'Bordes onder bloemen bedolven'
Saccharine en
de consument
^Veertig jaar
geleden werd
^jarige prinses
S3 Juliana voor
r» het eerst op
Soestdijk
gehuldigd.
Wetenschap en techniek
door Rob Foppema
El
BINNENLAND
Trouw/Kwartet
15
-f
3.
ur|
F
Veertig jaar geleden legden de
inwoners van Baarn en Soest
voor het eerst, persoonlijk, mee
gebrachte bloemen neer voor de
toen 28 jaar geworden prinses
Juliana; foto rechts.
door Fred Lammers
SOESTDIJK „Het ge
hele bordes in een mini
mum van tijd onder
bloemen bedolven. De
meeste deelnemers kwa
men met losse bloemen,
doch velen ook brachten
hun hulde met ruikers en
bloemenmanden. Dat er
veel belangstelling voor
deze bloemenhulde be
stond, kan hierüit blij
ken dat het. gehele défilé
ongeveer drie kwartier
duurde. Buiten de hek
ken van het paleis had
den zich honderden be
langstellenden verza
meld om deze hulde gade
te slaan", aldus een oog
getuige-verslag van de
feestelijkheden op
Soestdijk op 30 april
1937, nu veertig jaar
geleden.
Het was voor het eerst dat
toen nog prinses Juliana
op Soestdijk een bloemen
hulde in ontvangst nam. Het
was niet het eerste bloemen-
defilé. In de jaren twintig en
dertig was het al gebruikelijk
geworden dat de inwoners
van Baarn en Soest op de
tweede augustus, de verjaar
dag van koningin-moeder
Emma, naar haar zomerver
blijf kwamen om de grijze
vorstin een bloemengroet te
brengen. Dat gebeurde voor
het laatst in augustus 1933
toen Emma 75 Jaar werd.
In 1937 kwamen prinses Juli
ana en prins Bernhard op
Soestdijk wonen. Dat Baarn
daar erg mee was ingenomen,
bleek uit de woorden waar
mee burgemester Jhr. mr. G.
C. J. van Reenen het prinse
lijk paar op 14 april 1937 be
groette. „Baarn is een open,
landelijk dorp, geen stad met
wallen en poorten. Ik kan u
dus niet volgens oud gebruik
bij uw intocht in de gemeente
de sleutels onzer poorten
overhandigen.'WatiIk u kan
aanbieden heeft in mljmogen
echter veel grotere wagjde:
dit zijn de sleutels van'jqnze
harten. In die harten moogt u
dan lezen de oprechte wens
dat het u nimmer zal berou
wen Baarn tot woonplaats
gekozen te hebben."
De entourage veranderd van
jaar tot jaar. In 1939 was de
drie maanden jonge Beatrix
even van de partij. Voor een
van de paleisramen toonde
prinses Juliana haar eerste
ling aan het publiek. Op za
terdag 29 april 1393, tijdens
het laatste voor-oorlogse de-
filé, ging de belangstelling
ook in de eerste plaats uit
naar de kleine Beatrix. Een
van de dagbladen meldde:
„Het publiek was zeer en
thousiast en moest voortdu
rend tot doorlopen worden
gemaand. Veel deelnemers
zwaaiden met hun bloemen,
wat prinses Beatrix met
handgeklap beantwoordde.
De geestdrift was zo groot
dat velen, zowel ouderen als
Jongeren, vergaten hun bloe
men af te geven." Des on
danks lagen de bordestreden
vol als men de foto's die bij
die gelegenheid werden ge
maakt, bekijkt.
Twee stoeten
De inwoners van Baarn en
Soest trokken voor de oorlog
gescheiden op naar
Soestdijk. Er werden twee af
zonderlijke stoeten gefor
meerd: eerst wandelden de
deeelnemers uit Baarn, daar
na die uit Soest langs het
bordes, beide stoeten met de
burgemeester voorop. De ver
houding tussen belde ge
meenten was in die tijd niet
al te best. Zelfs moesten bij
Oranjefeesten de opgerichte
erepoorten worden bewaakt
door vrijwilligers oih te voor
komen dat over en weer ver
nielingen werden aangericht.
