rpïstï*''^
En bloeien
zal zij als een roos...
>>-
1
L
CyA-y
A-.€?r v -y
'"'n5£^"
Nederlands
actieplan
■pTERDAG 27 AUGUSTUS 1977
THOUW/KWARTET19
-■' Sy /-. y y-^'>
-/
./•y
-n/ 3 "7
"x-?.
loor Nico Kussendrager
,En bloeien zal zij als een
oos is het uitgangs-
iunt op de woestijnconfe-
pntie die de komende
len dagen in Nairobi
rordt gehouden.
Senminste vijftig miljoen mensen wo-
en in gebieden die langzaam verande-
ïn in woestijnen. Grote delen van
oort-west-India beginnen op een
laanlandschap te lijken door ontbos-
ing en overbeweiding. In de Soedan is
e woestijn binnen twintig jaar meer
an honderd kilometer naar het zuiden
pgeschoven. In de Sahara is 650.000
ierkante kilometer (twintig keer Ne
erland) de afgelopen halve eeuw ver-
)ren gegaan. In Latijns-Amerika
n zo kunnen we nog een hele tijd
oorgaan.
|iet voor niets dus, dat de Verenigde
laties een conferentie over woestijnen
ouden. Hoewel: alwcér een jamboree
ver een binnen afzienbare tijd niet op
e lossen wereldprobleem?
h Stockholm werd gepraat over het
ülieu, in Boekarest over bevolkings-
toei, in Rome over voedselvoorzie-
ing, in Vancouver over wonen, in
fexico-City over de vrouw, in Mar del
flata (Argentinië) over water en nu dus
1 de Keniase hoofdstad over woestij-
jen. Wél problemen die nauw met el-
aar te maken hebben.
lm een paar betrekkelijk voor de hand
ggende verbanden te noemen: zonder
en goede watervoorziening is ontwik-
èling van de landbouw onmogelijk,
en gebrekkige landbouw leidt tot
oedseltekorten. Het ontbreken van
estaansmogelijkheden in de land-
öuw betekent een trek naar de stad in
erde wereldlanden, waar mensen te-
echt komen in de meest ellendige
loppenwijken. Verbetering van de
ïefomstandigheden in de derde wereld
oudt een vermindering van de bevol-
ingsgroei in. Mensen daar die het wat
eter krijgen gaan, zo is bewezen, ook
fleer aandacht besteden aan het kin-
jertal. De beste „pil" is ontwikkeling.
fet opzetten van de landbouw vraagt
iiet alleen meer water, maar ook een
lalt toeroepen aan de woestijnen, het
oorkomen dat vruchtbare landbouw-
ebieden veranderen in woestenijen,
fraardoor kan wel weer de vrouw in het
(edrang komen (Mexico). Zij hield zich
n het verleden doorgaans bezig met de
ftndbouw, die nu een zaak van mannen
rordt, waardoor de vrouw in aanzien
laait.
finnen het rijtje van praatbijeenkom-
ten van de Verenigde Naties zijn ook!
Ie economische conferenties van de
lolkenbond te plaatsen. Betere prijzen
'oor de landbouwgewassen die derde
linden leveren betekenen dat niet lan
ger hoeft te worden gepoogd zoveel
hogelijk te oogsten om toch nog iets te
ierdienen. Grond kan de kans worden
-gegeven tot rust te komen en zich te
Jerstellcn En moet niet een Unctad
6>ver de wereldhandel» leiden tot bete-
e inkomsten voor de derde landen
daardoor die tot ontwikkeling kunnen
komen en meer aandacht kunnen be
steden aan het beheer van land en
water?
Wie nu zegt dat de armoede ook
deels ligt aan het gekozen beleid en
de ongelijke verdeling in ontwikke
lingslanden zelf, heeft gelijk. Wat
het oprukken van de woestijnen be
treft zal ook dat in Nairobi aan de
orde moeten komen: de onvoldoen
de moeite die derde landen zich
vaak getroosten om te voorkomen
dat akkers wegwaaien in de wind of
wegspoelen in wild kolkende rivie
ren. Ontbossing, overbeweiding en
een te intensief, te hevig gebruik
van de grond zijn daarvan belangrij
ke oorzaken.
