ft
Ferme jongens
in het verzet
Een film over vrijheid
ir
Nog nooit werd alles wat u
weten wilt zó duidelijk en
zó mooi in beeld gebracht!
computer voor 't grove werk
DIT IS
JE WERELD
Soldaat van Oranje
sta
Het gebeurde in 1995
Oog om oog tand om tand
Oproep tot bloedwraak
Prolongaties
en reprises
/ind
Besterm.
Airport '77
Nieuwe
geluids
projector?
Sankyo
*TE1
IIJDAG 23 SEPTEMBER 1977
bieden
mie. da
ing voo 'h{
dam.
Dealer d<
lancien
ord
door W. Wielek-Berg
Producent Rob Houwer en regisseur Paul Verhoeven zijn, zoals menigeen weet, hèt succeskoppel
van de Nederlandse film: met „Wat zien ik", „Turks Fruit" en „Keetje Tippel" lokten ze het
publiek in scharen naar de bioscoop. Aangezien dat het doel was waarnaar zij streefden (hun
commerciële ambitie en afkeer van elitaire aspiratie hebben ze nooit onder stoelen of banken
gestoken) mag men hen daarmee van harte geluk wensen.
Nu hebben zij de tanden gezet In de
nationale bestseller „Soldaat van
Oranje", de autobiografie van Erik
Hazelhoff Roelfzema, die in de oor
log Engelandvaarder werd, vele stou
te stukjes uithaalde en het tenslotte
bracht tot adjudant van koningin
Wilhelmlna. Houwer had zoveel fidu
cie in het project dat hU de helft van
iet voor Nederlandse verhoudingen
ongekend hoge budget (vijf miljoen
gulden) zelf fourneerde. Scenario
schrijver Gerard Soeteman (de der
de in het verbond) bewerkte het
boek, tezamen met Kees Holierhoek
en Paul Verhoeven. Zij veranderden
het. vulden het aan (Roelfzema was
het grootste deel van de oorlog in
Engeland, dus kon hij niet weten hoe
het in Nederland gesteld was) kor
tom. zij maakten het hapklaar voor
de bioscoop. Niet Jan de Bont doch
Joost Vacano werd aangetrokken als
cameraman. Nu draait hij dan, in 52
bioscopen, Ingeluid door opmerke
lijk vertoon van gala-premières.
Een Gebeurtenis dus? 't Is maar hoe
Je het neemt. In elk geval nletdè film
over „Hèt Verzet" (de hoofdletters
zijn ontleend aan de persfolder) als u
dat soms mocht menen. Dat kan ook
niet, want het verzet had tè veel
fracties en facetten, werd gedragen
door te veel vogels van diverse plui
mage om dat allemaal in één film te
stouwen. Een deel van het verzet
wordt wel degelijk in „Soldaat van
Oranje" getoond: niet dat van de
rechtschapen huisvaders die met
sidderend hart hun geweten volg
den; niet dat van de politiek bewus-
ten, die oorlog en inval allang had
den zien aankomen en allang had
den besloten hun Ideaal te blijven
nastreven; niet dat van de gefru
streerden en door allerlei innerlijke
en uiterlijke omstandigheden geke-
tenden, die er als het ware in vlucht
ten; zelfs niet dat van de bittere
avonturiers, maar dat van de Jonge
ferme Jongens en de jonge stoere
knapen uit goede familie, die er best
voor voelden de moffen te pesten en
zó van de ontgroening op de studen-
tensoos in de conspiratie rolden.
Zes levens
De film vertelt, zeer fragmentarisch,
het verhaal van zes jonge studenten,
van wie er slechts twee de oorlog
overleven. De „soldaat van Oranje",
die in de film Erik Lanshof wordt
genoemd (Rutger Hauer) gaat. zoals
bekend, naar Engeland, wordt op
spectaculaire wijze tweemaal naar
Nederland gebracht om daar als ver
bindingsman op te treden en vliegt
voor de RAF tot de koningin hem
roept; zijn grote vriend Guus (Jeroen
Krabbé), ook naar Engeland ge
vlucht en weer naar Nederland ge
bracht. schiet een buurjongen die
verrader is geworden neer en wordt
door de Duitsers onthoofd; de derde.
