Elk oordeel over
Amerika schiet tekort
Het CDA en 'de eerste klap'
Wordt het
tijd voor een
anti-PvdA-motie?
De dames en
heren socialisten
worden bedankt
Zogezegd
Buitenveldertse nachten
VRIJDAG 2 DECEMBER 1977
TROUW/KWARTET 13
door Jan Nico Scholten
Wat eigenlijk onmogelijk is, wordt volgende week realiteit: de
presentatie van een CDA-WD kabinet aan de Tweede Ka
mer en de Nederlandse kiezer. Deze laatste had dit op 25 mei
j.l. niet bedoeld. Daar waren in ieder geval alle fracties in de
Tweede Kamer het over eens. Ook de fractie-voorzitter van
de VVD adviseerde toen nog de grote overwinnaar Den Uyl
met de formatie-opdracht te belasten.
Omdat ik te lui ben om titels te
bedenken voor de stukken die ik
schrijf want zoals iedere scribent
weet, soms bedenk Je de
prachtigste titels maar schrijft er
nooit een steek bij, en omgekeerd:
een stuk schrijven betekent nog
helemaal niet dat Je ook een titel
erbij weet goed, omdat mijn
luiheid mij belet een titel te vinden,
is de redactie van de krant zo goed
er één boven te zetten. En zo lees ik
boven een stuk dat ik enige weken
geleden schreef het spannende
opschrift: „Ellende en verlossing
vallen uiteen in de VS" (Trouw, 11
november 1977).
Ik kan het niet laten daarover nog
wat verder na te denken. De besef
dat het mijn eigen voorliefde voor
theologische beunhazerij is die de
redactie tot die compacte
samenvatting heeft verleid. Mij
verleidt dat weer tot nog meer
theologie en Amerikanistiek, tot
beide werkelijk, want ze lijken
bijeen te horen.
Wiens schuld is het eigenlijk dat
wij zodra wij over Amerika praten
in een soort theologie van hoop en
wanhoop vervalen? Mlsschen is het
vitium originis (de fout in de opzet)
van die hebbelijkheid te vinden in
het idealisme van de Founding
Fathers, de stichters van de
Amerikaanse staat aan het einde
van de achttiende eeuw. Zij hebben
bedacht dat er zoiets bestaat als
„Amerika", een nieuwe grootheid
met duidelijk metaphysische
aspecten, „overtones" zoals dat
hier aardig heet. Zij spraken dan
ook dolgraag over „de nieuwe
wereld", alsof achter het water van
de Atlantische Oceaan de
geschiedenis ophield, de mens
opnieuw begon, Adam weer het
paradijs binnentrad.
Met zo'n schema moest er wel een
zwart-wit-tegenstelling ontstaan,
moest de wereld wel verdeeld
worden in goed en kwaad, moest
Amerika wel een Messiaanse rol
gaan spelen in de
wereldgeschiedenis, en onschuld
uitstralen en verspreiden, ja
Heilanden uitzenden in de boze
duisternissen van wat dan ook de
oude wereld heette. De
Amerikaanse president uit de jaren
van de Eerste Wereldoorlog,
Woodrow Wilson is daarvan het
schitterende, tragische voorbeeld.
Maar de werkelijkheid verdroeg
natuurlijk zo'n mythe niet,
vandaar de tragiek. Amerika was
niet iets anders, iets bijzonders.
De chemicus J. van Nieuwkoop in een
stelling bij zijn aan de Vrije Universi
teit verdedigd proefschrift: „Indien
de kwaliteltsomschrijving van som
mige levensmiddelen „Goed voor
hart en bloedvaten" Juist is, dan is
het immoreel dat door éénzelfde fa
brikant gelijksoortige produkten
waarvoor deze omschrijving niet
geldt op de markt worden gebracht"
De chemicus A. H. Janse in een stel
ling bij zijn proefschrift: „De teer- en
nicotinegehaltes van sigaretten ge
ven een indruk van de mate van scha
delijkheid van het ene merk ten op
zichte van andere merken, maar niet
over de mate van schadelijkheid van
het roken zelf."
door J. W. Schulte Nordholt
iets beters dan het oude Europa,
het was er niet anders dan de
exponent van. Wat in Europa aan
renaissancistische overmoed en
reformatorische zuiverheid
opstond, dat kreeg pas zijn volle
kans in de nieuwe wereld, ten
goede en ten kwade. En in die zin
ben ik het helemaal eens met de
titel boven mijn stuk van 11
november.
