Naar nieuwe
verhouding van
woord en beeld
't Is er mooi, maar rooms róóms!
Paus wil alles weten
overvrouw in het ambt"
VANDAAG
Voorbijgangers
Geen kerkelijke kunst
op de vlooienmarkt
ZATERDAG 6 AUGUSTUS 1977
Trouw/Kwartet
door dr A. Dronkers
,.De Nairobi-ervaring was een poging te meer van de zijde van
de kerken om Inzichten en wegen te ontwikkelen waardoor de
kerken kunnen delen in het beïnvloeden van de opinievorming
en het bouwen van waardesystemen door de film." Dat schrijft
John P. Taylor, bekend om zijn Jarenlange leiding en begelei
ding op het terrein van de visuele media ten dienste van de
wereldraad van kerken.
Op zijn naam staan niet alleen tal
loze folders en de vervaardiging
van fotomateriaal, maar ook een
aantal korte films, waarin het werk
van de wereldraad op een sugges-
Ueve wijze in beeld wordt gebracht
Taylor blijkt o.a. zijn hart verpand
te hebben aan de zogenaamde ani-
matie(teken)-film. die cartoonach
tige manier, om schokkend een be
paalde boodschap over te brengen.
Het is de filmsoort, die internatio
naal een grote populariteit geniet
en waarmee zich vooral satirisch
veel laat zeggen, wat in de speel
film niet zo goed tot uitdrukking
kan worden gebracht. Denkt u ook
maar even aan de dagelijkse car
toons in de krant, die opvallen door
hun unieke expressie. Professor O.
van der Leeuw, die in een vroeg
stadium (1948) nogal sceptisch was
ten aanzien van de filmkunst,
maakte daarbij één uitzondering
en dat was de tekenfilm. Hier ont
staat volgens hem een nieuwe
kunst (te vergelijken met het mari
onettenspel). welker problemen wij
nog niet zouden kunnen overzien.
Esperanto
Taylor was en is niet alleen zelf
creaüef (korte satirische filmpjes
als The Preacher. Homo sapiens)
hij keek ook de kunst bij anderen
af. met name bij filmers in de Oos-
teuropese landen. De tekenfilm is
wel eens aangeduid als een visueel
esperanto, omdat zijn beelden en
geluiden functioneren op een ma
nier. die hen het dichtst in de buurt
brengen van een universele taal.
Die taal is overigens lang niet altijd
gemakkelijk te verstaan. Een kij
ker moet wat gewend zijn aan de
taal van deze gekunstelde beelden,
maar het is een overdrachtsmanier,
die in onze sterk visueel ingestelde
wereld voor steeds meerderen toe
gankelijk blijkt te zijn. Op de bete
kenis daarvan kom ik straks nog
terug.
De belangstelling van de werel
draad voor deze nieuwe communi
catie-vorm dateert niet van van
daag. maar speelde ook al eerder
een rol. Opmerkenswaard is in ie
der geval, dat op de voorgaande
assemblee van de wereldraad in
1968 in Uppsala in de eerste plenai
re zitting 's avonds niet minder dan
vijf animatie(teken)-films werden
vertoond. Een commentariërend
rapport over deze zaak zegt: ..Er
gebeurde iets dat velen niet voor
mogelijk hadden gehouden en dat
degenen die er bij betrokken waren
als een groot gevaar beschouw
den." Er was niet één gesproken
woord bij en zo werd deze represen
tatieve vergadering van christenen
ineens geconfronteerd met de mo
gelijkheid van de film. „Soms grim
mig, soms grappig schenen de beel
den van het witte doek met kracht
te 'spreken'. Menige culturele muur
werd gedurende deze openings
voorstelling afgebroken."
Revolutie
Vijf filmpjes op één avond! Maar
Nairobi in 1975 zou nog wat anders
laten zien! Daar werden gedurende
het Nairobi Oecumenische Film
Festival niet minder dan 133 films
vertoond! Het programma, voorbe
reid door de Interfilm-secretaris dr
Jan Hes. omvatte grotere speel
films. documentaire-films en films
over sociale problemen en het ker
kelijke leven, korte symbolische
films. Samen met de niet-verbale
animatie-produkten leverden deze
hun bijdrage tot de dialoog. In feite
betekende die een voortzetting van
de revolutie, die 7 jaar eerder in
Uppsala begonnen was.