Nico (Lex van Delden) komt om bij
een mislukte Engelandvaart; de vier
de. Jan, een jood, (Hulb Rooymans)
wordt al in het begin van de oorlog
op de Waalsdorper Vlakte gefusil
leerd; de vijfde. Alex (Derek de Lint)
gaat bij de SS en wordt in Rusland
door een klein jongetje in de lucht
geblazen; de zesde. Jacques (Dolf de
Vries) studeert op zijn dooie akkertje
af en blijft ongeschonden. Helemaal
geen slecht uitgangspunt, zo'n pano
rama van Nederlandse levens in een
schrikbarende tijd, al zijn ze zozeer
gelijk van afkomst en milieu dat van
een panorama van het Nederlandse
volk geen sprake kan zijn.
Geen sfeer,
geen diepgang
Erger is, dat van de sfeer in bezet
Nederland zo weinig overkomt. Dat
ligt niet aan evidente fouten (al mag
er één niet »on vermeld blijven: de
lallende gasten op een feest van
Duitse officieren zingen „Bei mlr
bist du sjeen", een Amerikaans-Jid
disch liedje) doch aan de instelling
15
Rutger Hauer en Andrea Domburg in „Soldaat van Oranje"
van de makers. Handig en behaag
ziek wordt gelonkt naar het publiek
door een uitgekiende afwisseling
van spektakel (de chaos en ontred
dering bij het uitbreken van de oor
log; de avonturen van de soldaat
van Oranje die tweemaal vanuit En
geland landt op het Noordzeekust
pal voor het Duitse Marine Hoofd
kwartier); sex; zieligheid (de arme
Jood wiens kar door NSB-ers in het
water wordt geduwd); feestgedruis;
grapjes; gruwelen (fusillering en
onthoofding) en samenzweringen in
donkere achterkamertjes. De bere
kening die uit de hele opbouw
spreekt maakt, dat de film vlak is,
levenloos en kil. Als ik even persoon
lijk mag worden: ik, die zo gevoelig
ben voor alles wat met verzet en
bezetting te maken heeft, werd er
niet één ogenblik door geraakt, ge
roerd of geschokt, geen beeld bleef
mij bij, geen sfeertekening wekte
herkenning. Daaraan konden nóch
de vele bekwame acteurs (aange
vuld met buitenlanders: de Duitser
René Kolldehoff en de Engelsen Ed
ward Fox en Susan Penhaligon)
nóch de frappante gelijkenis van
Andrea Domburg met koningin Wil
helmlna iets veranderen. Dat men
sen die er niet bij zijn geweest toch
de sfeer van de bezetting indringend
kunnen oproepen blijkt onder ande
re uit films als „Mr Klein" van Jo
seph Losey en „l'Affiche Rouge" van
Frank Cassenti. Doch de makers
van „Soldaat van Oranje" hebben
daarvoor, geloof ik niets eens hun
best gedaan. Ze wilden een smake
lijke film maken van een populair
onderwerp en daarmee uit. Mis
schien is ze dat wel gelukt, doch het
is geen feit om ophef over te maken
en het behoort ook niet tot de zaken
waarin een klein volk groot kan zijn.
Films als „Soldaat van Oranje"
vindt men in het buitenland dertien
In het dozijn.
AMSTERDAM-Tuschinski 1; Den
Haag-Passage en Corso; Rotterdam-
Thalia en Grand cn voorts nog 46
andere bioscopen; 16 jr.
evens
ot. MI
lulden
010-7'
e Po
Iblad
'en een
iie 15
rtboe 41
8872.
to'n titel „Het gebeurde in
]>95" moet wel op science ficti
on slaan. Goed geraden, maar
het niveau van deze Zweedse
film ligt aanmerkelijk hoger
dan het gebruikelijke ongebrei
delde fantasiewerk. Er zit iets
in van Orwell en Kafka (wie
kan daar omheen?) doch scena
rioschrijver-regisseur Kenne
Fant heeft geen epigonenwerk
geleverd. Hij trekt ondemocra
tische totalitaire tendenzen,
die zich op het ogenblik ook in
West-Europa (vooral in Duits
land) aftekenen logisch door en
ontwerp een toekomststaat,
die griezelig geloofwaardig is.
