'Ik heb helaas niets
gunstigs mede te
delen over de mens'
Aardige dorpsgek in Koeweit
>T
Oudhollandse waar
in het Filmmuseum
FILM
Multatuliprijs voor Louis Ferron
DE BRUILOFT VAN ZEIN
Eisenstein en Wertow in Oktopus
Prolongaties
en reprises
You cantake
a White Horse
anywhere
t*
VRIJDAG 2 DECEMBER 1977
KUNST FILM
Trouw/Kwartet
15
HAARLEM Louis Ferron
(35) ls een schrijver, die ge
makkelijk verkeerd begrepen
kan worden. Ook zijn nieuw
ste roman „Turkenvespers"
kan een bron zijn voor misver
standen en verkeerde Inter
pretaties. Dubbele bodems,
hele en halve historische per
sonages, citaten, verwijzingen
naar echte èn gelantaseerde
gebeurtenissen, Ferron deinst
nergens voor terug. Hij is een
goochelaar met de tijd; hij zet
Freud, Wittgenstein, Schu
bert en Handke naar zijn
hand. Toekomstige litera
tuurvorsers, die elke alinea
tot op de letter willen onder
zoeken. zullen dagwerk aan
hem krijgen. Dit alles tot
groot genoegen van de schrij
ver zeil. „Honderdduizend In
terpretaties, dat zou mooi
zijn," monkelt hij achter een
kopje thee.
Ferron is een voorstander van het
eerlijke Jatwerk. „Literaire diefstal
ls een volkomen geoorloofd middel
voor die schrijver die het tot zijn
taak rekent werelden op te roepen
die het formaat van zijn knollen
tuintje te boven gaan. De schrijver
heeft het morele recht te roven, te
plunderen en te brandschatten dat
het een aard heeft. Sterker nog, hij
heeft de plicht daartoe. De ware
kunstenaar is in die zin geen sym
pathiek mens."
Wenen
In Turkenvespers keert Louis Fer
ron andermaal terug tot het Teu
toonse taalgebied. De gebeurtenis
sen spelen zich voornamelijk in We
nen af. De voormalige hoofdstad
van de Donau-monarchie dient
deels als operettedecor, waarin
operettefiguren en operettemelo
dietjes het alom bekende cliché
van Wenen bevestigen. Aan de an
dere kant is Wenen ook gekozen als
plaats van verval, waar de Westerse
cultuur mèt de val van het Habs-
burg Huis aan het einde kwam.
Nochtans is hij nimmer in Wenen
geweest. Hij zag ooit een maquette,
hij kocht een stadsplattegrond en
met de hulpmiddelen van zijn ver
beelding situeerde hij pleinen, pa
leizen en het Prater. Exactheid van
plaats en tijd is ook niet zijn stre
ven. Veeleer is hij de verteller van
het menselijk noodlot en het men
selijke faillissement. Van een opti
mistische visie op de mensheid kan
men Ferron nauwelijks verdenken.
„Alleen de hoeren en de bedriegers
zullen het overleven."
De hoofdpersoon in Turkenvespers
heet Kasper Hauser. De keuze van
deze naam ls niet toevallig. „Mijn
vorige romans beschreven het fas
cistisch worden van de kleine man.
Dat speelt hier niet zo'n rol. Tur
kenvespers gaat over iemand die
geheel geen identiteit heeft, maar
toch tracht iets van Identiteit te
vinden. Maar zelfs dat zal een illu
sie blijken. Kasper Hauser ls het
meest beroemde Identiteitsloze
persoontje dat bestaat."
Kasper Hauser ls een vondeling,
die herhaaldelijk in de Duitse ro
mantiek opduikt. Volgens de over
levering wordt Hauser op Michaels-
dag 1812 geboren als zoon van de
prins von Baden en Eugénie de
Beauharnais. Direct na zijn geboor
te wordt hij verwisseld met een
stervend kind. HIJ is drie als hij in
de kerker wordt geworpen. Pas op
zijn zestiende hernieuwt hij de ken
nis met het zonlicht, maar Kasper
Hauser ls dan allang tot een men
senschuw wezen vervormd. Na een
reeks van aanslagen wordt hij op
Kerstmis 1833 lafhartig vermoord.
