elangstelling
oor antieke
okken een
dsverschijnsel
Voor,betere'eters: tamari
Een kleurrijk
feestballet
INFORMEEL UIT NAAR HET
CONCERTGEBOUWORKEST
«.Colin DAVIS
Bernard HAITINK
I """"«.Michel TABACHNIK
L.
Trouw
SE
Indonesië boven aan
lijstje van Amnesty
Wie met vakantieplannen loopt,die
stapt ook even binnen bij Amro Reizen.
port
Lantaarnklok
Boeiend verhaal
Rotterdams
Philharmonisch
naar Amerika
Von Karajan:
toekomst opera
bij televisie
Marc Chagall
in het Louvre
„Vijftig zigeuners
alsnog legaliseren"
Bejaardenoorden
mogen tarieven
'78 niet verhogen
Sneeuw
Vakanties
BINNENLAND
Trouw/Kwartet PS11-RH13
R. N. Degens
>ke klokken staan zowel
even als bij eerlijke verza-
irs in een nog steeds toe-
nde belangstelling. Oor-
en gevolg daarvan is de
durend stijgende markt-
de van antiek in het alge-
en van klokken in het
ader.
icht tijdsverschijnsel, evenals
lerschijnen van steeds meer
jeïllustreerde publicaties over
edenis en herkomst van antie-
rwerken. De laatste maanden
weer een aantal verleidelijke
ren verschenen. Koploper wat
in omvang betreft is zeker het
over Nederlandse staande
en van J. Zeeman, die al eerder
jvig boekwerk schreef over De
andse Stoelklok. Voor 250 gul-
un je nu alles, of bijna alles,
itaande klokken te weten ko-
Althans die indruk wekt deze
late goed verzorgde en met on-
1000 foto's en illustraties ver-
uitgave. Zeeman, die ooit di-
Ur van het Utrechtse Klokken-
ïm was (het boek geeft overi
gen enkele informatie over de
r) waarschuwt in een inleiding
oor zijn geschrijf „sommige hei-
uisjes (moeten) wijken voor de
ische slopershamer". Die han-
hij in dit boek dan ook met
ambitie dat er weinig lijkt
te blijven van „de Nederlandse
erkmakerij, die de faam, die zij
nog heeft, ten volle verdient",
hij prijzend in de inleiding
Irkt.
ijgt bij hem de indruk dat die
srkmakerij, met name die wel-
st het maken van staande klok-
an doen had, in hoofdzaak een
ngeland geïmporteerde zaak is
est. Wie zonder corrigerende en
lillende hulp van gedegen vak-
en historisch inzicht in dit
ist wat er allemaal niet goed
aal verkeerd) is aan de vele
die de auteur van binnen en
iten onder de loupe nam,
zich af, of er wel ooit van een
Nederlandse Staande Klok
is geweest. En Zeeman's (uit-
id gefotografeerde) voorbeel-
len toch bepaald niet van de
arkt, maar uit musea en
le particuliere verzamelingen,
man zal zeker bewondering
en gemak hebben van de uitge-
documentatie (o.a. de interes-
biografische gegevens van
inmakers) die hier door Zee
met bewonderenswaardige
speurzin bijeen is gebracht. Maar die
vakman moet dan ook wel voor zich
zelf de nodige correcties op onnauw
keurigheden en onjuistheden aan
brengen en niet te veel waarde hech
ten aan de gevolgtrekkingen die Zee
man aan bepaalde feitelijke gege
vens verbindt, en waarin hij soms
duidelijk aan het „hineininterpretie-
ren" slaat. Voor de geïnteresseerde
leek is het zonder meer een te moei
lijk te hanteren werk, dat bovendien
een zeer klein deelgebied van de
klokkenmakerij behandelt.
Dat doet het boekje van W. F. J.