Het conflict ging over de
vraag of Soestdijk bij Baarn
of bij Soest hoorde. Toen kon
men zich daar erg over op-
In 1939 viel de verjaardag van prinses Juliana op een
zondag en werd er op de daaraan voorafgaande zater
dag gedefileerd. Prinses Beatrix volgde het schouw
spel in de paleistuin met grote belangstelling.
winden, terwijl het antwoord
voor de hand lag: het paleis
staat op Baarns grondgebied,
als is de naam Soestdijk
meer aan Soest verwant.
Het zou na 1939 negen jaar
duren eer men weer met bloe
men naar de jarige prinses
kon gaan. In 1948 was het
eindelijk zover. Het Jaar erop
was Juliana Koningin. Het
bloemendefilé ging echter
door, zij het dat de opzet niet
langer plaatselijk werd ge
houden. Met uitzondering
van 1962, toen de Koningin
haar verjaardag in de hoofd
stad vierde als onderdeel van
het zilveren huwelijkfeest, en
ln 1971 toen het défilé op het
laatste moment werd afge
last wegen het overlijden van
prinses Armgard, de moeder
van prins Bernhard, is er
sinds 1948 elk Jaar een défilé
gehouden op Soestdijk, al
vertelde prins Bernhard in
1949 kort voor de verjaardag
van zijn vrouw, de viering
van geboortedagen in zijn ge
zin „voor alles als een huise
lijk feest te willen be
schouwen."
De opzet bleef in grote lijnen
gelijk. Toch piekeren de or
ganisatoren zich elk jaar bij
na suf om met originele plan
netjes te komen.
Ballonnetjes
In 1949 gingen duizenden bal
lonnetjes de lucht in tijdens
een hulde van de Baarnse en
Soester schooljeugd, die
voorafging aan het défilé; in
1950 dwarrelden pakjes siga
retten met nagemaakte
OZO-wikkels (Oranje zal
overwinnen) ter herinnering
aan de droppings in de oor
logsjaren, in de paleistuin
neer; ln 1952 werd de
landkaart van Nederland in
voorjaarsbloemen uitgelegd
op het gazon voor het paleis
met daaronder de woorden
„Nederland dankt u"; ln 1953
stond het défilé ln het teken
van de watersnoodramp, die
een deel van Nederland kort
ervoor had getroffen; in 1956
Geborgen
Een paar weken later kreeg
Baarn. dat bij de intocht was
uitgelopen om het prinselijk
paar tijdens de rit ln een
open rijtuig door de versierde
straten en lanen, waar tien
tallen erebogen waren opge
richt, toe te Juichen, gelegen
heid prinses en prins op
Soestdijk opnieuw van
dichtbij te bekijken. Het défi
lé was toen nog een echte
plaatselijk aangelegenheid
en naar duidelijk werd ge
steld „niet bedoeld als een
optocht van verenigingen of
scholen". Tegenwoordig is
het omgekeerde het geval.
Nu komen individuele bur
gers er in vergelijking met de
omvangrijke groepen die in
georganiseerd verband naar
Soestdijk trekken nauwelijks
meer aan te pas. Vroeger was
het défilé in de middag nu in
de ochtend. Niettemin is het
bloemendefilé een Neder
landse traditie geworden, die
evenmin als het bloemencor
so ln de bollenstreek is weg te
denken.
Hef bloemendefilé in 1976. De entourage is in vergelijking met 1937 veranderd, maar het uitgangspunt is
hetzelfde gebleven.
kwamen stoere werkers uit
de Noordoostpolder naar
Soestdijk en in 1959 vrouwen
die op dezelfde dag als de
Koningin ter wereld kwamen
en dus ook vijftig jaar waren
geworden.
