Aart van Dobbenburgh:
'Kunst is een belijdenisvorm'
Luisteren
Anders met een nieuwe bril
UW PROBLEEM
HET ONZE
Rode rozen voor Henriëtte Roland Holst
MAANDAG 7 NOVEMBER 1977
VARIA
Trouw/Kwartet 7
door Fred Lammers
BENTVELD „Als
Van Dobbenburgh
werkt, zit hij als Mo
zart achter de vleugel,
wanneer hij niet werkt
heeft hij ruzie met de
hele maatschappij."
Het is vele jaren gele
den dat de bekende
pater Henri de Greeve
zijn vriend de litho
graaf Aart van Dob
benburgh met deze
woorden typeerde. Ze
hebben echter niet
aan kracht ingeboet."
Zo is het ook," zegt de
nu 78-jarige Aart van
Dobbenburgh als ik
met hem zit te praten
in zijn atelier tussen
de dennen aan de
Duindoornlaan in Be
ntveld.
Er gaat bijna geen dag
voorbij of hij is daar te
vinden. Hij maakt nog re
gelmatig litho's en daar
naast geeft hij tekenles
aan particulieren en elke
dinsdavond aan gehandi
capten in een tehuis in de
buurt. Volgend jaar konjt",
er een boek over zijn per
soon en werk-uit, waaraan
de schrijver Theun de
Vries dé laatste hancPtegt.
Ook ver van huis staat
Aart van Dobbenburgh in
de belangstelling. In Rus
land trekt de vorig jaar
^opgenomen film waarin
■Aart van Dobbenburgh de
tekeningen toont die hij
^en kwarteeuw geleden
•maakte bij Tolstoi's „Oor
log en Vrede" het nodige
bekijks. Er is kans dat die
film binnenkort ook naar
Nederland komt. In 1965
kreeg Van Dobbenburgh
voor de tekeningen die hij
toevoegde aan werken van
Tolstoi en Dostojewski de
Leo Tolstoi-medaille.
Het werd hem in Neder
land niet in dank afgeno
men. „Ze keken er erop
aan. Velen dachten dat ik
communist was. Dat wa
ren ze al gaan doen door
die portretten voor 'Oor
log en Vrede'. Toen ik in
1949 naar Frankrijk wilde
reizen en bij een Haagse
bank deviezen ging opne
men, vertelden ze me dat
ik geen deviezen kreeg
omdat"ik op de zwarte
ilijst stond. Dan ga ik wel
even naar minister
Drees", zei ik, toen niets
„hielp, tegen de verbaasde
■man achter het loket. Dat
kon ik zeggen, want dr
Drees is mijn neef. Zijn
moeder, voor mij tante
Anna. was de zuster van
mijn vader^We kennen el
kaar dus al heel lang en
Drees heeft er inderdaad
voor gezorgd dat ik mijn
deviezen kon halen. Wat
die Tolstoi-medaille' be
treft: dat is een culturele
onderscheiding. Als ik nou
de Stalin-orde had gekre
gen. Die zou ik hebben ge
weigerd!"
In 1966 werd Van Dobben
burgh ridder in de orde
van Oranje Nassau en
daarmee van alle smet ge
zuiverd. Aart van Dobben
burgh had toen allang een
van de best gelijkende
portretten die ooit van ko
ningin Juliana zijn gete
kend op zijn naam staan.
Die litho kwam in 1961 tot
stand en hangt sindsdien
in alle raadhuizen in de
provincie Noord-Holland.
„We hebben bijzonder
prettig samengewerkt.
Vlak voordat de litho ge
reed was, is zij met haar
jongste dochter zelfs een
AART VAN DOBBENBURGH ogen kunnen liegen, handen niet
(foto: Dirk Ketting)
middag naar Bentveld ge
komen. De koningin wilde
een afdruk van haar por
tret kopen voor haar moe
der, die kort erop jarig
was. Mijn reactie was: 'Ik
geeft er u één cadeau',
waarop de koningin zei:
'Dan geef ik dat portret
volgende week namens
ons beiden aan moeder."