Dit gegeven Inspireerde een aantal
Duitse dichters en denkers. Zoals
Goethe, Jacob Wassermann, later
ook Kurt Tucholsky, die de naam
Kasper Hauser als een van zijn vele
pseudoniemen gebruikte. Het in
spireerde Werner Herzog, die over
de figuur van Hauser een film
maakte: „Jeder für slch und Gott
gegen alle." Het was deze film die
op Louis Ferron grote indruk
maakte. Vlagen van deze film en
van andere films, bestaande en niet
bestaande, zijn in Turkenvespers
opgenomen.
Elckerlijc
Ferron: „De essentie van het boek
is die van de identiteitsloze Elcker
lijc. Mijn Hauser reageert op de
ondergaande wereld, tracht iets
van zijn identiteit te vinden. Het
probleem ls van alle tijden, ook van
deze. Het is iets waar veel mensen
mee worstelen. Er ls geen herken
bare westerse cultuur. Zoveel men
sen zijn ontworteld. Ze hebben
geen basis meer van waaruit ze
opereren. Ze gaan krampachtig op
zoek naar geluk. De een stort zich
in de nostalgie, een volgende wordt
futurist, een derde keert zich naar
de religie, weer een ander wordt
marxist. Weinig mensen zijn in
staat zonder een gemarkeerd le
vensbeeld te leven. Zo ook Kasper
Hauser. Hij blijft aan de goede kei
zer Franz geloven terwijl hij blik
sems goed weet, dat deze ook maar
een marionet is. Alleen om houvast
te hebben."
Het zoeken naar identiteit van
Hauser zal IJdel blijken. De ver
meende identiteit vervliegt met de
film, die ln Hollywood over Hauser
is gemaakt. Ferron ontkent een
morele of politieke duiding. „Ik
geef de situatie, de lezer moet zelf
maar uitmaken wat hij er mee aan-
wil. Meer duidingen zijn mogelijk.
Maar ondanks mezelf ben ik een
moralist. Daar ontkom Je nie't aan
als je over het lot van de mens wil
schrijven, of dat nu negatief of po
sitief afloopt. Kasper Hauser staat
voor Elckerlijc, voor iedereen, toen
en nu."
De compositie van Turkenvespers
is zo mogelijk nog uitgebalanceer-
der dan die van zijn vorige romans.
„Ik houd van mooie woorden,
mooie zinnen. Het zijn bewuste ver
vreemdingseffecten. De lezer mag
niet al te zeer worden meegesleept
door het gebeuren. Men moet
steeds weten: dit is literatuur wat
ik lees.."
Louis Ferron heeft een grote voor
liefde voor de negentiende eeuwse
romanschrijfkunst. Die voorliefde
is niet zo vreemd als Ferron vertelt
dat hij het liefst rond 1880 geboren
zou zijn. „Ik leef nu, maar hou niet
van deze tijd. Ik voel me zestig.
Mijn normenpatroon is dat van
twee generaties terug. Ik wordt
door het verleden gefascineerd.
Hoewel, ik weet best dat ik rond
1880 in de mijngang had moeten
ploeteren, in plaats van boeken
schrijven. Maatschappelijk was het
toen een mestvaalt, alleen de cul-
Louis Ferron, de voormalige copywriter van
reclameteksten, heeft sinds 1974 zijn spoor door de
vaderlandse letteren getrokken. Hij publiceerde de
dichtbundel „Grand Gulgnol" en de romancyclus
„Gekkenschemer," „Het stierenoffer" en „De keisnijder
van Fichtenwald". Voor dit laatste boek krijgt Ferron
begin volgend jaar de Multatuliprijs 1977. Als extra
attractie voor de liefhebbers van zijn teksten Is zojuist bij
uitgeverij Corry Zeelen uitgekomen de complete versie
van Mattheus Passie, het libretto dat Ferron schreef voor
de toneelgroep Baal. Alle andere boeken zijn verschenen
bij de Bezige Bij te Amsterdam.
door Hanneke Wijgh
Louis Ferron
tuur beleefde een bloeiperiode. Een
kleine bovenlaag speelde mooi
weer ten koste van miljoenen men
sen. Maar toch, ik ben wellicht te
weinig geëngageerd dat ik de nade
len minder zwaar laat wegen dan
de voordelen."
