Yance moet Syrië en PLO voor top winnen Moskou verbaasd over rede Carter Nieuwe aanval van Somalië in Ogaden-woestijn Makarios bereikte grote ideaal nooit mi - Dertien zwarten kandidaat voor Rhodesische kamer Rellen na mijnramp Mozambique Egypte dient nieuw eisenpakket in fel Longletsel was oorzaak dood Franse betoger ,,VS wil koude oorlog" DAMASCUS (Reuter, UPI, AP) De Amerikaanse minister van buitenlandse zaken Cyrus Vance is gistermiddag op de rondreis door het Midden-Oosten in Damascus aangekomen, waar hij de Syrische leiders moet weten te winnen voor zijn voorstel in september een voorbereidende top voor een nieuwe Geneefse conferentie te houden. Israël heeft al positief gereageerd op dit Amerikaans-Egyptische plan maar Syrië en de Palestijnen hebben zich nog op de vlakte gehouden. Vance zal vandaag een eerste ge sprek hebben met president Hafez Assad en minister van buitenlandse zaken Khaddam. Assad zal tijdens de besprekingen met Vance ook het standpunt van de Palestijnen weer geven, zo is gisteren meegedeeld na afloop van een onderhoud tussen Assad en PLO-leiders, onder wie Jas- ser Arafat. Voordat Vance gistermorgen Egypte verliet om op weg te gaan naar Liba non is hem een werkpapier met een aantal eisen overhandigd. Egypte meldt hierbij dat het bereid is een vredesverdrag met Israël te tekenen onder de voorwaarde dat dit land zich volledig terugtrekt uit de bezet te gebièden en de rechten van de Palestijnen erkent, inclusief het recht van zelf beslissen en het recht een eigen staat te stichten. Iedere staat heeft volgens Egypte het recht te leven binnen veilige grenzen, die „internationaal politiek gegaran deerd" zijn. Alle staten moeten bij het onderhouden van de betrekkin gen zich binden aan het handvest van de Verenigde Naties en zullen hun geschillen langs vreedzame weg moeten oplossen, aldus Egypte. „Denkbeeld Israël" Israël is ingenomen met het denk beeld van een voorbereidende top conferentie van de ministers van buitenlandse zaken in het Midden- Oosten. Volgens regeringskringen zou de Israëlische premier Mena- chem Begin iets dergelijks al hebben SALISBURY (UPI) Dertien zwarten hebben zich kandidaat gesteld voor de 120 zetels in het Rhodesische parlement, dat 31 augustus wordt gekozen. De zwarten zijn met zes miljoen in Rhodesië tegen 300 duizend blanken, maar zij hebben in de nieuwe kamer slechts recht op acht zetels. De Rhodesische front partij van de leider van de blanke minderheidsre gering Ian Smith heeft in alle distric ten kandidaten gesteld. De nieuwe rechtse Rhodesische Actiepartij die zich van het front heeft afgescheiden en nog een hardere houding tegeno ver de zwarten voorstaat heeft 46 kandidaten gesteld. Twaalf invloedrijke leden van de Rhodesische Frontpartij gaven de pijp aan Maarten nadat premier Smith in principe zwart meerder- heidsbestuur voor Rhodesië had aanvaard. Verder is Smith tot nu toe echter niet gegaan; recente Ameri kaans-Britse bemiddelingsvoorstel len heeft hij van de hand gewezen. De Actiepartij pleit voor een federa le regeringsvorm waarbij de rassen ongelijkheid in Rhodesië zou worden bestendigd. Een andere nieuwe partij, de liberale Eenheidsmacht heeft acht kandida ten gesteld die voor een regering van nationale eenheid van blank en zwart gelijkelijk zijn. Smith heeft vervroegde verkiezingen uitgeschreven in de hoop een rege ring te kunnen vormen op „brede basis". Daarin zouden ook zwarten vertegenwoordigd moeten zijn, maar slechts in een ondergeschikte posi tie. De blanke premier verwacht dat op die basis een regeling voor de kwestie Rhodesië te vinden is. Afrikaanse gezinnen die in een „blanke" wijk van de Rhodesische hoofdstad