Maar ik moet toch wel een paar
aanvullingen erbij geven. Ik moet
toch opmerken dat ten eerste het
begrip Amerika zo wel te
gemakkelijk generaliserend wordt
gebruikt, en ten tweede er geen
enkel land in de wereld is waar
ellende en verlossing wel dicht bij
elkaar blijven. Nog eens, het is mijn
schuld, en die van de Founding
Fathers van Jefferson tot Wilson
dat wij zo absoluut over Amerika
praten: Idealisme roept grote hoop
en wanhoop op, en dat past zo
uitstekend in het christelijke
denkpatroon, dat nu eenmaal
tegen de wereld óf Ja óf nee wil
zeggen, maar nooit allebei tegelijk.
Merkwaardig is het eigenlijk hoe
ontvankelijk wij in Europa, in het
bijzonder wij in het christelijke
Nederland voor die Amerikaanse
droom zijn geweest. Europa heeft
altijd uiterst gretig op Amerika
gereageerd, met een complex van
bewondering, Jaloezie en
leedvermaak, altijd de
generalisatie aanvaard: Ja er was
zoiets als Amerika, een nieuwe
wereld, vol met grote woorden die
niet waar werden gemaakt. Het is
opmerkelijk dat juist in de
Romantiek het tekort van Amerika
zo goed werd onderkend, dat het
nog altijd, zo geloof ik, het
romantische denken (of moet ik
zeggen: voelen) is dat het
makkelijkste Amerika veroordeelt.
Men wil een keuze tussen goed en
slecht, en men zoekt een voorbeeld,
en meet dat dan aan een totale
maatstaf, in het geval van Amerika
door de Founding Fathers zelf
aangereikt.
De hele neo-romantiek van een
jongere generatie die Amerika
allang verworpen heeft, Rusland
ook al terzijde gelegd, en nu
worstelt met het idool China, sluit
aan bij een traditie van
Idealistisch, onhistorisch, irreëel
denken, dat even onmisbaar als
onwezenlijk is. Onmisbaar, want
hoe droef zou het zijn als elk
geslacht weerloos de erfenis der
vorige geslachten aanvaardde,
onwezenlijk, want al zulk denken is
behept met een contrast-schema,
dat in de werkelijkheid niet
bestaat.
Amerika is niet goed, het is
evenmin slecht. Er gebeuren
vreselijke dingen op een schaal in
ons kleine land ondenkbaar, maar
het is dan ook honderden malen zo
groot. Er gebeuren ook grandioze
dingen. Er wordt werkelijk wat
gedaan, met vallen en opstaan, aan
al het onrecht, al het onverstand,
dat niet typisch Amerikaans, maar
algemeen menselijk is. En dat alles,
speciaal het slechte, wordt door de
eigen communicatiemiddelen
voortdurend overbelicht. De
renaissancistische overmoed gaat
nog altijd gepaard met
reformatorisch schuldbewustzijn,
en in de spanning tussen die twee
bestaat Amerika.
Het ls een fantastisch land, waar
men al te makkelijk vanuit de
beschreven idealistische
generalisering, over oordeelt, maar
waarvan ik ditmaal tenslotte alleen
maar dit wil zeggen: het is altijd in
beweging en elk oordeel schiet
tekort. De hoop van de wereld, van
deze erbarmeljke, alledaagse
menselijke wereld niet de hoop
op een eeuwig vredesrijk, maar
gewoon van alle dogmatische
schema's en heilige leren, in een
voortdurende openheid en
flexibiliteit. Alle goed wordt
kwaad, zodra men er absoluut in
gelooft, wij zijn maar mensen.