Fascisme
Het schrijven houdt niet op. Ferron
is allang bezig met zijn vijfde ro
man. Het schema is klaar, al wordt
er nog dagelijks aan herschreven.
Louis Ferron: „Het gaat over een
kunstenaar die in een bepaalde po
litieke situatie wordt misbruikt,
ondanks zichzelf. Ik probeer ook in
dit boek uit te zoeken of er lijntjes
bestaan tussen esthetica en het fas
cisme. De stadions van Speer, de
aankleding van de troepen, de Hel-
matkunst, het zijn voorbeelden van
fascistische kunstuitingen. Het
blijft echter dc vraag of het als
zodanig is bedoeld. De kunst uit die
tijd bestond uit een combinatie
van feodale en futuristische vor
men, en dat maakt zo de vraag
intrigerend."
Toch weer het fascisme? „Ja,"
lacht Ferron, „toch weer het fascis
me. Ik ontkom er niet aan. Ik moet
erover schrijven. Het hoofdpunt
voor mij is het verval, bepaalde
vormen van geestelijk verval. Het
hele rottingsproces op het persoon
lijke, psychische vlak. Maar ook
verval ln veel ruimere zin. Er ls
geen vitaliteit. Het individu keert
terug naar zijn eigen sores, sluit
zich af voor de buitenwereld. Deze
houding, die Je gemakkelijk deca
dent kunt noemen, maakt hem tot
willoos slachtoffer van dictatoriale
machten. Die hebben de instru
menten om, hup, toe te slaan."
Fascisme, zo heeft Ferron al eerder
uitgelegd, heeft voor hem alles te
maken met remmingen en onder
drukte psychische toestanden.
„Wat ik probeer aan te tonen is dat
fascisme geen politiek verschijnsel
is maar een algemeen menselijk.
Het zit in de menselijke karakter
structuur: overheersen en tegelijk
overheerst willen worden. Deze dis
crepantie is ln leder mens aanwe'
zig. Alleen ln een politieke context
leidt het tot politiek fascisme."
Dood, erotiek, destructie en bederf,
het zijn niet de geringste thema's in
Ferrons drieluik over het fascisme.
De hoofdpersonen, de hofzanger
Ferdinand in Gekkenschemer, de
soldaat Florian in Het Stierenoffer
en dc bultenaar Friedolien in De
keisnijder van Fichtenwald, zij zijn
de vertegenwoordigers van de klei
ne man, „dolgedraaide kleinbur
gers, die ln een wanhopig pogen om
hun hachje te redden hun heil zoe
ken bij een volslagen corrupte
bourgeoisie." En zelfs dat mislukt.
Kwade bronnen
Louis Ferron: „Ik probeer het
kwaad op te sporen waar niemand
het aanwezig acht. Alles wat de
mens doet komt voort uit kwade
bronnen. Ik wil aantonen dat zelfs
de aardigste mensen de slechtste
motleven kunnen hebben."
Het is reeds eerder opgemerkt. Fer
ron heeft geen hoge dunk van de
mensheid. „Ik heb helaas niets
gunstigs mede te delen over de
mens. Een positieve groei naar een
betere samenleving is ln de hele
historie nog nergens bespeurd. Het
uiterlijk van de cultuur verandert;
we leven nu in een techno-lndu-
striële cultuur, maar uit humaan
oogpunt valt geen verbetering te
constaterea"
Het pessimisme van Ferron ls alom
aanwezig, maar toch kan men hem
nauwelijks een zuurpruim noemen.
Ook zijn boeken zijn niet lood
zwaar. De Ironie zorgt voor de nodi
ge distantie. De romans zijn ook zo
wondermooi geschreven, dat de
perversheid van het fascisme er
kleur bij krijgt. Dat laatste wordt
hem niet door iedereen in dank
afgenomen. Met name de critici ei
sen van hem een duidelijke stand
puntbepaling. „Ik heb een haast
ziekelijke neiging tot relativeren.
Dat schijnt massa's mensen te irri
teren."
