Getuige: Menten praatte
^moorden op Joden goed
Drie uur bewogen geschiedenis
[VPRO-uitzending 'de Opkomst' historisch document
Praten met patiënt
voor de arts een
moeilijke opgave
We moeten een pas terug
met onze sociale wetten
■^Verhaal over Poolse nationaliteit „krijgslist"
hf
mi jmv* éskmhi
pp
h -jt jgm
m
Menten verliest kort
geding tegen staat
Dalende interesse
voor opleidingen
onderwijskrachten
Congres Maatschappij Geneeskunst
U
mis-
ATERDAG 8 OKTOBER 1977
BINNENLAND
Trouw/Kwartet
t. door Leo Kleyn
10 AMSTERDAM Volgende
e- week of de week daarop hoort
f de bijzondere strafkamer van
de Amsterdamse rechtbank
een in de DDR wonende getui-
d ge die volgens de officier van
justitie, mr. A. F. J. C. Haber-
- 'knehl, kan verklaren dat hij
Pieter Menten heeft zien schie
ten tijdens de massa-executie
In Podhorodce op 7 juli 1941.
Kort na de executie zou Men
ten zijn optreden tegenover
dp7p getuige gerechtvaardigd
hebben.
tf)e officier, die dit gisteren meedeel
de. heeft deze 68-jarige getuige. Wil-
Jielm Müller, een vragenlijst ter be
antwoording toegezonden. Müller is
opgespoord via een instantie in
West-Duitsland, waar zijn zoon
woont. Zijn beschuldiging aan het
n adres van Menten is neergelegd in
iQ een verklaring die hij in Oost-Duits-
e, land heeft afgelegd en die de Neder-
(i'j landse zaakgelastigde daar aan de
m officier van justitie heeft doen toe-
er komen,
m
x Wilhelm Müller is in Podhorodce ge
boren en heeft daar tot 1943 ge
woond. De poging van Menten de
door hem gepleegde moorden goed
te praten, zou op een ruzie met Mül
ler zijn uitgelopen. Al eerder hebben
enkele getuigen verklaard Menten te
hebben zien schieten, maar uit de
verklaring van Müller kan worden
afgeleid dat Menten dat destijds ook
zelf heeft erkend.
Verrassing
Op de zeventiende zittingsdag zorg
de Menten zelf voor een andere ver
rassing. Na steeds te hebben be
weerd dat hij tijdens de oorlog de
Poolse nationaliteit bezat, liet hij
'gisteren plotseling weten dat daar
van geen sprake is. en dat hij altijd
Nederlander is geweest. Hij had. zo
zei hij ter verklaring, bij wijze van
..krijgslist" op dit punt onwaarheid
gesproken.
Menten zou met zijn Poolse nationa
liteit hebben geschermd om te ver
hinderen dat hij aan Polen zou wor
den uitgeleverd. Hij zou deze omweg
hebben gekozen om de rechtbank
ertoe te prikkelen uit te spreken dat
hij geen Pool, maar Nederlander is.
Liv
Ullmann
Veranderen
Het hart-
veroverend
openhartige
levensverhaal
jaflF' «al
van de ster
uit Scènes
Wm- nimf M
uit een
mm
huwelijk'
188 blz.,
24,50
meulenhoff
ajnsterdam
De rechtbank heeft ook vastgelegd
dat zij er. zij het ..vooralsnog", van
uitgaat dat Menten de Nederlandse
nationaliteit bezat.
Deze kwestie is van belang met het
oog op de bevoegdheid van een Ne
derlandse rechtbank een vonnis
over Menten te 'tellen. Met een be
roep op zijn Poolse nationaliteit
heeft Menten die rechtsmacht
steeds betwist en trachtte hij in de
cember 1976 uitwijzing door Zwit
serland. waar hij werd aangehou
den. te voorkomen.