Hana over „Engelse lantaamklok-
ken" ook. De auteur, die onder meer
over Friese en Middeneuropese klok
ken publiceerde, beperkt zich hier
ook tot één type klok. Waarvan hij
behalve met de 127 foto's en tekenin
gen ook in een heldere en praktische
inleiding, bijzonderheden in vormge
ving en techniek toelicht die karak
teristiek zijn voor de ontwikkeling
van de Engelse lantaarnklok sinds
de 17e eeuw. Door een juiste keuze
van de betrekkelijk spaarzame gege
vens die hij verstrekt, voldoet zijn
boekje zeker aan de opzet de lezer
„iets nader te brengen bij een bijzon
der stukje antieke cultuur".
Over lantaarnklokken en staande
klokken kan men natuurlijk ook in
formatie opdoen in Elseviers Grote
Antiekencyclopedie. Via meer dan
4500 trefwoorden kan men daar over
evenzovele onderwerpen lezen die
met antiek in verband gebracht
kunnen worden. Wat niet uitsluit
dat elke lezer er veel zaken niet in
zal kunnen terugvinden. En dat er
bij voorbëeld met een nogal wille
keurige hand namen van enkele gro
te schilders in gestrooid zijn, lijkt
weinig zinvol in een naslagwerk over
antiek. Daarvoor kan men beter in
een schilderslexicon terecht. Maar
wat er allemaal wèl, en met recht, in
staat (heel fraai, meestal in kleur,
geïllustreerd; maakt het tot een
werk waarin het plezierig bladeren
en plaatjeskijken is. Het is een Ne
derlandse bewerking van „Collins
Encyclopedia of antiques". Een
boek van goede komaf dus.
Ook Meulenhoff-Bruna heeft een
goede Engelse bron aangeboord.
Deze firma introduceert Nederland
se vertalingen van de populair-we-
tenschappelijke werken uit het
fonds van de Hamlyn Publishing
Group. Zojuist verschenen gelijktij
dig „Handvuurwapens toen en nu"
ADVERTENTIE
CONCERTGEBOUW
DRIE VRIJDAGAVONDEN, aanvang 20J5 uur
i NOVEMBER
solist Salvatore AccanSo.viool Ives Strawinsky-Dvorak
1 16 DECEMBER
dirioent
solist Christian Altenburger viool
Moessorgsky- Mendelssohn Tsjaikowsky
soliste Jennie Veeninga sopraan Beethoven Tippetl
Abonnement drie concerten totaal 25,-
Abonnees van Dagblad Trouw krijgen tegen inlevering van onderstaande
m aan de kassa van het Concertgebouw f 10,- reductie. Zij betalen dus
ïchts 15,- voor deze drie concertavonden.
ijs per concert 10,- met reduktiebon slechts 7.50.
Gireren. U kunt het verschuldigde bedrag tot uiterlijk 20 oktober ook
Ereren op postgiro 64 76 07 of gemeente giro B 13000 t.n.v. Het
incertgebouw n v te Amsterdam; vermeld het woord „informeel" en
het aantal gewenste abonnementen. U kunt dan tegen inlevering van uw
reduktiebon de kaarten in ontvangst nemen.
VERKOOP KASSA CONCERTGEBOUW
geopend ma. t/m za. van 10-15 uur.
informeel uit naar het Concertgebouworkest
tamenwerking met Dagblad
Deze bon Inleveren aan de kassa van het Concertgebouw
i
i
.j
Afbeelding van een 17e
eeuwse lantaarnklok in het boek van
Hana.
van Frederick Wilson, en „Klokken
en horloges" van Cedric Jagger. Dat
laatste is met zijn 370 zwart-wit en
gekleurde illustraties een zeer boei
end kijk- en leesboek. Zelfs voor
degenen die niet eens zo erg geïnte
resseerd zijn in het onderwerp klok.
Het geeft nl. met zijn beschrijving
van de ontwikkeling van de tijd-
meetkunde en van de instrumenten
die daarvoor ontworpen werden, een
interessant stuk cultuurgeschiede
nis weer. De meest in het oog lopen
de aantrekkelijkheid van dit uit
muntend verzorgde boek schuilt in
de manier waarop door middel van
illustraties (en de daarbij behorende
beschrijvingen) bewondering wordt
gewekt voor het vernuft en de
schoonheidszin waarmee het klok-
kemakersvak, in de ruimste zin,
door de eeuwen heen is beoefend.