Tante Jet
Aart van Dobbenburgh
heeft door zijn werk nauw
contact gehad met tal van
bekende personen, zoals
met de dichteres Henriët
te Roland Holst." Vijftien
jaar ben ik met haar be
vriend geweest. Op de
middag dat ze naar mijn
huis kwam omdat ze had
gehoord dat ik bezig was
portretten voor 'Oorlog en
Vrede' te tekenen als
bewonderaarster van Tol
stoi was ze daar erg erg
nieuwsgierig naar was
ik er niet. Ik ben nog de
zelfde avond met een bos
rode rozen naar haar toe
gegaan, ze logeerde bij de
Woodbrookers. hier vlak
bij. Dat werd het begin
van een lange hechte
■vriendschap. We zagen el
kaar.bijna dagelijks."
„Nadat ze naar Amster
dam was verhuisd, be
zocht ik haar eens per
week. Op den duur werd ik
zo'n beetje haar secretaris,
vooral voor het beant
woorden van onhebbelijke
brieven die zij ontving.
Tante Jet is een grote fi
guur in mijn leven ge
weest. Zij was een grandi
oze vrouw, een felle socia-
liste met op de achter
grond de figuur van Chris
tus. Het was een sociaal
sterk bewogen vrouw die
in prraktijk bracht wat zij
schreef. Alles gaf zij weg.
tot haar huisje in Zundert
toe. Op haar giro stond
vaak niet meer dan
1,60."
Het was vooral beider be
langstelling voor de Russi
sche literatuur die hen
bond. In dat verband her
innert Aart van Dobben
burgh zich een gebeurte
nis die diepe indruk op
hem maakte. „Op een
middag stapte ik bij Hen
riëtte binnen en vroeg ze
mij, zoals gebruikelijk,
wat ik die dag zoal had
gedaan. Ik vertelde dat ik
de novelle 'Het zwakke
hart' van Dostojewski had
gelezen en dat hij daarin
de uitspraak doet 'Zo ik de
liefde van Christus kon
scheiden, zo koos ik Chris
tus.' Dat ontroerde haar
sterk. Nadien is zij over
deze schrijver, die zij eerst
niet zo kon waarderen, an
ders gaan denken."
Anna Karenina
Bij het sterven van Hen
riëtte Roland Holst was
Aart van Dobbenburgh
aanwezig. „Ook die dag
wilde zij weten waarmee
ik me bezig hield. Nadat ik
had verteld dat ik Anna
Karenina aan het tekenen
was fluisterde ze: „Daar
zul je evenals Tolstoi nooit
mee gereed komen". Even
later merkte ze op: „Aart,
konden de mensen elkaar
maar liefhebben eer het te
laat is". Wat ze daarmee
precies bedoelde vertelde
ze niet. Het laatste wat ze
zei was: „Aart, zul je door
vechten voor het ver
schopte kind?" „Ja tantë
Jet, was het enige dat ik
kon uitbrengen."
Aart van Dobbenburgh is
die belofte nagekomen. In
tientallen litho's, vaak ge
bruikt voor affiches, heeft
hij het opgenomen voor
kinderen die het moeilijk
hebben. „Nu nog kan ik
me vreselijk ergeren aan
mensen die alleen maar
aan uitgaan en mooie kle
ren denken en er niet bij
stilstaan dat miljoenen
kinderen honger lijden".
Aart is zijn eigen moeilij
ke jeugd op de Lijnbaans
gracht in de Amsterdamse
Jordaan nooit vergeten.
Er was vaak geen brood op
de plank en zijn twee zus
jes stierven aan tbc.
„Ik heb er veel ellende
meegemaakt, maar ook
mooie dingen gezien als
mensen iets voor elkaar
over hebben, en daar ont
brak het in die oude Jor
daan niet aan! Ik heb ook
gemerkt wat het geloof in
het leven kan betekenen.
Mijn ouders hebben alles
wat ze meemaakten kun
nen verdragen omdat ze
geloofden. Zij voelden zich
van dag tot dag geleid
door Gods vaderhand. Dat
kinderlijke geloof mis je in
deze tijd. Wij zijn dat
kwijt, evenals veel christe
nen het woord liefde te
genwoordig uit 1 Corinthe
13 hebben geschrapt. En
toch is liefde het allervoor
naamste in het leven. De
wereld waarin wij nu leven
is totaal gedegeneerd. Als
Henriëtte Roland Holst
haar ogen zou kunnen
opendoen, zou ze erg ver
drietig zijn te zien dat het
socialisme zo slecht is be
grepen."