Poolse landdag
Door toedoen van Menten en zijn
verdediger, mr. L. van Heijningen,,
had de ochtendzitting gisteren een
bijzonder rumoerig verloop. Tot
tweemaal toe stond de president,
mr. J. A. Schröeder. op het punt
Menten uit de rechtszaal te verwij
deren. Geërgerd riep hij uit: „Zo'n
Poolse landdag hebben we hier nog
nooit meegemaakt."
Inhakend op de woensdag voorgele
zen verklaringen van de opgehan
gen Duitse generaal dr. Eberhard
Schöngarth, betoogde Menten dat
het tegen hem gevoerde proces wel
als beëindigd kon worden be
schouwd. Schöngarth, zo redeneer
de hij, had hem van alle schuld
vrijgepleit.
Na tot zwijgen te zijn gebracht, roer
de Menten zich opnieuw bij de voor
lezing van een verklaring waarin
wordt gesuggereerd dat Menten in
de oorlog betrokken is geweest bij
de moord op 131 joden, opmerkelijk
genoeg precies het aantal dat in het
massagraf in Urycz is gevonden.
Raadsman Van Heijningen vond
dat al te toevallig, en Menten sloeg
om zich heen met de opmerkingen
over „psychopatenstreken" van de
getuige.
De verdediger van Menten haalde
zich de woede van de president op
de hals met de verzuchting dat de
betrokken verklaring maar beter
verscheurd kon worden. Zijn cliënt
nam hem in bescherming met de
pmerking: ..Meneer de president, als'
u dergelijke onzin naar uw hoofd
geslingerd kreeg, zou u precies zo
reageren."
Het proces tegen Menten, dat maan
dag wordt voortgezet, zal in decem
ber beëindigd worden. Op 2 novem
ber houdt de officier van justitie zijn
requisitoir, waarna op 16 november
het woord aan de verdfediger is.
Menten zal op 30 november het laat
ste woord krijgen.
DEN HAAG (ANP) - Pieter Menten
wordt niet in vrijheid gesteld. De
president van de Haagse rechtbank,
mr J. H. Blaauw, heeft gisteren de
daartoe in kort geding gestelde eis
afgewezen. Menten had dit geding
tegen de staat der Nederlanden aan
gespannen. omdat hij vond dat hij
ten onrechte werd vastgehouden.
Zijn verdediger, mr L van Heijnin
gen. voerde vorige week aan dat hij
opnieuw wordt beschuldigd van fei
ten waarover de rechter in 1949 al
heeft geoordeeld, en dat zo'n dubbe
le berechting in strijd is met de
Nederlandse rechtsregels. Daar
naast verweet de raadsman de justi
tie onrechtmatig handelen.
De president stelde in zijn uitspraak
dat een rechter in kort geding niet
kan ingrijpen in de loop van een
strafproces (dat in dit geval op het
ogenblik in Amsterdam wordt ge
voerd). Hij is ook niet van mening
dat hier van onrechtmatig handelen
sprake Is. Iemand die van oorlogs
misdaden wordt verdacht, aldus de
president, moet, zij het fair en be
hoorlijk. berecht worden.
Ook de eis van Menten dat inzage
wordt gegeven in alle overheids
stukken uit de jaren 1949-1952 die
op zijn zaak betrekking hebben,
werd afgewezen. De president vindt
deze eis te algemeen en te vaag, en
ook te laat (tijdens de zitting) naar
voren gebracht. Overigens acht hij
het denkbaar dat de inzage van be
paalde voor de verdediging onmis
bare stukken eventueel in kort ge
ding wordt afgedwongen
Menten moet ook de proceskosten,
ten bedrage van 750 gulden, betalen.
Voordat gisteren het proces-
Menten werd voortgezet, werd
het omvangrijke dossier de
rechtszaal binnengereden.
Van onze onderwijsredactie
DEN HAAG De sombere voor
spellingen over werkloosheid in het
kleuter- en lager onderwijs hebben
een duidelijk effect gehad op de
aanmelding van nieuwe studenten.
Bij opleidingsscholen voor kleuter
leidsters daalde het aantal eerste
jaarsstudenten met bijna tien pro
cent tot ruim drieduizend. Bij peda
gogische academies daalde het aan
tal eerstejaars met negen procent
tot ruim negenduizend.