In het land Monlsmania wordt, tien
jaar na de beëindiging van de derde
wereldoorlog, met de grondwet ge
schermd om het recht te verkrach
ten en de vrijheid te doden. Luid
sprekers roepen voortdurend de
staat van alarm af, een dreigende
oorlog wordt voorgewend om het
binnenland lam te leggen. Een on
derwijzer (Erland Josephson, de
mannelijke* hoofdrol uit Bergmans
„Scènes uit een huwelijk", een tele
visieserie die op het ogenblik in Ne
derland wordt vertoond) probeert
zijn leerlingen een minimum aan krl-
Scène uit „Het gebeurde in 1995'
tisch denken bij te brengen door ze
te confronteren met een gloeiende
stip in een donkere kamer, die
schijnbaar verschuift doch in werke
lijkheid op zijn plaats blijft. Zijn
activiteiten worden bespied door de
conciërge, een doodzieke man die
hem verklikt om aan de nodige me
dicijnen te komen. De onderwijzer
wordt verhoord, vervolgd en veroor
deeld, maar tijdens het proces stijgt
hij boven zichzelf uit. Zo Indringend
is zijn pleidooi voor het vrije denken,
voor het recht op een afwijkende
mening, dat hij een paar aanwezigen
bekeert. Zij komen zwijgend in ver
zet en vormen de pioniers van een
opstand, die waarschijnlijk niet
meer te stuiten is.
Daardoor krijgt de sombere film
geen uitzichtloos einde: er is hoop
zolang er denkende mensen leven.
Ingmar Bergman heeft „Het gebeur
de in 1995" lovende woorden ter in
troductie meegegeven. Niet ten on
rechte: alleen al de waardigheid
dwingt bewondering af, niets is ge
daan om de toeschouwer te behagen,
ook de beroemde cameraman Sven
Nykvist heeft zich gehouden aan de
soberheid die hier was geboden. Het
is meer een praatfilm dan een beeld
film, de tekst ?ou ook als hoorspel
kunnen dienen, maar er wordt zoveel
zinnigs in gezegd dat men dit niet als
tekortkoming of gemis ervaart. Ge
weld wordt niet getoond, doch de
dreiging is van begin tot eind aanwe
zig, tezamen met het lugubere gevoel
dat deze toekomst al is begonnen
zonder dat we ons daarvan ten volle
bewust zijn.
Een belangrijke film dus, een film
waarvoor ik er honderd van het
gangbare repertoire cadeau geef.
Aan het publiek om ervoor te zorgen
dat hij niet na een week wegens
gebrek aan belangstelling weer van
het bioscoopprogramma verdwijnt.
Amsterdam-City 4, 16 jr.
Films, waarin de sympathie
uitgaat naar personen die door
persoonlijke wraakneming
recht en orde herstellen, wor
den de laatste tijd nogal eens
gemaakt, vooral in Amerika:
denk aan „Death Wish" en
„Taxi Driver". Zij vertolken
wellicht de „stem des volks",
doch tasten in hun essentie de
democratie en de rechtstaat
aan.
Het wekt enige verbazing dat de
bejaarde Edward Dmytryk (vooral
bekend geworden door zijn films
„Crossfire" en „Give us this Day"
uit de Jaren veertig) zich met „The
Human Factor" („Oog om oog, tand
om tand") in deze rij heeft ge
schaard, want van hem zou men
zuinigheid op de democratie ver
wachten: hij heeft namelijk vlak na
de oorlog danig te lijden gehad on
der fascistoïde praktijken van de
heksenjager McCarthy.
