Verslag van een opstanding
Brussel blijft de zwakke plek
ZATERDAG 27 AUGUSTUS 1977
BELGIË
TROUW/KWARTET PAGINA 3Zj
door J. van Doorne
Als je nog onlangs een
bezoek gebracht hebt aan
het helaas verwaarloosde
graf van Jacob van Maer-
lant onder de toren van
de Onze Lieve Vrouwe-
kerk in het Belgische
Damme, heb je de nei
ging. de Vlaamse letter
kunde met hem te laten
beginnen.
Dat Is een opwelling die bij
nader inzien maar vergeten
moet worden. Weliswaar is
Van Maerlant de eerste grote
burgerlijke dichter in het Ne
derlands. en weliswaar woon
de hij in Vlaanderen, maar hij
moet toch gezien worden in
veel wijder verband.
Het Nederlands, voortgeko
men uit de West-Nederfranki-
sche tongval, had zich ontwik
keld tot een taal met geheel
eigene klanken en vormen.
Men leze daarover J Verdam's
..Uit de geschiedenis van de
Nederlandsche Taal". Het is
Van Maerlant's grote verdien
ste geweest, dat hij het Neder
lands een nieuw literair genre
schonk dat van de burgerlij
ke. moraliserende dichtkunst
en zodoende de ridderroman
onttroonde.
Men kan de Vlaamse litera
tuur laten beginnen in 1830.
toen België een zelfstandige
staat werd. Maar ook dat is
niet juist. De ontwikkeling der
Vlaamse letterkunde begint
na de Vrede van Münster, toen
de Noordelijke Nederlanden,
definitief gescheiden van de
Zuidelijke Nederlanden hun
eigen gang gingen
Bloei
Tot goed verstaan van de ge
schiedenis van het Nederlands
in Belgie moet gelet worden
op de chaotische, grillige ge
schiedenis van de Zuidelijke
Nederlanden na omstreeks
1600. Het gebied was twee-ta
lig. Het was eerst Spaans, toen
Oostenrijks, toen Frans. De
taalgrens was echter niet een
geografische, maar een maat-
schappelij k-sociale.
Toen de relatie met de Noor
delijke provincies verzwakte,
en nadat vele gegoeden en in
tellectuelen zich naar het
Noorden hadden begeven,
werd het Frans de taal van de
sociale bovenlaag, van de re
gering en van de gewestelijke
en plaatselijke besturen. Het
mag dan ook een wonder he
ten. dat thans sprake is van
Hugo Claus
een bloeiende Vlaamse litera
tuur. die alleszins gelijkwaar
dig is aan de Nederlandse In
feite kan men de onderschei
ding van die belde niet meer
maken. De dichtslibbende
arm van de Vlaams-Brabantse
literatuur is een krachtige
stroom geworden en heeft zich
verenigd met de stroom van
de Noordelijke Nederlanden.
Het beeld „dichtslibbende
arm" moge wat overdreven
zijn, het is echter niet zo ver
verwijderd van de werkelijk
heid. Het Nederlands was de
taal van de underdogs gewor
den. Daarenboven was wat wij
nu België noemen, een in cul
tureel opzicht armzalig land.
Per slot van rekening was het
van 1713 tot 1792 een buiten
gewest van de Oostenrijkse
monarchie. Wel begon Wallo
nië door zijn industrie op te
komen, maar van een werke
lijke bloei was geen sprake. En
dat gold zeker voor de Vlaam
se (Brabantse) gewesten. Pi-
renne zegt. dat in 1789 nog
slechts 3 procent van de bevol
king van de Nederlands-talige
gewesten een school had be
zocht. En de grote Voltaire
heeft eens gezegd, dat Brussel
de stad der onwetenheid was.
Regionaal
Toch bleef het Nederlands le
ven in de volkskunst. Maar die
was plaatselijk, regionaal. Er
werden gedichten geschreven
in het Nederlands (Vlaams) en
er werden toneelstukken in
het Vlaams opgevoerd. Nu is
het niet zo. dat de ommekeer,
dus het hernieuwd besef van
de belangrijkheid van het Ne
derlands pas na het beëindi
gen van de Oostenrijkse en
daaropvolgend van de Franse
overheersing zou zijn begon
nen. Die ommekeer was al eer
der begonnen.