Ferrons geobsedeerdheid met het
fascisme en het nazisme komt niet
alleen uit de lucht vallen. Zijn va
der was bij de Duitse Wehrmacht;
hij stierf aan het Oostfront. Ferron
heeft hem nooit gekend. Tot zijn
zevende jaar verblijft hij in Bre
men, bij zijn Duitse grootouders.
De stad wordt menigmaal gebom
bardeerd. In „Berufsverbote Bij
voorbeeld" schrijft Ferron: „Ik heb
van het Imperium der Puinen ge
droomd. Berlijn, Bremen, Ham
burg, Bonn, Leipzig, München,
Hannover, Frankfurt, Dresden. Uit
houtskool opgetrokken steden. En
ik heb er de bewoners door de
zwartgeblakerde straten zien lo
pen, extatisch kirrend en gieche
lend. Ik droom vaak over Duits
land, extatisch kirrend en gieche
lend."
Terug ln Nederland gaat hij bij zijn
moeder in Haarlem wonen. Zijn af
komst, een onecht kind van een
mof, wordt hem door zijn katholie
ke vriendjes nagedragen. Zijn op
voeding geschiedt deels door zijn
Haarlemse grootouders, deels door
de broeders ln de diverse kinderte
huizen. Het milieu is ln belde situa
ties streng katholiek.
Katholicisme
Louis Ferron: „Vanuit mijn katho
lieke opvoeding heb ik een aantal
goede Impulsen gekregen, maar er
is ook veel onheil aangericht. Ik wil
er ooit een roman over schrijven,
maar ik weet nog niet hoe. Ik denk
dat ik met het christendom nog
lang niet klaar ben. Hoe pijnlijk
ook sommige belevenissen zijn ge
weest, ik kan toch niet het kind
met het badwater weggooien. In
het christelijk geloof zitten elemen
ten. die ik ontzettend kan waar
deren."
„Het zou heel gemakkelijk voor me
zijn om een boek te schrijven met--
de tekst: de kerk heeft altijd hand
jeklap gemaakt met de heersende
machten. Het is ook gemakkelijk
om bepaalde facetten van de mys
tiek freudiaans te dulden. Maar het
zijn twee dingen die ik niet wil."
„Het ls de mystiek in combinatie
met de esthetiek die me zo aan
spreekt in het katholieke geloof.
Niet het moderne katholicisme van
„ik ben mijn broeders hoeder." de
liefde voor de naasten, de zorg voor
de Derde Wereld, het zijn allemaal
prima dingen, maar die spreken me
emotioneel niet aan. Volgens mij
heb Je als Marxist dezelfde op
dracht Wat mij trekt is het vertica
le katholicisme, het contact van
het Individu met een mijnheer hier
boven, voor zover hij bestaat. Reli
gie moet voor mij uitdraaien op die
verbintenis tussen de mens en zijn
schepper. Daarom ook lees ik liever
de mystieke belevenissen van St.
Jan van het Kruis dan een of ande
re theoloog, die God al helemaal
weg heeft geredeneerd. Het ls im
mers mode om God uitsluitend te
zien als je medemens. Maar voor
mij is God de onkenbare en met die
God moet ik contact proberen te
krijgen."
door W. Wielek-Berg
Het „Multi Media Centrum" De Melkweg te Amsterdam, waar
men voor een vast bedrag elke week van woensdag tot en met
zondag allerlei kunstzinnige activiteiten kan bezien en beluiste
ren, is verbouwd en vernieuwd en heeft zowel van binnen als van
buiten een allergezelligst uiterlijk gekregen.
De oorspronkelijk zeer simpele film
zaal (men kon zittend of liggend met
kussens in de rug de films bekijken)
heeft comfortabele stoelen gekregen
en een uitstekende projectie. Kon
den er vroeger alleen 16 mm copieën
worden gedraald, de Installatie ls nu
ook voor 35 mm geschikt, hetgeen
een grote uitbreiding van de moge
lijkheden betekent.