In zijn werk probeert Aart
van Dobbenburgh het be
grip liefde uit te dragen.
Mijn wereld is een wereld
waarin de mens centraal
staat Het lijden duurt
lang, het leven kort, zei
mijn vader. Dat ben ik
met hem eens, maar toch
ben ik niet pessimistisch.
Het licht kun je pas zien
als de duisternis er is en je
kunt alleen maar over ge
luk praten als je weet dat
er ook ongeluk bestaat.
Met mijn werk probeer ik
de mensen wakker te
schudden. Ik hoop dat ze
daarover later zullen zeg
gen, dat ik mijn best heb
gedaan".
Aart van Dobbenburgh
heeft zich er nooit voor
geschaamd een christen te
zijn. Dat komt in al zijn
werk naar voren, al loopt
hij de kerkdeur niet plat.
„Een haar van het blond
gelokte hoofdje van mijn
jongste dochter Marthy
heb ik meer lief dan de
officiële kerk. Dat kun je
misschien beter niet in
Trouw schrijven, maar
toch is het zo," zegt Aart,
peinzend voor zich uit
kijkend.
De vogeltjes
Er klinkt getik tegen een
raam. Aart van Dobben
burgh springt overeind.
„Dat zijn mijn vogeltjes,
die zijn gewend dat ze wat
te eten krijgen." Als zijn
beschermelingen hun da
gelijkse ochtendmaaltijd
hebben gehad vat hij de
draad van het gesprek
weer op. „Als je Tolstoi's
„Oorlog en Vrede" leest,
gaat het aan het slot over
het sterfbed van Andreas.
Naast hem zit Natascha,
zijn liefde. Zij breit. Je
hoort de naalden tikken.
Het is als muziek. Hij slui
mert weg, wordt weer
wakker en vraagt dan:
„Natascha, heb je me wer
kelijk lief?" Zij antwoordt:
„O zo lief". Dan zegt An
dreas: „Weet je Natascha,
ik denk dat ik nu weet wat
liefde is. Het is een
sprankje geloof dat terug
keert naar de eeuwige
bron: God"
Het is een thema dat Aart
van Dobbenburgh blijft
boeien, zoals ook handen
hem nog steeds in hun
greep hebben. Tientallen
keren heeft hij ze gete
kend: de handen van
Christus, (een van zijn drie
litho's over het leven van
Jezus, waarvan de origine
le stenen achter glas in de
Mariakapel van de Haar
lemse St. Bavo op de Gro
te Markt zijn te bewonde
ren): de handen van een
ziek meisje; de handen
van een 92-jarige vrouw en
ook de handen van de
moeder van dr Drees, in
gebed gevouwen boven
haar bijbel. „Handen zeg
gen heel veel. Ogen kun
nen liegen, handen niet",
vindt Aart van Dobben
burgh.
Aart schrijft ook. „Als ik
geen lithograaf was gewor
den zou ik me als schrijver
zijn gaan uiten", zegt hij
op een gegeven moment.
Vooral in zijn dagboeken
legt Aart van Dobben
burgh zijn gevoelens vast.
„Over mijn werk schrijf ik
weinig. Mijn gevoelens
verwoord lk in mijn beel
dend werk. In mijn dag
boeken schrijf ik over ont
moetingen met mensen.
Dat doe ik niet dagelijks.
Soms schrijf ik er weken
lang niet in." Zijn laatste
notitie in zijn bijbeldikke
dagboek (drie van derge
lijke boeken zijn al volge
schreven) dateert van 23
september 1977. Aart laat
me lezen wat hij die dag
noteerde. Het eindigt zo:
„Hoeveel zijn er niet die in
eenzaamheid wandelen
langs het levensstrand,
waar de golven komen en
gaan als symbool van
vreugde en verdriet."
door Mink van Rijsdijk
De industriepredikant praatte cn praatte. Hij deed
dat heel boeiend, toch was zijn betoog helemaal niet
aan me besteed. Ik kon niet zo goed luisteren, mijn
gedachten dwaalden steeds bij hem weg. Die ochtend
had ik eindelijk onze zolder opgeruimd, waar het
sinds de dood van mijn moeder een chaos van zakken,
dozen en kisten was. .Breng maar naar boven." was
indertijd mijn devies geweest, ..ik sorteer alles later
wel."