In „Oog om oog, tand om tand"
vervalt een Amerikaanse computer
deskundige van de Nato, woonach
tig in Napels, tot haat en vertwijfe
ling, wanneer zijn vrouw en kinde
ren worden vermoord door een ter
roristen-bende, die door dagelijkse
overvallen de vrijlating van hun kor
nuiten uit Europese gevangenissen
wil afdwingen. De man gebruikt alle
elektronische foefjes en snufjes die
De Komedianten Meesterwerk
van Theo Angelopoulos over
een bewogen tijdvak in de
Griekse geschiedenis dat zich
weerspiegelt in de wederwaar
digheden van een reizend to
neelgezelschap. De gehele
week in Filmhuis Delft
De Markiezin van O Perfec
te zedenkomedie van Eric
Rohmer, naar een novelle van
Helnrich von Kleist De gehele
week in Studio. Utrecht.
L'Affiche Rouge Briljante film
van Frank Cassenti over een
verzetsgroep in de oorlog,
waarbij heden en verleden
vloeiend in elkaar overgaan.
De gehele week In Filmhuis
Breda.
Casanova Nieuwste film van
Federico Fellini, waarin hij de
legendarische vrouwenheld als
een soort sexmachlne plaatst
in een decor van bizarre en
barbaarse fantasie. De gehele
week in Victoria. Alkmaar;
Luxe, Arnhem; Studio. Maas
tricht.
Three Women Psychologlsch-
surreallstische film van Robert
Altman over de verweven le
vens van drie vreemde vrou
wen. De gehele week in City 2,
Amsterdam.
Mr KLein Meedogenloze schil
dering van een man die zijn
identiteit verliest in kil en on
verschillig bezet Parijs van re
gisseur Joseph Losey met
Alain Delon in de hoofdrol. De
gehele week in Studio, Nij
megen.
Dc verschrikkelijke man uit
Saffie. Uitstekende politiefilm
van Bo Widerberg, gebaseerd
op een der succesromans van
het echtpaar SJöwall en Wah-
löör. De gehele week in City,
Kampen.
Die verlorene Ehre der Katari-
na Blum Voortreffelijke film
van Volker Schlöndorf over
een vrouw die door politie en
sensatiepers tot moord wordt
gedreven, gebaseerd op de ro
man van Heinrtch Böll. De ge
hele Week in Bio, Schiedam.
La Règlc du Jeu Prachtige, niet
in het minst gedateerde, kome
die uit 1939 van Jean Renoir.
23 en 24 sept Filmhuis Delft
Casablanca „Evergreen" uit
1942 met Humphrey Bogart,
Ingrid Bergman, Peter Lorre.
Claude Rains, Sidney Green-
street en Paul Henreid, gere
gisseerd door Michael Curtlz.
De gehele week in Kriterion,
Amsterdam.
George Kennedy, in „Oog om
oog, tand om tand"
hem uit hoofde van zijn beroep ten
dienste staan om de daders te vin
den, rijdt de politie die uiteraard
ook op Jacht is danig in de wielen en
slaagt er tenslotte in allen te doden
waardoor ze aan de volgens hem
ontoereikende rechtspleging wor
den onttrokken, 's Mans haat is be
grijpelijk genoeg en wordt niet In
voelbaarder door van de terroristen
sadistische monsters te maken, die
liever martelen en wurgen dan hun
machinegeweren te gebruiken. Dat
laatste heeft Dmytryk kennelijk ge
daan om tegemoet te komen aan de
welhaast onverzadigbare trek naar
het zien van afzichtelijkheden van
het huidige publiek.
Wurgen of doodschieten, geen mens
kan het de beroofde man en vader
euvel dulden dat hij uittrekt om te
wreken, doch het feit dat hij slaagt
waar wet en recht falen kan men
moeilijk anders opvatten dan een
opwekking om terug te keren tot het
tijdperk van de vendetta. Daarop
zal dan ongetwijfeld de politiestaat
volgen.
De film is vakkundig gemaakt, heeft
ritme, een goede timing en uitste
kende acteurs (George Kennedy,
John Mills, Raf Vallone en Rita Tus-
hingham, die we lang niet hebben
gezien) maar er zit een onsmakelijk
luchtje aan.
Amsterdam-Cinerama; Den Haag-As-
ta; Rotterdam-Calypso, 16 jr.