De Koningin kreeg die dag
een paar bijzondere ver
jaarsgeschenken: een platina
horloge bezet met briljanten
en één miljoen gulden voor
een liefdadig doel. „Ook al
ben ik persoonlijk niet erg
gesteld op gedenkdagen en in
het bijzonder niet op die
Waar men zelf het middel
punt van de feestvreugde
moet zijn, nu deze eenmaal is
gekomen is hij door allen tot
een hoogtijdag in mijn leven
gemaakt. Ik ben gelukkig, te
rug en vooruit te mogen zien
samen'met hen die mij lief
zijn," zei de Koningin op die
bijzondere aprildag. Hoewel
de Jarige haar mede-jarigen
vaarwel zei met de groet:
„Tot over 25 jaar" waren ve
len van die „30 aprillers" tien
jaar later opnieuw op
Soestdijk. De Koningin
sprak hen heel persoonlijk
toe: „Ik moet u zeggen: Je
kunt Je nog heel Jong voelen
met zestig. Ik geloof dat iede
re levensperiode weer mooier
kan zijn dan de vorige." In
1974, op de dag dat zij 65 Jaar
werd, kwam de Koningin
achter de microfoon om haar
gevoelens onder woorden te
brengen. „Ik ben dankbaar
deze dag te mogen vieren met
mijn man, mijn kinderen en
mijn kleinkinderen. Ik ben
ook heel dankbaar dat ik nog
niet hoef op te houden met
werken nu ik 65 Jaar ben ge
worden".
Vorig jaar pakten de donkere
wolken van Lockheed zich
samen boven Soestdijk.
Extra veel mensen kwamen
die dag naar het palels, wat
de Koningin zichtbaar goed
deed. Ontroerd riep zij aan
het slot van het défilé uit:
„Het geeft Je weer moed om
verder te gaan".
Vandaag trekken opnieuw
duizenden mensen langs het
bordes. Er zullen dit jaar een
kleine zestig deputaties met
in totaal 4000 personen mee
doen. Daarnaast wordt er
ruimte gemaakt voor parti
culieren.
Schilderij
In het begin van de stoet zal
een deputatie gaan van het
comité veertigjarig huwelijk.
Kunstschilder William Hale
wijn zal dan het schilderij
aanbieden dat hij ln
opdracht van het comité van
het koninklijk paar heeft ge
maakt. Het schilderij is vrij
dag reeds naar Soestdijk ge
bracht, verpakt in een specia
le met watten beklede kist.
Als de weersgesteldheid het
- toelaat zal het schilderij op
een ezel op het bordes wor
den gezet, waar het konink
lijk paar het zal onthullen.
Het is hard aanpoten geweest
voor William om het dubbel
portret op tijd gereed te krij
gen. „Ik heb er maandenlang
tot diep ln de nacht aan ge
werkt. Het is het beste schil
derij geworden dat ik tot nu
toe heb gemaakt. Degenen
die het koninklijk paar goed
kennen zeggen dat ik precies
hun wezen heb weergegeven,
al hebben ze niet persoonlijk
voor mij geposeerd", vertelde
een opgetogen William Hale
wijn mij deze week.
Toen het Amerikaanse bureau voor voedings- en ge
neesmiddelen FDA vorige maand aankondigde dat de
zoetstof saccharine binnen enkele maanden uit de
markt genomen zou worden, riep dat een protest op
van onvoorziene omvang en hardnekkigheid. Ook in
ternationaal maakten overheden opmerkelijk weinig
haast om het Amerikaanse voorbeeld te volgen.
Toch had de FDA niets anders
gedaan dan onberispelijk de
Amerikaanse wet uitvoeren. Al
bijna twintig jaar bepaalt een
artikel in de Voedsel-, genees
middelen- en cosmeticawet
dat chemische stoffen die bij
de mens of bij enig proefdier
kanker veroorzaken, niet aan
voedingsmiddelen mogen wor
den toegevoegd. De bepaling,
die naar haar indiener nog
steeds wordt aangeduid als het
amendement-Delaney, laat
daarover geen enkele discussie
toe.
Toen dus uit een Canadees on
derzoek bleek dat grote hoe
veelheden saccharine in het
voer van ratten een verhoogd
aantal gevallen van blaaskan
ker tot gevolg hadden, was de
FDA verplicht om een ver
bodsmaatregel voor te berei
den. Het bureau wist van te
voren dat daar heibel van zou
komen, want het had ln 1969
iets dergelijks aan de hand ge
had. Toen moest de zoetstof
cyclamaat om overeenkomsti
ge redenen van het Ameri
kaanse toneel verdwijnen.