De weg naar later was vol slimmigheidjes geweest, die
tot uitstel van de werkzaamheden leidden. Zomaar
ineens had ik moed en vooral energie gehad eraan te
beginnen.
Resoluut en radicaal moet je kunnen zijn als er dingen
door je handen gaan die herinneren aan tijden die
onherroepelijk voorbij zijn. Ik was wel blij toen ik
eindelijk klaar was. maar ook nogal murw van bin
nen. Terwijl ik luisterde of eigenlijk niet luisterde
naar het verhaal wan de spreker, sudderde ik door op
eigen ervaringen van die dag. Ik kon me niet losma
ken van de verdrietelijkheden die de zolder me
aangedragen had. Tijdens de koffiepauze wilde ik
daar best een woordje ovqr kwijt aan de vrouw naast
me. Ze was van het moederlijke type en zou wel
begrip hebben voor mijn gevoelens, dacht ik. Maar
nee, zij zat puur voor wat afleiding op de bijeen
komst. Haar man moest de volgende dag een gal-
blaasoperqtie ondergaan en zodoende. Tobbcrig deed
ze eerst mij her ziekterelaas, daarna stak ze het nog
eens af tegen haar andere buurvrouw.
De man aan mijn andere zijde begon alsof ik
verantwoordelijk was voor de speech van de spreker
agressief kritiek te spuien op arbeiders van van
daag de dag. Zijn vader had zich kapot gewerkt in een
fabriek en tegenwoordig was iedereen ondanks prach
tige voorzieningen ontevreden, maar zijn vader
Het getob over zijn vader, noch de zorgen van mijn
buurvrouw over de operatie van haar man konden me
uit mijn eigen gedachten losweken. Ik zat muurvast
op de monorail. Had ik toch niet te veel weggegooid?
Al die brieven bij voorbeeld was ik niet te nuchter
aan de gang geweest uit vrees voor te grote bewaar-
zucht?
Ineens wist ik heel duidelijk dat ik mezelf voor de gek
hield, mijn downe bui zat niet in de afgevoerde
spullen. Ik had gewoon mijn moeder gemist.
Aan het einde van de avond hield de spreker me aan.
hij had verwacht dat ik me in de discussie gemengd
zou hebben. De problematiek moest mij toch interes
seren. ik was immmers een geëngageerd mens. ..Ach
wat. geëngageerd. Toen ik zo oud was als u nu bent.
betekende dat verloofd, verder niks." Een onnozel en
ontwijkend antwoord natuurlijk en ik kreeg dan ook
prompt onder uit de zak.
Een stuk verantwoordelijkheid. Politiek kiezen. Soli
dariteit. Progressief participeren. Actief zijn. Etc. etc.
Het hele pakkket dat ikzelf zo vaak uitstort naar ik
hoop minder cliché-matig over lauwe, gemakzuch
tige mensen kreeg ik op mijn brood. Hoe waar alles
was wat tegen me gezegd werd. voor mij betekende
het allemaal onzin. Ik wilde niet luisteren, maar kon
het ook niet. ik had even een pas op de plaats nodig,
voordat er weer ruimte kwam voor problemen van
een ander. Als ik dat nou maar had kunnen zeggen,
hadden we misschien begrip voor elkaar gekregen.
Maar ik zei: ..Er zijn meer problemen dan die op uw
industrieterréintje."
Zo liet ik de man in de kou staan en hij. mijn veel te
summiere signaal missend, vond mij ook maar een
bekakte egotripper. Hij had gelijk, buurvrouw en -
man had ik rustig laten kletsen. Mijn eigen sores
waren me genoeg. Gemiste kansen. Dat niemand oor
had gehad voor mijn verhaal was mijn eigen sehuld.
Oog om oog. tand om land.
Luisteren. Met huid en haar. met hart en handen
luisteren. Wie weet ondertussen niet hoe nodig het is?