Cedric Jagger, assistent-curator bij
het Britse Klokkenmakersgenoot
schap heeft kans gezien van de ge
schiedenis van de klok en het horlo
ge in beeld en geschrift een boeiend
verhaal te maken. Dat niet alleen
vertelt door en voor wie de klok
sloeg, maar ook waar de klepel hing.
J. Zeeman. De Nederlandse slaande
klok. Uiig. Koninklijke Van Gorcum
en Comp. N.V. Assen. 497 blz. 250,-.
F. W. J. Hana. Engelse Lantaarn-
klokken. Uitg. Uniboek NV, Bussum.
156 blz. 19,50.
Elseviers grote antiek-encyclopedie.
Uitg. Elsevier Nederland 400 blz.
99,50.
Frederick Wilson. Handvuurwapens
toen en nu. Uitg. Meulenhoff Bruna
BV Amsterdam. 256 blz. 44,75.
Cedric Jagger. Klokken en Horloge.
Uitg. Meulenhoff-Bruna, BV, Am
sterdam. 256 blz. 44.75.
Steeds meer mensen trach
ten beter te eten. Vinden
dat we ons verkeerd voe
den, waardoor ziekten ont
staan. Of ze gelijk hebben?
Dat zal de tijd leren. Vele
meningen over onze manier
van voeden veranderen ei
genlijk voortdurend. Steeds
weer worden nieuwe onder
zoekingen gedaan. Is boter
slecht? Ze was zeer ver
guisd. Maar men komt erop
terug.
Laten we het eens over „ta
mari" hebben. Dat is soja
saus, die allang bij Japan
ners en Chinezen is ingebur
gerd. Hoe wordt sojasaus
gemaakt? Ongeveer 150 ki
logram soja wordt 8 tot 10
uur in water gekookt. Dan
wordt 150 kilogram biolo
gisch gekweekte tarwe ge
roosterd en geplet. Beide
worden vermengd en dan
met een bepaald enzym uit
een paddestoel ingezaaid.
Het mengsel wordt in hou
ten kistjes bij 37 graden
Celslus gedurende vier da
gen bewaard. Het wordt
dan steeds omgeroerd.
Daarna wordt het overgego
ten in eikehouten vaten en
wordt zeezout toegevoegd.
Gedurende 18 maanden
wordt het gecontroleerd en
steeds omgeroerd. Daarna
volgen nog 18 maanden van
een traag rijpingsproces.
Langzaam wordt dan de
massa dodT een pers ge
drukt. De verkregen vloei
stof wordt gekookt en gefil
terd en de tamari of de soja
saus is klaar. Geen gemak
kelijk werk. Tamari is een
concentraat van onder
meer plantaardige eiwitten,
vitamines, aminozuren en
evenwichtige zeemineralen.
Velen zweren bij het ge
bruik van sojasaus. Maar
dat zijn vooral de „andere
eters". Maar ook de tradi
tionele „eters" vinden soja
saus lekker. Gezond is zij in
elk geval.
Groenten
De smaak van gekookte
groenten, wortelen, kool,
prei. bloemkool enz. kan
door enkele druppels tama
ri zeer verfijnd worden. Bij
salades kan sojasaus, may
onaise of vinigrette vervan
gen. Bij geraspte of fijnge
sneden knolselderij, wat
wortelen, radijs, ramenas,
komkommer enz. een gelij
ke hoeveelheid zonne
bloemolie, of olijfolie met
tamari vermengen. Een bee
tje citroensap erbij en de
salade heeft eens een ande
re smaak. Velen die rauw
kost eten, kunnen tamari
niet meer missen.
Vis
Leg een kabeljauw in een
vuurvaste schaal en beleg
hem met een goede laag ge
hakte ajuin en peterselie.