De fabrikanten vonden toen
dat die redenen niet deugde
lijk waren aangetoond, en daar
hadden ze meer dan een beetje
gelijk in. De belangen achter
de door zoetstoffen beconcur
reerde suiker daarentegen, za
gen de kans schóón om die
hinderlijke chemici publieke
lijk in de verkeerde hoek neer
te zetten. Het peil van de dis
cussie was af en toe weinig
verheffend.
Consumenten
Deze keer leek het mee te
vallen. De chemische indus
trie, intussen meer gewend aan
wettelijke hinderpalen op haar
weg, kondigde gelaten aan dat
de produktie van saccharine
gestaakt zou worden. In plaats
van de verwachte belangen
strijd deed zich iets heel an
ders voor. Drommen Amerika
nen repten zich naar hun su
permarkten en kochten de
schappen met kunstmatig ge
zoete levensmiddelen en
frisdranken leeg. zolang het
nog kon. Van het geringe risico
dat ze daar op den duur moge
lijkerwijze kanker van zouden
kunnen krijgen, waren zij ken
nelijk weinig onder de indruk.
Zij zagen duidelijk meer be
zwaren kleven aan het alterna
tief: suiker. Van te veel suiker,
wisten zij, word Je dik en dat
brengt zeer reële risico's met
zich mee voor bloeddruk en
hart. Daarom juist kochten zij
dingen waar saccharine in zat.
Het was een puur emotionele
reactie. Als saccharine toch
verdwijnt, doet het er weinig
toe of je dat een maand kunt
uitstellen: ook te veel suiker
werkt pas op lange termijn.
Maar de spontane volksstem
ming met de boodschappen
wagen tj es verleende wel poli
tiek gewicht aan de twijfels
over de bruikbaarheid van het
amendement-Delaney. De
FDA zag zich zelfs genoopt om
een stapje terug te doen.
Saccharine in frisdranken en
voedingsmiddelen blijft ontoe
laatbaar. Maar in de vorm van
tabletjes mag het voorlopig in
de handel blijven, zij het met
een waarschuwend etiket dat
het mogelijkerwijs het risico
op kanker vergroot. De Indus
trie krijgt acht maanden de
tijd om aan te tonen dat blij
vende verkrijgbaarheid van
saccharine medische voorde
len biedt.
Waar het intussen om gaat is,
hoe realistisch en hoe hanteer
baar dat amendement-
Delaney nu is. Er zijn in de al
oude discussie daarover twee
argumenten vooral van be
lang, Ten eerste zit een rat of
welk proefdier dan ook an
ders in elkaar dan een mens.
Als een rat van saccharine
kanker krijgt bewijst dat nog
niet dat het ook voor een mens
gevaarlijk is. Dat argument is
zwak. De biologische overeen
komst tussen mens en dier is
groot genoeg om in zo'n geval
de betrokken stof met groot
wantrouwen te bezien.
Hoeveelheid
Het tweede argument is aan
zienlijk lastiger, en heeft be
trekking op de gebruikte hoe
veelheid van de te onderzoe
ken stof. Het amendement-
Delaney laat zich daar niet
over uit. Het komt er op neer
dat een stof die, in willekeurig
grote hoeveelheden, bij proef
dieren het aantal kankergeval
len duidelijk verhoogt, per de
finitie verboden dient te wor
den, Ongeacht de, mogelijk
veel kleinere, hoeveelheden
die mensen in de praktijk bin
nen krijgen.
In het concrete geval van sa
charine kwam het erop neer
dat de Canadese ratten een
hoeveelheid in hun voer kre
gen. die voor de mens over
eenkwam met het dagelijks
drinken van achthonderd blik
jes kunstmatig gezoete cola.
Het laat zich denken dat met
dit gegeven enige demagogie is
bedreven, Afgezien daarvan,
vroegen medische deskundi
gen zich in alle ernst af hoe ver
je nu moet gaan met dit soort
dingen. Ook uit de medische
praktijk kwamen namelijk ge
ruststellende geluiden. Bij
mensen met suikerziekte, die
jarenlang systematischer sa
charine gebruikt hadden dan
mensen die alleen aan hun lijn
denken, was bepaald niet méér
blaaskanker geconstateerd
dan bij de bevolking als
geheel.
