Op rand van de ondergang
Literaire
mijmertoon
Zigeunerin
met advocaat
Romantische show
FILM
Tijdloze revolutie
MILITAIRE THRILLER
DE VROUW AAN HET VENSTER
BORG OP DE TOCHT
NEW YORK, NEW YORK
Verboden lectuur van Nationale!
Bibliotheek nu vrijgegeven
anse universiteit kocht
Jap
unieke verzameling boeken
J
°J
«UOAG 2B AUGUSTUS 1977
FILM
Trouw/Kwartet P6-RH^
Ome filmredactrice Willy Wie-
lek-Berg is met vakantie. Tij
dens haar afwezigheid wordt
deze rubriek verzorgd door film
criticus Dick Ouwendijk.
Het schuldgevoel van veel Amerikanen ten aanzien van de oorlog in Vietnam heeft voor
verschillende films stof opgeleverd. Er is niet de minste reden om aan de oprechtheid van dat
schuldgevoel te twijfelen. Alleen krijg Je soms de indruk, dat het te gemakkelijk gebruikt wordt,
om spannende fictieve gebeurtenissen te bedenken. Per slot van rekening is ook de spanning, die
inBlack Sunday" is uitgedacht tot een jongleren met het Amerikaanse schuldgevoel te herleiden.
een tweetal desperado's het centrum
te bezetten van een controlepost
voor de lancering van een negental
raketten met atoomkop. Dell eist
voor zijn medeplichtigen een losgeld
van tien miljoen dollar; voor zich zelf
eist hij dat de president een docu
ment zal openbaar maken, waaruit
het Amerikaanse volk zal kunnen
afleiden, dat de hele opvoering van
de oorlog in Vietnam niet meer dan
prestigewinst tot doel had. Vijftig
duizend Amerikanen en meer dan
een miljoen Aziaten opgeofferd ter-
wille van nationale trots.
De film van Robert Aldrich ..Twi
light's last gleaming" (..Op de rand
van de ondergang") speculeert ook al
op Amenka's verontrust geweten
ten aanzien van Vietnam. De tijd
waarin het verhaal is geplaatst is
1984 Op dat tijdstip meent een zeer
lastig geworden Amerikaanse gene
raal. Lawrence Dell (Burt Lancaster),
dat het tijd is geworden om het Ame
rikaanse volk volledig in te lichten
ten aanzien van de schuld, die de
verschillende Amerikaanse regerin
gen in het verleden op zich geladen
hebben. Wat dit onderdeel betreft
wekt de film de indruk, alsof er in de
achtergrond van de thriller (want de
film is volledig als thriller opgezet)
authentieke gegevens zijn verwerkt.
Door die schijn van authenticiteit
moet de film afsteken tegen ander
soortige militaire thrillers, waarin
eveneens gespeeld wordt met de
dreiging van wereldrampen.
Lauwrence Dell ls een vari de topfi
guren van de Amerikaanse luchtr
macht geweest, in de tijd. dat de aan
het bewind zijnde Amerikaanse re
gering het goed vond de oorlog in
Vietnam een volstrekt hardvochtig
en meedogenloos karakter te geven.
Niet uit noodzaak, maar om de po
tentiële vijand. Rusland, bij voor
baat ervan te overtuigen, dat Ameri
ka in het ergste geval niet voor on
menselijke handelingen zou terug
schrikken. Het adagium van het eeu
wige gelijk van het vaderland, wat
voor misdaden het ook zou mogen
begaan.
Spanning
Lawrence, als lastige figuur uit het
leger verwijderd en vla louche mani
pulaties in de gevangenis terecht ge
komen, is erin geslaagd om uit de
gevangenis te ontsnappen en met
Het thriller-effect van de film is gele
gen in de spanning die ontstaat tij
dens de onderhandelingen van de
president met Dell. Dell heeft alle
macht in handen omdat hij naar
believen de rakketen kan lanceren.
Hij is in zekere zin een waanzinnige,
want ter wille van een publieke
schuldbelijdenis van de Amerikaan
se president is hij bereid miljoenen
levens op het spel te zetten.