Voeg drie eetlepels tamari,
drie eetlepels water en drie
eetlepels zonnebloemolie
toe. Doe er wat peper en wat
paneermeel overheen. Laat
de vis 25 minuten in de oven
bakken.
Gebakken vis kan ook goed
met tamari aan tafel be
sprenkeld worden. Verder is
tamari of sojasaus uitste
kend geschikt om witte sau
zen of bechamel sauzen te
verrijken. Tamari bezit de
eigenschap om de smaak
van elk voedsel goed te la
ten uitkomen.
Te koop
Sojasauzen zijn kant en
klaar te koop bij elke le
vensmiddelenzaak. Maar
niet elke sojasaus is eender.
De echte saus heeft bijna
drie jaar nodig gehad om te
rijpen en is absoluut een
natuurproduct. Hij moet
daarom op een koele plaats
bewaard worden. Want bij
warm weer kunnen witte
vlokjes aan de oppervlakte
verschijnen. Om deze vlok
jes te laten verdwijnen
moet men de saus een mi
nuut laten koken en dan
zeven De vlokjes kunnen
geen kwaad.
Verder zijn er ook sojasau
zen in de handel die gedu
rende een paar weken tijd
bereid worden met behulp
van chemische produkten.
die de langdurige rijpings-
procedure moeten vervan
gen. Het is dus maar even
zaak om te zoeken naar de
echte sojasaus.
ROTTERDAM Maandagmorgen
24 oktober vertrekt het Rotterdams
Philharmonisch Orkest per charter
naar Reno, Nevada, voor de start
van het derde toemee door de Vere
nigde Staten; 23 concerten in vier
weken, alle onder leiding van Edo de
Waard.
He.t orkest bezocht de Verenigde
Staten voor het eerst in april 1970.
Deze toemee, o.l.v. Jean Foumet en
Edo de Waard, bestreek het noorde
lijk deel van het land. Vijf jaar later
leidde Edo de Waard de tweede
Amerikaanse toemee, die het orkest
van Florida langs de oostkust naar
het noorden voerde.
De komende concertreis valt uiteen
in twee gedeelten. De eerste negen
concerten worden gegeven in het
Westen, twee in Neveda, zes in Cali-
fomlë en één in Arizona.
Er worden o.m. concerten gegeven
in San Francisco, Los Angeles, in
verschillende steden in Indiana, Mi
chigan, Ohio en de reis wordt beslo
ten met concerten in Washington en
New York.
Op 25 november wordt het orkest in
Nederland terugverwacht.
Oproep tot vrijlating politieke gevangenen
Van de redactie buitenland
„In geen enkel ander land worden zoveel mensen gedurende
zoveel jaren zonder enige vorm van proces om politieke redenen
gevangen gehouden", aldus Amnesty International in een rap
port over Indonesië, waarin op de onvoorwaardelijke en onmid
dellijke vrijlating wordt aangedrongen van alle politieke gevan
genen.
Het Nederlands Dans-Theater met
Gerevideerde Symfonie in D
door Hans W. Ledeboer
Herbert von Karajan
BERLIJN (DPA) De eerste diri
gent van het Berlijnse Philharmo
nisch Orkest, Herbert von Karajan,
gaat Wagner's tetralogie „Der Ring
des Nibelungen", dirigeren voor te
levisiefilm. Dit heeft hij medege
deeld in een interview met „Welt am
Sonntag".
Von Karajan zei dat er de laatste
tijd zoveel gesold werd met de Ring,
dat er eens tegenwicht geboden
moest worden.
Hij zei dat het hem toescheen, dat
de tetralogie door allerlei regisseurs
gebruikt werd als proeftuin, waarbij
hen het er alleen maar om te doen
leek het publiek koste wat 't kost te
choqueren.
De dirigent zei dat volgens hem de
toekomst van de opera ligt bij de
televisie. „Men kan op het scherm
dingen laten zien die op het toneel
niet mogelijk zijn, maar die voor het
doorgronden van de psychologie
van de opera van wezenlijk belang
zijn," aldus Von Karajan.