De daling in de belangstelling voor
opleidingsscholen is opmerkelijk
omdat tot dit jaar de dreigende
werkloosheid geen invloed leek te
hebben op de belangstelling. Hoe
wel na 1980 duizenden kleuterleid
sters en onderwijzers werkloos zul
len zijn. bleef de toeloop bij oplei
dingsscholen op hetzelfde niveau.
Hier en daar groeide het aantal stu
denten zelfs, alle waarschuwingen
van de minister ten spijt.
De Tweede Kamer sprak vorig jaar
in een motie uit dat de toelating tot
opleidingsscholen niet beperkt
mocht worden. Nu blijkt dat de wal
het schip begint te keren en jonge
mensen zelf hun conclusies trekken
uit de alarmerende cijfers over de
toekomstige werkloosheid.
door Peter van den Berg
Zoals het toen was zal het nooit meer worden," heeft Joop den Uyl eens verzucht tijdens een
öijeenkomst in 1973. Of hij toen een vooruitziende blik heeft gehad, valt nu nog moeilijk te zeggen.
ITast staat in ieder geval wel dat bovenstaande uitspraak één van de ondertitels is van het VPRO-
narathon-televisieprogrmaa „De Opkomst", een drie uur durende documentaire over de periode
1948-1978, die morgenavond via Nederland 2 zal worden uitgezonden.
De makers van „De Opkomst", Henk
Hofland, Hans Verhagen en Hans
Keiler zeggen dat het programma
gaat over ..een droom die overwaai
de". Ze betitelen de jaren zeventig
als een „kilte na een hoogseizoen;
ren logisch gevolg van de werking
ran eb en vloed."
M Wie hieruit de conclusie trekt dat
.de Opkomst" een dorre opsomming
ran een bewogen periode in onze
geschiedenis is, een pure geschiede-
iaisles met feiten, oorzaken en gevol
gen. heeft het mis. Slechts tien pro-
cent van het filmmateriaal bestaat
"~Uit historisch archiefbeeld. De rest
Devat voornamelijk vraaggesprek
ken met 'mensen, die het maakten
;n meemaakten.'
ians Verhagen, ondermeer bekend
door zijn bijdragen aan het „Gat van
Nederland", ging op zoek naar verge
ten en nog bekende mensen. We zien
een oud Nieuw-Guinea strijder, de
ouders van een gesneuvelde soldaat,
Mies Bouwman, die in haar jeugd
ook een ondeugende meid schijnt te
zijn geweest. De schrijver-dichter
Remco Campert, de „lichten" uit de
jaren zestig Hans van Mierlo en Han
Lammers en André van der Louw.
De jongens die tegen de gezapige
saaiheid waren: anti-rookmagiër Ro
bert Jasper Grootveld, onomstote
lijk verbonden met de geschiedenis
van het Lieverdje op het Spui in
Amsterdam. Rob Stolk. Hans Tuyn-
man en de politiecommissarissen uit
die periode: Jagerman en Koppejan.
De laatste maakte nog geschiende-
nis door demonstranten in een leger
wagen af te voeren tot aan de rand
van de stad en hen vandaaruit naar
huis te laten lopen. Allen vertellen
een verhaal; hun eigen verhaal zoals
iedereen bij het zien van oude fotoal
bums zijn eigen belevenissen op
nieuw meemaakt.
Geschiedenisgolf
In totaal vijfendertig uur film over
deze bewogen Jaren werd door Hans
Keiler teruggebracht tot een „mini
mum" van drie uur. Op zichzelf nog
een hele zit, maar degene die de
moeite wil nemen deze geschiedenis-
golf over zich heen te laten komen
zal weldra merken getroffen te wor
den door de vele herkenningspunten
In het programma. Met archiefmate
riaal en werk van amateurfilmers
heeft Hans Keiler een waar beeld
van de jaren vijftig kunnnen schet
sen. „De jaren van de grote gemeen
schappelijke sluier" zoals hij het in
een commentaar noemt.