Schleiermacher schreef over de
godsdienst „an die Gebildeten
unter ihren Verfichtern", aan de
ontwikkelden onder hen die haar
verachten. Zo schrijf ik over
Amerika, aan de velen, meer of
minder ontwikkeld, die het
verachten. Niet om hen te bekeren,
wij moeten Amerika niet verachten
maar ook niet verheerlijken. Maar
wel om Juist dat te zeggen dat zij en
wij, Amerika en Europa, bij elkaar
horen, in onze ellende en
verlossing, en in het besef van de
betrekkelijkheid van beide hier op
aarde.
noeg acht om het als graadmeter te
gebruiken voor de zuiverheid van
het akkoord-Van Agt/Wiegel niet
voorkomt in de uitgangspunten van
„Niet bij brood alleen", ja zelfs niet
in het eigenlijke CDA-verkiezings-
program. En nóg interessanter zou
het zijn van de voorzitter van de
CD A-programcommissie te mogen
vernemen, waarom aan dit voorstel
een voorwaarde is toegevoegd, die zo
lastig te vervullen is dat ze bijna een
ontbindend karakter draagt, name
lijk „dat er een globaal conventio
neel evenwicht bestaat tussen
NAVO en Warschaupact."
Want let wel: er staat niet dat er
alleen een conventioneel evenwicht
moet komen in dat deel van Europa
waar nu de MBFR-besprekingen in
Wenen over gaan (en waarbij de
voortgang uiterst minimaal is).
Neen, er moet eerst een evenwicht
zijn (al zal het CDA over een paar
tanks meer of minder niet vallen),
tussen de conventionele strijdkrach
ten van NAVO en Warschau-Pact in
hun geheel. Welnu, aan die voor
waarde zal nog in geen lenge van
jaren zijn voldaan. Zelfs een com
pleet succes van de MBFR-bespre
kingen zal hoofdzakelijk een achter
waartse verplaatsing van divisies
van het Warschau Pact (niet hun
opheffing) tot gevolg hebben.
Als dergelijke passages, met de ver
kiezingscampagne voor de deur,
worden opgeschreven, is het vaak
niet eenvoudig alle implicaties te
overzien. Dat neemt niet weg, dat de
CDA-programcommissie met name
op dit punt zwak heeft geacteerd,
althans niet zo goed dat de prestatie
van anderen er zonder verlies van
nederigheid aan gemeten mogen
worden.
Dat dit inderdaad een persoonlijke
belasting is geweest, is inmiddels
meer dan duidelijk geworden, Ja, de
man ls er politiek aan bezweken. Den
Uyl kan nog slechts aan zijn inmid
dels in grote verwarring geraakte
troepen één commando afgeven:
voorwaarts mannen, we moeten te
rug! Het echèc van een strategie ls
thans compleet
De PvdA heeft daarmee overigens
niet alleen zichzelf maar ook anderen
in moeilijkheden gebracht en vooral
een progressief beleid in Nederland
een gevoelige slag toegebracht. Dat
laatste staat centraal, want het gaat
in de politiek Juist om beleid, omdat
datgene wat Je voor mensen in eigen
land en daarbuiten kunt doen.
De PvdA heeft in deze formatie niet
aan het beleid de hoogste prioriteit
verleend, maar aan de akelige macht
van de partijstrategie, die er voor
moest zorgen, dat een dergelijke posi
tie in het kabinet werd bereikt, dat
ten allen tijde op het voor de PvdA
meest gunstige tijdstip politieke be
slissingen konden worden geforceerd.
Dfit acht ik wel zo ongeveer de groot
ste fout van onze beoogde coalitie
partner: niet het beleid centraal stel
len. maar de partijstrategie.
Dan mag Boersma nog zo'n vent zijn
en Lubbers ineens ook, meetellen
doen ze natuurlijk niet. Dan zijn Van
der Stoel en Duisenberg meer in tel.
hoezeer hun beleid ls becritiseerd.
Dan moet D'66 per sé in de coalitie
worden opgenomen, maar meetellen
doet ze niet. Immers, Je kunt slechts
die mensen vertrouwen die zich per
soonlijk onderwerpen aan de socialis
tische partijstrategie. Hierop is in we
zen de formatie stuk gelopen.
