Plan Carter voor Ulster
warm onthaald
Duitse kernreactoren staan op de tocht
Tito bij mausoleum van Mao
Witte Huis was voor
relaties met Peking
Unesco kan onderzoek doen
op bezette Jordaanoever i
Verfijnde2-zitsbank
1.325,-
Giscard doet moeilijk
over Spanje in EG
Protestanten afwijzend
Barre beëindigt
bezoek aan Moskou
Verenigde Naties
erkennen eindelijk
rechten zigeuners
Israël geeft eindelijk toestemming
Uitgaansverbod in
Sri Lanka opgeheven
Sowjet-psychiater
onthult praktijken
in klinieken
Oppositie in
Pakistan eist
berechting Bhoetto
Vandaag beslissing over „derde fa^e" in Kalkar?
DONDERDAG 1 SEPTEMBER 1977
BUITENLAND
Trouw/Kwartet7
belfast, Washington (Reuter, AP) Het voorstel van de Ameri
kaanse president Jimmy Carter om in Noord-Ierland arbeids-
plaaten te helpen scheppen als het conflict tussen protestanten
en katholieken wordt bijgelegd, is door de regering in Ierland en
Groot-Brittannië begroet als een „constructieve ontwikkeling".
Maar de leiders van de protestanten in Noord-Ierland zijn er niet
zo blij mee.
President Carter had dinsdag in een
officiële verklaring opgeroepen tot
een vreedzame oplossing van de pro
blemen in Noord-Ierland en daarbij
beloofd dat de Verenigde Staten sa
men met andere landen de mogelijk
heden zou onderzoeken meer werk
gelegenheid te scheppen op het ei
land. De werkloosheid in Noord-Ier-
MOSKOU (AFP, DPA) - President
Siad Barre van Somalië heeft van
maandag tot en woensdag in de
Sowjet-Unie besprekingen gevoerd
over „zaken van gemeenschappelijk
belang", zo meldde het persbureau
Tass gisteravond. Volgens Tass
heeft Barre niet gesproken met pre
sident en partijleider Leonid Brez-
njew. Als gesprekspartners werden
genoemd premier Alexel Kosygin,
minister van buitenlandse zaken
Andrei Gromiko en de secretaris
van het centrale partijcomité Mi-
chail Soeslow. Barre is naar de Sow
jet-Unie gegaan om te spreken over
zijn conflict met Ethiopië, waarin
Moskou voor het laatste land partij
heeft gekozen. De traditioneel war
me banden tussen Moskou en Moga-
disjoe zijn daardoor aanzienlijk
bekoeld.
Barres bezoek heeft enkele vreemde
aspecten. Voor hij naar de Sowjet-
Unie afreisde, meldde radio Moga-
disjoe dat Moskou hem had uitgeno
digd. Dat is door de Russen niet
bevestigd, zodat de mogelijkheid
bestaat dat Barre op eigen houtje
napr de Sowjet-Unie is gevlogen.
Vreemd is ook, dat de Sowjet-media
met geen woord over Barres bezoek
hebben gerept totdat het in feite al
voorbij was. Dinsdag was Barre
„zoek". Er werd toen gedacht dat hij
met Breznjew in conferentie was in
diens zomerhuis op de Krim. Uit het
bericht van Tass mag worden afge
leid dat dit niet het geval was. Het
Russische persbureau gaf geen en
kele bijzonderheid over de inhoud of
het resultaat van Barres bespre
kingen.
achtte investeringen welkom, maar
zei dat het Amerikaanse bedrijfsle
ven daar investeert waar winst te
halen valt, en niet daar waar Carter
dat graag zou willen. Peter Eiobin-
son, een woordvoerder van de ui
terst rechtse protestantse democra
tische unionisten van dominee Pais
ley zei dat het er op leek dat presi
dent Carter in handen was gevallen
van voorstanders van een verenigd
Ierland.
Er was tot gisteravond nog geen
commentaar op Carters voorstel ge
komen van de fanatieke en geweld
dadige bewegingen, het katholieke
republikeinse leger IRA en de pro
testantse paramilitaire Ulster verde-
digingsmacht UDA en de Ulster bur
gerwacht UVF.
land bedraagt momenteel bijna der
tien procent en kan als mede oor
zaak gezien worden van de sociale,
religieuze en politieke spanningen.
