let genie Edison en zijn zwakheden
Democratie geen oplossing
voor ontwikkelingslanden
^Vlot stuk geschiedschrijving over honderd jaar fonograaf en grammofoon
nog 3 dagen!
Nieuwe
boeken
Studiebijeenkomst van Quakers in Montreux
Derde wereld
zelf schuldig
RjlAAI
,NDAG 26 SEPTEMBER 1977
TROUW/KWARTET
RH 9
Joor Willem Schrama
de serie boek- en plaatpro-
hukties, die De Gooise Uitge
verij voor de komende jaren op
^tapel heeft staan, kan de on-
angs verschenen uitgave
LDank u, meneer Edison" nau
welijks nog in belangwekkend
heid worden overtroffen. Met
pen bijna ontwapenend en-
housiasme, maar secuur tot in
geringste details, beschrijft
eonard de Vries hierin de woe
lige geschiedenis van honderd
jaar fonograaf en grammofoon,
uitvinding waarvan het be
ng heden ten dage niet meer
overeien.
istorici mogen dan nog kibbelen
iver de vraag wie het meeste denk
werk heeft verricht ten behoeve van
Ie totstandkoming van de eerste fo-
iograaf de Franse schrijver en
wetenschapper Charles Cros die het
ipparaat „theoretisch" gereed had,
if zijn landgenoot Scott de Martin-
die reeds in 1857 kans zag geluid
registreren, maar niet het weer te
ven feit is dat de Amerikaan
omas Alva Edison eind november
17 na nachtenlange inspanningen
ior het eerst via de fonograaf zijn
gen stemgeluid wist weer te geven,
ic aaa iiadat hij op spichtige toon het kin
derversje „Mary had a little lamb"
aan etad ingesproken.
in vTelefoon
.B®! Toch is dat niet het moment waarop
ook gfcje Vries met zijn geschiedschrijving
v jggjnt Hij verzuimt niet uitvoerig in
aaaBjg gaan op het technologisch mi-
waaruit de fonograaf (de voor-
oper van de grammofoon) is voort-
/rekomen, namelijk dat van de tele-
hn' 00n en de telegraaf, omdat beide
h t )rinciPes geënt waren op een sys-
de sta teem van opnemen en weergeven
S/wan geluidstrillingen via membra-
DeteKjjjen. Het gaat op deze plaats te ver
)m zelfs maar in verkorte versie aan
geven in welk een maalstroom
(verschillende vitale ontdekkingen
ilkaar halverwege fle vorige eeuw
loorkruisten, maar afdoende is wel-
icht De Vries' constatering dat de
loofstommenleraar Alexander Gra
in Bell even goed de fonograaf had
unnen uitvinden, en dat Edison in
•ite de eerste goed bruikbare tele-
ton construeerde.
Jisons aanleg voor allerhande ont
dekkingen manifesteerde zich al
Edison
vroeg. Om zijn experimenten te kun
nen bekostigen aanvaardde hij als
jongeman een baantje als nachttele
grafist, waarbij hij vaak prompt in
slaap viel. Toch was hij verplicht elk
uur het cijfer zes over te seinen als
teken dat hij wakker was. Een klok,
een tandwiel en een paar contactve
ren bleken voldoende om aan deze
verplichting „automatisch" te vol
doen. terwijl de jonge onderzoeker
kon uitrusten van zijn dagelijkse be
slommeringen.
Gemiste kansen
De Vries beschrijft met een zekere
liefde voor de persoon Edison dit
soort details, maar gaat zich niet te
buiten aan persoonsverheerlijking.
Want hoe geniaal Edison ook was
als scheikundige, werktuigkundige
en elektrotechnicus, zijn zwakheden
waren een tekort aan zakelijkheid
en een gering inzicht in de theoreti
sche wetenschappen wiskunde en
natuurkunde. Dat heeft hem een
groot aantal gemiste kansen opgele
verd. Zo voorzag hij vroegtijdig het
enorme belang van wat hij destijds
„aetherkrachten" noemde (hij be
doelde radiogolven), maar kon er
niet mee uit de weg. Hetzelfde kan
gezegd worden van het feit dat zijn
uitvinding van de fonograaf in we
zen de uitvinding van de tape-recor
der in zich droeg, al verliep de opna
me van geluid dan langs mechani
sche in plaats van magnetische weg.