Men zou kunnen denken, dat
de vereniging met de Noorde
lijke Nederlanden een grote
stimulans zou zijn geweest.
Maar dat is niet juist. Eerder
trad aanvankelijk een rem
ming op. En dat is verklaar
baar.
De door de grote mogendhe
den gewilde vereniging van de
Nederlanden kwam te vroeg.
De beide groepen waren zo
zeer uit elkaar gegroeid, dat
de Zuidelijke Nederlanden de
hereniging niet als een bevrij
ding voelden, maar als een an
nexatie. Zeker is het waar. dat
Franse machinaties in het vol
trekken van de Belgische op
stand een belangrijke rol heb
ben gespeeld, maar het be
langrijkste was toch. dat de
Zuidelijke Nederlanden na
overheersing van Spanje. Oos
tenrijk en Frankrijk, eindelijk
vrij wilden zijn. België zocht
een eigen identiteit. Hierbij
speelden Haagse fouten en re
ligieuze tegenstellingen een
rol. De culturele bovenlaag,
verfranst als zij was, verzette
zich tevens. Vooral ook het
ambtenaren-corps. Het con
flict kon niet uitblijven.
België noch Vlaanderen her
kende in het staatsverband
der Verenigde Nederlanden
zijn vrijheid. Dat heeft de her
leving van de Nederlandse li
teratuur geen goed gedaan.
Taalstrijd
Maar het bloed kruipt waar
het niet gaan kan. Al tijdens
de Oostenrijkse overheersing
is er sprake van een opleving.
Er worden merendeels morali
serende en patriottische wer
ken in het Nederlands ge
schreven. Ik noem een enkele
naam, die van J. A. F. Pau
wels. Maar in de Franse tijd
gaat het er weer somber uit
zien. Wallonië komt op en de
invloed van het Frans neemt
zienderogen toe. Vlaanderen
raakt hoe langer hoe meer
achter. Als dan in 1830 de
scheiding tussen de Nederlan
den opnieuw een feit wordt,
schijnt de toekomst van het
Nederlands hopeloos. Toch
begon de Vlaamse literatuur-
béoefening een bescheiden
groei te vertonen. De bezin
ning komt hier op aarde he
laas altijd na de daad. Ik moet
hier de naam van Jan Frans
Willems noemen.
Men kan zeggen, dat met hem
de taaie, tot nu toe voortdu
rende taalstrijd in België is
begonnen.
Nadat de verhitte gemoederen
waren afgekoeld, begon men
zich in Vlaanderen te realise
ren, dat men met het Noorden
met sterke historische en cul
turele banden verbonden was.
Besef echter dat ook in Vlaan
deren verhitte gemoederen
waren: gevolg van het clerica-
lisme en de angst voor liber
tijnse Nederlandse invloeden.
Er ontstonden vele bloeiende
Nederlands-talige tijdschrif
ten. Er verschijnen almanak
ken, gedichten en talloze stu
dies. Uit die kolking wordt de
romantiek geboren, die aan de
grote opleving van de Vlaam
se letterkunde zal vooraf
gaan. Brussel verzinkt in on
beduidendheid. Gent wordt
het grote geestelijk centrum
van België. Antwerpen speelt
daarbij een belangrijke rol.
Bewustwording
Vlaanderen wordt zich zijn
groots verleden bewust. Het
land was eens het hart der
Nederlanden. Het spreekt
vanzelf, dat de opkomst van
een Vlaamse literatuur gevolg
was van een nationale bewust
wording. De Vlamingen en
Brabanders wilden Belgen
zijn en zich hun stamverwant
schap bewust zijn met het
Noorden. De bloei der roman
tiek begon. Hendrik Conscien
ce. Half van Franse afkomst,
zal hij toch de grote wegberei
der worden. Hij heeft wel hon
derd boeken geschreven, voor
namelijk romans en verhalen.