Carter zei verder in zijn verklaring
dat hij niet van plan is een politieke
oplossing af te dwingen. Hij sprak de
diepe bezorgdheid uit van het Ame
rikaanse volk over het voortduren
van het conflict en de daarmee ge
paard gaande gewelddadigheden.
Een aantal invloedrijke leden van
het Amerikaanse Congres van Ierse KoerSWllZlging VOOI* Vertrek Vance
afkomst hebben Carter herhaalde-
lijk aangespoord alles te doen wat in
zijn macht lag om een einde te ma-'
ken aan het conflict in Noord-Ier
land. Senator Edward Kennedy
noemde de verklaring van Carter
„het meest belangrijke en construc
tieve initiatief dat ooit door een
Amerikaanse president in verband
met de problemen in het gebied is
genomen.
Kennedy hoopte dat de Verenigde
Staten een hulpprogramma van het
Marshall-plan type op trouw zou wil
len zetten om de wonden van het
huidige conflict te helen. Daarvan
zouden alle Ieren, katholieken en
protestanten moeten kunnen profi
teren.
GENEVE De rechten van de zi
geuners in de wereld zijn eindelijk
internationaal erkend. Een subcom
missie van de Verenigde Naties voor
de mensenrechten heeft gisteren
een resolutie aangenomen waarin de
aanbeveling wordt uitgesproken dat
„alle landen die zigeuners binnen
hun grenzen hebben aan deze alle
rechten toekennen waarop zij aan
spraak kunnen maken Het wat
voor het eerst dat de status van de
zigeuners in het kader van de Vere
nigde Naties aan de orde kwam. De
subcommissie ging evenwel niet ak
koord met een paragraaf in de reso
lutie waarin wordt gesteld dat zigeu
ners van Indiase afstamming zijn.
Om dit te kunnen stellen zou eerst
een wetenschappelijke en culturele
studie moeten worden uitgevoerd,
maar hierin voorziet het mandaat
van de commissie niet. In de wereld
zijn er op het ogenblik in totaal rond
tien miljoen zigeuners, waarvan on
geveer 1 miljoen in West-Europa, 1'
miljoen in de Verenigde Staten en
rond drie miljoen in Oost-Europa.
WASHINGTON (UPI, AFP) De voorkeur van de Amerikaanse
regering ging tot voor enkele weken uit naar een spoedige
verbreking van de betrekkingen met Taiwan en een volledige
normalisering van de relaties tussen Washington en de Volksre
publiek China. Dit heeft dr. Ray Cline, die dertig jaar in
regeringsdienst is geweest en gewerkt heeft op het ministerie van
buitenlandse zaken in Washington bekend gemaakt.
Negatief
Zoals gezegd waren de reacties van
uit Dublin en Londen gunstig. Men
neemt aan dat de Ierse en Britse
regering van te voren op de hoogte
gesteld zijn van Carters verklaring.
Premier James Callaghan van Enge
land zei dat de verklaring blijk gaf
van waarlijke menselijke betrokken
heid bij het volk van de Ierse provin
cie en begrip voor de realiteit in
Ulster.
In protestantse kringen in Noord-
Ierland werd negatief gereageerd.
Harry West, de leider van de Unio
nistische partij zei dat het een won
der mocht heten als er een oplossing
gevonden zou worden die aanvaard
baar zou zijn voor alle betrokken
partijen. William Graig, leider van
de protestantse Vanguard partij
Cline zei dat kort voor de reis van
minister van buitenlandse zaken Cy
rus Vance naar Peking de regering-
Carter door een meerderheid van dé
Congresleden en enkele hoge functi
onarissen tot andere gedachten was
gebracht. Daarbij zou ook ondermi
nister van buitenlandse zaken Philip
Habib een rol hebben gespeeld.
Volgens Cline was de koerswijziging
een nederlaag voor de Democrati
sche Senator Edward Kennedy en
andere voorstanders van een spoedi
ge normalisering van de betrekkin
gen met China. Zoals bekend stelt
China voor normale betrekkingen
met de Verenigde Staten de els dat
Washington de banden met nationa
listisch China (Taiwan) verbreekt.