Het zou aan zijn kant een overmaat
aan schuld zijn. Maar door zijn ge
wetensverwarring wordt zijn schuld
vergelijkbaar met de schuld van de
bewindvoerders, die in werkelijk
heid roelekoos met mensenlevens
hebben gespeeld. De aannemelijk
heid van die tegenstelling: overmaat
aan schuld door idealisme bij de
waanzinnige generaal en overmaat
aan schuld door machtscorruptie bij
de bewindvoerders, staat of valt met
de geloofwaardigheid van het indivi
du Dell. En Burt Lancaster is er, met
zijn stereotype manieren, zijn voor
spelbare houdingen, stembuigingen,
oogstanden e.d., de man niet naar
met wie een regisseur zo iets kan
realiseren. Lancaster blijft Lancas
ter en wordt geen moment de geteis
terde schuldbewuste generaal. De
spanning raakt je daarom als toe
schouwer ternauwernood. De hard
heid waarmee de militairen weten
terug te slaan, waarbij ze zich zelfs
niet ontzien hun eigen president op
Burt Lancaster als generaal Dell in „Op de rand van de ondergang"
te offeren, onderga je als komedie.
Het werkt nadelig op het probleem,
dat de film in wezen had willen
stellen: het probleem van de staats-
verantwoordelijkheid en de indivi
duele verantwoordelijkheid. Beide
kunnen omslaan in schuld. Het
blijft in de film een rethoris
vraag.
AMSTERDAM Bcllevuc-Cin
ma; 16 j.
Met „Une femme sa fenétre" (De vrouw aan het venster)
verplaatst Pierre Granier Deferre de bioscoopbezoeker naar
Griekenland in het jaar 1936. Het Jaar, waarin de fascistische
overheersing over Europa zich steeds dreigender aftekende.
Italië en Duitsland werden gere
geerd door fascistische dictaturen,
in Spanje woedde Franco's burger
oorlog en in Griekenland greep gene
raal Metaxas naar de macht. De ko
ning bleef behandhaafd. om aan de
politieke terreur nog een schijn van
legaliteit te verlenen. De herkomst
van de film is een roman van Dieu La
Rochelle (die ook in de film voor
komt). Er bestaat weinig overeen
komst tussen de roman en de film,
zij het dat het filmwerk soms te
zwaar overstroomd wordt door haar
zeer literaire mijmertoon. Ook zijn er
geprononceerd literaire citaten door
heen gestrooid, zonder dat die direct
voortvloeien uit de verhaalsituatie of
de psychische geaardheden van de
figuren, uit wier mond ze worden
opgetekend. Voor de rest ls er wel
sprake van een zelfstandige film, een
film als onafhankelijke verbeelding
Vervolging
Bij de machtsovername door Me
taxas volgden de onder dergelijke
omstandigheden gebruikelijke ver
volgingen van politieke tegenstan
ders In het geval van Metaxas: een
meedogenloze vervolging van „de
communisten", de beruchte verza
melnaam voor zowel echte commu
nisten als voor progressief denkende
democraten. De jacht concentreert
zich vooral op de linkse leider Michel
Boutros. De avond na de machtso
vername door de Griekse generaals
dreigt Boutros, door de geheime po
litie opgejaagd, in de val te lopen. Bij
toeval ziet hij aan het balkonraam
van een luxe hotel een vrouw staan.
Met de moed van de wanhoop dringt
hij de kamer van de vrouw binnen.
Zij is de vrouw van een Italiaanse
diplomaat, markiezin Margot Santo-
rini (Romy Schneider), maar herin
neringen uit het verleden hebben
haar tot een vijandin van alle fascis
tisch geweld gemaakt. Zij is rijk, niet
gelukkig getrouwd met markies San-
torinl en wordt verliefd op de zeer
mannelijke revolutionair. Die liefde
krijgt het karakter van een antiek
noodlotsdrama.
Zo verteld wekt het misschien de
indruk, alsof de film gehuld zou zijn
in een waas van valse romanUek.
Dat ls niet zo. De bedoeling van de
filmmaker ia kennelijk geweest, te
laten zien hoe, in tijden van heftige
politieke beroering, het gewoon
menselijke altijd over de eigen bed
dingen blijft doorstromen.
Het leven van belden, zowel van
Boutros als van Margot, verloopt tra
gisch. Het zijn de politieke omstan
digheden die voor die tragiek verant
woordelijk zijn. Boutros blijft een
opgejaagde, die ten slotte in een
gevecht de dood vindt. Margot
maakt zich door haar relaties ver
dacht en verdwijnt, na de Duitse
bezetting van Griekenland, in een
nazikamp. Van de twee blijven, met
al hun voortvarende activiteiten, al
leen melancholische herinneringen
over. Die melancholische herinne
ring heeft het karakter van de film
grotendeels bepaald. Zij geeft ook
aan het wat te gemaniëreerde ver
haal, toch een inslag van menselijke
kwetsbaarheid. Dat is het aantrek
kelijkste van de film.
