De goedpraterij
van de Waffen-SS
'Het kleine
is aangrijpend boek
TUIN
Weer nieuw boek van
Groen-auteur Herwig
HERWIG
PLANTEN
Als de andere nu maar niets hadden gedaan
Alice Schwarzer ontrafelt
opvatting over de rol van de vrouw
ENCYCLOPEDIA
MAANDAG 28 NOVEMBER 1977
VARIA
Trouw/Kwartet
door Koos van Weringh
De vorige week was Engeland niet alleen in het nieuws vanwege de stakende brandweerlieden,
maar ook door de uitwijzing van enkele Duitsers. Zij waren in Engeland om aandacht te vragen
voor een boek over de Waffen-SS, van welke organisatie zij zelf deel hadden uitgemaakt. De
Engelse minister van binnenlandse zaken achtte het doel van hun reis echter onwenselijk en liet ze
per vliegtuig naar de Bondsrepubliek terugkeren. Het boek, overwegend een fotoboek, zou een
ander licht werpen op het optreden van de Waffen-SS in de oorlog. Blijkens enige ingezonden
stukken in de Sunday Times van 20 november heeft de in Nederland niet verkrijgbare
kleurenbijlage van deze Engelse zondagskrant aandacht aan het boek besteed. Alleen al het
bespreken van zo'n boek, meent één van de briefschrijvers, werpt een smet op de prestaties van de
geallieerden in de oorlog. Belangrijker dan zo'n struisvogel-opmerking lijkt mij de vraag wat die
Duitsers nu met hun boek beogen.
Nu wil het geval, dat ik een paar
maanden geleden de Duitse editie
van dat boek heb aangeschaft. Ei
genlij k uit een zekere nieuwsgierig
heid- Uit de vele artikelen over de
opleving van het nazisme en de „Hit
ler-golf" in de Bondsrepubliek is mij
niet goed duidelijk geworden wat nu
de inhoud van die publikaties is. Hoe
springt men met dat verleden om?
Welke rechtvaardigingen worden
aangevoerd?
Een catalogus van een Duitse boek
handel vermeldde het bestaan van
het boek. De titel luidt: „Wenn alle
Brüder schweigen. Groszer Blldband
über die Waffen-SS". Vroegere leden
van deze organisatie verzorgden de
samenstelling, een uitgever in Osna-
brück, Munin. bracht het in 1973 op
de markt, enige jaren later in een
uitgebreidere editie.
Het boek bevat meer dan 1.100 fo
to's, die worden voorafgegaan door
een inleiding, waarvoor niemand ge
tekend heeft. Een vroegere SS-gene-
raal, Paul Hausser, legt in een woord
vooraf uit. dat de Waffen-SS nauw
met het leger verbonden en onderge
schikt was aan de regels die voor het
leger golden.
De inleiding geeft een goed overzicht
van de wijze, waarop het verleden
wordt behandeld. De Waffen-SS is
op het tribunaal van Neurenberg als
een misdadige organisatie geken
schetst en geprobeerd wordt nu die
veroordeling te ontzenuwen. Hoe dat
gebeurt, is even onthullend als ver
bijsterend.
Om te beginnen wordt uitééngezet,
dat er een grote kloof bestaat tussen
het oorlogstoneel en het vredige,
burgerlijke bestaan. De mensen pra
ten altijd „uit het heden", maar dat
geeft weinig inzicht in de gebeurte
nissen. Het gaat erom wat er toen
gebeurde en hoe het door de betrok
kenen foen werd ervaren. De last van
de strijd werd gedragen door de
frontsoldaten, zij hebben die erva
ringen alleen. Dit is dus het argu
ment dat je er bij geweest moet zijn.
In de verdediging van de SS'ers zijn
twee lijnen te onderkennen. De eer
ste is die. waarbij de uitzonderings
positie van de SS wordt opgeheven.