Vance heeft de Chinese leiders laten
weten dat daar voorlopig niets van
komen kan.
Cline, die momenteel hoofd van de
afdeling onderzoek van het centrum
voor strategische en internationale
studies van de Georgetown-universi-
teit is, vond de koerswijziging van de
regering een verstandige beslissing.
Volgens hem waren de China-ken-
ners in de nationale veiligheidsraad
en in het ministerie van buitenland
se zaken voorstanders van een door
braak wat betreft de relaties met
China. Dat zou dan tijdens het be
zoek van Vance gestalte hebben
moeten krijgen. Tegenstanders hier
van hadden echter gewezen op on-'
gunstige gevolgen van een snelle toe
nadering tot Peking en met name
gewaarschuwd voor het negatieve ef
fect van zo'n stap op het verdere
overleg met de Sowjet-Unie over de
vermindering van strategische wa
pens (SALT).
COLOMBO (Reuter) De regering
van Sri Lanka heeft gisteren een
reeks ultgaansbeperkingen opgehe
ven, die gedurende elf nachten van
kracht waren na ongeregeldheden
waarbij 100 mensen het leven lieten
en 5.000 werden gearresteerd. Vol
gens de nationale radio is de toe
stand nu in het hele land weer
normaal.
PEKING (Reuter, UPI) De
Joegoslavische president Josip
Broz Tito heeft gisteren als
eerste buitenlandse gast een
bezoek gebracht aan het mau
soleum van de vorig Jaar over
leden Chinese partijleider Mao
Tse-toeng.
Tito legde een krans bij de
kristallen sarcofaag waarin het
lichaam van Mao wordt be
waard. Het mausoleum is pas
enkele dagen gereed en zal op 9
september, de eerste verjaar
dag van het overlljdèn van
Mao, officieel worden geopend.
Het grote belang dat de Chine
se leiders aan het bezoek hech
ten werd ook aangetoond door
de, voordien nooit waargeno
men, samenstelling van het on
derhandelingsteam in de grote
zaal van het volk. Naast de
huidige voorzitter en premier
Hoea Kwo-Feng, waren aanwe-
zig de twee vicevoorzitters van
de partij Teng Shlao-ping en Li
Hsien-nlen en drie ministers.
Tito had zijn naaste medewer
kers en leden van het politbu
reau Stane Dolanc en Alexan
der Grllckow en minister van
buitenlandse zaken Milos Mi-
nic meegebracht.
Bij de toespraken van Hoea en
Tito in de grote hal van het
volk kwamen verschillen van
mening naar voren. Hoea zei
als vanouds dat de spanning
tussen de beide supermachten
(VS en de Sowjet-Unie) onver
mijdelijk tot een wereldoorlog
moest leiden, terwijl Tito vond
dat zo'n oorlog niet onvermij
delijk is. Bij de toespraken
werden anti-Sowjetkreten ver
meden. Het Russische persbu
reau Tass getroostte zich grote
moeite om het verschil van me
ning tussen China en Joegosla
vië breed uit te meten.
JERUZALEM (UPI) Israël zal een onderzoekscommissie van
de Unesco (de VN-organlsatie van onderwijs, wetenschap en
cultuur) toelaten tot de bezette westelijke Jordaanoever. Dit is
gisteren van officiële zijde in Jeruzalem bekend gemaakt.
ADVERTENTIE
Tot dusver heeft Israël steeds gewei
gerd VN-commissies toe te laten tot
de gebieden die in 1967 op Jordanië,
Egypte en Syrië werden veroverd.
Israël stelde zich op het standpunt
dat dergelijke commissies vooringe
nomen zouden zijn, aangezien zij
hun onderzoeksmandaat ontleenden
aan vijandige VN-resoluties.
Dit beleid, aldus de zegslieden in
Jeruzalem, wordt momenteel door
de regering Begin nader overwogen.
De aanleiding tot een mogelijke be
leidsombuiging was 'het bezoek dat
enkele artsen van de Wereldgezond
heidsorganisatie (WHO) vorig jaar
aan de bezette gebieden brachten.