Beelden van een oer degelijke Hol
landse huiskamer uit die tijd. Jas
sen aan de kapstok, kaplaarzen er
onder, vader met de krant, de staan
de schemerlamp en de Keulse pot
op de schoorsteenmantel. De tijd,
waarin iedereen met zijn hoofd in de
radio zat om naar de hoorspelen van
Paul Vlaanderen te luisteren, de tijd
van Nat King Cole en de Ramblers.
De tijd waarin je als je 's avonds
dorst had naar de kraan werd gewe
zen, „want die was geduldig."
Generatieconflict
Alles leek door te gaan zoals het
altijd daarvoor was gegaan, totdat
er plots iets veranderde. De nozems,
tegen het eind van de jaren vijftig
actief op hun knetterende brom
mers. werden „de jeugd van tegen
woordig." Het generatieconflict was
geboren. „De Opkomst" registreert
dit haarscherp. Alles kwam daarna
in de. zoals Grootveld het in de
documentaire zegt „escalatie van de
slingerbeweging". Het lieverdje, al
snel het toonbeeld van de verslaafde
consument van morgen genoemd,
werd later het symbool van de
jeugd. De Nato-taptoe in Amster
dam, waar geprotesteerd werd tegen
het beleid in Portugal; de ongeken
de nationale opwinding tijdens
„open het dorp." de rellen tijdens
een optreden van De Rolling Stones
in het deftige Kurhaus en de paniek
die uitbrak na de scène „beeldreli
gie" in „Zo is het." Het ging zo snel
doordat de tv het functioneren van
de democratie in de huiskamer
bracht. Totdat de totale opschud
ding plaatsvond tijdens de woelige
juni-dagen in 1966, met het daarop
volgende „eb" van de bloemenkin-
ders en de love in en dan weer de
vloed van de anti-Vietnam demon
straties en de Maagdenhuisbezet
ting. Het werd een totaalveizet te
gen het valse beeld dat in de jaren
daarvoor was geschapen.
Emotioneel verslag
Door de vele overgangen in de ge
sprekken met de bekende en de
minder bekende Nederlanders is
„De Opkomst" wel een zeer lange,
maar zeker geen vervelende docu
mentaire geworden Henk Hofland
over het ontstaan van het idee „Het
is eigenlijk een logisch gevolg ge
worden op onze eerdere uitzendin
gen die de periode van 1938-1948
behandelden Het is de geschiedenis
van het gevoel, een soort emotioneel
verslag. De geschiedenis van de ja
ren zestig wortelt in de jaren vijftig,
alles heeft met elkaar te maken In
twintig jaar heeft de schooljeugd
een enorme verandering meege
maakt; mensen zijn in gewetenscon
flicten geraakt, de geloofsdiscipline
is vervaagd, de trouw aan de hiërar
chie is wat minder geworden."
Hans Keller die ruim twee maanden
in een montagebunker met het kar
wei bezig was „We kunnen nooit de
pretentie hebben volledig te zijn.
Dat lukt over zo'n lange periode
nooit. Daarbij komt dat we er eigen*
lijk nog midden in zitten.' Er zit nu
nog zoveel onder de vloer en boven
het plafond dat je onmogelijk een
analyse kunt geven „De Opkomst"
is dan ook geen verklaring maar een
vertoning. Een zaak als terrorisme is
nergeas aan het licht gekomen
Toch zijn we er In de jaren zeventig
mee geconfronteerd Er zitten ech
ter in het programma voldoende
haakjes waaraan iedereen genoeg
heeft om het zijne aan op te
hangen."
Van een onzer verslaggevers
LEEUWARDEN Voor het meer actief betrekken van de
patiënt bij de zorg voor zijn gezondheid is informatie en
communicatie nodig. Dat is voor de arts een moeilijke
opgaaf, maar er zal toch meer tijd en zorg aan moeten
worden besteed, zei dr. H. W. A. Sanders gistermiddag bij de
opening van het congres van de Maatschappij Geneeskunst,
de overkoepelende artsenorganisatie.