Salisbury wonen, zullen voor het eind van de maand vertrok ken moeten zijn, zo meldt het dag blad Rhodesia Herald. Minister van huisvesting Bill Irvine heeft ver klaard dat de gemeenteraad de ge zinnen ,zo snel mogelijk" zal gelas- Ian Smith 'ten hun huizen in Houghton Park te ontruimen. Een van de bewoners is de nationalistische leider Ndabanin- gi Sithole, die er begin deze week een huis betrok. Minister Irvine kon niet zeggen om hoeveel Afrikaanse gezinnen het gaat, „maar het zijn er heel wat". Houghton Park ligt tus sen twee Afrikaanse wijken, High- field en Harare. Irvine zei dat in Houghton Park de wet op het grond bezit wordt overtreden. Die wet be paalt dat mensen die grond bezitten in blanke woongebieden hun grond niet mogen verhuren of verkoken aan Afrikanen. voorgesteld toen hij vorige maand in Washington met de Amerikaanse president Jimmy Carter sprak. Vol gens deze Israëlische kringen zal Vance vermoedelijk het grootste deel van zijn inspanningen in het Midden-Oosten besteden aan het or ganiseren van een dergelijke mini- topconferentie en het vaststellen van tijd, plaats en agenda ervan. Een andere kwestie zal zijn het besluit of de ministers rechtstreeks of via een bemiddelaar met elkaar zullen spreken. De PLO weigerde gisteren recht streeks commentaar op het voorstel een dergelijke bijeenkomst te hou den. „Sadat sprak van de betrokken landen en noemde de PLO niet", aldus een woordvoerder van de Pa lestijnse organisatie in Beiroet. „Ons standpunt is duidelijk tot uitdruk king gebracht. Wij willen een onaf hankelijke Palestijnse delegatie in Genève of bij elk vredesoverleg", al dus de PLO-zegsman. Tijdens de halve dag, die Vance in Libanon heeft doorgebracht heeft hij volgens Amerikaanse functiona rissen aan de Libanese president Sarkis een lening van 300 miljoen gulden toegezegd om het leger van het land weer op te bouwen. De lening zou direct 60 miljoen gulden behelzen en 240 miljoen gulden zou als krediet kunnen worden verstrekt over een periode van drie jaar. Vance zou met Sarkis ook hebben gesproken over de situatie in het zuiden van het land waar christenen en moslems met elkaar overhoop lig gen. Volgens Amerikaanse woord voerders zullen de VS hun steun wil len geven aan een vredesmacht van de Verenigde Naties in het gebied. Indien dat niet mogelijk zou zijn is er nog de kans op een Waarnemings post. De Libanese regering zal zelf een mogelijkheid kunnen kiezen of iedere aanwezigheid van de VN af keuren. PARIJS (AFP) - Uit de lijkschou wing die is verricht op het stoffelijk overschot van de Franse betoger, die om het leven kwam tijdens de demonstratie tegen de snelle- kweekreactor in Creys-Malville, is gebleken dat de dood inderdaad het gevolg was van longletsel door een ontploffing. In een gisteren gepubli ceerd communiqué van de officier van justitie Pupin, staat dat de be toger. Vital Michalon, „geen klap pen heeft gekregen". In een eerste rapport van de politie over de zaak had gestaan dat Micha lon was overleden aan een hartver lamming, maar dat was voor de ge rechtelijke geneeskundige niet af doende geweest om toestemming tot begraven te geven. Dinsdag avond al had het organiserend comi té van de betoging bekendgemaakt dat Miclialon was overleden als ge volg van longletsel door ontploffing van een granaat. Na twee maanden strijd hebben de Somalische guerrilla-strijders naar hun eigen zeggen nu 85 procent van Ogaden, een gebied in het zuidoos ten van Ethiopië, in handen. 