Deze artsen brachten titre person
nel rapporten uit die door Israël als
positief worden beschouwd. De Ara
bische landen hebben deze rappor
ten overigens van de hand gewezen,
omdat de artsen individueel en niet
als WHO-delegatie optraden.
In Jeruzalem werd niet gezegd op
welke termijn een Unesco-delegatie
mag worden verwacht. Het onder
zoek van een des-gelijke groep zou
zich bezig moeten houden met de
door Israël uitgevoerde oudheidkun
dige opgravingen en de onderwijssi
tuatie voor de autochtonq bevolking.
Op beide punten heeft Israël in VN-
verband felle kritiek moeten slikken.
Israël vindt dat de Unesco voor de
delegatie deskundigen moet aanwij
zen uit landen die diplomatieke be
trekkingen onderhouden met de
Joodse staat. (Uit wat de zegslieden
in Jeruzalem gisteren meedeelden,
mag echter worden afgeleid dat Is
raël zich niet (tegen „onvriendelijke"
deskundigen zal verzetten als die
over goede papieren (op hun vakge
bied) beschikï.en.
in mohair velours
Leverbaar In diverse
PARIJS (Reuter, UPI) De Franse president Valery Discard
d'Estaing heeft de Spaanse premier Adolfo Suarez meegedeeld
dat Spanje's toetreding tot de Europese Gemeenschap niet ten
koste mag gaan van de Franse boeren.
Giscard zei dat Suarez alle reden had „Spanjes toelating tot de
EG te wensen als een buurland en een latijns democratisch en
vriendschappelijk land". Maar Frankrijk is vastbesloten niet
zijn „grote, productieve mediterrane landbouw op te offeren aan
een.Spaans lidmaatschap".
Gescher,s Kemper
lAMSTEUHJK 217, AMSTERDAM, TEL020-44 56 55
In de verklaring stond verder dat
Fmnkrijk eist dat de EG bescher
mende maatregelen zal nemen voor
de Franse boeren alvorens Spanje
toe te laten.
Waarnemers meenden dat de ver
klaring betekende dat Frankrijk
niet alleen stringente waarborgen
eist tegen Spaanse concurrentie,
maar dat het ook zal eisen dat Span
je slechts zeer geleidelijk of in fasen
lid van de EG mag worden.
Giscard merkte nog op dat Spanjes
LONDEN (Reuter) Op z'n eerste
persconferentie in het westen heeft
de Russische psychiater Awtandil
Papiasjwilhi gisteren in Londen bij
zonderheden bekendgemaakt over
de corruptie van de psychiatrie in de
Sowjet-Unie en Tsjechoslowaklje
teiti gunste van politieke doeleinden.
Papiasjwilhi deed een beroep op de
wereldconferentie van psychiaters
die momenteel in Honoloeloe verga
derd om de „systematische misdrij
ven" waarvan hij getuige was te
veroordelen. Papiasjvilhl was tot
mei in Georgië en Tsjechoslowakije
als psychiater werkzaam. In mei
vluchtte hij naar Oostenrijk. Hij be
schreef gisteren gevallen van men
sen die schizofreen werden ver-
klatard omdat zij kritiek hadden
geuit op het politieke systeem in de
Sowjet-Unie. Tijdens belangrijke
politieke gebeurtenissen zoals ver
kiezingen of bezoeken van hoog
waardigheidsbekleders uit het bui
tenland vraagt de Russische gehei
me dienst om lijsten van voormalige
psychiatrische patiënten. Degenen
waarvan men vreest dat zij publie
kelijk kritiek zullen uiten worden
gedwongen tot opname in psychia
trische ziekenhuizen. Een veroorde
ling door het congres in Honoloeloe
zou volgens Papiasjvilhl betekenen
dat de Russische psychiatrie nog-
eiens duidelijk wordt dat de wereld
hun kwalijke praktijken in de gaten
Ueeft.
lidmaatschap wederzijdse voorde
len moet brengen, en voegde daar
aan toe dat de Gemeenschap zich
wel eens zou moeten afvragen wat
de gevolgen zullen zijn van een nieu
we uitbreiding van het aantal leden.