(ADVERTENTIE)
Zelden heeft de Nederlandse pers zich unaniem zó lovend uitgelaten over
een naslagwerk als over 'Dit is je wereld! Terecht, want 'Dit is je wereld' is een
spektakelstuk, een soort doos van Pandora: welke bladzij je ook opslaat
je wordt zó geboeid dat je verder leest,dat je meer opsteekt en opsteken wilt
dan je ooit gedacht had. Miijoenen mensen in vijftien landen zullen door
'Dit is je wereld' meer kennis opdoen in kortere tijd dan op enig andere wijze.
Dit moet u gezien hebben. Ga naar de bockhandel of stuur de bon op
en vraag deel 1 ter inzage - dan weet u waarom!
ad.
>1 niet
••I
J Hierbij vraag ik deel 1 van 'Dit is je wereld' 10 dagen I
I thuis op zicht. AU ik dit deel behoud betaal ik f 75,— I
I (intekenprijs) ineens (of in drie maandelijkse termij-
nen van f 25,-). Anders stuur ik het per omgaand
j retour. Tegelijk met deel 1 ontvang ik bovendien j
grétis vier originele place-mats die ik houden mag. j
Naam:
I Adres:
I
I
I
I
I
I
Svp zonder postzegel in open envelop sturen aan:
Het Spectrum, Antwoordnummer 1060, Utrecht of i
ga naar uw boekhandel.
Het derde deel van de „Air-
porf'-serie, die zich bezighoudt
met rampspoed in de lucht,
gaat over een vliegtuig vol
kunstkenners, -verzamelaars,
-schatten, dat op weg ls naar
een rijke Mecenas. Het wordt
door drie bemanningsleden ge
kaapt, de operatie loopt mis en
het belandt In de beruchte
„Bermuda-driehoek". Daar ligt
het op de zeebodem, nog in
tact, doch onzichtbaar voor
redders op zee en in de lucht.
Hoe lang zal het duren voor het
uit elkaar barst?
Rampenfilms komen altijd uit ge
programmeerde computerbreinen,
doch de een wil wel eens wat verfijn
der wezen dan de ander. Voor .Air
port 77", in het Nederlands geheten
„Verdwenen in de Bermuda-drie
hoek", werd het denkraam wel zeer
grof gespannen. De figuren, voor een
niet gering deel beroemde en be
daagde sterren (James Stewart. Jo
seph Cotton, Olivia de Havilland),
aangevuld met wat Jonger goed
(Jack Lemmon, Brenda Vaccaro),
zijn clichés van clichés. Hun ontmoe
tingen, verstandhoudingen en bot
singen worden afgeraffeld met de
snelheid van het licht en dat heelt
rampzalige gevolgen.
Want wat kan het Je schelen wie er
overleeft en wie sterft als Je niet de
gelegenheid hebt gekregen voorkeu
ren en aversies op te bouwen? Bo
vendien: water en nog eens water dat
Doch helemaal slecht ls de film niet:
de reddingsactie met bergingsvaar
tuigen ls door zijn voortreffeUJke ti
ming Imposant en doet bijna docu
mentair aan. Maar daar moet Je wel
lang op wachten.
Amsterdam Cinema International
en Cineac Damrak; Den Haag Me-
tropole I; Rotterdam Corso; Gronin
gen Camera: Hilversum Euro 1 en
2; Utrecht Catharijne 1; Haarlem
Lidio; Tilburg Midi; Breda
Grand; Den Bosch - Euro 3 en 4;
Heerlen Hl, 12 Jr.
(ADVERTENTIE)
Do Sanity o
Sound 700
Bekend om
n kwaliteit
Scène uit „Verdwenen in de Bermuda-driehoek'
over dik, kamerbreed tapijt drup
pelt, vloeit en stroomt gaat alras
vervelen. De oude garde weet er ken
nelijk ook niet goed raad mee: Ja
mes Stewart loopt en praat als een
half-afgewonden mechanische pop,
Joseph Cotton beperkt zich tot het
fronsen van het reeds zwaar gerim
pelde voorhoofd. Olivia de Havilland
grijpt vele malen de kans om het te
deppen met een zakdoekje dat ze uit
haar ampele boezem trekt.
en sound- on- sound.
veel
Sound 700 en 501
(Vwnxontlnanto) Wibeuljlrêil 712 Am»l«rd«m