De opening wordt onder andere ge
vierd met de vertoning van een uni
cum: een film uit Koeweit, niet be
paald een filmland dat veel van zich
doet horen. Desalniettemin ls „De
bruiloft van Zein", geregisseerd, ge-
(ADVERTENTIE)
UNIEBOEK TOP-TIEN
De tien meen gekochte boeken In november
1977
1. Raymond Camcr
DE TWEEDE WERELDOORLOO. 2 delen 39.80
(Van Hoikema ft Warendorf)
2. Alei Haley
ROOTS Wl|, rwarten 34,00
(Van Hoikema ft Warendorf)
3. Frits van Oihoorn
BRAAFIBRAVOI 8RAVOURI 19.50
Hei circus door de eeuwen heen
(De Haan)
4. Henk Barnard
KON HESIBAKA- Kom gauw terug 15^0
bekroond mei de Gouden Griflei 77
(Van Hoftoma ft Warendorf)
LEVEN EN WERKEN VAN DE KABOUTER ƒ49,50
(Van Hoftema ft Warendorf)
6 ALLE ETSEN VAN REMBRANOT
algebeeld op ware grootte 24.50
(De Haan)
7 Jaap ter Haar
QESCNIEDEMS VAN OE LAGE LANDEN.
9 WVn Hofman
WIM
bekroond met de Zkveren Gnflel 77
(Van Hoikema ft Warendort)
10 Peter Done-n
GEEN t»OED VIST OOK
(De Boer Mem-em i
TOP T» VOOR DECEMBER
THE FAULT OF CHILDREN
fotoboek kinderen over de hele worek)
(Van Hoftema ft Warendorf)
(V»rtryp6e»r et eftt boHhênOD
schreven en geproduceerd door Khë-
lid es-Siddiq in 1976. een respectabel
werkstuk.
Zein ls een dorpsidioot, die ln zijn
Jeugd door spoken werd bezocht of
door geesten geslagen, en sindsdien
met slechts twee tanden ln de mond
vrolijk zingend, lachend en wartaal
pratend door het leven trekt. De
dorpsgenoten benaderen hem niet
alleen met primitieve plaagzucht,
maar ook met respect: hij wordt „de
gezegende" genoemd en ls de trouwe
vriend van de devote Haneen, een
soort heilige die op geheimzinnige
wijze komt en gaat. Bovendien heeft
hij de gave om huwelijken te voor
spellen; wanneer hij jodelend de
deugden van een bepaald meisje
aanprijst is het zeker en gewis dat zij
binnenkort zal trouwen. Zelf laat hij
het oog vallen op zijn mooie nichtje
Numa en hij krijgt haar ook, nadat
hem in het ziekenhuis een kunstge
bit is aangemeten dat nogal eens uit
zijn mond valt.
De Imam zit hem dwars en de slech
te Salf (die poogt hem zelfs te do
den), doch de bruiloft gaat door, ook
al moeten de dorpelingen de bruide
gom van het kerkhof slepen.
Andere cultuur
De gewoonten van de mensen in zo'n
dorp doen voor Westerse begrippen
zeer exotisch aan, van hun rituelen
begrijpen we hier niets, symbolen en
toespelingen kunnen we niet duiden,
opvattingen en reacties lijken vaak
onlogisch. Dit alles in aanmerking
genomen is het geen geringe verdien
ste van „De bruiloft van Zein" datje
er toch met plezier naar kijkt (hij is
erg mooi gefotografeerd), erom kunt
lachen en diverse algemeen mense
lijke lotgevallen en verwikkelingen
toch wel begrijpt. De fUm ls dus niet
alleen curieus, maar ook aardig.
Amsterdam Melkweg, 1 t.e.m. 4
december.
Beeld uit „De bruiloft van Zein
Zienema Oktopus heeft twee gigan
ten van de klassieke Russische film,
SergeJ Eisenstein en Dziga Wertow,
ln een programma aaneengesmeed:
van donderdag 1 tot zaterdag 17 de
cember worden „Potemkln," „Okto
ber," „Alexander Newskl," „Sta
king," „De generale Lijn," „Iwan de
Verschrikkelijke" en „Bezhln Wel
de" van Eisenstein en „De Man met
de camera." „Voorwaarts 8owjets,"
„Drie liederen over Lcnln," „Een zes
de deel van de wereld," „Fllmoog" en
„Klnopravda" van Wertow vertoond.