Door hem en vele medestan
ders wordt Vlaanderen zich
weer zijn grote historie be
wust. Men kan hem moeilijk
overschatten. Hij is werkelijk
een leeuw in Vlaanderen ge
worden. Zijn invloed was on
gelooflijk groot. Met hem en in
hem kreeg de wedergeboorte
van de Vlaamse literatuur zo
wel paladijn als gestalte.
De voren waren getrokken
door mannen als Pauwels en
Willems, Conscience zaaide er
zijn zaad in dat barstte van
groeikracht. De oogst was een
ongemeen rijke oogst. Het
Vlaams had uit het middel-
Nederlands veel vormen en
woorden bewaard en die ble
ven lang bewaard in de taal
der realisten, die de romantici
opvolgden.
Nu moeten we het woord „rea
lisme" in dit verband niet in
de moderne zin nemen. Maar
het woord duidt hier aan, dat
de romantiek, het dwepen met
het verleden plaats maakte
voor de verbeelding van het
gewone leven. Er zijn talloze
namen te noemen. De Vlaam
se literatuur van na Consclen-
Marnix Gijsen
ce vertoont echt het beeld van
een explosie. Hoe kon het an
ders. De drukking der melk
heeft ook toen boter voortge
bracht. Bij ons bekend zijn uit
die tijd vooral de gezusters
Rosalie en Virginie Loveling.
20ste eeuw
De twintigste eeuw nadert.
Het moderne levensgevoel
sluipt als het ware de Vlaamse
literatuur binnen.
Op een ander aspect van de
bloei der Vlaamse literatuur
moet hier gewezen worden.
Vooral in de poëzie komt dit
naar voren. Het Vlaams is veel
dichter bij het middel-Neder
lands gebleven. Het Noord-Ne
derlands heeft vele woorden
en vórmen afgestoten die in
het Vlaams bewaard zijn ge
bleven. De Vlaamse poëzie uit
de vorige eeuw legt van die
rijkdom aan woorden duide
lijk getuigenis af. Het zogehe
ten Algemeen Beschaafd Ne
derlands heerste nog niet.
Hierbij sluit de West-Vlaamse
ontwikkeling aan. In West-
Vlaanderen was de groot-Ne
derlandse gedachte en het
vooral modern willen zijn niet
tot gestalte gekomen. Aan
sluitend aan het middel-Ne
derlands, wordt er een Vlaams
geschreven, dat zich ontwor
stelt aan het genormaliseerd
Nederlands. Dit zou tot grote
bloei leiden.
Natuurlijk moet Guido Gezel-
Ie genoemd worden, deze vorst
van het Vlaams. Een ongeme
ne bloesem volgde. Het Neder
lands heeft sinds de middel
eeuwen (en ik sluit het Noor
den hierbij in) nooit zulk een
rijkdom aan woorden en vor
men gekend. Men vergete
hierbij vooral ook de natura
list Stijn Streuvels niet.
Politiek
Maar er kwam iets anders. En
wel de politiek. Nadat het Ne
derlands in Vlaanderen zijn
groei begonnen was, kwam de
politieke strijd. De taalstrijd
vlamde op. Eerst was er de
bezinning op het roemrucht
verleden, daarna de opkomst
van de literatuur en daarna de
roep om een heden, dat aan de
nationalistische gevoelens
van de Vlamingen recht zou
doen. De strijd duurt tot nu
toe voort. Immers het front
van de taalstrijd wordt door
kruist door het front tussen
clericalisme, socialisme en de
groot-Nederlandse gedachte.
België is een getourmenteerd
land. Vlamingen zijn in de
meerderheid, maar hoe ver
deeld zijn zij.
Na Gezelle en Rodenbach ko
men de modernen. Zij zijn niet
meer specifiek Vlaams. Zij
zijn zelfs niet meer specifiek
Nederlands. Zij zijn Europees.