Het is gebruikelijk dat de voorzit
ter van de maatschappij in zijn
congresrede een aantal persoon
lijke opvattingen naar voren
brengt Informatie van de patient
is moeilijk, aldus dr. Sanders, om
dat de geneeskunde met zyn inge
wikkelde jargon, met zijn onze
kerheden en twijfels tijdens een
momentopname, zich niet goed
leent voor een simpele uitleg of
voor een bondige voorstelling van
zaken in verstaanbare taal. Maar
zo'n gesprek is wel een van de
meest voor de hand liggende gele
genheden voof gezondheidsvoor
lichting „en waarschijnlijk een
van de weinige echte kansen om
te bevorderen dat patiënten en
bevolking een meer reëel beeld
krijgen van mogelijkheden en be
perkingen van de huidige genees
kunde".
Dr. Sanders wees erop dat het
succes van bepaalde behandelin
gen in grote mate afhankelijk is
van het inzicht dat de paUënt
heeft gekregen en van de verant
woordelijkheid die hem ls toebe
deeld Hij bedoelde zijn advies
niet in absolute zin. Voor een ac
centverlegging van de verhouding
in de richting van de mededeelza
me (maar niet alles wetende) dok
ter naast de actieve en zich mon
dig gedragende paUënt. ..zijn niet
alle artsen, niet alle patiënten en
niet alle situaties geschikt".
Dr Sanders had het verder over
die ziekten die de arts niet kan
genezen en waarbij hij alleen kan
helpen. De mogelijkheden van de
geneeskunde met name ten
aanzien van hart- en vaatziekten,
chronische aandoeningen, geeste
lijke stoornissen en bepaalde vor
men van kanker zijn beperkt.
Voor veel ziekten bestaat geen
behandeling van de oorzaak en is
alleen bestrijding van de sympto
men mogelijk, bij andere kan
geen volledige genezing zonder
restverschijnselen worden be
reikt. of gaat een noodzakelijk
geachte therapie met complica
ties gepaard.
Eigenwaarde
„Toch moeten juist deze zieken
kunnen rekenen op de persoonlij
ke aandacht en zorg van een arts
van hun keuze", aldus dr. San
ders. „Die begeleiding dient zich
niet te beperken tot verzorging in
de lichamelijke en waar nodig
toedekking in de emotionele
sfeer", zij moet zich vooral richten
op de instandhouding van het ge
voel van eigenwaarde, tegen het
terugvallen van de paUënt tot een
hulpbehoevend afhankelijk we
zen. De paUënt moet welbewust
partner worden gemaakt bij be
slissingen omtrent de kwaliteit
van zijn leven, de onderdrukking
van zijn klachten en de bestrij
ding van de verschijnselen van
zijn kwaal.
„Soms", aldus dr. Sanders, „zal
daarbij weerstand moeten wor
den geboden aan het historisch
bepaalde verlangen van patiënt
en arts om behandeld te worden
respecUevelijk te behandelen, en
aan de voor westerlingen besmet
telijke veronderstelling dat enige
actie beter ls dan helemaal geen
„Want tot een dergelijk handelen
zonder goede medische reden en
zonder een redelijke verhouding
tussen middel en doel is de arts
niet gerechtigd. Hij overschrijdt
dan de aan de medische hulpver
lening te stellen eisen."
Ook op een ander terrein waar
schuwde dr Sanders zijn collega's
len de patiënten) tegen te ver
gaan. Hij bestreed de veronder
stelling dat bij het bestaan van
onduidelijke klachten altijd de
aanwezigheid van een ziekte moet
worden aangenomen „totdat door
uitputtend en veelal langdurig
onderzoek het tegendeel is bewe
zen". Die opvatting draagt vol
gens hem bij aan de versnelde
toename van het aantal burgers
dat aan een „nlet-ziekte" blijkt te
lijden. „In dit verband dient in
onze kringen de informele ge
dragsregel ter discussie te worden
gesteld, dat het erger zou zijn. een
zieke gezond te verklaren dan een
gezonde ziek. Er zal meer tijd
moeten worden besteed", aldus
dr. Sanders, „aan het verwerken
en analyseren van de medische
gegevens die voor een bepaald
geval van betekenis zijn. dan aan
het verzamelen van zo veel moge
lijk gegevens, respectievelijk aan
het toepassen van al datgene wat
medisch mogelijk is".