(ADVERTENTIE)
21e jaarbeurs
van het oosten
zutphen 21 t/m 28 scpt. 1977
Geopend,
werkdagen 14 - 22 uur
talerdag 10 - 14 uur zondag gesloten
Illustratie uit het boek ,,Dank U, meneer Edison".
En niet in het minst faalde Edison
bij de ontdekking van de gloeilamp
met-elektrode, waaruit later de
meest wonderlijke technieken van
de hedendaagse elektronica tevoor
schijn zouden komen. Ook miste
Edison de boot met een vrijwel vol
ledig ontwikkelingsschema van
draadloze telegrafie, toen de Itali
aan Marconi er in 1895 door een
combinatie van eerdere ontdekkin
gen en eigen experimenten mee op
de proppen kwam.
Toch nam Edison althans voor
zichzelf wel telkens revanche met
andere, zij het minder schokkende,
ontdekkingen, en natuurlijk met de
verdere ontwikkeling van zijn fono
graaf. Want het prototype bleek
voor de Amerikanen slechts goed
voor enkele jaren van stomme ver
wondering, daarna was de pret er
gauw af.
Gloeilamp
Toch zou het qaht jaar gaan duren,
voordat Edison weer voor de volle
honderd procent deelnam aan de
concurrentiestrijd rond de ontwik
keling van de fonograaf. Slechts en
kele maanden na zijn spectaculaire
uitvinding was hij al gegrepen door
iets anders: de mogelijkheid van
elektrische verlichting. Na ander
half jaar zwoegen presenteerde hij
in oktober 1879 de eerste bruikbare
gloeilamp hij noemde het zelf zijn
dierbaarste uitvinding die onmid
dellijk een gigantische Industrie in
het leven riep, waarbij Edison jaren
lang betrokken bleef. Zo zou het tot
1888 duren voordat hij met een ge
perfectioneerde fonograaf op de
proppen kwam, andermaal het ge
volg van grote buitenlandse concur
rentie die een voorsprong van jaren
had genomen. Edisons gemis aan
zakelijkheid had hem echter toen al
in een ware octrooienoorlog doen
belanden, waaruit hij niet zelden ten
onrechte als verliezer tevoorschijn
kwam.
Allemaal zaken, die hier slechts
summier worden genoemd, maar die
Leonard de Vries zeer nauwgezet, in
een goede chronologische volgorde
en bepaald niet kritiekloos uiteen
zet. Zijn boek volgt met argusogen
de ontwikkelingen die uiteindelijk
zouden leiden tot de opkomst van
de grammofoonplatenindustrie aan
het begin van deze eeuw en de daar
uit voortvloeiende perfectionering
van de hedendaagse geluidsappara
tuur. De veelheid aan tekst (192 pa
gina's) wordt afgewisseld met vaak
zeldzame illustraties, en het enige
wat je als lezer van zo'n massa fei
tenmateriaal eigenlijk mist is een
behoorlijke indexering.
Wat de bijbehorende langspeelplaat
betreft, die is al niet minder belang
wekkend. Hij heeft een speelduur
van 65 minuten en laat behalve
Edison zelf historisch stemmen-
materiaal horen van Florence Nigh
tingale, keizer Franz Joseph, keizer
Wilhelm II, de ontdekkingsreiziger
Stanley en de eerste muziekopna
men van Enrico Caruso, Adelina
Patti, de sopraan-castraat Allessan-
dro Moreschi en andere curiosa. Ver
der de eerste grammofoon-ontwik-
kelingen van eigen bodem met lied
jes van een nog zeer jonge Louis
Davids, Speenhof! en Pisuisse.
„Dank U, meneer Edison" is on
danks zijn juichende titel een boei
end stukje geschiedenis, die een ge
combineerde uitgave van boek en
plaat bepaald rechtvaardigd. En dat
is voor het eerst.
,,Dank U, meneer Edison", bock en
plaat, geschreven en samengesteld
door Leonard de Vries. De Gooische
Uitgeverij, Bussum. Prijs: 29,90, na
1 januari 39,90.
ADVERTENTIE)
Dr Errit van der Velde: ..Rede en
vrede. Over wijsbegeerte en openba
ring" Inaugurele oratie bij de aan
vaarding van het ambt van buiten
gewoon hoogleraar in de algemene
wijsbegeerte aan de theologische
hogeschool van de gereformeerde
kerken te Kampen. 31 blz.; ƒ9,90.
Uitgave Kok. Kampen.