Het sacharineverbod wordt in
Amerika in brede kringen ge
zien als tamelijk loos alarm en
er zijn wettelijke maatregelen
voorgesteld om het starre
amendement-Delaney van
enig elastiek te voorzien. Toch
is het nuttig om kennis te ne
men van het principiële betoog
waarmee bioloog Barry Com
moner onlangs in de
Washington Post tegen al te
vlotte compromissen
■waarschuwde.
Commoner wijst om te begin
nen op een eigenaardigheid
van laboratorium-proefdieren
die wel eens uit het oog wordt
verloren. Niet alleen zijn ze
systematisch gekweekt, maar
om de proefresultaten zo dui
delijk en overzichtelijk moge
lijk te maken, zijn hun erfelij
ke eigenschappen door intelen
nogal gestandaardiseerd. Bij
mensen daarentegen (en bij in
het wild levende dieren) verto
nen allerlei eigenschappen een
zeer brede variatie, ook wat
betreft details van de stofwis
seling die bepalend kunnen
zijn voor de gevoeligheid voor
schadelijke stoffen.
Daaruit ontwikkelt Commoner
de stelling dat, wat zijn gevoe
ligheid voor een bepaalde stof
betreft, elk soort laboratori
umbeest waarschijnlijk over
eenkomt met een beperkt aan
tal mensen. Wanneer de ene
stam ratten van een bepaalde
stof kanker krijgt en de andere
niet, moet Je daar volgens
Commoner niet uit conclude
ren dat het kennelijk kan vrie
zen of dooien, maar dat het
voor een bepaald percentage
van de mensen waarschijnlijk
wel zal vriezen. Je weet alleen
niet vbor welk percentage.
En je weet ook niet hoe hard
het zal vriezen. Het is erkend
moeilijk, schrijft Commoner,
om op grond van dit soort on
derzoek een zinnige uitspraak
te doen over de mate van ge
voeligheid voor een bepaalde
stof. Daarmee verwerpt hij het
argument van de achthonderd
blikjes per dag. Het is eenvou
dig niet te voorspellen hoeveel
of hoe weinig mensen kanker
zullen krijgen wanneer Je de
bevolking gedurende een be
paalde tijd blootstelt aan een
bepaalde concentratie van een
bepaalde stof.
Afwegen
Het enige dat we in deze rede
nering van sacharine weten Is
dat het voor een onbekend per
centage van de gebruiker* een
onbekende verhoging van het
risico op kanker veroorzaakt.
En op basis van die onkunde
zul je een beslissing moeten
nemen. Het amendement-
Delaney gaat er dan van uit
dat het onbekende risico nooit
aanvaardbaar is. Wil je daar
elastiek ln aanbrengen, dan zul
Je dat onbekende risico op een
of andere manier moeten afwe
gen tegen het wel redelijk te
overziene maatschappelijk
nut van voortgezet gebruik
van de verdachte stof.
Je zou dan voor sacharine,
schrijft Commoner, bijvoor
beeld tot de conclusie kunnen
komen dat het gebruik voor
mensen met suikerziekte toe
gestaan zou worden, omdat die
geen andere manier hebben
om een aanvaardbaar dieet te
bereiken. En dat de massale
toepassing in frisdranken ver
boden zou moeten worden, om
dat er andere of betere manle
ren zijn om te zorgen dat Je
niet te dik wordt.
Commoner heeft ln zoverre
geen al te best voorbeeld bij de
kop dat, Juist voor sacharine,
er wél enige informatie bestaat
over 't effect bij mensen. Dat
is de (al genoemde) klinische
ervaring dat suikerzieken die
langdurig veel sacharine heb
ben gebruikt, niet vaker blaas
kanker krijgen. Dat bewijst,
strikt genomen, ook niet alles,
maar het is wel degelijk ge
ruststellend. Overigens, wat
die frisdranken betreft heeft
Commoner natuurlijk het
grootste gelijk van de wereld.