De SS wordt op een meer algemeen
niveau gebracht. Het was natuurlijk
een elite-korps, een garde van Hitler,
maar dat is zo bijzonder niet. De
geschiedenis kent meer van zulke
eenheden: Napoleon, de Tsaren en
zelfs nu nog in de Sowjet-Unie. En
altijd is l>et een eer geweest in zo'n
keurtroep te mogen dienen.
Spoor van vernielingen
door Hanneke Wijgh
AMSTERDAM Alice Schwarzer is de bekende Duitse hoofdre
dactrice van „Emma", een tijdschrift voor vrouwen, dat maande
lijks in een oplage van over de tweehonderdduizend exemplaren
verschijnt. Alice Schwarzer schrijft ook boeken. Over de abor-
tusstrijd in de Bondsrepubliek, over huisvrouwenarbeid en over
de vrouwelijke seksualiteit. Voor de introductie van dit laatste
boek, dat in Nederland onder de titel „Het kleine verschil" bij de
feministische uitgeverij Sara verscheen, was Alice Schwarzer
dezer dagen in Amsterdam
ben ik uit pure angst toch met hem
naar het stadhuis gegaan. Mijn ge
zicht was nog helemaal bont en
blauw. Wat daarna kwam. was een
hel. Ik had vaak blauwe plekken
over m'n hele lichaam. Hij brak ook
mijn sleutelbeen. Toen ik over schei
den praatte, probeerde hij me te
wurgen. Toen ik een dag later stie
kem naar het politiebureau wist te
komen mijn hals vol met wurgspo-
ren zei de ambtenaar daar: Ja, u
had gisteren meteen moeten komen.
Nu kunnen we niets meer doen."
..Het kleine verschil." bestaat uit
veertien interviews met vrouwen
tussen 21 en 53 jaar. Daarnaast be
vat het boek analyses over de rol van
de vrouwelijke seksualiteit en over
vrouwenarbeid. De intervies zijn
aangrijpend. Stukje bij beetje wordt
de traditioneel opvatting over de rol
van vrouwen ontrafeld. De verwach
tingen, die ze zelf van het huwelijk
hadden, de houding van hun echtge
noten. de zorg voor de kinderen, het
voordurende gevoel van te kort
schieten en bij sommigen de langza
me ontdekking van het eigen ik.
Hildegard D.. een 35 Jarige huis
vrouw. moeder van twee kinderen, is
na een lang gevecht met zichzelf,
gaan studeren. Zij was ontevreden
met het alleen maar thuiszitten. ..Als
mijn man thuis kwam. had hij de
gewoonte om te vragen: en is er nog
nieuws? Hij kwam natuurlijk van
zijn werk en had een heleboel dingen
meegemaakt, had veel te vertellen.
En ik? Ik zat de hele dag thuis
Meestal ging ik er op in. en zei. ik heb
dat en dat gedaan. En ik vond mezelf
steeds dommer. Tot ik op een goede
dag waanzinnig tegen hem tekeer
ben gegaan, een stoel heb gepakt en
geschreeuwd heb: wat valt er hier te
beleven? Je weet toch heel goed dat
ik hier tussen vier muren zit! Je weet
toch heel goed. dat ik je niets nieuws
vertellen kan! Waarom vraag Je het
eigenlijk?
Schuldgevoelens
HUdegard kampte met' sterke
schuldgevoelens ten opzichte van
haar kinderen. Jn die tijd droomde
ik vaak dat ze verdronken. Uit boe
ken wist ik dat dat misschien zelfs
betekende, dat ik ze dood wenste
daar ben ik bijna kapot aan gegaan."
Het leven van Renate A.. een 33
Jarige huisvrouw en werkster, moe
der van vijf kinderen, begint slecht.
Ze slaapt met haar vader en stief
moeder in één bed. Als ze twaalf jaar
oud is licht haar vader haar in over
de seksualiteit. Sinds die dag neemt
Renate onder dreiging van slaag de
Echtelijke Plichten" van haar stief
moeder over. Ze geeft hem als vijf
tienjarige aan bij de politie, waar
door hij voor twee jaar in de gevan
genis verdwijnt. Op haar eigen
trouwdag wordt de uitspraak van de
rechter bekendgemaakt De schande
komt op het hoofd van Renate neer.