Ik noem Van Ostayen, Gerard
Walschap, Marnix Gijzen. Wil
lem Elsschot. Maurice Roe-
lants. Maurice Williams. Ray
mond Brulez, Johan Daisne
Maria Rosseels, Louis-Paul
Boon, Hugo Claus. En ik ver
geet er velen.
Resumerend moet ik zeggen,
dat de Vlaamse literatuur is
uitgemond is het grote bekken
van het moderne denken, dat
gekarakteriseerd kan worden
door het woord onzekerheid.
De moderne mens is zijn ze
kerheden kwijt. Hij tracht
door te dringen tot het bot van
het bestaan. De Vlaamse lite
ratuur is niet langer provin
ciaals, folkloristisch, integen
deel zelfs.
Verenigd
Ik moet zeggen, dat ik het
betreur, dat het Algemeen Be
schaafd Nederlands zoveel
kracht heeft, dat het slechts
weinige, misschien wel in het
geheel geen Vlaamse (middel-
Nederlandse) woorden in zich
heeft opgenomen. Ongetwij
feld een grote verarming.
Maar daar is niets aan te doen.
Taal groeit, stoot bladeren af
en vormt nieuwe twijgen.
Zeer verheugd ben ik hierover,
dat niet langer gesproken kan
worden van Nederlandse en
Vlaamse letterkunde. De bei
de stromen hebben zich vere
nigd. Profetie? Laat ons het
hopen.
Wat mij wel van het hart
moet. is dit. Als het er op aan
komt. de Nederlandse letter
kunde in haar bloei te karakte
riseren door het noemen van
namen, zouden de zoveel klei
nere Zuidelijke Nederlanden
de andere gewesten vandaag
beschaamd doen staan.
door Bert van Panhuis
De economische proble-
men en de uitwerking van
het zogeheten „gemeen-
schapspact". Dat zijn de
twee grote problemen, die
de komende jaren het po
litieke toneel in België
zullen beheersen.
In een tijdsbestek van vijftig
dagen heeft de grote winnaar
van de algemene verkiezingen
van april, de christendemo
craat Leo Tindemans in de
voorzomer een kabinet ge
vormd. De formateur en de
missionaire eerste minister
mikte aanvankelijk op een
„grote coalitie" van christen
democraten, socialisten en li
beralen maar de socialistische
BSPPSB en de liberale PW/
PLRW verschilden zoveel in
opvattingen over het te voe
ren economische beleid dat
dit te hoog gegrepen was. En
omdat de christendemocraU-
sche CVP/PSC al voor de ver
kiezingen onomwonden had
laten blijken in leder geval
met de socialisten te willen
samenwerken moesten de li
beralen het onderspit delven.
Wat de sector economie be
treft was de gewenste brede
basis dus deels bereikt.
Maar kandidaat-premier Tin
demans had nog een zaak van
gewicht en gevoeligheid op
zijn wensenlijst staan: een se
rieus begin met de uitwerking
van een nieuw staatsbestel.
De belangrijkste onderdelen
daarvan zijn een gescheiden
ontwikkeling van de landsde
len Vlaanderen en Wallonië en
een regeling voor de positie
van de hoofdstad Brussel. Het
was voor de formateur een
noodzaak de twee sterkste
taaipartijen, de VlaamsnaUo-
nalisUsche Volksunie en de ra
dicaal-Brusselse FDF (Front
Dëmocratique des Franco
phones ofwel Democratisch
*unt van Franstaligen) ln de
beleidsvoorbereiding te be
trekken. Het lukte hem zo
waar en wie de grillen van het
Brusselse front een beetje
kent zal een lichte verrassing
hebben gevoeld.
Zo kon nog voor de Belgische
politici op vakantie gingen, na
een rel met ministers, die de
koning beledigden door te
weigeren zich te laten beëdi
gen. een nieuwe ploeg aan het
parlement worden voorge
steld. Er zijn twaalf Neder
landstalige ministers en vier
staatssecretarissen en elf
Franstalige ministers en drie
staatssecretarissen verdeeld
over de Vlaamse partijen CVP
(christendemocraten) BSP
(socialisten) en VU en de Waal
se P8C (cd) PSB (soc) en FDF.