112 ste den zouden zijn veroverd, terwijl minstens 23.000 Ehtlopische solda ten gedood of gevangen genomen zijn. Ethiopië heeft toegegeven dat de Somaliërs grote delen van het gebied onder controle hebben. De militaire onmacht van de Ethio pische regering manifesteerde zich dinsdag toen Ethiopië probeerde een diplomatieke oplossing te zoeken, in plaats van een militaire strijd voort te zetten. Addis Abeba vroeg om een spoedzitting van de Organisatie voor Afrikaanse eenheid (OAE). Vrijdag zal Ethiopië een zitting bijwonen van de uit 8 landen bestaande OAE- grenscommissie, die een oplossing zal proberen te zoeken voor de Ethio- pisch-Somalische geschillen. De laatste weken zijn grote verster kingen aangerukt naar de belangrijkste Ethiopische stellingen in Ogaden, waaronder het momen teel belegerde Dire Dawa. Duizen den militairen, uitgerust met nieuw aangekomen Russische wapens, wer den naar het front overgebracht om de opstand van de guerrillastrijders tot stand te brengen. Desondanks worden Dire Dawa, Harar en Jijiga zwaar belegerd door de guerrillero's. Volgens hen zijn de laatste twee we- MOSKOU, WASHINGTON, PARIJS (Reuter, UPI, AP, DPA) Georgi Arbatow, directeur van het instituut voor de Verenigde Staten en Canada in Moskou en belangrijkste commentator voor Amerikaanse zaken in de Sowjet-Unie, heeft gisteren verklaard dat de rede van de Amerikaanse president Jimmy Carter over de Amerikaans-Russische betrekkingen onlangs in Charleston ge houden, in de Sowjet-Unie met verbazing is ontvangen. NAIROBI (AP/UPI) Somalische guerilla-strijders hebben een nieuw offensief ingezet tegen de laatste Ethiopische verdedi gingsgordel in de Ogadenwoestijn. Het militaire hoofdkwartier en het grote vliegveld in Dire worden belegerd door de guerril lero's. ken bij Dire Dawa 7.789 Ethiopische soldaten om het leven gekomen. In heel Ogaden zijn sinds het begin van de gevechten 10.000 Ethiopische sol daten gevangen genomen. Vijfdui zend parachutisten die een paar da gen geleden geprobeerd hadden te landen in de stad Dagahabur zouden niet levend aan de grond zijn gekomen. Somalië zal de vredesbesprekingen met Ethiopië, die op initiatief van de Organisatie van Afrikaanse Eenheid vrijdag in Gabon zullen worden ge houden, niet bijwonen. De Somali sche regering is bevreesd dat zij door haar aanwezigheid stilzwijgend zal toegeven dat zij een actieve rol speelt bij de strijd in Ogaden. Tot nu toe heeft de regering van Somalië ontkent dat haar eigen strijdkrach ten bij de strijd betrokken zijn. Vol gens haar gaat de strijd tussen het Ethiopische leger en de guerrilla strijders van het bevrijdingsfront voor Ogaden. Volgens het handvest van de OAE zijn de huidige grenzen in Afrika onschendbaar, hoe en wanneer zij ook getrokken zijn. Verwacht wordt dat dit Ethiopië bij de spoedzitting van de OAE te stade zal komen en dat dit zal werken in het nadeel van Somalië. Volgens waarnemers is dit mogelijk een andere reden waarom dit land verstek laat gaan In de conclusie van een uitgebreid artikel in het partijblad Prawda komt Arbatow tot de slotsom dat de relatie Washington-Moskou is ver slechterd. Arbatow herhaalde de al eerder ge dane beschuldiging dat de VS de ontspanning hebben ingeruild voor de koude oorlog. De besprekingen over de beperking van strategische wapens hebben zeer weinig opgele verd en de VS en de Navo blijven alsmaar doorgaan met het ontwikke len van nieuwe wapens en het ver groten van de defensiebegrotingen, aldus de Sowjet-commentator. Hij verwelkomde de nadruk, die Carter had gelegd op het belang van Ameri kaans-Russische betrekkingen en zijn aandacht voor vrede en samen werking. De speech van Carter zou volèens Arbatow echter ook negatieve kan ten hebben gehad. Hij zou de Ameri kaanse verantwoordelijkheid voor de verslechtering van de relatie tus sen belde landen hebben ontkend. Arbatow besloot zijn