". De nieuwe partij biedt zich aan als een partij voor teleurgestelde kiezers die er genoeg van hebben om de twee jaar naar.de stembus te moeten hol len en dan slechts de keuze hebben tussen twee vastgeroeste blokken die bewezen hebben de Australische problemen niet aan te kunnen. De democraten staan qua opvattingen dichter bij Labour dan bij de libera len en de plattelanders, hetgeen van groot belang is in het ingewikkelde Australische kiessysteem. Zij kun nen in die kiesdistricten waar La bour en de coalitie van Fraser onge veer even sterk staan, de doorslag geven en een Labour-kandidaat aan een zetel helpen Volgens sommigen is dat al gebeurd bij de verkiezingen in Victoria en Queensland. Zoals ge zegd was het aantal „niet-weters" bij de opiniepeilingen bijzonder groot. Ook het aantal mensen da* geen enkele interesse meer kan op brengen voor de Australische poli tiek was schrikbarend hoog. Een veeg teken voor het politieke bedrijf en de democratie in Australië, want het zijn waarschijnlijk deze mensen die vandaag uitmaken welke kleur de Australische regering gaat krijgen. door J. den Boef Het zonderlinge feit doet zich voor dat Griekenland voorlo pig wordt geregeerd door een partij, die slechts 41.9 procent van de bij de parlementsver kiezingen van enkele weken geleden uitgebrachte stem men op zich heeft verenigd. Dat komt omdat dat percen tage volgens het Griekse kies stelsel goed is voor 172 van de 300 parlementszetels. Zou in Griekenland een stelsel van evenredige vertegenwoordiging hebben bestaan dan zou deze par tij, de Nea Dimokratia van premier Konstatin Karamanlis, niet meer dan ongeveer 130 zetels hebben ge kregen en zou zij aangewezen zijn geweest op samenwerking met een andere partij. Dat zou vermoede lijk de Edik (Democratische Cen trum-Unie) zijn geworden, die thans met 12 procent van de stem men slechts 15 zetels in het parle ment heeft gekregen, maar bij een stelsel van evenredige vertegen woordiging er tenminste 30 in de wacht zou hebben gesleept. De Pasok (Panhelleense socialisti sche beweging) van Andreas Pa- pandreoe zou in dat geval met haar 25.3 procent geen 93 maar ten hoog ste 80 zetels hebben behaald. Daar staat tegenover dat de (Moskou- getrouwe) communistische partij, - de KKE met 9.4 procent niet 11 maar tenminste 25 zetels zou heb ben gekregen. In eenzelfde situatie zou de ultrarechtse Nationale groe pering (Ethniki Parataxi) zich heb ben bevonden, die met haar 6.8 procent recht zou hebben gehad op bijna 20 zetels en nu tevreden moet zijn met 5 zetels. Deze voor de kleine partijen on voordelige regeling wordt met name veroorzaakt door de omstan digheid. dat bij de verdeling van Konstantin Karamanlis bij zijn tweede beëdiging tot premier van Griekenland. wat we gemakshalve restzetels noe men (die niet door rechtstreekse verkiezing werden bemachtigd) de partijen worden uitgesloten, die niet tenminste 17 procent van de in het gehele land uitgebrachte stem men op zich hebben verenigd. De vraag is of het betrekkelijke voor deel. dat de vorming van een nieuw kabinet er in het algemeen door wordt vergemakkelijkt, kan opwe gen tegen het grote nadeel, dat de verdeling van de parlementszetels niet de werkelijke politieke verhou dingen toont Over twee jaar? 'Papandreoe, wiens Pasok de grote overwinnaar was bij de verkiezin gen van 20 november, heeft zich steeds een tegenstander getoond van het huidige systeem, dat de grotere partijen bevoordeelt Het is echter de vraag of hij er thans nog bij Karamanlis op zal aandringen. over te gaan naar een systeem van evenredige vertegenwoordiging. Papandreoe (die nu officieel oppo sitieleider is geworden in de plaats van Georgios Mavros, wiens Edik van de tweede plaats werd verdron gen) verwacht binnen twee jaar op nieuw vervroegde verkiezingen. Hij hoopt dan via het bestaande sys teem de meerderheid te veroveren. Het is echter de vraag of Papandre oe gelijk krijgt in zijn toekomstver wachtingen In de eerste plaats kan pas over twee jaar worden uitge maakt. of de partij van Karamanlis het nuttig vindt, opnieuw naar het wapen der vervroegde verkiezingen te grijpen. Dit jaar had Karmanlis een goede reden om de Grieken een jaar eerder dan nodig was geweest, de gang naar de stembus te laten maken. Want volgend jaar zou hij misschien niet eens meer een meer derheid in het parlement hebben gekregen En over twee jaar staat Karamanlis er misschien nog slech ter voor Wat de meerderheid betreft, die Papandreoe bij volgende verkiezin gen verwacht, moet worden gezegd dat hij deze alleen kan verwerven als hij er de komende jaren in slaagt, zijn Panhelleense socialisti sche beweging van binnenuit te de mocratiseren. niet met vage. maar uitgewerkte plannen voor de dag te komen en zich minder als volkstri buun dan als staatsman te profile ren. Ziet hij daar geen kans toe. dan blijft de kans gering dat hij ooit een meerderheid in het parle ment behaalt Wèl bestaat de mogelijkheid dat de Pasok van Papandreoe bij volgen de verkiezingen de grootste partij wordt en gelegenheid krijgt om sa- men met andere linkse groeperin gen een kabinet te vormen, dat een meerderheid in het parlement ach ter zich heeft Papandreoe zou dan aangewezen zijn op medewerking van de Moskou-getrouwe commu nistische partij, die op gespannen voet leeft met de zgn Euro-commu nistische partij Van het verloop van de strijd tussen beide commu nistische groeperingen zal afhan Partij percentages zetels 1974 1977 1974 1977 Nea Dimokratia 544 41.9 220 172 Pasok 13.6 25.3 15 93 Centrum-Unie 20.4 12 60 15 Comm. partij 9.3 11 Nationale groep 6.8 5 Eurocomm. e.a. 2.7 - 2 Nieuwe Lib. partij 11 2 Overige groep. 