Wie ergens door een ontwikkelings
land rijdt en daar een grote truck
met daarop reusachtige bomen ziet
staan, kan er van verzekerd zijn dat
tientallen mensen om de wagen
heenzwermen. Zij plukken de schors
en andere stukken van de stammen
om die te gebruiken als brandhout.
Brandhout is erg belangrijk voor het
bestaan in zo'n land, om op te ko
ken, of als verwarming. Bij het
woord „energiecrisis" denkt bijna
iemand aan brandhout, maar het
tekort délraan kan volgens veel
deskundigen de komende jaren
rampzalige vormen aannemen.
En bleef het maar bij het plukken
van de schors van boomstammen op
een auto. Het zoeken naar brand
hout is één van de belangrijkste
oorzaken van de ontbossing in derde
landen.
Ontbossing op nog veel grotere
schaal gebeurt ter wille van de hout
industrie hier want willen wij niet
zitten op meubelen van tropisch
hout? en voor stutten in de mij
nen. De omvang van de houtkap in
Chili bleek bij onderzoek gelijke
tred te houden met de prijzen op de
Londense kopermarkt.
De woudreuzen op de eerder ge
noemde trucks zijn daarvoor be
stemd. Overbekend is het voorbeeld
van de Japanners die aan de kap
zijn gegaan op de Indonesische ei
landen, en herbebossing is er zelden
of nooit bij.
Als de bomen verdwenen zijn, zijn ei
ook geen wortels meer om de grond
vast te houden en op een beetje
helling spoelt de bodem binnen de
kortste keren naar beneden. Het eni
ge wat over blijft is een kale rots
waarmee niets meer te beginnen
valt.
Wat betreft overbeweiding wordt
onmiddellijk de Sahel genoemd.
Want het mag waar zijn dat daar een
paar jaar geleden nog minder regen
viel dan gebruikelijk, belangrijkste
oorzaak van het oprukken van de
woestijn daar was het teveel, aan
dieren. Zij klonterden samen rond
de schaarse putten, vertrapten de
grond die binnen de kortste keren
een prooi werd van de wind. Wie
rondreed door de Sahellanden zag
niet zelden één grote zandvlakte
vlak rond de putten, en weelderig
groen op slechts een paar kilometer
afstand. Belangrijk onderdeel van
de strijd tegen de „verzanding" in de
Sahellanden is daarom op het ogen
blik ook het in goede banen leiden
van de nomaden, de rondtrekkende
veehouders met hun kudden.
Een te intensief gebruik van de
grond voor akkerbouw is in verschil
lende Afrikaanse landen te zien. In
vroeger tijden brandden de kleine
boeren de begroeiing plat, zaaiden
en oogsten er een paar jaar, hun
gewassen tot dat de grond was uit
geput en trokken verder om pas na
een aantal jaren weer terug te ko
men. Maar naarmate de bevolking
groeide kwamen de akkerbouwers
steeds eerder op die verlaten gron
den terug, waardoor de bodem zich
niet kon herstellen en na verloop
'Uitwisseling van gedachten',
noemt minister Jan Pronk (ont
wikkelingssamenwerking) als
belangrijk doel van de woestijn
conferentie in Nairobi. Neder
land zal in de Keniase hoofd
stad een actieplan indienen om
internationaal het voortkruipen
van de woestijnen tegen te
gaan.
Zo'n plan zal, zegt Pronk, niet
op korte termijn te verwezenlij
ken zijn. De opzet is dat de
betrokken regeringen geleide
lijk aan de aanbevelingen in
hun beleid opnemen. Daarom
moet zo'n actieplan deel uitma
ken van een meerjarenprogram
ma waarbij van tijd tot tijd kan
worden bekeken welke vooruit
gang is geboekt. De geesten
moeten worden rijp gemaakt om
geld te steken in het terugdrin
gen van de oprukkende woes
tijn, aldus de minister van ont
wikkelingssamenwerking.