Renate moet van haar echtgenoot
dag en nacht thuis blijven. Zelfs het
bezoek aan de ouderavond op school
levert al problemen op. „Een keer
ben ik na de ouderavond nog uitge
gaan en kwam om twee uur thuis.
Toen had hij de sleutel van binnen in
het slot gedraaid en heeft me tot vijf
uur 's morgens op de trap laten
zitten."
Cornelia M een 53-jarige prostituée,
droomde als klein meisje van een
aardige man. van kinderen en een
huisje in het groen. Ze heeft zich een
keer het huwelijk in laten ranselen.
„Hij stelde de trouwdag vast en wil
de me naar het stadhuis slepen, waar
zijn moeder en zuster al stonden te
wachten als getuigen. En toen ik me
verzette, sloeg hij me midden op
straat in elkaar. Twee dagen later
Psychisch
Slaag is het normale patroon. Het
komt in diverse interviews naar vo
ren. De vader heeft vroeger al gesla
gen, de taak is sindsdien door de
echtgenoot overgenomen. Het slaan
beperkt zich niet alleen tot de meer
criminele milieus, zoals dat van Cor
nelia M. Ook keurige leraren kastij
den hun vrouwen bij de minste te
genspraak.
Soms is de kastijding niet lichame
lijk maar psychisch.
Rita L.. een 35-jarige secretaresse, is
door haar man van haar identiteit
beroofd. Heel geleidelijk door haar
elke verantwoordelijkheid te ontne
men. Geen eigen geld, geen eigen
vrienden, geen eigen werk, geen op
leiding. Ze typt voor haar man, een
beroemd linkse schrijver, de manus
cripten. „Mijn schrijfmachine stond
op de werktafel van mijn man. daar
had ik een plekje voor mezelf." De
gevolgen blijven met uit Rita L.
wordt schizofreen. Ze slikt dagelijks
medicijnen. „De dokter vindt dat het
moet. Tot het einde van mijn leven"
Het boek „Het kleine verschil" is in
Duitsland een bestseller geworden.
Over de tweehonderdvijftigduizend
exemplaren gingen over de toon
bank. Al is de situatie in Nederland
niet helemaal te vergelijken met
Duitsland, zo is de Duitse vader nog
een grotere autoriteit dan de Neder
landse. toch vermoed ik dat ook in
ons land dergelijke schrijnende in
terviews zouden kunnen worden ge
maakt. De huizen van „Blijf van
mijn lijf" zijn daar een bewijs van.
Ook de oorlog wordt meer als een
algemeen verschijnsel beschouwd
door de opmerking, dat het onder
scheid tussen een verdedigings- en
een aanvalsoorlog eigenlijk nauwe
lijks te maken valt. „Als de aanval de
beste verdediging is, zijn er slechts
verdedigingsoorlogen".
Partizanen
De strijd van de Waffen-SS tegen de
partizanen een zeer gevoelig on
derwerp wordt eveneens vergele
ken met vroegere en latere situaties
uit de geschiedenis. De Duitsers leer
den de partizanen al kennen in 1870/
'71, de Fransen en Amerikanen in
Vietnam, de Israëliërs in het Midden-
Oosten. Bij de beoordeling van het
gedrag van de Duitsers moeten deze
gebeurtenissen mede worden be
trokken. De strijd tegen partizanen
was niet het uitvoeren van vergel
dingsacties, het ging ook hier om
„eine reine Kampfhandlung". Juist
die partizanen vielen niet onder het
oorlogsrecht, omdat ze geen kente
kenen droegen, ze wilden als tegen
stander onbekend blijven, hun wa
pens droegen zij niet openlijk.