Instructief was een en ander na
tuurlijk in hoge mate. Hetzelfde
rapport, dat ik straks op het oog
had, geeft daarvan een paar duide
lijke voorbeelden. Door de film wa
ren deelnemers van de assemblee
in staat de levende Roemeense or
thodoxe kerk te zien en te horen in
de vorm van een paasviering of
werd de Installatie van de patriarch
van de Russische orthodoxe kerk
overgebracht. Maar ook waren
films in vertoning over racisme,
ontwikkelingswerk, de veranderen
de status van de vrouw enzovoort.
Dit alles betekende een welkome
compensatie ten aanzien van een
eenzijdige woordoverdracht, waar
op meer visueel ingestelde kerken
uit het oosten nogal eens kritiek
uitoefenden. ZIJ vroegen zich af,
waarom de boodschap dat het
Woord vlees geworden is, vervan-
Beeld uit de film The Preacher (de dagsluiter)
gen scheen door: het Woord is pa
pier geworden!
Woord en beeld
Het is duidelijk, dat met de verhou
ding van woord en beeld die in de
hele kerkgeschiedenis een belang
rijke rol heeft gespeeld, voor de
visuele filmoverdracht natuurlijk
wel wat vragen zijn gemoeid. Aan
dacht voor het beeld betekent niet
een opslorping van het woord, want
dat woord heeft nu eenmaal naast
en tegenover het beeld een eigen
functie, die onvervangbaar is. Kan
het beeld iets oproepen: een voor
stelling, een suggestie, een ver
sterkt accent, zo heeft ook het
woord de functie van te kunnen
uitleggen. Expliceren dus naar het
evoceren (het oproepen). Het beeld
maakt het woord niet stom. maar
roept het gesprek, de dialoog juist
wakker. Ieder, die wel eens met
film doende is geweest, deed die
ervaring op. Door het woord werd
het beeld verduidelijkt, zoals ook
door het beeld het woord er een
dimensie bij kreeg, namelijk door
dat het het gehoorde in zijn ge
richtheid versterkte. Het komt er
daarom ook niet op aan, om beeld
en wpord tegen elkaar uit te spelen.
Dat er in de kerk sacramentsbedie
ning is naast de woordverkondl-
ging. is op zichzelf veelzeggend.
Spanningen tussen beide: beeld en
woord, blijven er, en Luther moet
daarvan iets beseft hebben, toen
hij duidelijk maakte, waarop het
voor het geloven aankomt: steek de
ogen in de oren! Geen tekenfilm
kan in de plaats treden van het
woord, want het ene maakt het
andere nodig.
Tekenfilm
Om op die tekenfilm nog even te
rug te komen, zoals ik daarstraks
beloofde. Ik vermeldde, dat Juist
die animatie (letterlijk bezieling)-
film in de praktijk der communica
tie zijn geheel eigenaardige rol ver
vulde. Dat hangt natuurlijk daar
mee samen, dat anders dan in de
speelfilm een ontgrenzing en een
aan-de-tijd-onttrekking plaats
vindt, die eindeloze mogelijkheden
biedt Ieder die wel eens een teken
film zag. begrijpt wat ik bedoel.
Het beeld heeft een uniek vermo-
{;en gekregen om alles met zich te
aten doen. Alles namelijk wat de
fantasie gebiedt en wat de maker
daarmee voor heeft in zijn gedach
ten. Vandaar ook die mogelijkheid
om ieder beeldje te laten buikspre
ken en zo kun Je daarmee een hele
wereld voor gek zetten of in de
maling nemen. Ik memoreerde al,
dat de tekenfilm heel dikwijls als
een satire is bedoeld. Het lacheffect
kan in een ogenblik plaats maken
voor het schokeffect dat ik noemde
en dat de kijker confronteert met
het beeld dat hemzelf ineens wordt
voorgehouden door de spiegel
waarin hij kijkt.