„Proef en toets". Feestbundel bij
gelegenheid van het tienjarig be
staan van de katholieke theologi
sche hogeschool te Amsterdam. 25
docenten en afgestudeerden geven
een indruk van de wijze, waarop zij
theologisch bezig zijn. o.a. Ben He-
melsoet, Jehuda Aschkenasy. Hans
Goddijn. Piet Hoogeveen geeft een
interessant opstel over Miskotte en
de moderne literatuur (en toont aan,
dat Miskotte bijna restloos teksten
van anderen over kon nemen, „soms
zonder te vermelden wie de oor
spronkelijke auteur was"). 298 blz.;
20. Uitgave De Horstink, Amers
foort.
C.H. Mackintosh: „Christus, méér
dan voldoende". Over het komen tot
geloofszekerheid. Mackintosh, een
Brit uit de 19e eeuw, werd vooral
bekend door zijn „Aantekeningen
op de vijf boeken van Mozes". 46
blz.; 3,50. Uitgeverij H. Medema te
Apeldoorn.
Friedhelm König: „Het gaat om
jou". Korte verhalen voor jonge
mensen, geschreven door een soort
Duitse Sipke van der Land. die
heenwijzen naar Christus. 157 blz.;
6,90. Uitgave H. Medema te Apel
doorn.
Acht kampdiensten over het (eerste)
Scheppingsverhaal uit Genesis, zo
mer 1976 uitgezonden door de
IKON. Bedoeld als materiaal om
zelf met kampdiensten aan de gang
te gaan. 38 blz. Uitgave Stichting
interkerkelijk oriëntatiecentrum
voor de recreatie, postbus 38. Drie
bergen.
De schepping, De ark van Noach,
Jona en de grote vis. De drie eerste
deeltjes in de nieuwe serie Bijbelkij-
ken voor kleuters, 4,75 per deeltje.
Uitgave Kok, Kampen.
Bij uitgeverij Elsevier te Amster
dam zijn de volgende boeken ver
schenen: Zien met de geest, paranor
male vermogens onderzocht door
Russell Targ en Harold Puthoff, na
tuurkundigen die als wetenschappe
lijk onderzoeker verbonden zijn aan
het Stanford Research Institute in
Californië. De inleiding is van M.
Mead. (220 blz. - 24,50) Fit en ge
zond door yoga, door K. Zebroff (184
blz. 16,90; Slow-motion mens. In
dit boek stelt Fred Polak (futuro
loog) de vraag of sedert de verschij
ning van de mens de hoogste top
van de evolutie metterdaad defini- f
tief is bereikt. (272 blz. 22,50). En r
voor de visliefhebbers: Kanjers door
R. Walker, bewerkt door K. Ketting
(247 blz. 26,50), 200 ZEEHEN-
GELTIPS VAN Iwan en Igor Gary
en 200 ruisvoorntips met vlieg en vlok
door K. Ketting en H. Peeters (per
deel 100 blz. 9,90)
ranspi
en au
aanha
door Nico Kussendrager
MONTREUX „Vrede, begrip
ie komen rechtvaardigheid" schrijven
i op »de Quakers hoog in hun vaan-
iekcr idel. Daarom hebben zij de afge-
1 «lopen twee jaar een serie bij-
'eenkomsten gehouden over de
«verhouding tussen Noord en
|andtZuid, tussen rijke en arme
auto panden,
nelijk]
Daar tOnlangs werd in het Zwitserse Mon-
>ersonitreux gepraat over de vraag: als we
Juitslahet hebben over een nieuwe (econo-
i, waaimische) wereldorde, waar denken we
de vieidan aan? Welke wegen moeten derde
landen bewandelen om tot ontwik-
:eling te komen en ook: wat is ont
wikkeling? Verschillende sprekers
adden daarover zeer uitgesproken
:edachten, maar één van de meest
ipvallende was toch wel de Ameri-
rriam !,{aanse hoogleraar (geschiedenis)
voor Geoffrey Barraclough van de Walt-
ham universiteit in Waltham, Massa
chusetts.
Niets veranderd
Ir. de verhouding tussen Noord en
Zuid is de afgelopen drie jaar niets
verbeterd, aldus de hoogleraar, on
danks de wereldhandelsbijeenkomst
Unctad (in Nairobi) en het Parijse
Noord-Zuidgesprek. Dat er iets moet
veranderen stond voor de Ameri
kaan als een paal boven water, en
dat niet alleen uit economische over
wegingen.
Gezegd wordt wel dat de derde lan
den meer ontwikkelingshulp en
meer handelsmogelijkheden moeten
krijgen, om hun koopkracht te ver
groten. Zij zullen dan meer produk-
ten kopen in de westerse industrie
landen. zodat die er wel bij varen.