De Waffen-SS was dus geen misdadi
ge organisatie, maar streed schouder
aan schouder met de Wehrmacht. Ze
heeft niets bijzonders gedaan, overal
worden fouten gemaakt.
Verkleinen
De andere lijn is die van het „ver
kleinen" van wat er dan nog wel
heeft plaatsgevonden. De historici,
die zich met de Waffen-SS hebben
bezig gehouden, wordt verweten
over DE Waffen-SS te spreken. Niet
alle onderdelen moeten over één
kam worden geschoren. In het geval
van de beruchte terechtstelling in
Wet Franse stadje Oradour is het
bijvoorbeeld onjuist om te zeggen
dat de SS-divisle „Das Reich" daar
bij betrokken was. Slechts één com
pagnie van die divisie was daar. Toe
gegeven wordt weliswaar dat Ora
dour een te betreuren exces betreft
en wordt een gevoel van medele
ven met de slachtoffers uitgespro
ken maar het was wèl een re-actie
op een actie van het Franse verzet.
Als die Fransen zich maar niet tegen
de Duitsers verzet hadden, dan zou
er niets gebeurd zijn. Er is genoeg
gewaarschuwd, dat met zeer harde
hand zou worden opgetreden. Maar
tegen die partisanen is niets te be
ginnen of alles. Het werd dus
alles.
Het boek vindt dat de historici voor
bijgaan aan wat de andere partij
deed. Als een rechtvaardiging voor
eigen gedrag wordt bijvoorbeeld
verwezen naar Italiaanse bronnen,
gepubliceerd in 1964, waaruit zou
blijken dat de „nazi-fascisten" in
bepaalde gebieden in Italië geen
rust gegund werd. Er bleef dus wei
nig over dan de harde hand.
In het Franse plaatsje Tulle, waar
een soortgelijke actie werd uitge
voerd als in Oradour, is het bevel
gegeven door een officier van de
Wehrmacht. Met grote nadruk
wordt gewezen op het feit, dat het
hier géén SS-officier betreft. De
Waffen-SS wordt ten onrechte als
een misadige organisatie be
schouwd. De gevolgen van de visie
van Neurenberg zijn, zo wordt ver
volgt, niet te overzien. Niemand
heeft de Duitse nederlaag zo duur
moeten betalen als het lid van de
SS. Zelfs velen, die als invalide uit
de oorlog kwamen zijn gearresteerd,
ze zijn in hun beroepsmogelijkhe
den beperkt, er zijn zelf „Berufsver-
bote" tegen hen uitgevaardigd. Na
hun Jarenlange inzet moesten velen
elke verzorging ontberen.
in het na-oorlogse Duitsland een pis
toolschot gelost, nooit een handgra
naat geworpen. Dat deden mensen
met een andere politieke mentali
teit. Namen worden niet genoemd,
maar de suggestie is duidelijk.
Geen executie
De meer dan 1100 foto's laten de SS
vooral zien als een vriendelijke orga
nisatie, die in veel plaatsen waar ze
kwam en dat waren er zeer veel
als een bevrijder werd ingehaald.
Soms moest er wel eens een actie
worden uitgevoerd („Durch-
këmmung") door mannen die zo
snel waren als windhonden en zo
hard als „Kruppstahl", maar de fo
to's van de zich tegen anderen ver
dedigende en helpende SS'ers over
wegen. De beschrijvingen van oor
logsgebeurtenissen zijn louter tech
nisch. De plaatjes uit Oost-Europa
zijn vaak romantisch: de eenzame
Duitse soldaat in de verre Pripjet-
moerassen in de Oekraïne. Dat juist
hier meedogenloos is opgetreden,
zoals blijkt uit door de SS zelf bijge
houden en later uitgegeven docu
menten, vindt men niet in dit boek
terug. In de film van Joachim Fest
over Hitier waarom die film zo
omstreden is, is mij na bezichtiging
niet geheel duidelijk geworden
komt nog een partisanen-executie
voor, maar in dit boek is daarvan
geen sprake. Alles schijnt door de
tegenstander te zijn uitgelokt. Hui
zen en dorpen werden vaak afge
brand door met elkaar strijd leve
rende nationale groeperingen in de
Oekraïne, zo wordt opgemerkt bij
een foto van een brandende rij
huizen.