Amnesty International, de organisa
tie die zich inzet voor politieke ge
vangenen overal ter wereld en die
daarvoor dit jaar de Nobelprijs van
de vrede kreeg toegekend, schrijft
dat tienduizenden politieke gevan
genen in Indonesië zonder vorm van
proces worden vastgehouden, uitge
buit als dwangarbeiders, onderwor
pen aan een beleid van deportatie
naar „landbouwgevangenissen". of
als bediende gebruikt door lokale
militaire machthebbers. Het meren
deel wordt al meer dan 12 jaar (sinds
de mislukte coup van 1965) vastge
houden.
„De aantallen politieke gevangenen,
zo schrijft de organisatie, „die de
Indonesische regering opgeeft zijn in
het verleden altijd zeer tegenstrijdig
geweest, en variëren op dit moment
van 30.000 tot 50.000."
DEN HAAG De jonge, ener
gieke Jiri Kylian, die deel uit
maakt van de artistieke leiding
van het Nederlands Dans-The-
ater, toont zich hoe langer hoe
meer een van onze beste, in
ieder geval fantasierijkste, cho
reografen. En soms als een per
fectionist, die hoogst ontevre
den is over hetgeen hij op het
toneel ziet als resultaat van
zijn eigen scheppende arbeid.
Dat overkwam zijn „Symfonie in D",
een fleurig ballet, dat precies een
jaar geleden in première ging. Kyli
an heeft zijn „Symfonie" grondig in
revisie genomen. Die revisie presen
teerde het Nederlands Dans-Theater
maandagavond in de Koninklijke
Schouwburg met bijzonder veel suc
ces. Tot en met vanavond blijft deze
„Symfonie" in de Koninklijke
Schouwburg. Dan komt zij maan
dagavond in de Rotterdamse
Schouwburg, dinsdagavond 25 okto
ber in Tilburg, woensdag 26 oktober
in Nijmegen en donderdagavond 27
oktober .in Arnhem. Kylian begon
alvast met de muziek: aan de delen 1
en 2 van de Symfonie opus 101 „De
Klok" van Haydn, waarmee hij oor
spronkelijk het ballet had opgezet,
voegde hij het derde deel van de
Symfonie opus 78 „De Jacht" van
dezelfde componist toe. Misschien
voor een muziek-perfectionist om er
de rillingen van te krijgen, voor het
ballet was dit een vondst.
Dat ballet ging in drie delen van de
ene pittige clownerie naar de andere
met een enorme vaart, prachtige
dans en een mooie opbouw. Door het
meeslepend enthousiasme voor de
dansers heerlijk om er in te werken.
Voor het publiek telkens een span
nend afwachten op de volgende
schelmsheid, die lekker heel anders
uitpakt dan men denkt. Soms ineens
een heel serieuze danssituatie, die
„ontploft" in een verrukkelijke grap.
Ongelooflijke afwisseling: geen en
kele passage is te lang uitgewerkt of
wordt herhaald, soms zien we wel
een „spiegeling" als een interessant
trio ineens omgekeerd het toneel op
komt. Milde persiflages op Balkan-
folklore, klassiek-academisch ballet,
mime, nergens vinnig, altijd op een
prettige manier genoeglijk en vooral
feestelijk: het publiek beleeft vooral,
dat de dansers van het Nederlands
Dans-Theater van hun vak houden.
Bij dat alles mooie artistieke virtuo
siteit en een tot in details verzorgde
danstechniek en een goed uitgeba
lanceerd choreografisch lijnenspel.
Dat alles in kleurrijke en even feeste
lijke costuums van Tom Schenk.
PARIJS Marc Chagall is de
eerste nog levende schilder van wie
werk wordt tentoongesteld in het
Musée du Louvre. De negentigjarige
schilder woonde maandag met zijn
vrouw de opening van de expositie
van werk uit de jaren 1967 tot 1977
bij. in tegenwoordigheid van presi
dent Valery Giscard d'Estaing.