artikel met de opmerking dat de Sowjet-Unie zal blijven pogen de betrekkingen te verbeteren. „De Amerikaanse politi ci moeten zich dat maar eens realise ren", aldus de commentator. Zijn artikel is door Westerse diplomaten gekenschetst als „scherp en onver zoenlijk" maar in minder botte be woordingen dan de afgelopen weken kritiek op de VS is geleverd. Invasie-taktiek De Amerikaanse minister van defen sie Harold Brown heeft gisteren te genover een commissie uit de Senaat het bestaan ontkend van een geheim rapport, waarin de VS zegt bereid te zijn eenderde van West-Duitsland op te geven in geval van een militaire invasie van de Sowjet-Unie. Hij noemde berichtgeving daarover van twee Amerikaanse journalisten „niet accuraat en bovendien in een onjuis te context geplaatst" Volgens de journalisten staat in het rapport dat de Amerikanen de de- fensielijn van de Navo willen concen treren aan de Weser en de Lech en dat betekent het opgeven van onge veer eenderde van de Bondsrepu bliek, met inbegrip van delen van Neder-Saksen en Beieren. Het rap port zou eind vorige maand zijn goedgekeurd door de Nationale Vei ligheidsraad, waarin de belangrijk ste militaire leiders en adviseurs en vice-president Walter Mondale zit ting hebben. De samenstellers van het rapport zouden ervan uitgaan dat het beter is de mogelijkheid van een geslaagde Sowjet-invasie te aan vaarden dan hogere defensie-uitga ven, die volgens de adviseurs Mos kou zouden provoceren en Washing ton zouden verdelen. Het ministerie van defensie in Bonn heeft gezegd niets van een dergelijk rapport af te weten. De gangbare Navo-strategie van het aangepaste antwoord op een aanval is één van de grondslagen van West-Duitslands lidmaatschap van het bondgenoot schap. Een wezenlijk element is de „vooruitgeschoven verdediging" als mede het beginsel dat bij een con flict een gevecht zo dicht mogelijk bij de grenzen wordt begonnen, al dus een woordvoerder in Bonn. Zelfs de lopende discussies over strategi sche kwesties in de Navo laten dit principe volgens hen onaangetast. Frankrijk-Navo De Franse premier Raymond Barre heeft in een vraaggesprek met het Westduitse weekblad Stern gezegd dat Frankrijk zijn strijdkrachten nooit meer zal terugbrengen onder Navo-bevel. „In geval van gewapen de agressie tegen een aangrenzend gebied zou het leven van Frankrijk reeds geruime tijd gevaar lopen voor de invallers onze grenzen hebben be reikt. Wij zijn niet zo aanmatigend ons bezig te houden met het verdedi gen van anderen, maar verdedigen onszelf. Onze onafhankelijke defen siepolitiek is sinds het moment van ons uittreden uit de Navo ongewij zigd gebleven en men moet begrij pen dat wij nooit in de Navo zullen terugkeren. Dit is in het belang van Frankrijk en het wordt door een overgrote meerderheid van ons volk zo gewenst", aldus Barre. 'Belgrado' Afgevaardigden van de westerse lan den en de Sowjet-Unie zijn het eens geworden over een compromis voor de agenda van de conferentie die in de herfst van dit jaar in Belgrado zal worden gehouden ter toetsing van de akkoorden van Helsinki. Dit Is in Belgrado meegedeeld door de Russi sche gedelegeerde Yoeli Vorontsov. Diplomaten van de westelijke lan den wezen er echter op dat het com promis, achter de schermen uitge werkt door Vorontsov en de Ameri kaanse afgevaardigde Albert Sherer, door de regeringen goedgekeurd moet worden. Het vooroverleg in Belgrado was vastgelopen omdat west en oost het niet eens konden worden over het vaststellen van een einddatum voor de conferentie in het najaar. De Rus sen, kennelijk bevreesd voor een ein deloos debat over de uitoefening van de mensenrechten in de Sowjet- Unie, hielden vast aan