Amslerdam-Tuschinski 2; 16 jr.
DE TOVENAARSLEERLINGEN
Niet zelden moet het aanbrengen van z.g. dubbele bodems in
films gebrek aan beheersing van de dingen, die men had willen
filmen, maskeren. Dat is voor een niet gering deel ook het geval
met „Les apprentis sorciers" („De tovenaarsleerlingen") van
Edgardo Cozannsky.
De intentie van de film is, een beeld
te geven van het tijdloze van „de
revolutie". Vrijwel elke historische
penode heeft, in een of andere vorm.
haar revolutie gekend: onvrede met
bestaande toestanden; onwil bij de
machthebbers van het ogenblik om
ook maar iets van hun winstgevend
machtsbezit prijs te geven; geweld
dadigheid bij pogingen om de macht
aan de heersende klasse te ontfutse
len. harde onderdrukking door de
machthebbers.
Golfbeweging
Cozannsky heeft geprobeerd om in
zijn film iets van deze grillige golfbe
weging in de geschiedenis van de
mensheid, gecompnmeerd, in beeld
te brengen Hij heeft daarvoor twee
revoluties tezamen gebracht. De ene
»s. de historische, de Franse uit 1789.
de andere is de Latijns-Amerikaanse
revolutie Door het samenbrengen
van de twee omwentelingen wordt
duidelijk, hoe ver de herinnering aan
een voltooide revolutie izoals de
Fransr en. in mindere mate omdat
MA ^ctuarttett entan nog te vers in
het gèhëüfecn ngt de Russische) af
staat van een aan de gang zij'nde
revolutie. In Latijns-Amerika wordt
de revolutie voorlopig nog gaande
gehouden vanuit het verborgene. De
beweging ls in zekere zin een elite
beweging Een beweging meer van
intellectuelen, kunstenaars, dan van
..het volk". Doordat de revolutie een
beweging van idealistische enkelin
gen ls, heeft het vigerende bewind
ook meer vat op hen. Het kan door
martelingen en doodslag zijn gezag
nog staande houden. Het gaat wel
rijn einde tegemoet, door uitholling
van binnen uit (omdat de beste gees
ten geen medewerking meer willen
verlenen), maar het blijft bereid elk
verzet in bloed te smoren.
Patroon
In zijn film suggereert Cozarinsky.
dat ditzelfde patroon te herkennen is
in de Franse revolutie en via deze in
alle revoluties, zowel uit het verleden
als in de toekomst en het heden. Pas
door de geschiedenis worden de figu
ren. die bereid waren om ter wille
van de ommekeer hun handen In
bloed te drenken, gezuiverde idealis
ten Danton, Saint Just, Robes
pierre
In de musical "New York, New York"
heeft hij het op te nemen tegen een
ster van even gepronoceerd formaat,
Llza Minelli. Het zou overdreven zijn
om te zeggen, dat De Niro door Mi
nelli wordt weggespeeld, maar zij
vordert het persoonlijk aandeel dat
haar in de film is toegekend wel héél
duidelijk op. Het zit 'm ook zeer
zeker ook in het verhaal zelf. Maar
het gemak en de veroverende losheid
waarmee Minelli haar rol vervult,
maken haar ontegenzeggelijk tot dé
ster van de film.
Dat is ook de bedoeling. Het werpt
een goed licht op de bereidheid van
De Niro om, terwille van een film,
persoonlijk in de schaduw te gaan
staan Een acteur die daartoe bereid
is. moet zijn vak met het nodige
zelfbewustzijn tot in de finesses toe
beheersen. Wat dit betreft doen De
Niro en Minelli in geen enkel opzicht
voor elkander onder.
Show
De film is gemaakt door Martin
Scorsese, die hiermee het harde rea
lisme geruild heeft voor het bekende
patroon van de romantische show.
De film heeft veel vaart, maar het is
een vaart, waartoe de aanzet al enke
le decenniën geleden in de musical
de show-film ls gegeven. 8corsese
brengt in zijn film geen enkele ver
nieuwing aan. noch in zijn regie.