De Duitsers hebben bijna niets ge
daan! En wat ze deden werd van
bovenaf opgedragen. Op het ver
band tussen bevel en gehoorzaam
heid, zo wordt opgemerkt, kan hier
niet worden ingegaan. Het boek be
vat ook enige schilderijen en teke
ningen van de front-artist Petersen.
Zij laten ons de Duitse soldaat zien
in de uitoefening van zijn moeilijke
taak. Daarin werd hij bijgestaan
en dat wordt met nadruk gezegd
door vele Europese vrijwilligers. Op
een aantal foto's lachen ons dan ook
Nederlandse kameraden vrolijk toe.
In dit boek, dat de nog levende SS-
officieren in Engeland aan de man
wilden brengen, wordt oorlog gezien
als een soort natuurverschijnsel, dat
'de volken als een onweer overvalt.
Niemand heeft er schuld aan. Als
niemand zich tegen de Duitsers had
verzet zou het allemaal
goed zijn afgelopen. Maar j%di
boek werpt niet zozeer eqg
licht op de Waffen-SS, maarier
de geschiedenis. ïn
Romantiek
door Henk van Halm
Vc
de
D.
de
In de serie Groenboeken van de Wageningse uitgeverij Zomer en Keuning verscfhi
zevenendertigste boek van Rob Herwig. Een man die krankzinnig hard moet werken, gezi
leeftijd even in de veertig. Met zijn nieuwe „Herwig tuinplantenencyclopedie" overtrefl
zijn vorige boeken, waarvan de totaaloplage in tien jaar zo'n 3,5 miljoen bedraagt. Wellicht e
Herwig de meestgelezen groen-auteur ter wereld, en zeker van Nederland.
Afkomst
Twee punten uit de inleiding verdie
nen nog de aandacht. Geconsta
teerd wordt met bitterheid dat veel
al op een negatieve manier over de
afkomst van SS-officieren geschre
ven wordt. Toen Sepp Dietrich, een
bekende SS-generaal, in 1966 stierf
werd op zeer kwetsende toon over
zijn „proletarische" afkomst gespro
ken. Zeker is, dat de SS-officier uit
andere sociale lagen afkomstig was
dan de echte legerofficier. De laatste
kwam voort uit de Pruisische adel,
de eerste meer uit het milieu van
kleine boeren en middenstanders.
De socialisten in de na-oorlogse
Bondsrepubliek, die altijd de mond
vol hebben van de gelijke kansen
voor de niet-bevoorrechte groepen,
wordt verweten dat zij dit nooit in
hun oordeel betrokken hebben. Als
het gaat over Willy Stoph. die in de
DDR een zeer hoge positie heeft
bereikt, wordt er altijd bij verteld
dat hij van arbeidersafkomst is. Tito
kwam voort uit een milieu van klei
ne boeren, de Russische maarschalk
Woroschilow is als metaalarbeider
begonnen. Maar van de SS-officie
ren wil niemand dat weten.
De SS-soldaat, dat is het andere
punt, is nooit een gevaar voor staat
en maatschappij geweest. Altijd
heeft hij de plichten van een trouwe
staatsburger vervuld. Nooit heeft hij
Deze ambitieuze uitgave, waaraan
Rob Herwig vier jaar werkte, geeft
aan vrijwel volledig overzicht van
het assortiment tuinplanten, -hees
ters en -bomen, dat in ons land ver
krijgbaar is. Het encyclopedisch ge
deelte van bijna tweehonderd blad
zijden omvat 1500 plantenbeschrij-
vingen met 1000 illustraties, waar
van 850 foto's in kleur, voor het leeu-
wedeel door Herwig zelf gemaakt.