Tot dusver liepen de films van Eisen
stein altijd uitstekend, die van Wer
tow niet (een lot dat de eerste „can
did camera"-fllmer zeker niet heeft
verdiend), vandaar deze koppelver
koop.
Providence Magistrale film van
Alain Resnais over creatieve caprio
len van een oude, zieke schrijver en
de verwisselbaarheid van menselij
ke relaties. De gehele week in Tu-
schinski 2, Amsterdam en Metro-
pole 1, Den Haag.
Dc Komedianten Meesterlijke film
van Theo Angelopoulos over een
turbulente episode ln de Griekse
geschiedenis, die zich weerspiegelt
ln de wederwaardigheden van een
reizend toneelgezelschap. De gehele
week ln Kijkhuls, Den Haag.
Padre Padrone Prachtige film van de
Italiaanse gebroeders Tavianl over
de macht van de taal die een onge
letterde Sardijnse herdersjongen uit
zijn Isolement verlost. De gehele
week ln Clnetol 2, Amsterdam en
Filmhuls, Delft.
l'Affiche Rouge Briljante film van
Frank Cassentl over een verzets
groep ln de oorlog, waarin heden en
verleden vloeiend ln elkaar over
gaan. 7 dec. in Filmmuseum, Am
sterdam en de Krabbedans, Eind
hoven.
Le juge Fayard dit „Ie Sheriff" Posi
tieve, politieke policier van de zeer
geëngageerde Franse filmer Yves
Bolsset. De gehele week in Calypso
club, Amsterdam en Calypso, Den
Haag.
Rome, open stad Meesterwerk van
Roberto Rosselllni uit 1945 over oor
log en bezetting ln Rome met Anna
Magnani in de vrouwelijke hoofdrol.
De gehele week in Cinetol, Am
sterdam.
Que la Fete commence Voorbeeldige
historische film met dubbele bodem
van de Franse regisseur Bertrand
Tavernler. De gehele week ln Leldse-
pleintheater, Amsterdam.
La Dentellière Tedere liefdesge
schiedenis van de Zwitserse regis
seur Claude Goretta over twee men
sen die niet tezamen kunnen komen
omdat de woorden hen schelden. De
gehele week in Alhambra en The
Movies, Amsterdam en Studio,
Utrecht.
Casanova Fellinl plaatst ln zijn
nieuwste film de legendarische
vrouwenheld als een soort sexma-
chlne tegen een achtergrond van
bizarre en barbaarse schoonheid. De
gehele week In Astoria, Dordrecht.
De markiezin van O Perfecte „more
le comedle" van Eric Rohmer, naar
de novelle van Heinrich von Kleist.
De gehele week ln Studio, Gro
ningen.
(ADVERTENTIE)
FINE OLD SCOTCH WHISKY
ANDRÉ KERSTENS
In het Nederlands Filmmuseum te
Amsterdam zal van 1 december 1977
tot half Januari 1978 een tentoonstel
ling te zien zijn, die ls gewijd aan het
conserveringswerk van het Neder
lands Filmmuseum. HIJ draagt de
titel „Weergevonden, hoe films uit
het verleden worden opgespoord en
gered voor het heden en de toe
komst." De titel van de „bewegende"
tentoonstelling ls ontleend aan de
onlangs weergevonden kopie van de
in 1914 ln Hollandia Film Studio's ln
Haarlem vervaardigde Nederlandse
speelfilm „Weergevonden", met ln
een van de hoofdrollen de toen nog
zeer Jonge en nu nog op velerlei
terrein actieve actrice Enny de Leeu-
we.
De tweede film die zal worden
vertoond stamt uit 1920, heet „Zoals
lk ben" en ls een Nederlands-Engelse
coproductie met de actrice/cabare
tière Lola Cornero in een van de
hoofdrollen. Aansluitend op deze
films geven mevrouw de Leeuwe en
mevrouw Cornero, die ze na ca. zes
tig Jaar terug zagen, reacties en com
mentaar. Ook zal er op de foto-expo
sitie regelmatig een korte film te zien
zijn, „Beeld moet blijven", over het
moeilijke conserveringswerk.