Deze historische figuren worden in
de film herhaaldelijk ten tonele ge
voerd. om teksten te zeggen, die
twee dingen onthullen. Enerzijds de
noodzaak tot hardheid, omdat oud
machtsbezit alleen maar met geweld
verwijderd kan worden: het despo
tisme van de macht moet bestreden
worden met de tirannie van de vrij
heid, zoals de toneei-Robespierre het
in de film uitdrukt. Aan de andere
kant is er de bereidheid tot lijden,
omdat de deugd van de revolutionair
noch in het verhaal, noch in de aan
kleding. Het is het oeroude verhaal
in filmzin dan oeroud van het
opklimmen uit onbekendheid naar
succes. Het lied en de muziekinstru
ment zijn daarbij de belangrijkste
hulpmiddelen.
In „New York. New York" ontstaat
er spontaan contact tussen de saxo
fonist Jimmy Doyle (Robert de Niro)
en het band-zangeresje Francine.
Doyle is iemand met een heftig op
vliegend karakter. Maar die heftig
heid wordt vergoed door zijn trouw.
Hij houdt immens veel van Franci
ne. maar zij moet Jimmy's liefde
voor haar delen met zijn liefde voor
zijn muziek. Op de bekende manier
ontstaan er allerlei ruzietjes en mis
verstanden. Op de duur worden de
twee gelieven te grondig gehinderd
door het persoonlijke succes van de
ander. Dat scherpt zich toe als Fran
cine. met Jimmy getrouwd, een
zoontje van hem krijgt. Hun wegen
gaan uit elkaar, ondanks het feit dat
wederzijds liefde blijft bestaan. Het
succes moet met verdriet worden
betaald.
Al heeft Scorsese geen enkele origi
naliteit betracht, hij laat zijn film
goed aansluiten bij de voor het genre
gewenste vaart, zodat een zeer waar
deerbaar resultaat ls bereikt.
Amsterdam Tuschinski 1, a.l.
pertinent gaat boven de kwaadaar
digheid van de machtbezitter.
Cozarinsky heeft dit alles bijna on
ontwarbaar met elkander verstren
geld. binnen een geheel van fraaie
beelden. Zijn film zou beslist gewon
nen hebben als hij de draden van
historische en actuele revolutie op
een eenvoudiger manier tot een slui
tend patroon had verwerkt. Met be
houd van de beeldschoonheid.
Amsterdam-Cinetol, 16 jr.
Liza Minelli en Robert de Niro .in „New York, New York"
Een van de meest gezochte acteurs van het ogenblik in Amerika is, Robert de Niro. Een acteur met
een ruime scala aan mogelijkheden. Men denke aan b.v. zijn prestaties in de films „Taxidriver",
„De peetvader II", „The last tycoon" of „1900" van de Italiaan Bertolucci. Films, waar De Niro
door zijn markant optreden nadrukkelijk een stempel op legde.
Een vreemde comedie heeft regisseur John Korty gemaakt n
„Alex and the Gypsy" („Borg op de tocht"), wankelend tusj
cynisme en sentimentaliteit en*daarbij dikwijls het evenwii
verliezend.
Advocaat Alexander Main (nu niet
Depaald van kwade zaken maar ook
liet van de bovenste plank, hij four-
aeert voor gevangenen de borgsom
iie hen vrijkoopt, uiteraard tegen
ïen bepaald loon) krijgt op zekere
dag te maken met een zigeunerin,
Maritza, die hij tien jaar tevoren
heeft bemind. Zij wacht op haar pro
ces wegens poging tot moord op haar
man, hij koopt haar vrij hoewel die
vrijheid slechts vier dagen zal duren
en het hem 30.000 dollar zal kosten
als zij ontsnapt. Hun samenzijn is
geen idylle, zij vechten als kat en
hond, doch tijdens hun luidkeelse
ruzies blijft het belangrijkste verbor
gen. Waarom is ze van hem wegge
gaan? Waarom heeft ze die onmoge
lijke bruut van een man getrouwd?
Om haar het vluchten te beletten
bindt hij haar vast, doch ze weet zijn
assistent (een gechanteerde slaaf,
een van de vele neven-intriges die
zelfs niet summier worden uitge
werkt) met kunst en vliegwerk zover
te krijgen dat hij het huis verlaat en
haar de vrije aftocht laat. Alex her
vindt haar op een zigeunerbegrafe
nis en daarna verlopen de liefdesza
ken zoveel soepeler, dat een gelukkig
einde niet tot de onmogelijkheden
behoort, hoewel ze met een vliegtuig
vlucht.