Een voorbeeld kan een en ander
verduidelijken. Een Bulgaars te
kenfilmpje Maskerade laat de kij
ker een figuur zien die met een
masker door het leven gaat. Eigen
lijk draagt hij niet één maar meer
maskers, aangepast aan de situatie
waarin hij zich bevindt en de men
sen, die hij ontmoet. Dat leidt tot
botsingen en een strijd om de
macht, die hij voor zichzelf wil be
zitten. Tot in de slaapkamer draagt
hij een masker, maar eindelijk, als
hij al zijn maskers zijn afgezet,
blijkt daaronder helemaal geen ge
zicht schuil te gaan! Een „ontmas
kerende" zaak! Wie denkt niet aan
De Genestet: wees uzelf, zei ik tot
iemand, maar hij kon niet, want hij
was niemand!
Het voorbeeld is daarom illustra
tief. omdat het gediend heeft als
model in een bijzondere kerk
dienst. waarin de film werd gepro
jecteerd. De film draaide twee
maal: eenmaal vóór en eenmaal
tijdens de korte preek. Beeld en
woord waren in de dienst verbon
den en vulden elkaar aan, onder
steunden elkaar en gaven aan het
geheel een bijzondere gerichtheid.
Op dit terrein wordt door verschel
denen geëxperimenteerd. Een bij
eenkomst voor moderne theologie
gaf onlangs aandacht aan deze za
ken. Een groot aantal korte teken
filmpjes werd daar getoond op het
terrein van de liturgie, de moderne
religiositeit en de katechese. Er
bleek belangstelling te bestaan,
ook van de zijde van anderen. Wie
nader georiënteerd wil worden,
zoekt contact met de werkgroep
Beeld en Dienst Stichting Filmcen
trum, Steynlaan 8, Hilversum.
Ik vroeg voor deze experimenten
enige bereidheid om op te merken.
Op het moment dat na Nairobi
blijkt hoezeer de visuele vertolking
in vele kerken kritisch aan de orde
is gesteld. Enkele gegevens voor dit
artikel ontleende ik aan een rap
port van een tijdschrift in de
wereldraad RISK, onder de titel Be
thou my vision/volume 12. nos 3-4,
1976 te verkrijgen via filmcentrum,
Steynlaan 8, Hilversum. Er staan
bijdragen in van de genoemde
John P. Taylor en ook van de Ame
rikaanse theoloog Ronald Hollo-
way, die een paar Jaar geleden in
Hamburg promoveerde op The reli
gious dimension of the cinema, 't Is
maar dat u weet, dat de zaak op
allerlei manleren aan de orde is.
Dr A. Dronkers is emeritus her
vormd predikant in Utrecht
(ADVERTENTIE)
0520 boekennieuws
MENSWAARDIG BESTAAN
Moli«f «n <k*i v»n tocuile «ct«
Mtbnii 7 5o
Oa voofnti*r *«n M CNV gwft m <jh bctk
i¥> vm o» itievvn w nn
C*1 wrMfin led»r mant tot mn recht k«n
komon Een viïie d« ongetwt'eld velen mI
boeien
M' H SchetuMe
DE KERK WINKEL
van weinigen of SUPERMARKT voor velen?
MbiT <1150
GedeeMen over een kert. <Ae boei. werft en
ten aimai kfiivrhe oedeebtan om hal oeaorek
op aang ie heioen
Mink .in DImA.1V
UW MOEOER WAS WEER IN DC «VAR
VANDAAG
BBbU <990
De tchriffster heelt de moed gehad hoer er
varingen b.| het nek bed van haar moeder op
peprer te tenen Om erderen te helpen
EU de Graaf
HET PLAN VAN OOO
eob'r 50
Een waardevol boekte, «vaerm op treffende
write het vitte en oetuigende geloof
doorUnkt. Met nam ik hei oeat crver het ver-
lots ngipijn ven God. vanaf het"m den be
gmne"
Vert rugbaar m de boekhandel
LUDHIANA Het Indiase zen
dingscentrum Christian Fellowship
Centre heeft met Indiase evangelis
ten een evangelisatiecampagne ge
houden ln verschillende steden in
het noorden van India. Zesduizend
mensen zagen de Jezus-film „Koning
der koningen" Duizenden evange
liën werden uitgedeeld. Als gevolg
hiervan zijn kleine gemeenten ont
staan in plaatsen, die nog niet eerder
door de zending bereikt waren.