Interne problemen
Alvorens daar nader op in te gaan. wil
ik eerst opmerken dat het CDA niet
zonder fouten is in deze formatie. Met
name hebben wij een stuk Interne
CDA-problematlek in de personele
sfeer in de formatie ingebracht, ter
wijl ik voorts van oordeel blijf, dat de
CDA-fractie door de afwijzing van
het plaatje van 2 november van for
mateur Den Uyl een zeer grote ver
antwoordelijkheid op zich heeft geno
men, vooral daar zij door een minder
heid op de mogelijk ernstige gevolgen
hiervan ls gewezen.
Voor een Juist begrip van dit meer
derheidsstandpunt moet wél opge
merkt worden, dat het afwijzen van
Andriessen op economische zaken
door de PvdA niet het enige incident
in de personele sfeer in deze formatie
was. En zo kom ik tot een nadere
analyse van de mijns Inziens foutieve
opstelling van de PvdA. die zoveel
afkeer binnen onze fractie heeft opge
roepen en de meerderheid er ook toe
bracht „nee" te zeggen tegen de laat
ste voorstellen. Een opstelling ook.
die de PvdA terug heeft gebracht bij
„Af". Al in een vroeg stadium van de
formatie had Den Uyl Van Agt laten
weten, dat hij hem liever kwijt dan
rijk was in zijn nieuwe kabinet. Een
onverantwoord gedrag Jegens de lei
der van een coalitiepartner. Ik kreeg
eerst later kennis van deze houding
van Den Uyl en bewonder des te meer
de wijze waarop Van Agt desondanks
de gesloten akkoorden in de fractie
steeds heeft verdedigd.
Als de oud-staatssecretaris Meijer
van CRM in Haagse Post van 5 no
vember 1977 zegt. dat het gesloten
akkoord tussen PvdA, CDA en D'6fl
wel het meest linkse ls dat ook in
Nederland bereikbaar ls geweest, dan
voeg ik daaraan toe dat dat niet in de
laatste plaats te danken ls aan het
gezag van Van Agt. in onze fractie.
Deze man moest echter het bos in. al
de eerste week. Daarnaast waren
Kruisinga en Andriessen niet accep
tabel Eigenlijk lustte de PvdA drie
van de vier van de CDA-toppers niet.
En toch wilde ze met het CDA
regeren!
In moeilijkheden
Ondertussen is door haar houding
Juist de voor haar wel acceptabele
man in niet geringe moeilijkheden
geraakt. Hartelijk bedankt, zou ik
willen zeggen. Wel met de club willen
regeren, maar de leiders niet accepte
ren. Een nare Inconsequente hou
ding. die veel afkeer heeft opgeroe
pen en terecht. De Inconsequentie
wordt nog groter, wanneer ik in herin
nering roep. dat het genoemde drietal
wel acceptabel was. indien de PvdA
maar de meerderheid kreeg in het
kabinet.
En zo kom ik terug bij de zogenaam-
.de meerderheidsstrategie, die de
PvdA voorlopig op een zijspoor heeft
gerangeerd en „het meest linkse re
geerakkoord" tot een archief-stuk
heeft gemaakt Het ls mij een raadsel
dat een partij die noch in het parle
ment. noch in een coalitie de meer
derheid heeft, deze wel claimt in een
te vormen regering Daarmee heeft de
PvdA de formatie onder een voortdu
rende druk geplaatst, zij is tenslotte
zelf aan de eigen formules bezweken,
maar niet alleen Zij! Met dit verschil,
dat anderen in moeilijkheden verke
ren, omdat zfj hun nek hebben uitge
stoken en de PvdA omdat zij Juist
niet de moed heeft gehad dat te
doen. Den Uyl voorop! Die heeft het
in deze formatie geheel aan de moed
ontbroken die een politicus minimaal
behoort te bezitten.