Met andere woorden als het aan
Frankrijk ligt wordt Spanje voorlo
pig nog geen lid van de Europese
Gemeenschap.
ISLAMABAD (Reuter, UPI) - Te
genstanders van de door het leger
afgezette Pakistaanse premier Zoel-
fikar Ali Bhoetto hebben er bij de
militaire machthebbers op aange
drongen Bhoetto voor de verkiezin
gen van 18 oktober voor het gerecht
te brengen.
De leider van de uit negen politieke
partijen bestaande Pakistaanse Na
tionale Alliantie (PNA), de gepensio
neerde luchtmaarschalk Asghar
Khan zei dat Bhoetto terecht moet
staan, pok al betekent dat uitstel
van de' verkiezingen. De oppositie
heeft Bhoetto beschuldigd van
moord, knoeierijen met de verkie
zingen van maart dit Jaar, corruptie,
misbruik van overheidsgelden en
het opstrijken van smeergelden bij
de aankoop van Franse militaire
vliegtuigen. Officiële aanklachten
zijn nog niet ingediend.
Een andere leider van de PNA, Mau-
lana Machmoed heeft aangekon
digd dat als zijn partij de komende
verkiezingen wint, er koste wat kost
een kernreactor zal worden aange
schaft.
Twee Jaar geleden sloot Bhoetto een
contract met Frankrijk voor de
bouw van kerncentrales en een op
werkingsfabriek (die uit gebruikte
splijtstof plutonium terugwint). De
Verenigde Staten adviseerden Pa
kistan van de koop af te zien in
verband met de pogingen van de
regering Carter om de spreiding van
kernwapens tegen te gaan.
door J. den Boef
Het is voor voor- en tegenstanders van de bouw van zogenaamde „snelle
kweekreactoren" een belangrijke dag ook voor de Nederlanders onder
hen. De regering van de Westduitse deelstaat Noordrijn-Westfalen moet nl.
bekendmaken of zij vergunning geeft voor het doen ingaan van de „derde
fase" bij de bouw van de kweekreactor in Kalkar, dicht bij de Nederlandse
grens een project waarbij ook ons land en België rechtstreeks zijn
betrokken.
Bekend is dat de regering van genoemde
deelstaat erg veel belang hecht aan een
onbelemmerde uitvoering van het werk
aan kernreactoren. Zij vreest dat een even
tuele bouwstop in haar uiterst belangrijke
industriegebied ernstige gevolgen kan
hebben voor de van energie volledig afhan
kelijke economische bedrijvigheid en de
daarmee nauw samenhangende werkgele
genheid. In een tijd van economische stag
natie kan deze vrees voor de Noordrijn-
Westfaalse regering (van sociaal-democra
ten en liberalen) van doorslaggevende be
tekenis zijn.
Het is echter de vraag of de deelstaatrege
ring zich kan veroorloven, slechts de reeds
genoemde overwegingen in haar besluit
vorming te betrekken. Enkele weken gele
den heeft nl een zgn. „Administratieve
rechtbank" in Munster zonder overigens
de in een proces geëiste bouwstop voor de
„snelle kweekreactor in Kalkar af te kon
digen het hoogste federale gerechtshof
in Karlsruhe gevraagd om een uitspraak te
doen. of de al uit 1959 stammende Kerne
nergiewet al dan niet in strijd is met de
grondwet
Deze wet is niet alleen verouderd, maar
bevat bovendien op essentiële punten
slechts vaag gehouden formuleringen, bij
voorbeeld als wordt bepaald dat „naar de
stand van wetenschap en techniek vereiste
voorzorgsmaatregelen tegen schade moe
ten worden genomen". De wetgever van
1959 baseerde zich op de stand van weten
schap en techniek in zijn dagen. Na 18 jaar
doet zich echter een geheel nieuwe situatie
voor, die een nog groter risico voor het
leefklimaat inhouden.