Onze adressen:
AMSTERDAM:
Postbus 859
Wibautstraat 131
Tel 020-913456
Telex 13006
ROTTERDAM/DORDRECHT:
Postbus 948
Westblaak 9 Rotterdam
Tel. 010-115588
DEN HAAG/LEIDEN
Postbus 101
Parkstraat 22. Oen Haag
Tel 070-469445
ZWOLLE/GRONINGEN:
Postbus 3
Melkmarkt 56. Zwolle
Tel. 05200-17030
door A. J. Klei
De meest treffende beschrijving van deprovincie Limburg
ontving ik in mijn jeugd, op een zaterdagavond in een
kapperswinkel. Wat ik daar doen moest, weet ik niet meer;
misschien een staafje scheerzeep halen voor mijn vader. De
kleine zaak zat vol met wachtende mannen, die zich voor de
komende zondag wilden laten scheren. Zij verveelden zich
geenszins, zij luisterden aandachtig naar één van hen, die om
een of andere reden een paar dagen naar Limburg was geweest,
hetgeen destijds een hele onderneming was. Ik maakte Juist
het slot van het verhaal van de bereisde Roel mee en ik
herinner me nog levendig, hoe hij met verheffing van stem
sprak: 't is er mooi, maar roomsróóms!
Een lichte huivering voer door het
luisterende gezelschap. In onze
omgeving had de reformatie haar
werk zeer grondig gedaan en
roomsen kenden wij slechts via de
vaderlandse geschiedenisboekjes
als lieden, die zich bij voorkeur
onledig houden met het
verbranden van protestanten.
Onze verteller, genietend van de
uitwerking van zijn woorden, dikte
aan: het wemelt er op straat van
die lui met lange zwarte rokken
aan. We schudden verbijsterd het
hoofd en gedachten dankbaar de
streepjesbroeken van de
plaatselijke predikanten, die ons
op catechisatie voorhielden dat
de paapse mis een vervloekte
afgoderij was.
Kortom, we waren nog lang niet zo
ver dat gereformeerde mensen
stemmen op een lijsttrekker, die
roet een Limburgse „g" praat en op
zondag naar de Tour de France
gaat. Ik moest aan die vooroorlogse
reformatorische kapperswinkel
terugdenken, toen ik het omslag
bekeek van het laatst uitgekomen
deeltje van de reeks „Langs de
oude Nederlandse kerken",
namelijk: ..Langs de oude
Limburgse kerken/Midden- en
Noord-Limburg" (uitg. Bosch
Keuning, Baarn, prijs 12,90. Het
deeltje over Zuid-Limburg is al
eerder verschenen). Op het omslag
staat de kathedraal van Roermond
en ik bepeinsde dat boven de
Moerdijk Je van oude gotische
kerken ongezien kunt aannemen
dat de hervormden er huis houden
en dat je er nimmer een
bisschopszetel ln zult aantreffen.
Bladerend in deze fotopocket,
kwam ik echter de ene na de andere
vroeg- of laat-gotische kerk tegen.
in het koor waarvan je niet des
kosters rijwiel maar een altaar
kunt waarnemen, 't Is er mooi,
maar rooms róóms!
Wat wij, niet-Limburgers en
niet-Brabanders, typisch roomse
kerken vinden, zijn de neo-gotlsche
bouwwerken, welke zich
emanciperende katholieken in de
vorige eeuw royaal hebben
neergestrooid in de door de
reformatie gestempelde gebieden.
We zijn Inmiddels verliefd
geworden op deze tastbare
herinneringen aan een rijk rooms
leven en toen ik op pagina 25 van
het nu voor me liggende boekje het
Interieur aanschouwde van de O.L.
Vrouw van het Heilig Hart in
Slttard, hield ik verrast op met
bladeren: een meeslepende weelde
van veelkleurig geglazuurd
baksteen ln 1876, overeind gezet
door de Maastrichtse architect J.