In feite heeft de grootste partij van
het land weinig geleerd van de forma
tie 1973, die niet voor herhaling vat
baar was. zoals Aantjes bij herhaling
heeft gewaarschuwd. Immers ook
toen had de PvdA zichzelf volkomen
vastgemanoeuvreerd met een strate
gie die tot Isolement moest voeren in
de Nederlandse politieke verhoudin
gen. Toen werd ze met name door de
ARP van dit debacle gered.
Eigen plaats
Maar ze ls door gegaan en heeft tot op
deze dag moeite gewoon de plaats in
te nemen die de kiezer haar wijst in
een pluriform partijstelsel. Daarbij
lapt ze waarschuwingen en reddings
pogingen aan haar laars en laat ande
ren de risico's lopen, die ze allereerst
zelf had moeten nemen. De grootste
partij van het land kan voorlopig
haar energie gebruiken om intern
orde op zaken te stellen, om mensen
in het land uit te leggen, hoe het
mogelijk was, dat de grootste over
winnaar aller tijden ten slotte be
zweek aan zichzelf. Ik hoop van harte
dat de PvdA het op kan brengen een
gewone democratische partij te zijn
in een gewoon democratisch land.
Want dat is het belang van een werke
lijk vooruitstrevend beleid
Indien ze dat niet kan, indien ze voor
de derde maal fout zou gaan en exclu
sief voor zichzelf opeist, wat ze demo
cratisch met anderen moet delen,
breekt wellicht de tijd aan voor een
anti-PvdA-motie op het CDA-verkie-
zingscongres. Laat dan in een strijd
hard-tegen-hard de kiezer zeggen aan
welke soort politici een vooruitstre
vend beleid het beste kan worden
toevertrouwd. Dat beleid heeft met
name door toedoen van de zichzelf bij
uitstek progressief achtende Partij
van de Arbeid een gevoelige optater
gekregen. En dat is. voorlopig het
ergste.
Mr. J. N. Scholten is lid van de
CDA-fractie in de Tweede Kamer.
Hij behoort tot de les leden, die deze
week voorbehoud hebben gemaakt
tegen het regeerakkoord.
(ADVERTENTIE)
door H. J. Neuman
De discussie over het regeerprogram
dat de heren Van Agt en Wiegel tot
stand hebben gebracht, spitst zich
toe op de sociaal-economische para
graaf. Nauwkeurig wordt nagegaan
of en in hoeverre deze paragraaf
achterblijft bij hetgeen eerder is ge
wrocht door de heren Den Uyl en
Veringa.
Dat deed ook prof. dr. B. Goud
zwaard toen hij in „Trouw" van 24
november jl. zijn oordeel gaf over de
eerste versie van het akkoord-Van
Agt/Wiegel. Toch baseerde hij zich
niet alleen op de sociaal-economi
sche paragraaf alvorens hij deze con
clusie trok: „Elk program is een
kwestie van plus- en minpunten. Er
zijn in het regeerakkoord stellig veel
goede elementen van het CDA-pro-
gram terug te vinden. Maar ik aarzel
ten aanzien van de vraag of het
geheel nog wel op een plus uit komt.
Er zal dan ook zeker een aanzienlij
ke amendering nodig zijn om een
geheel aanvaardbaar resultaat te
krijgen."
Neen, een van de andere minpunten
die prof. Goudzwaard onderkende in
de eerste versie van het akkoord-Van
Agt/Wiegel betrof de veiligheidspa
ragraaf. „Bij defensie schuilt die
moeite bij mij niet in het zich oriën
teren op het plafond van de defensie
nota," zo schreef hij. „Dat is verge
leken met de innerlijk tegenstrijdige
tekst van het akkoord met de PvdA
en D'66 zelfs winst te noemen. Maar
wat in het program niet doorloopt, is
de zorg voor de ontwikkeling van de
wapentechnologie, die een steeds
demonischer karakter vertoont en
die in het CDA-program bijvoor
beeld leidde tot een duidelijke hint
in de richting van een no-first use
verklaring." Tot zover prof. Goud
zwaard.
Laat ik, om te beginnen, twee din
gen ophelderen. Een no-first use
verklaring is de met enige plechtig
heid gedane belofte dat men niet als
eerste kernwapens zal inzetten.