Daarmee had hij een aardig stuk
huiswerk meegegeven aan de con
gresdeelnemers. die zich vandaag
tijdens het wetenschappelijke ge
deelte gaan verdiepen in alle ge
volgen van veroudering voor de
gezondheidszorg en haar beoefe
naren.
Simpkins
„Persoonlijk
word ik altijd
banger van wat
er in het jour
naal te zien
is
O
O
O
l fe67
J. M. G Kuin (GAK) tegen één loondervingswet
ZEIST „Het gaat niet aan om zoals nogal eens gebeurt de
uit de hand gelopen kosten van de sociale verzekering te wijten
aan een gebrek aan overheidsinvloed op die verzekering. Eén van
de belangrijkste oorzaken is de buitengewoon en achteraf gezien
onverantwoord ruime opzet geweest van een wet als de WAO."
Dit zei de heer J M. G. Kuin. stafme
dewerker van het gemeenschappe
lijk Administratiekantoor (OAK)
vrijdag tijdens de tweedaagse stu
diedagen van de BVA. Vereniging
van werknemers in het bank- en ver
zekeringsbedrijf en administratieve
kantoren Ongeveer 200 kaderleden
van de BVA waren bijeen om te
spreken over de ontwikkelingen
rond de sociale verzekering
„De belangrijkse dure sociale wetten
zijn tot stand gekomen in de jaren
zestig, toen we dachten dat aan de
welvaart geen einde zou komen. Nu
staan wij voor de harde taak om een
pas op de plaats en zelfs om een pas
terug te maken aldus de heer Kuin.
Hij merkte op fel tegen de plannen
van de regering te zijn om één loon
dervingswet ln te voeren, die het
onderscheid tussen ziekte, werkloos
held en arbeidsongeschiktheid wil
laten vervallen. Volgens de heer
Kuin kenmerken de sociale verzeke
ringen zich door een anonieme bena
dering en een enorme massaliteit De
overheid neemt volgens hem een
tweeslachUg standpunt in. Aan de
ene kant kiest Zij voor een nog on
persoonlijke sociale verzekering
door één loondervtngsverzekering te
propageren en aan de andere kant
wil zij de uitvoering van de wetten
De heer Kuin stelde, dat teveel men
sen die ln feite geheel of gedeeltelijk
werkloos zijn in de W A O. zijn on
dergebracht Daarbij wordt dan
veelal vergeten, dat de betrokkene
door een invaliditeltsverklaring een
„getekende" is geworden en zo goed
als geen kans meer heeft ln het ar
beidsproces terug te keren „Neen",
aldus de heer Kuin. „we moeten niet
naar één wet maar juist terug naar
het uitgangspunt en de wetten en
hun uitvoering zuiver maken Hij
merkte voorts op dat zö'n eenheids-
wet duur is. Eén wet zou ook beteke
nen één benadering en controle van
uitkeringsgerechUgden. terwijl Juist
een fundamenteel onderscheid in be
nadering nodig is. bijv bij de bege
leiding naar werk. De heer Kuin zag
het plan voor één loondervtngsverze
kering als een afleidingsmanoeuvre
en als een teken van onmacht om de
werkelijke problemen. n.I. dat we
echt fout zitten, te ontlopen, resp. op
te lossen. In dit verband zei hij, dat
als men vla de sociale verzekering de
barrières tussen werken en nlet-wer-
ken steeds verder slecht, men ver
oordeeld wordt tot het betalen van
een ongelooflijk hoge rekening. „En
daar zijn we dan ook volop mee
bezig Hij hekelde het feit. dat we
wel 50 miljard per Jaar uitgeven aan
sociale zekerheid, maar geen erkend
wetenschappelijk bureau hebben
om de hele sociale verzekering te
begeleiden.