Nationale betekenis
De rechters in Münster argumenteren dat
de „snelle kweekreactor" vanwege de pro
blematiek van de installaties voor het „op
werken" van plutonium en het langdurig
bewaren van radio-actief afval, een zaak
van nationale betekenis is. De verantwoor
delijkheid kan „mogelijkerwijs niet door
een regering alleen worden gedragen"
Veeleer ziet de rechtbank een taak voor
het parlement als wetgevende macHk. Over
de rechtmatigheid van de bouwwerkzaam
heden in Kalkar kan de rechtbank zich pas
een oordeel vormen, als het Federale ge
IX
SSSSSS<mmmtm
Hier wordt de „snelle kweekreactor" van Kalkar gebouwd.
rechtshof in Karlsruhe een uitspraak heeft
gedaan.
Dtt heeft tot gevolg dat de werkzaamhe-
<ien in Kalkar voortgang vinden, naar
wordt aangenomen met grote voortva
rendheid. Niettemin heeft de gerechtelijke
beslissing het Kalkar-consortium voor het
probleem geplaatst, dat bouw en ontwik
keling van het project tenslotte toch een
ontstellend dure vergeefse moeite blijken
te zijn geweest, als de bouw van „snelle
kweekreactors" op grond van gerechtelij
ke beslissingen zou worden verboden. De
vraag zal dan rijzen, wie er voor de miljar
den moet opdraaien, die dan in het project
,zijn gestokeax Het consortium zou zich
kunnen beroepen op het feit, dat de rege
ring van Noor&rijn-Westfalen haar fiat gaf.
Mogelijk zal deze omstandigheid ge
voegd bij de dngeregeldheden die gepaard
kunnen gaan rmet de massale anti-Kalkar
demonstratie. welke voor 24 september is
aangekondigd de regering van Noord-
rij n-Westfaleia er toe brengen, een beslis
sing over toestemming voor het doen in
gaan van de „derde fase" van de bouw,
voor zich uit te schuiven. Zij zou dit kun
nen doen in afwachting van stappen van
de regering üi Bonn om op korte termijn
de verouderde Kernenergiewet met een
meerderheid (in het parlement zodanig te
wijzigen, dat een uitspraak van het Fede
rale gerechtshof die Jaren op zich zou
laten wachten overbodig te maken.
Kiezers-verlies
Overigens heeft het verzet tegen de bouw
van kernreactors onder de bevolking van
West-Duitsland reeds zulke vormen aange
nomen, dat de politieke partijen die in de
Bondsdag zijm vertegenwoordigd zich gro
te zorgen maken over het verlies van kie
zers bij de verkiezingen in de deelstaten,
die binnen niet al te lange tijd beginnen en
tot 1980 voorttduren. Volgens opiniepeilin
gen zou ongeveer een kwart van alle kies
gerechtigden overwegen om hun stem te
geven aan een politieke groepering, die
zich uitsluitend zou opwerpen als verde
digster van het leefklimaat in de Bondsre
publiek.
Vooral in de SPD (de sociaal-democrati
sche partij) gaan stemmen op om te stre
ven naar een bouwstop voor kernreacto
ren. Het kan echter nog vele maanden
duren, voordat het afkondigen van een
dergelijke bouwstop een feit zal zijn. In
november houden de SPD en de FDP (de
liberale regeringspartij in Bonn) partijda
gen, waarop het kernenergie-probleem uit
gebreid aan de orde komt. Verwacht wordt
dat de sociaal-democraten zich in grote
meerderheid voor een „denkpauze" zullen
uitspreken. SPD-minlster voor weten
schappelijk onderzoek Matthöfer, die aan
vankelijk grote bezwaren had tegen een
bouwstop, heeft zich er nu al bij voorbaat
bij neergelegd.
Tot voor kort hebben de politieke partijen
weinig animo getoond om zich met kern
energie-vraagstukken bezig te houden. Zij
lieten de problematiek maar ai te graag
over aan de deskundigen, die op hun beurt
op volledige medewerking van de deel
staat-regeringen konden rekenen. Het ver
zoek van het gerechtshof in Münster aan
het Hof in Karlsruhe heeft de rol die het
parlement zou moeten spelen thans in het
centrum van de aandacht geplaatst. Een
Westduits dagblad is van oordeel, dat het
Hof de parlementen aan hun „natuurlijke
plicht" moet herinneren „Het zou beter
zijn geweest, als zij uit zichzelf op het idee
zouden zijn gekomen", aldus de commen
tator