Kayser. Toch een „echte" roomse
kerk ln deze contreien, stelde ik
tevreden vast.
Echter, uit de bijbehorende
routebeschrijving begreep lk dat
deze basiliek te Slttard niet verrees
omdat uit schuilhoeken
tevoorschijn komende katholieken
weer konden laten zien dat zij er
waren, maar omdat in de tweede
helft van de vorige eeuw de uit
Frankrijk geïmporteerde devotie
tot Onze-Lleve-Vrouw van het
Heilig Hart hier zo'n omvang
aannam, dat de bouw van een
speciale bedevaartskerk
noodzakelijk werd. Begrijp me wel,
ik heb er volstrekt vrede mee dat
de Grote Kerk ln Slttard een
katholieke kerk is. maar ik denk
dat, als lk ln Slttard kom, lk het
eerst de O.L. Vrouw van het Heilig
Interieur van de O.L. Vrouw van het Heilig Hart te Sittard
Hart ga bekijken. Me dunkt, daar
hebben wij het mooie en het
roomse van Limburg tesa&m.
Ik hoop met een en ander
belangstelling gewekt te hebben
voor dit nieuwe deeltje ln de
bekende reeks fotopockets „Langs
de oude Nederlandse kerken". Het
is verzorgd door drs. Charles
Genders, die ook het deeltje over
Zuid-Limburg schreef. In het
voorlaatst verschenen deel, dat
over de Drentse kerken, ontbraken
registers, maar hier zijn ze gelukkig
weer present, ik hoef maar bj de S
te kijken om Sittard snel op te
kunnen slaan.
HETSCHANDAAL
En zij namen aanstoot aan Hem.
(Markus 6,3).
Toen de oude Simeon het kindje
Jezus in zijn armen had heeft hij
over dat kind wat gezegd tegen de
ouders. „Deze zal gezet worden tot
een val en een opstanding,een
teken dat wedersproken zal
worden (Lukas 2). Hier vinden
wij iets an dat teken en die val. De
mensen van Nazareth hebben Jezus
horen „leren" in de synagoge, ze
hebben zich afgevraagd waar Hij die
wijsheid vandaan heeft en we
dachten een ogenblik dat dit laatste
een serieuze vragg was, maar hier
blijkt wat er achter stak: en zij
namen aanstoot aan Hem. In dat
woord „aanstoot" zit in het Grieks
ons woord „schandaal". Ze vonden
het een schandaal, zo'n optreden.
Letterlijk ls het werkwoord dat hier
gebruikt wordt: schandaliseren en
het betekent: iemand ten val
brengen, iets voor zijn voeten gooien
zodat hij struikelt. Hier staat het in
de lijdende vorm: ze ondergingen
voor zichzelf de hele situatie als die
van mensen die iets voor de voeten
gegooid wordt. Als we niet
uitkijken, dachten ze, komen we ten
val. Ze namen aanstoot aan Jezus.
Het evangelie is een ergernis en een
dwaasheid, zal Paulus later zeggen,
maar hier klinkt een andere nuance:
hier blijkt de andere kant van de
zaak, mensen nemen aanstoot. Hij is
niet gekomen om ons tot een
schandaal te zijn, maar wij maken
een schandaal van Hem, omdat we
geen raad weten met zijn woorden.
Ten diepste wel raad weten en dan
ons bewust worden dat er teveel
veranderen moet, en dat willen we
niet. Zo ongeveer werkt dat. Wij
nemen nog altijd aanstoot. Zelfs en
misschien wel 't meest als we zo erg
men Hem ingenomen zijn. Zo
vanzelfsprekend.
URK De gereformeerde Bethel-
kerk laat sinds kort weer klokgelui
horen. Dit gebeier is echter niet echt.
De toren is te licht om er klokken ln
op te hangen. Daarom worden nu
bandopnamen afgedraaid, via twaall
luidsprekers.
KOPENHAGEN De ministeries
van buitenlandse zaken van Dene
marken en Noorwegen hebben de
zendingsinstanties in hun landen
dringend geadviseerd, hun in Ethio
pië werkende zendelingen terug te
halen wegens de toenemende span
ningen en militaire acties in dit land.