een tijdlimiet voor de conferentie. De westelijke landen stonden erop dat de confe rentie door'gaat totdat alle 35 afvaar digingen het eens zijn over het eind verslag. MAPOETO (Reuter, UPI, AP) - Bij een mijnontploffing in het noord westen van Mozambique zijn 150 mijnarbeiders bedolven; er bestaat weinig hoop dat zij kunnen worden gered. Na de explosie deden zich ernstige ongeregeldheden voOi waarbij negen buitenlanders het le ven lieten, onder wie naar verluidt een aantal Belgen. Van één onzer redacteuren De eerste belangrijke politieke daad van Mikhail Moeskos (beter bekend als aartsbisschop Makarios) is in beton vastgelegd. Als zeventienjarige jongen kraste hij in het pas gestorte beton voor een nieuw klooster de woorden „Zito Enosis", wat (vrij vertaald) zoveel wil zeggen als „lang leve de eenheid met Griekenland". Dit politieke ideaal, de aansluiting van zijn eiland Cyprus bij Griekenland, heeft Makarios een groot deel van zijn leven met veel energie nagestreefd. De internationale verhoudingen hebben hem echter niet toegestaan zijn ideaal te verwezenlijken. Het strategisch gelegen Cyprus was te zeer speelbal van buitenlandse krachten. Daarom moest Makarios er in berusten dat hij president werd van een onafhankelijke staat Cy prus. Dat bleek een, op zijn zachtst gezegd, avontuurlijke functie die hem regelmatig in het middelpunt van het wereldnieuws plaatste. Het levensverhaal van Makarios be gint heel romantisch in de nederige stulp van een schaapherder in het kleine Cyprische dorpje Panaja. Zijn geestelijke vermogens waren aan zienlijk groter dan voor het herders- vak nodig is en daarom ging hij naar het dorpsklooster. In 1938 verliet hij Cyprus om in de Griekse hoofdstad theologie te studeren. In 1946 werd hij gewijd tot priester van de Grieks orthodoxe kerk. Daarna studeerde hij nog een tijdje rechten in het Amerikaanse Boston. Verband Eenmaal terug op Cyprus raakte Ma karios tot over zijn oren betrokken bij de politieke woelingen op het eiland waar het verzet tegen de Brit se koloniale overheersing steeds gro ter werd. Hij organiseerde zelf een beweging voor „enosis", aansluiting bij Griekenland. Dat bracht hem in 4- scherp conflict met de Britten. Maar Makarios tijdens een toespraak op de Europese veiligheidsconfe- inmiddels was Makarios aartsbis- rentie in Helsinki. schop en nationaal leider van Cy prus geworden en daarmee was hij voor de Britse heersers moeilijk aan te pakken. In 1956 werd hij toch gearresteerd en verbannen naar de Seychellen in de Indische Oceaan. De beschuldiging was dat hij steun gaf aan de pogingen het Britse be stuur op. gewelddadige wijze omver te werpen. Door deze verbanning kreeg Makarios het aureool van een martelaar, wat zijn gezag onder de Cyprische bevolking alleen maar versterkte. Na enige tijd gaven de Britten hem wat bewegingsvrijheid, met dien ver stande dat hij niet naar Cyprus terug mocht. Makarios ondernam daarop enkele opmerkelijke initiatieven. Hij bepleitte de Cyprische zaak op ver schillende internationale niveaus. Het resultaat was dat hij in 1959 zijn ideaal, de aansluiting bij Grieken land, liet varen. Belangrijke overwe ging was dat er een eind moest ko men aan het geweld op Cyprus, dat inmiddels aan honderden het leveh had gekost De revolte tegen de Britse overheer sing was Inmiddels meer en meer ontaard in een strijd tussen Grieks cyprioten en Turks-cyprioten. Onaf hankelijkheid voor Cyprus leek de enige uitweg. Bij een (Informele) volksstemming van 1950 had 95 pro cent van de Cyprische bevolking zich uitgesproken voor aansluiting bij Griekenland, maar Engeland. Griekenland en Turkije kwamen ne gen jaar later overeen dat het eiland