Veel hoeft dat naar verhouding
niet te zijn. Een studiegroep die
het Nederlandse aandeel in de
conferentie in Nairobi heeft
voorbereid schat dat met één
miljard gulden erg veel te doen
is. Daar tegenover staat dat als
de woestijnen tot bloei worden
gebracht ze per jaar voor zo'n 2,3
miljard opbrengen. Net als bij
een goede watervoorziening
zo bleek tijdens de waterconfe
rentie in Argentinië zijn de
baten onvergelijkbaar veel ho
ger dan de kosten Dat deson
danks niets gebeurt is daarom
des te schrijnender Punt is
hoe en door wie de kosten zul
len moeten worden betaald. De
bedoeling is niet daarvoor op de
bijeenkomst in de Keniase
hoofdstad een fonds in het le
ven te roepen.
van tijd ook al makkelijk kon wor
den weggevoerd door wind en water.
In Wageningen zijn hele formules
uitgedacht na verloop van hoeveel
tijd dat soort gronden weer in bezit
kunnen worden genomen, maar de
moeilijkheid is dat de kleine boeren
zich er niet aan houden.
Voortdurend blijkt dat de mens
schuldig is aan het voortkruipen
van de woestijnen en niet in de
éérste plaats de natuur. Niet voor
niets heeft een binnenkort te ver
schijnen boek van de journalist
Matthijs de Vreede naar aanleiding
van de woestijnconferentie Mensen
en woestijnen, en een rapport van de
Amerikaanse onderzoekgroep
Worldwatch: Verspreiding van de
woestijn mensenhand, met als slot
som dat de mens haar veroorzaakt,
dat de mens het slachtoffer is en dat
de mens de strijd zal moeten aan
binden.
Als „wapen" noemt de hoogleraar
De Weile „de groenmaking" het op
nieuw beplanten van gebieden die al
woestijn zijn of dat dreigen te wor
den. De Weile die bij het KNMI
werkt, zal de Nederlandse vertegen
woordiging naar de woestijnbijeen
komst met raad ter zijde staan.
De onderzoekers van Worldwatch
noemen betere manieren van land
bouw als oplossing. De boeren moe
ten kunnen planten, zaaien en oog
sten zónder dat daardoor na een
aantal jaren gronden verloren gaan,
en daarvoor is een goede landbouw
voorlichting nodig, die dan vooral
aan de kleine boeren zal moeten
worden gegeven. Op het ogenblik
wordt veel aandacht gegeven aan
landbouw op grote schaal, op gewas
sen die voor uitvoer zijn bestemd
naar de westerse landen. Voor de
landbouwgronden kan dat rampza
lig zijn, al was het alleen maar om
dat de kans op ziekten in de gewas
sen veel groter is.
Als dat eenmaal gebeurt ligt de bo
dem binnen de kortste keren weer
bloot aan wind en water. De Sahel is
wat dat betreft weer schoolvoor
beeld helaas ook voor hoe het niet
moet terwijl daar ook geleerd
kan worden wat nu de toekomst
moet zijn van de rondzwervende
nomaden.
Hervestigen zegt het ene land. ter
wijl zij dat eeuwenlang niet gedaan
hebben, en ook niet willen. Laten
rondtrekken, meent het andere
maar wel goed in de gaten houden,
waar en wanneer, en hoe lang. Het is
één van de onderwerpen die op de
bijeenkomst in Nairobi besproken
zullen worden, omdat er zo weinig
van bekend is. Veel zal er afhangen
van de wil van met name derde
landen om iets te doen tegen het
oprukken van de woestijnen, wat tot
nu toe uit onwil, onkunde of on
macht vaak is nagelaten. Onwil van
regeringen die zelf baat hadden bij
ontbossing. De inkomsten van de
buitenlandse kappers waren van har
te welkom, of regeringsinstellingen
verdienden er zelf goed aan. Kenia is
een voorbeeld van een land waar
grote delen in het oosten braak
kwamen te liggen door ontbossing
voor de uitvoer van houtskool.