09 Hierbij dient te worden aangetekend dat de communistische groepe ringen in 1974 met andere linkse groepen samenwerkten en dat de Nationale groepering en de Nieuwe Liberale partij nu voor het eerst onder deze namen meededen. gen, of de KKE de belangrijke 17- procents horde kan nemen. Blokvrije koers Tijdens de verkiezingscampagne pleitte Papandreoe voor een veran dering in de Griekse buitenlandse politiek. Hij wil een neutralistische. blokvrije koers, afwijzing van toe treding tot de Europese Gemeen schap en volledige beëindiging van het lidmaatschap van de NAVO (Noordatlantische verdrags-organi- satie. Wat dit laatste betreft is hij voorstander van een ..volksverde diging" zoals Joegoslavië die kent. Papandreoe richtte zich tot „alle lagen van de bevolking, behalve de bevoorrechten", zonder een duide lijke scheidingslijn te trekken. Ook bepleitte hij nationalisatie van de produktiemiddelen. zonder duide lijk te maken, hoe dat verwezen lijkt zou kunnen worden Papandreoe moet er. nu hij als offi ciële oppositieleider yeel meer ver antwoordelijkheid draagt dan in de afgelopen drie jaren (toen zijn Pa sok slechts 15 van de 300 parle mentszetels had), voor oppassen dat hij niet de geschiedenis ingaat als de man die overal tegen is. waar Karamanlis voorstander van is Waarnemers in de Griekse hoofd stad zijn van oordeel, dat Papan dreoe zijn winst (van 13.6 naar 25.3 procent) niet uitsluitend te danken heeft aan zijn politieke ideeën. maar aan de steun van kleine boe ren op het platteland, die protes teerden tegen veronachtzaming door het bewind van Karamanlis van de traditioneel conservatief stemmende regio's. De Pasok van Papandreoe ge draagt zich als een nationalistische partij, die zich vooral afzet tegen de Verenigde Staten en West-Europa De voor Griekenland teleurstellen de ontwikkelingen op Cyprus zijn daar niet vreemd aan Papandreoe meent dat zijn land een veel krach tiger houding tegenover Turkije kan aannemen, als het geen lid van de NAVO meer is Dat geldt ook voor de kwestie van de delfstoffen in de Egeïsche zee in een gebied dat als een deel van het Griekse territo rium wordt beschouwd. Afhankelijk Volgens zijn jongste verklaringen wil Papandreoe ook in de toekomst zowel in het parlement als daarbui ten oppositie voeren In de Griekse politieke arena is dat nooit een vreemd verschijnsel geweest, maar het heeft wel tot verwarring geleid. Ais Papandreoe werkelijk de meer derheid in het parlement wil beha len. zal hij in steeds sterker mate afhankelijk worden van kiezers die het wel met een gematigd socialis me willen proberen Voert Papan dreoe ook buiten het parlement op positie, omdat zijn 93 van de 300 zetels niet toereikend zijn om Ka ramanlis partij te geven, dan moet Hij er voor oppassen dat uiterst links hem niet in een hachelijke 'situatie brengt. Voorlopig echter regeert Karaman lis het land nog. Het verlies van 13.9 procent, dat zijn Nea Dimokratia leed. werd vooral veroorzaakt door de uiterst rechtse Nationale groe pering van Stefanos Stefanopoelos (die zelf een nederlaag leed in zijn oude kiesdistrict), welke 6.8 pro cent verwierf. Als deze nieuwe par tij niet had meegedaan, zou de ND van de premier een minder slecht .figuur hebben geslagen Het voor deel van de nieuwe situatie is voor Karamanlis. dat hij beweringen als zou de ND uiterst rechts zijn. voort aan naast zich neer kan leggen. En dat is met Papandreoe als opposi tieleider een belangrijk gegeven. Overigens kan Karamanlis de voor hem als gevolg van de verkiezingen minder gunstige positie gebruiken om oe landen van de Europese ge meenschap en de Verenigde Staten te bewegen, meer rekening te hou- den met de Griekse belangen, zo wel wat het EG-lidmaatschap als de conflictsituatie met Turkije be treft Totnogtoe leek Karamanlis met 220 van de 300 parlementsze'- tels op rozen te zitten, omdat er geen echte oppositie kon worden gevoerd. Nu Karamanlis maar 172 zetels heeft overgehouden en Pa pandreoe hem voortdurend op de vingers zal tikken, liggen de zaken anders Wat Karamanlis zelf betreft, hij zal nu waarschijnlijk proberen in aan merking te komen voor het be paald niet onaantrekkelijke presi dentschap. Omdat hij een meerder heid van tweederden nodig heeft, is hij afhankelijk van de medewer king van Papandreoe Mogelijk zal deze na rijp beraad de verkiezing van Karamanlis tot president steu nen. omdat hij in het parlement met de bejaarde Panajotis Kanel- lopoelos als premier veel minder moeite zal hebben dan met Kara manlis zelf.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1977 | | pagina 19