Onder andere premier Den Uyl zit op
die lijn. zo bleek vooral tijdens een
rede die hij aan de vooravond van de
towel
ppen
e een
aring
kom-
in de
ver-
ddels
Per-
met
1600
idmg
cente
verkiezingen in Eindhoven hield, zij
het niet als eerste minister, maar als
econoom uit Buitenveldert. Deze
acht herstel van onze marktecono
mie nog mogelijk door een doelbe
wuste vergroting van de vraag in
ontwikkelingslanden.
Volgens Barraclough echter is de
rechtvaardiging van een betere ver
deling tussen Noord en Zuid niet
economisch in de eerste plaats, maar
moreel. Uit naastenliefde en dergelij
ke schone overwegingen vooral moe
ten de levensomstandigheden van
de miljarden mensen in de derde
wereld verbeterd worden. Bovendien
zo bleek'uit de rest van zijn betoog
de soort ontwikkeling die hij voor
staat zal er niet direct toe leiden dat
mensen in derde landen in de rij
staan voor onze produkten.
Hoe dan ook: dat er iets moet veran
deren is duidelijk en dat er tot nu toe
weinig is gebeurd óók.
Reden: onmacht
De reden daarvoor is volgens de
Amerikaanse hoogleraar niet de on
mogelijkheid van derde landen om
tot ontwikkeling te komen, maar
veeleer hun onmacht. Niet gebrek
aan technische kennis bijvoorbeeld
is een reden, maar de politieke en
economische structuur in veel lan
den van de derde wereld. Een opvat
ting die de Amerikaan gemeen heeft
met zijn collega-hoogleraar Leontief,
die onlangs in een mede met Neder
lands geld betaalde studie hetzelfde
opperde.
De echte oplossing, zei Barraclough,
ligt in de derde landen zelf en niet in
de eerste plaats in een verbetering
van de verhouding tussen Noord en
Zuid. Landbouw is daarbij naar zijn
mening het sleutelwoord „Als de
landbouw gezond is gemaakt zal al
het andere kinderwerk zijn". De we
reldbank geeft In haar zojuist ver
schenen jaarverslag eveneens hoog
op van de mogelijkheden die de
landbouw biedt om derde landen tot
ontwikkeling te brengen.
Industrie opzetten en werkgelegen
heid scheppen is afhankelijk van de
landbouw. De boeren zullen het
voedsel voor de industriearbeiders
moeten voortbrengen en met hun
inkomen de industrieprodukten
moeten kopen.
In de studie van de Vrije Universi
teit „Mensen tellen" staat ook al in
het middelpunt dat bij vergroting
van de koopkrachtige vraag van de
boeren die het leeuwedeel van de
bevolking in derde landen uitmaken
verdere ontwikkeling mogelijk zal
zijn.
Zolang dat niet gebeurt zullen de
ontwikkelingslanden steeds verder
in het moeras zakken, aldus profes
sor Barraclough tijdens de Quaker
bijeenkomst in Montreux. Zij moe
ten zich steeds dieper in de schulden
steken, voedsel invoeren tegen hoge
prijzen en uitverkoop houden van
grondstoffen om iets te verdienen.
Mogelijkheden
De Amerikaanse hoogleraar reikte
wat mogelijkheden aan om uit de
kwaadaardige cirkel te komen:
De derde landen zullen moeten
proberen meer op zichzelf te staan
en meer onderling samen te werken.
„De oplossing hebben zij in eigen
handen".
Landhervorming is bitter hard
nodig om de voedselopbrengsten in
ontwikkelingslanden te vergroten.
Op het ogenblik is te veel grond in
handen van te weinig mensen die
geen enkele behoefte hebben veel te
verbouwen; Zuid-Amerika is daar
van het meest schrijnende voor
beeld. „Door de landbouw moet er
een thuismarkt geschapen worden
in de ontwikkelingslanden zelf",
herhaalde de Amerikaanse hoogle
raar.
Er ls behoefte aan een grotere
politieke wil. „Er wordt veel gepraat
over het gebrek aan politieke wil bij
de rijke landen om te komen tot een
nieuwe economische wereldorde,
maar meer zou moeten worden ge
zegd over het ontbreken van de wil
om tot veranderingen te komen in
de ontwikkelingslanden zelf.