DUBLIN Driekwart van de Ier
se rooms-katholieken ls tegen abor
tus ln alle gevallen. Twintig procent
verlichten maakt een uitzondering,
wanneer de gezondheid in gevaar is.
Slechts enkelen noemen een „onge
wenst" kind een juist motief voor
abortus. Dit blijkt uit een enquête,
uitgevoerd in opdracht van de Ierse
bisschoppen. Nog een cijfer: 91 pro
cent woont iedere week de mis bli.
beroepingswerk
GEREF. KERKEN
Beroepen te Vuren: J. J. Ritsema,
a.s. em. pred. te Ferwerd.
GEREF. GEM.
Bedankt voor Randburg (ZA): A.
Hogerland te Krabbendijke
GEREF. GEM. IN NED.
Beroepen te Elspeet: M. van Beek te
Opheusden.
ROME Miskelken, heiligenbeeld
jes, kandelaren en andere kerkelijke
sieraden zijn al heel lang een belang
rijk kenmerk van de Italiaanse
vlooienmarkten en de antiekwin
kels. Maar sinds het tweede Vati
caans concilie en de nieuwe popula
riteit van volks- en ba^okkunst on
der kopers, is het aantal kerkelijke
artikelen, dat te koop is, aanzienlijk
tóegénomen. Deze ontwikkeling is
een groep Italiaanse katholieken te
veel geworden.
De groep, comité voor de redding
van liturgische voorwerpen, wil zo
veel mogelijk waardevolle liturgi- j
sche voorwerpen opkopen om ze i
weer voor gebruik in kerken be- 1
schikbaar te stellen.
Veel voorwerpen komen uit het
zuiden van Italië, waar ze gekocht
zijn tegen lage prijzen van priesters
die geld nodig hebben en geen idee
hebben van de waarde. Andere stuk
ken zijn gestolen uit de slecht be
waakte kerken in Italië. Uit hout j
gesneden kandelaren worden wel
voor meer dan honderd gulden ver- i
kocht op de vlooienmarkten.
ROME Paus Paulus wil precies op
de hoogte worden gehouden van het
geen geschreven wordt over de kwes
tie van de vrouw in het ambt. Elke
morgen moeten knipsels uit de we
reldpers over dit onderwerp bij hem
op tafel worden gelegd.
Paus Paulus beschouwt de kwestie
van de priesterwijding van de vrouw
als een ernstig struikelblok op de
weg naar de oecumene. Voor wat
betreft de r.k. kerk wil hij er niets
van weten. Zes maanden geleden pu
bliceerde het vaticaan een absolute
afwijzing van de vrouw in het pries
terambt.
Ook de curie houdt zich intensief
met deze zaak bezig. Vaticaanse
ambtenaren houden precies bij wat
er in discussies over deze aangele
genheid wordt gezegd. Zij tonen ook
bijzonder grote belangstelling voor
de bespreking van de „Vrouw in het
ambt", welke in de anglikaanse kerk
in Engeland voor de deur staat. Zo
als bekend hebben verschillende
anglikaanse gemeenschappen reeds
vrouwen tot priester gewijd. De ang
likaanse kerk van Engeland zelf
heeft deze stap nog niet genomen.
Paus Paulus heeft zich wel duidelijk
uitgesproken voor een grotere deel
neming van de vrouw in het werk
van de kerk, maar voornamelijk op
maatschappelijk gebied en met
name in de ontwikkelingslanden. De
wijding van de vrouw wijst hij echter
absoluut af als strijdig met de twee
duizend jaar oude traditie van de r.k.
kerk.
Hij bestrijdt krachtig feministische
groepen, die verklaren, dat het pries- j
terambt ook open moet staan voor
de vrouw, wil deze grootste groep
binnen de kerk volledig en gelijk-
waardig deelhebben aan het kerke-
lijk leven. De Vaticaanse afwijzing i
van de vrouw in het ambt werd voor- I
al door Amerikaanse vrouwenbewe- i
gingen fel bestreden.