De tentoonstelling omvat een vijf
tigtal doeken en enkele etsen, illu
straties bij Shakespeare's „The
Tempest" en werk van André
Malraux.
Niet exact
De Indonesische regering weet zelf
niet hoeveel politieke gevangenen er
eigenlijk zijn. Dat komt omdat er
veel met de verschillende categorie-
en gesold is. omdat bepaalde gevan
genen de ene keer „tapols" (politieke
gevangenen) heten en de andere keer
gewone criminelen. Om de verwar
ring nog groter te maken heten ze
een derde keer weer „transmigran
ten". Verder worden er echt wel eens
gevangenen vrijgelaten, maar aan de
andere kant worden er ook weer
nieuwe gearresteerd. Exacte gege
vens, aldus het rapport zijn niet te
geven. Het Internationale Rode
Kruis houdt het aantal op 60.000,
terwijl Amnesty zegt dat het er mini
maal 55.000 zijn.
Vooral het beleid tot het stelselma
tig isoleren van de politieke gevan
genen van de maatschappij baart
Amnesty grote zorgen. Amnesty ziet
dit beleid niet veranderen nadat van
verschillende zijde in Indonesië is
gezegd dat er politieke gevangenen
zullen worden vrijgelaten dan wel
berecht. De voorgestelde „oplos
sing" door middel van transmigratie
van de meeste niet te berechten ge
vangenen heeft niets met vrijlating
te maken", aldus Amnesty.
In het rapport wordt vervolgens een
beroep gedaan op de internationale
gemeenschap om bij de Indonesi
sche president en diens regering te
protesteren „opdat zij gaan beseffen
dat alleen de onmiddellijke vrijla
ting van alle politieke gevangenen
een rechtvaardige oplossing is".
Van onze parlementsredactie
DEN HAAG Vijftig illegaal in ons
land verblijvende zigeuners dreigen
niet te worden gelegaliseerd, omdat
ze zich niet op de voorgeschreven
dagen (4,5 en 6 oktober) hebben ge
meld bij de vreemdelingenpolitie
voor het verkrijgen van een ver
blijfsvergunning Op dat moment
waren de zigeuners namelijk met
nog vijftig anderen op familiebe
zoek in Parijs.
Dit heeft de zigeunerkoning Petaio
geschreven aan de vaste Kamer
commissies van CRM en justitie.
Petaio vindt dat de vijftig alsnog
het recht moeten hebben ons land
binnen te komen en zich bij de
vreemdelingendienst te melden, om
dat ze bovendien zou niet legalise
ring van hen de uiteenscheuring van
een aantal zigeunerclans tot gevolg
hebben met alle menselijke tragiek
vandien.
Op het ministerie van justitie is met
enige verbazing gereageerd op de
brief van Petaio aan de Kamercom
missies, omdat de zigeunerkoning
zich over de kwestie van 50 zigeu
ners nog niet tot de minister van
justitie gewend heeft.
Van onze parlementsredactie
DEN HAAG Ook in 1978 zullen
bejaardenoorden slechts in de uiter
ste gevallen hun tarieven mogen
verhogen. Dat heeft minister Van
Doorn (CRMi meegedeeld aan de
provinciale besturen en aan de ge
meente besturen van Amsterdam.
Rotterdam en Den Haag.
ADVERTENTIE
Wirtt»
amroBgöen
Neckermann
r
vliegreizen 1
Wat u ook wilt, de vakantie
gidsen van Amro Reizen
brengen u overal naar toe.
Via elke vorm van vervoer.
En wie vragen heeft, laat ze
gewoon door de reisadviseurs
van Amro beantwoorden.
En wie gekozen heeft, gaat bij
Amro boeken. En als het
tijd wordt om de koffers te
pakken, verzorgt diezelfde
Amro ook nog reischeques,
buitenlands geld en ver
zekeringen.
Kortom, wie met vakantie
plannen voor deze winter
rondloopt, stapt snel even
binnen bi j een van de 515
banken met dit vignet:
(Ook als u geen
Amro-cliënt bent)