onafhankelijk moest worden. Maka rios mocht terug naar Cyprus en Aartsbisschop Makarios werd in december 1975 na een balling schap" van vijf maanden in verband met de misluke coup hartelijk binnengehaald in de Grieks-Cypriotische gemeenschap. werd binnengehaald als een volks held. In 1960 werd hij de eerste presi dent van de nieuwe staat. Geen vrede De nieuwe status bracht het eiland echter geen langdurige vrede. De ge vechten tussen de Grieks-cyprioten en de Turks-cyprioten (ongeveer een kwart van de bevolking van in totaal 670.000 inwoners) braken spoedig weer in alle hevigheid los. In 1963 werd het zo erg dat de Verenigde Naties zich gedwongen zagen tussen beide te komen met een vredes- korps. In 1967 leidde het conflict op Cyprus nog eens bijna tot een oorlog tussen Turkije en Griekenland, maar de Grieken lieten tenslotte de leider van de beweging die nog steeds „enosis" nastreefde (generaal George Grivas) vallen. Ondertussen wist Makarios zich als staatshoofd te handhaven. Hij over leefde menige aanslag. Eens stapte hij zelfs uit een helikopter waarvan de piloot gewond was geraakt bij een beschieting. Hij slaagde er ook in Cyprus economisch redelijk tot ontwikkeling te brengen. Langza merhand leek Cyprus toe te groeien naar een weliswaar gespannen maar toch leefbare situatie. Zwartste uur Het zwartste uur uit Makarios loop baan moest echter nog komen, in juli 1974 ondernam de Nationale garde van Cyprus, met de steun van enkele tientallen op Cyprus verblij vende Griekse officieren een staats greep tegen de bebaarde leider. De achtergronden van deze coup zijn nooit precies opgehelderd. Er waren sterke geruchten dat de Griekse of ficieren geïnspireerd zouden zijn door de Amerikaanse inlichtingen dienst CIA. In elk geval moeten ze gedacht hebben het kolonelsregime in Athene een dienst te bewijzen. Het pakte andere uit De staats greep op Cyprus leidde tot de val van de militaire dictatuur in Athene. Voor Cyprus zelf waren de gevolgen rampzalig. Turkije reageerde op de pro-Griekse coup met een militaire invasie en veroverde meer dan een derde van het eiland. Sindsdien is Cyprus een verdeeld gebied. De Grieks-Cyprische meerderheid en de Turks-Cyprische minderheid hebben nu in feite ieder hun eigen gebied. Tienduizenden mensen zijn gedeporteerd van het ene naar het anderen deel. De feitelijk tweedeling maakte ech ter geen eind aan het tijdperk-Ma- karios. Direct na de staatsgreep wist hij ternauwernood aan de samen zweerders te ontsnappen. Vanuit Londen volgde hij daarna de verwik kelingen, waar hij er nauwelijks meer greep op had. Maar de Grieks- Cyprische gemeenschap bleef hem zien als haar leider en haalde hem in december weer Juichend binnen. Onmiddellijk begon Makarios aan „de lange strijd" om te heroveren wat door de Turkse invasie verloren was gegaan. Hij toornde tegen Ame rika, dat volgens hem verantwoor delijk was voor de ramp. Het bracht de streng orthodoxe geestelijke zelfs enigszins dichterbij de Sowjet-Unie. Vastbesloten de Cyprische eenheid geheel te herstellen begon hij aan de onderhandelingen met de Turks-Cy prische gemeenschap. Maar het ziet er niet naar uit dat de Turken de met geweld veroverde positie voor de aan hen verbonden minderheid wil opgeven. Zij willen een federatie, waarbinnen belde gemeenschappen een grote mate van zelfs bestuur zul len krijeen. Het leek er op dat Maka rios zich daar tenslotte toch wel bij zou willen neerleggen. Hij sprak be gin dit jaar tenminste over conces sies waartoe hij bereid zou zijn. Hij leek opnieuw een Ideaal te willen opgeven met het oog op de politieke feiten.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1977 | | pagina 7