Werkloosheid
Deze ploeg begint in het nieu
we politieke seizoen aan het
meest urgente probleem,
waarmee België te kampen
heeft: de toestand van de eco
nomie De regeringspartijen
hebben daarover een sociaale-
conomisch regeerakkoord ge
sloten De algehele lijn is
weergegeven in de aanhef van
het akkoord, „de regering zal
onverwijld alles in het werk
stellen om het hoofd te bieden
aan de huidige sociaal-econo
mische problemen Zij zal ab
solute voorrang verlenen aan
de bestrijding van de werk
loosheid. de stabilisering van
het prijspeil en de verdere ge
zondmaking van de overheids
financiën.
In zijn regeringsverklaring
van begin juni noemde eerste
minister Tindemans een aan
tal beleidsvoornemens en het
kader, waarin zij moeten wor
den geplaatst. België loopt on
der invloed van de energie- en
grondstoffenensis het gevaar
geleidelijk te verarmen en
daarom moet de economie
worden geherstructureerd, an
ders worden opgezet, aldus
Tindemans. Naast het bestrij
den van met name de jeugd
werkloosheid en de belasting
ontduiking gaat de Belgische
regering het belastingstelsel
hervormen en rechtvaardiger
maken en zal zij de overheids
diensten stimuleren werklo
zen in dienst te nemen. Boven
dien wordt een herscholings-
programma opgesteld. Met
een dergelijk beleid moet de
'rooms-rode samenwerking le
ger. eer. stootje kunnen.
Meer onzekerheid is er over de
uitvoering van het gemeen
schapspact, dat het twee re
geerperioden zal moeten uit
houden. De procedure is na
melijk dat het overeengeko
men akkoord in wetten moet
worden uitgewerkt, die de
goedkeunng van het parle
ment behoeven. Daarna moet
het parlement worden ontbon
den en de nieuwe volksverte
genwoordiging moet met een
tweederde meederheid de
grondwet zodanig wijzigen
dat het idee van de federatie
ve staat daarin wordt vastge
legd. Men is er nog lhng niet
zeker van dat het zover ook zal
komen.
Raden
De basis van de federatieve
staat ligt er al. Ze bestaat uit
de in het begin van de Jaren
zeventig in het leven geroepen
gemeenschapsraden. De taak
van deze raden een Vlaam-
stalige en één die zich van het
Frans bedient ligt op het
vlak van het onderwijs en de
cultuur. Het Is de bedoeling
dat de bevoegdheden van deze
raden worden uitgebreid en
dat ze een eigen budget krij
gen uit de staatskas. Daar
naast komen er drie regionale
raden voor Vlamingen, Wa
len en Brusselaars die het
beleid voor hun eigen gebied
grotendeels bepalen en bij
voorbeeld ook de bevoegdheid
krijgen belastingen te heffen.
Nationaal blijven er de kamer
van afgevaardigden en de se
naat. De senaat zal voorname
lijk de regio's en onderdelen
daarvan vertegenwoordigen,
ongeveer volgens het systeem
dat in de Verenigde Staten
wordt gehanteerd. De kamer
van afgevaardigden is belast
met het beleid, dat de hele
natie aangaat.
Dat betekent dat zij beslist
over buitenlandse zaken en
defensie maar ook justitie,
landelijke belastingen en de
algemene economische poli
tiek. Tot zover hoeft het met
het pact niet mis te lopen. De
verschillende groeperingen
streven er al jaren naar ge
scheiden op te trekken en hoe
minder men elkaar hoeft te
zien en de ander zich met het
De strijd tussen Frans- en Ne
derlandssprekenden in en
rond de hoofdstad Brussel
kreeg bij de jongste verkiezin
gen een climax in de kwestie-
Overijse. De Vlaamse ge
meenteraad van deze randge
meente verbood het opplak
ken van Franstalige verkie
zingsbiljetten en dit leidde tot
ongeregeldheden en een poli
tieke rel. Hier verwijdert de
rijkswacht de biljetten en
neemt zij de plakemmers in
beslag.
regio-beleid bemoeit hoe lie
ver het Vlamingen en Walen
ls.