Twee of meer partijen (potentiële
tegenstanders) kunnen overeenko
men zo'n belofte gelijktijdig te doen.
Een no-first use verklaring kan, al
thans in theorie, ook eenzijdig wor
den afgelegd.
Mijn tweede opheldering betreft het
werkwoord „doorlopen", dat in de
hier aangehaalde zinnen wordt ge
bruikt door prof. Goudzwaard. De
auteur kan daarmee niet bedoelen
dat zorg over de ontwikkeling van de
wapentechnologie, laat staan een
hint in de richting van zo'n no-first
use verklaring, wél voorkomt in het
stuk van de heren Den Uyl en Verin-
ga. Dat is namefljk niet het geval. Er
staat geen syllabe over in. Wie zo'n
gemis nu een minpunt acht, zal dit
voor het document-Den Uyl/Veringa
op volstrekt eendere wijze moeten
constateren als voor dat van Van Agt
en Wiegel. Misschien is het mij ont
gaan, maar ik heb dat prof. Goud
zwaard op of kort na 23 september jl.
niet publiekelijk zien of horen doen.
Het werkwoord „doorlopen" moet in
dit verband derhalve worden gezien
als een verwijzing naar het CDA-
program „Niet bij Brood alleen".
Dat is ook daarom zo belangwek
kend omdat dit program onder voor
zitterschap van prof. Goudzwaard
tot stand is gekomen. Zelf citeert hij
artikel 11 van de uitgangspunten.
Daar staat: „De ongebreidelde be
wapening zoals manifest in de zoge
naamde bewapeningswedloop,
dwingt tot een veiligheidsbeleid,
waarin wapenbeheersing en ontwa
pening van vitaal belang zijn voor de
internationale veiligheid. De Neder
landse defensie-inspanning behoort
afgestemd te worden op een in bond
genootschappelijk niveau aanvaard
niveau. Daarbij dienen wij ons er
echter ernstig van bewust te zijn dat
een perfectionering van het wapen
tuig gaande is, die de schepping als
zodanig bedreigt. Dit versterkt de
noodzaak van een wereldomvatten
de bezinning over de grens van toe
gestaan wapengebruik door over
heden."
Nu zijn dat naar mijn mening zin
nen die niet alleen nobel klinken,
maar die ook een diepe waarheid
bevatten. Alleen: een verwijzing
naar de zo specifieke maatregel van
een no-first use verklaring kan ik er
met de beste wil van de wereld niet
in lezen. Trouwens, ook in het eigen
lijke verkiezingsprogram ontbreekt
de „duidelijke hint", waar prof.
Goudzwaard van spreekt.
In hoofdstuk 4 („Verantwoordelijk
heid voor de wereld") zwijgt artikel
172 („Wapenbeheersing en ontwape
ning") op dat punt in alle talen.
Overigens is het gedetailleerd ge
noeg: het pleit voor effectieve maat
regelen tot beheersing en verminde
ring van wapens voor massale ver
nietiging, voor een volledige stopzet
ting van alle kernproeven en voor de
totstandkoming van kernwapenvrije
zones. Maar geen woord over een no-
first use verklaring. Wel wordt in
artikel 175 gezegd dat de NAVO on
misbaar is voor het behoud van vre
de en veiligheid en voor het voorko
men van oorlog, en dat in dat ver
band de strategie van het aangepaste
antwoord moet worden geëerbie
digd. Welnu, die officiële NAVO-
strategie omvat tevens, zij het in
arren moede an althans in theorie,
het eerste gebruik van kernwapens
door het Westen.
Fas in de toelichting op hoofdstuk 4,
en niet eerder, wordt gezegd dat
Nederland binnen de NAVO moet
voorstellen dat de mogelijkheid
wordt onderzocht om als NAVO sa
men met het Warschau-Pact een ver
klaring van niet-eerste gebruik van
kernwapens af te leggen.
Eigenlijk zou prof. Goudzwaard zelf
het beste kunnen uitleggen, waarom
een punt dat hij zelf belangrijk ge-