Deze beschrijvingen, alfabetisch ge
rangschikt op geslacht, soort, varië
teit en kruising, zijn sterk op de
praktijk gericht en vermelden de
functie voor de tuin, de belangrijkste
kenmerken, het land van herkomst,
de cultuur, de gewenste grondsoort,
de wijze van vermeerdering, de vat
baarheid voor ziekten en nog veel
meer. Zowel in het uitvoerige regis
ter als bij de beschrijvingen zijn alle
verouderde, gebruikelijke en onjuis
te benamingen opgenomen, waaron
der de planten ook bekend zijn, zo
dat gemakkelijk een gezochte plant
opgespoord kan worden, ook al kent-
men zijn nu geldende wetenschappe
lijke naam niet.
Milieuvriendelijk
Het eveneens rijk geïllustreerde
voorgedeelte over de vormgeving
van de tuin, met een algemeen over
zicht van de cultuurhistorie van tui
nen, biedt veel uitnemende sugges
ties voor grote zowel als kleine tui
nen. Het daarop volgende, op bruin
papier gedrukte gedeelte is gewijd
aan alle voorkomende tuinwerk-
zaamheden, inclusief het onderhoud.
Men vindt er aanwijzingen voor ga-
zonaanleg en onderhoud, de ver
meerdering van planten en de be
strijding van ziekten en van insek-
tenvraat op een voor het milieu on
schadelijke manier.
Het boek wordt uitgeluid met tabel
len en registers, waarin alle planten
uit het boek zijn gegroepeerd naar
functie in de tuin, kleur, hoogte en
zovoort, aan de hand waarvan men
op eenvoudige wijze de beplanting
van een nieuwe tuin kan ontwerpen.
Het was Herwig's bedoeling van zijn
encyclopedie een allesomvattend
praktijkboek te maken, waarmee de
tuinamateur. maar evengoed de vak-
Rob Herwig
man die over een handig na:
wil beschikken, volledig uitEj
ten kan. Hij is daar zonder I
geslaagd. En wat een groot v
is: alles is geënt op Nederlanh-
standigheden, want in deze e
pedie zijn alleen gegevens ve
die Rob Herwig op zijn eigen)n
de „Nieuw Zeggelaar" bij L J
met zijn uitgestrekte tuin
heeft vergaard. Tuinboeken
tenlandse herkomst kunnejX
niet tegen op, omdat zij ge
zijn op een niet-Nederlands< p
tie. waaraan zelfs een zeer V-
bewerking toch niets aan kaï
deren. Zo hebben Engelsen vi
gesproken voorkeur voor ex üj
gewassen en zeldzame variip,
die bij ons minder in trek zijn d<
orize geografische ligging niel h
gedijen, de Duitsers vooral vd jn
planten die het ook lang niet 0y
onze klimatologische omsta d<
den willen doen. Herwigs aa t<
zowel een nuchtere leidraad k<
animerende bron van inspin a
schrijvingen van levenspi m
van planten, maar ook pra zt
tips over de financiering va *i
aanleg en de hypothecaire n<
aspecten daarvan staan nï
kaar. Herwig zegt niet alleen! j,
in een tuin kan, mag of moet! c«
ren, maar hij vertelt ook waa< e<
zo is. |0
Service
(C
Wie er niet in mocht slagen et sc
encyclopedie genoemde plan' t><
sporen in tuincentrum of b ni
kers, kan Herwig een voldod h
frankeerde envelop zenden Ie
Rob Herwig," Lunteren na bi
res overbodig) met daarop zijl oi
naam en adres, waarna Her m
envelop zal retourneren met» ik
een kwekerslijst, waarop hij i tr
ker aanstreept, die de gezocht vi
waarschijnlijk wel kan levert n
gi
Rob Herwig: Herwig Tuinplai si
c.vclopedie. Uil. Zomer I E
(Groenboekerij), Wageningei zi
bli., ƒ69,50, na 1 jan. 1978