Het is de kwestie-Brussel
waarop het plan van Tinde
mans vast kan lopen De
landshoofdstad ligt midden in
het Vlaamse deel van België
en was aanvankelijk ook be
volkt met Nederlandsspreken
den. Maar in de loop van de
eeuwen is de stad verfranst en
hedentendage is ongeveer 80
procent van de Brusselaars
Franssprekend. De verpaupe
ring en vergrijzing van Brussel
enerzijds en de met de toena
me van de kantoorfunctie ge
paard gaande ontvolking an
derzijds hebben er toe geleid
dat sinds een aantal jaren de
forensengemeenten aan de
rand van de stad steeds meer
Franstaligen binnen hun gren
zen hebben gekregen.
Unieke positie
De Vlaamssprekende minder
heid in de 19 Brusselse ge
meenten maar ook de authen
tieke niet verfranste meerder
heid in de 16 gemeenten bui
ten de hoofdstad komen gelei
delijk aan verder onder druk
van de Francofonen te staan.
Voor de verkiezingen was de
situatie zo dat Brussel offici
eel tweetalig was en dat in zes
van de zestien randgemeenten
de Franstaligen enkele 'facili
teiten' hadden. Nu stelde de
tweetaligheid van de hoofd
stad weinig voor en kwaadwil
lige Brusselse burgemeesters
als de Schaerbeker Roger Nols
moesten met behulp van de
hoogste gerechtelijke instan
ties tot de kleinst mogelijke
voorzieningen voor de Vlamin
gen worden gedwongen. De
praktijk heeft gezorgd dat
veel Vlamingen in Brussel in
het Franstalige koor meelo
pen en dat alleen een kleine
vastberaden groep de Vlaam
se inbreng verdedigt.
Was deze ontwikkeling in
Brussel de Vlamingen al een
doom in het oog. de uitkomst
van het formatie-overleg over
de positie van de hoofdstad en
de randgemeenten heeft hele
maal kwaad bloed gezet. De
FDF, het Brusselse front dat
het liefst meteen alle randge
meenten bij de hoofdstad zou
inlijven heeft voor elkaar ge
kregen dat in Brussel zelf de
Vlamingen ondergeschoven
blijven maar dat in de zestien
randgemeenten de positie van
de Franstaligen aanzienlijk is
versterkt. Ze krijgen de gele
genheid zich te laten inschrij
ven in de Brusselse gemeen
tenbundeling ook al wonen zij
er niet. Een voor België unieke
situatie. De regeling betekent
in de praktijk dat de 115.000
Franstaligen in de randge
meenten bij de gemeente
raadsverkiezingen in de eigen
plaats op een 'Franse' lijst
kunnen stemmen en bij de al
gemene verkiezingen in Brus
sel zelf. Bovendien kunnen ze
hun belastingzaken in Brussel
en in het Frans afwikke
len en hebben ze hét recht in
het Frans te worden gedag
vaard.
Tindemans heeft er kennelijk
op gegokt dat de Vlamingen
het verlies van Brussel als
prijs zouden willen betalen
voor de zo gewenste ontwikke
ling van de federatieve staat
met Antwerpen als Vlaamse
hoofdstad maar er is nog
weinig dat daar op wijst. De
CVP is akkoord gegaan met
de plannen maar in de Volks
unie is de strijd ontbrand en
hebben enkele prominenten
zich al van de partij losge
maakt. De Vlaamssprekenden
zijn over het algemeen woe
dend over het gesloten com
promis en voorspellen dat
deze handelwijze de eerste mi
nister nog lelijk zal opbreken.
Men heeft de 200.000 Brussel
se Vlamingen laten vallen,
schreef een woedend raadslid
uit de Brusselse gemeente Et
terbeek In het taalexplosieve
België zal de ontwikkeling van
Brussel de komende jaren de
zwakke plek blijven in Tinde
mans' ambitieuze staatkundi
ge plannen.