Toch amateuren we er maar droevig op los. Eigen
zuchten blokkeert ons en maakt ons doof en stom.
De kunststof monturen zijn aangepast aan de wenkbrauwlijn. De mannenbril verloopt van kaki naar
zwart, de rechter vrouwen bril is transparant met neonkleuren en de linkerbril is uitgevoerd in pastel
tinten. Een sprekende oog make-up (na een paar keer oefenen lukt het wel) is een vereiste voor ieder
brildraagster..
door Annemarie Lücker
Een mens raakt aanz'n eigen
brillegezicht gewend en niets is
moeilijker om dat van de ene op de
andere dag te veranderen. Afgezien
van het feit of een bril mooi wordt
gevonden of juist heel lelijk, door
VRAGEN uitsluitend in envelop sturen neer postbus 507 Voorburg
Per vraag een gulden m postzegel», bet liefst In waarden van 55 en
45 ets biivoegen. en besi'st niet aan de buitenkant opplakken
Geheimhouding verzekerd Briefkaarten worden terzijde gelegd
VRAAG: Waar zijn de posters met
de stellingen van Maarten Luther te
koop?
ANTWOORD: Deze affiches zijn niet
alleen als wandversiering bedoeld.
Eerder wil men dat katholieken en
protestanten zich buigen over de
inhoud van de stellingen, die mees
tal slechts als begrip bekend zijn; te
bestellen via de Evangelische Kir-
che (HB). Dorotheeergasse 16 (Wien
li. Oostenrijk. Nederlandse versie
bij de Stichting Luthersche uitge
verij en boekhandel. Gruttostraat
20, Rozenburg 3208 Uw bezwaren
tegen de romantische afbeeldingen
van het gebeurde op 31 oktober 1517
zijn gegrond Wij hebben het boekje
van W J Kooiman over Luther <Ca-
rillonreeks 3 1959> en ..Het proces
Luther'' van Daniel Olivier lAmbo
ISBN 90 263 0207xi er nog eens bij
gehaald Het was niet ongeoorloofd
of demonstratief, maar volgens het
gebruik, dat iemand die een acade
misch dispuut wenste over een niet
vastgestelde leer of afgerond dogma
(in dit geval aflaat en vagevuur) zijn
thesen „ad valvas" publiceerde. De
openbare aanplakplaats daarvoor
was de poort van de Slotkerk te
Wittenberg. Enfin: Leest u die boek
jes ook nog eens!
CADEAU. Het archief van onze ru
briek werd uitgebreid, toen de oud
secretaris van de hoofdredactie van
Trouw, de heer Joh. C. Francken,
ons uit eigen bezit aanbood een om
vangrijke verzameling gegevens
(drie dikke boeken formaat Staten
bijbel) van de hand van zijn vader
(overleden in 1946). De heer J. C.
Francken sr. werd plm. 1920 ad
junct-redacteur van de Rotterdam
mer en verzorgde de vragenrubriek
„Op elk terrein des levens" (van '28-
'29i. Daarna had hij een vragenru
briek. waarin hij echter alleen bij
belse onderwerpen besprak, bij de
NCRV. Hoewel het wat lastig was
een goede plaats te scheppen voor
dit geschenk, zijn we er toch wel
heel blij mee De vragen staan er
helaas niet bij. maar uit de antwoor
den is veel op te maken. De initia-
tlen van de vragenstellers en hun
woonplaats worden er echter wél
bijvermeld en de antwoorden zijn in
een zeer persoonlijke sfeer. Tegen
woordig is dat anders: onze vragen
stellers krijgen, tenzij het grote aan
tal brieven over hetzelfde onder
werp een algemeen antwoord in de
rubriek nodig maakt persoonlijk
antwoord, waardoor een prettig con
tact mogelijk werd. In de vragen en
de beantwoording in de krant zal
men zichzelf soms niet, maar z'n
buurman zeker niet herkennen. Te
genwoordig bundelen we de proble
men niet meer. maar staan ze in
dozen op stellages
VRAAG: Tegenwoordig vallen er
steeds stenen uit de schoorstenen,
in de keuken, in de kamer en nu ook
weer door de afvoer van de geiser in
de badkamer. We dachten aan op
zet, maar ik geloof dat het vogels
zijn. Hoe krijgen we ze weg?