De parlementaire democratie is
geen oplossing om tot die hervor
mingen te komen. „Democratie (in
derde landen) wordt te vaak mis
bruikt door speciale belangen", van
een kleine groep politiek en econo
misch machtigen. „Een autoritair
regime dat oog heeft voor de noden
van de massa's hoeft niet vanzelf
sprekend onderdrukkend te zijn".
De afhankelijkheid van de ont
wikkelingslanden van uitvoer is
fout, zeker als het gaat om afhanke
lijkheid van de industrielanden.
„Derde landen zouden onderling
meer handel moeten drijven." Ove
rigens bepleiten ook de Unctad en
de Wereldbank dit. Daar is het idee
geopperd van een onderlinge voor
keursbehandeling en waardever
mindering van de munt van de der
de landen, zodat handel met elkaar
aantrekkelijker wordt.
Er zijn technische veranderingen
nodig in landbouw en industrie in
derde landen. Zij zullen meer ge
bruik moeten maken van eigen men
sen. kennis en materialen." Techni
sche verandering is de motor van
economische ontwikkeling, niet de
handel. Handel is smeerolie, geen
brandstof."
Landbouw is de sleutel tot ontwikkeling in derde-wereldlanden.
Derde landen moeten zich niet
ophangen aan het soort ontwikke
ling dat het westen heeft doorge
maakt. Dat ls niet alleen onmoge
lijk, maar ook onverstandig.
Basisbehoeften
Wat voor soort ontwikkeling er dan
wel zou moeten komen, was te be
luisteren in het betoog van dr. Eddy
Lee van het Internationale Arbeids
bureau (ILO) in Genève. Dat pleit
voor bevrediging van wat het
noemt basisbehoeften in ontwik
kelingslanden. en vergroting van de
werkgelegenheid daar. in stede van
economische groei als alleen zalig
makend te beschouwen. Een grote
economische groei in ontwikkelings
landen betekent niet zelden grotere
verschillen tussen arm en rijk, in
plaats van kleinere.
Basisbehoeften zijn: iets te eten
hebben, een dak boven je hoofd,
kleren aan je lijf, onderwijs en ge
zondheidszorg en vooral ook werk
Een grote economische groei in ont
wikkelingslanden betekent niet zel
den vergroting van de verschillen
tussen arm en rijk in plaats van het
kleiner worden. Ook de Wereldbank
bepleit een herverdeling In de derde
landen zelf, omdat ook op die ma
nier een groeiende vraag bereikt kan
worden die verdere ontwikkeling
mogelijk maakt.
Weg kapitalisme
Met het kapitalisme zoals wij dat in
het Westen kennen en zoals dat ook
in veel derde landen bestaat, ls dat
volgens de vertegenwoordiger van
het Internationale Arbeidsbureau
niet mogelijk. Het kapitalistische
stelsel van vrij ondernemerschap en
winst maken sluit het bevredigen
van basisbehoeften uit, omdat dat
geen geld oplevert. Armoede, viel dr.
Lee prof. Barraclough bij. hoort he
laas bij het economische systeem in
veel ontwikkelingslanden. Het ma
ken van een tegenstelling tussen
Noord en Zuid is in zoverre verhul
lend dat economische en politieke
machthebbers in derde landen be
lang hebben bij dit systeem, en ook
bij de verhouding tussen Noord en
Zuid omdat zij verdienen van de
handel zoals die op het ogenblik
toegaat. Grote boeren verkopen vla
kapitaalkrachtige handelaren han
delsgewassen aan de westerse lan
den, houden daar goed geld aan
over, beheersen de regering en heb
ben geen oog voor de belangen en de
noden van de grote massa, om de
zaken zeer versimpeld voor te
stellen.
Veranderen van de ene dag op de
andere doet dat zeker niet De ILO-
man had genoeg werkelijkheidszin
om dat te erkennen, maar kwam aan
het slot van zijn betoog tocb niet
verder dan meer gelijkheid In derde
landen, om een ontwikkeling ten
behoeve van iedereen en niet van
een kleine groep op gang te brengen.
Ook in de discussies daarna werd
daarover veel gepraat, zonder dat
iemand wist hoe die te bereiken.
Bovendien ls er het verwijt van der
de landen, dat het westen zich nu
eindelijk eens met eigen zaken bezig
moet houden in plaats van met de
vraag hoe ontwikkelingslanden hun
samenleving moeten inrichten. Een
verwijt dat wel weer van vaak een
kleine elite groep in die landen
komt. Het leeuwedeel van de bevol
king heeft geen stem.