„Borg op de tocht" heeft een paar
aardige momenten doch maakt door
het telkens veranderen van toon en
Généviève Bujold in
de tocht".
het weglaten van onmisbare
ringen, een chaotische indruk ei
slechts bij vlagen boeien. Jack
mon speelt de mannelijke
merkwaardig vlak, Généviève
jold geeft door exotische
gedrag wat oppervlakkige fleu
het geheel.
w.
Amsterdam-Saskia, 12 j.
Auteur Pé Hawinkels
(35) overleden
NIJMEGEN (ANP) De dichter,
schrijver en vertaler Pé Hawinkels is
op 35-jarige leeftijd in Nijmegen
overleden. Hij overleed, naar eerst
thans is meegedeeld, in de nacht
van dinsdag op woensdag aan een
hartverlamming terwijl hij aan zijn
bureau zat. Dezer dagen verschijnt
„Morgenrood" van F. Nietzsche in
de vertaling die Hawinkels maakte
van deze „Gedachten over de more
le vooroordelen".
Juist de laatste jaren heeft Hawin
kels met zijn werk voor de
Arbeiderspers als vertaler grote be
kendheid gekregen. Zijn levenswerk
werd wel de vertaling van „De tover-
berg" van Thomas Mann genoemd,
waarvoor hij op de nominatie heeft
gestaan voor de Nijhoffprijs, die vo
rig jaar evenwel niet werd toege
kend.
Hawinkels werkte, toen hij nog stu
deerde, met anderen mee aan
„Waarom kinderen altijd willen dat
de Indianen winnen". Hij was ook
redacteur van het literaire blad
„Raam". Als dichter debuteerde hij
in '68 met „Bosch en Breughel" dat
bij Ambo verscheen. Volgende
dichtbundels waren .Autobiografi
sche flitsen en fratsen" en „Het ui
terlijk van de Rolling Stones". In '71
zag de eerste verhalenbundel van
Hawinkels het licht, die „Ik hou van
Holland" als titel kreeg.
Als vertaler was Hawinkels een ge
zocht man voor de verschillende Ne
derlandse repertoire-toneelgezel
schappen, vooral voor de toneel
stukken van de grote klassieken als
de Grieken. Daarnaast vertaalde hij
andere literaire werken, behalve van
Nietzsche en Man ook van Huxley,
Herman Hesse en E. T. A. Hoffman.
PARIJS De Nationale Bibliotheek in Parijs had sinds het begin vaa
vorige eeuw een zorgvuldig afgesloten ruimte, de „Hel", waarin alle e»
sche, of om welke reden dan ook taboeverklaarde, literatuur werd bewal
Tot voor kort konden slechts mensen met een speciale vergunning bijvt
beeld vanwege wetenschappelijk speurwerk deze literatuur raadplegen.!
mogen alle kaarthouders van de bibliotheek vrijelijk in de voorraad vei
den lectuur rondneuzen.
Sinds 1960 werd de voorraad in de „Hel" al niet meer aangevuld. I
aangeboden boeken, ook de pornografische, werden vanaf dat jaar inl
gewone fonds opgenomen. Het openstellen van de „Hel" heeft geen toef
van nieuwe leden veroorzaakt aangezien er op of onder de toonbank va*
Parijse boekwinkels voldoende erotische lectuur te krijgen is. En vooi
boeken van de libertijnse 18e eeuwers zoals de markies de Sade, De Lal
en Diderto, blijkt de belangstelling niet te zijn aangewakkerd.
AMSTERDAM. Met de aankoop van een unieke verzameling boel
tijdschriften, pamfletten en handschriften betreffende de Franse Revoli
heft de Senshu Universiteit te Tokyo zich gevoegd bij de vijf rijkst vooi
bibliotheken op dit onderwerp.
De kern van de verzameling die ongeveer 44.000 titels omvat, verschene
de periode 1787-1801, stamt uit beroemde particuliere collecties, zoals
van J. Zangiacomi. Graal M. Ch. G. La Rochefoucault-Bisaccia, F
Delattre, J. G. Ch. Voidel en andere afgevaardigden bij de Natioi
Conventie en de Nationale Assemblee van Frankrijk. De verzameling
door latere bezitters uitgebreid waarna zij een aantal jaren „sluimer
totdat zij werd ontdekt door de heer A. Gerits, hoofd van de afde
antiquariaat van de firma Dekker en Nordemann, wetenschappelijke b<
handel te Amsterdam.
De collectie is vrijwel geheel gebonden in fraaie banden uit de tijd. oi'
latere half leren banden. De Senshu Universiteit kocht deze verzameling
voor de prijs van 2.750.000 gulden.