En president Kenyatta en zijn clan
kunnen wat dat betreft geen onwe
tendheid voorwenden.
Onkunde omdat de kennis vaak ont
breekt om die landbouw te bedrij
ven en dat beleid te voeren dat een
natuurlijk evenwicht enigszins ln
stand houdt.
Onmacht omdat met name de arm
ste landen gedwongen zijn, teneinde
vandéóg in leven te blijven, hun
bestaansmogelijkheden van morgen
te ondermijnen, door de landbouw
gronden veel meer te gebruiken dan
verantwoord is.
Niet alleen de armste landen zijn het
slachtoffer, maar ook armste groe
pen van mensen omdat de anderen
nog wel de kans hebben weg te trek
ken en in leven te blijven. „Armste
landen, armste groepen", maar wat
hebben wij er mee te maken? Laten
we het niet hebben over saamhorig
heid maar over puur eigen belang.
Er zijn aanwijzingen dat door het
oprukken van de woestijnen het kli
maat op deze aarde aan het veran
deren is. Niemand zal kunnen aanto
nen dat wij daardoor zo'n slechte
zomer achter de rug hebben, maar
het is wel vol te houden dat door het
ontbreken van begroeiing in steeds
meer streken op deze aardkloot een
groter deel van de zonnestraling
wordt teruggekaatst, waardoor het
over het algemeen kouder wordt.
Woestijnvorming kan ook de oor
zaak zijn van het wegblijven van
moessonregens of de droogte in
West-Europa vorig jaar.
Dat het klimaat geen vast gegeven
is. is in de loop van honderdduizen
den jaren gebleken maar het is
waarschijnlijk voor het eerst dat de
mens er zo'n grote invloed op heeft.
Met het oprukken van de woestijnen
komt ook de wereld voedsel voorzie
ning in gevaar. Op het ogenblik zijn
de graanopbrengsten hoger dan ze
in jaren geweest zijn en het is mak
kelijk nu tevreden achterover te leu
nen. Het ziet er immers naar uit dat
het wereld voedseltekort verleden
*-tijd aan het worden is, maar wie dat
denkt is op zijn zachtst gezegd kort
zichtig. Gelukkig gaat het op het
ogenblik door toevallige omstandig
heden wat beter, maar als steeds
meer landbouwgronden niet meer te
gebruiken zijn, ligt de tijd van
„overschotten" binnen de kortste
keren weer achter ons.
Daar zullen allereerst weer de arm
ste groepen in de armste landen het
slachtoffer van worden maar op den
duur zal het voor de hele wereldbe
volking merkbaar zijn. Hongersno
den en misoogsten in het verleden
zijn een waarschuwing.
Aan de vooravond van de conferen
tie in Nairobi wordt het oprukken
van de woestijnen „één van de be
langrijkste bedreigingen van de
mensheid genoemd. Dat zijn zware
woorden die alles te maken hebben
met de jamboree die in Nairobi ge
houden wordt. Eerlijker is het te
zeggen dat het ook uitdijen van on
bruikbare en onvruchtbare gebie
den op deze aarde aantoont dat on
danks het gepraat van tientallen
jaren aan werkelijke ontwikkeling
nog steeds niet begonnen is. Het
voortkruipen van de woestijnen
door menselijk toedoen is daarvan
maar één onderdeel.
Mogelijk kunnen de afgevaardigden
in Nairobi als de tijd en de papierla
wine het toelaten eens gaan kijken
aan het meer van Nakoeroe. Bij de
ingang van het natuurpark daar,
met honderdduizenden flamingo's,
staan een paar schamele boompjes.
Ze zijn ooit eens geplant door de
president zelf als het begin van een
groot herbebossingsplan, waarvan
een erg mooi bord getuigt. Maar
verder dan die paar boompjes is het
•tot nu toe niet gekomen.