ANTWOORD: Ik weet wel zeker dat
het kauwen zijn. die uw schoorste
nen uitgezocht hebben. Ze moeten
er toch wel uit en hoe eerder hoe
liever. Dan kunnen ze voor de winter
een ander plaatsje uitzoeken. Boven
op de schoorsteen kan een kapje
van ijzerdraad geplaatst worden of.
als uw schoorsteen zich niet leent
voor zoiets, kan een stuk grof kippe
gaas ook goede diensten verrichten.
De vogels bouwen hun nesten van
materiaal dat keihard wordt en op
den duur moeilijk te verwijderen is.
De kauwen gooien alles wat ze kwijt
willen, uit het nest en dan kan het
gebeuren, dat er ineens een dode
vogel door de keukenschoorsteen
naar beneden valt boven op dat
lekkere biefstukje! Niet te lang
wachten!
VRAAG: Wat is het adres van de
vereniging van Epileptici?
ANTWOORD: De vereniging be
staat nog niet, maar het is wel de
bedoeling dat deze tot stand komt
binnen het verband van de federatie
van Epilepsiebestrijding Wij noe
men hier wél de naam van het fonds
De macht van het kleine, Achterweg
5. Heemstede, tel. 023-286750 Op dit
terrein is ook het bekende instituut
voor epilepsiebestrijding gevestigd
jezelf of door anderen, moet een bril
ook nog passen bij de vorm van
gezicht en persoonlijkheid. Vroeger
kregen mensen die twijfelden over
een belangrijke aankoop kleding
thuis op zicht. Zo zou het eigenlijk
ook met brillen moeten zijn. Thuis
voor de spiegel, 's ochtends,
's middags en 's avonds, met het
goeie pak aan of juist in een
spijkerbroek. Goed bedoelde
adviezen van bekenden en zelfs het
vakkundig oordeel van de opticien
kunnen het gevoel van bevreemding
ten opzichte van het eigen
spiegelbeeld niet wegnemen. Het Is
daarom veel makkelijker om weer te
vervallen ln het oude vertrouwde
model of Iets wat daarop lijkt. Wie
zijn neus schendt schendt zijn
aangezicht: een bril zit heel dicht bij
die neus.
De stichting „oog en bril" geeft ieder
jaar een voorlichting van wat
Nederlandse opticiens in huis
hebben. Het brillegezicht 1978 is een
natuurlijk gezicht met een eigen
karakter. Eenheid zowel in haar,
make-up en brilmontuur. De
natuurlijkheid geldt voor vorm en
Actie suikerzieken
Naar aanleiding van ons gesprek
met de heer Simon Blankert, vijftig
Jaar suikerpatiënt. vorige week op
deze pagina vragen vele lezers hoe
zij kunnen bijdragen aan de actie
van de jubilaris ten behoeve van de
vereniging van suikerzieken en de
blindenhulp Giften zijn welkom bij
de Rabobank te Landsmeer, postgi
ro 313151. gemeentegiro A 10.100,
ten behoeve van dossiernr.
33 44 02786, actie 50 jaar Mr X
kleur, niet te grote ronde vormen en
neutrale aardetlnten. Als
uitgangspunten gelden neus en
wenkbrauwlijn. Kunststof monturen
en glazen bieden ongekende
mogelijkheden, ze zijn licht ln
gewicht en sterk. Transparante
monturen verlopen in zachte
donkere tinten op punten die het
gezicht flatteus accentueren.
Vroeger was het zo dat hoe sterker
de glazen geslepen waren des te
zwaarder de bril werd, zowel ln
gewicht als in aanblik. Een nadeel
kan zijn dat kunststof glazen
makkelijker krassen. Leg een bril,
om een deels wazige kijk op de
wereld te vermijden, daarom nooit
op de kant van de glazen. Wie niet
kiest voor kunststof loopt bepaald
niet achter met een metalen
montuur, want die zijn het komend
jaar nog volop ln de mode.
Sla spijkers met koppen,
word lid van het CNV!
Samen sta je sterk!
Bel 030-941041.
Christelijk Nationaal Vakverbond
Utrecht. Ravel laan I, Postbus 2475.
