ie drie
ezichten
an Leo
indemans
iconomische toestand Oostblok verwarrend meer zo eenvoudig
Belgische premier moet zich nog
bewijzen als wonderdokter
16 APRIL 1977
BUITENLAND
T rouw/Kwartet^9
r Bert van Panhuis
de Belgische premier Tindemans wat hij vandaag op
5ste verjaardag het liefst zou krijgen en hij zal ongetwij-
;eggen dat dat cadeau pas morgen kan worden gegeven:
•lfde verkiezingsoverwinning als ruim drie jaar geleden,
werd namelijk massaal „ja" gezegd tegen zijn persoon
beloften van zijn christendemocratische partij. Nadat
temmen waren geteld, bleek dat bij die algemene verkie-
n Tindemans buiten zijn eigen Vlaanderen ongeveer
D voorkeurstemmen had gekregen, het hoogste aantal van
candidaten in de Belgische politieke arena.
deze Leo Clement Tinde
en wat is de oorzaak van zijn
jkkingskracht op de Bel-
bevolking? De leider van de
de Vlaamse christendemocra-
partij is van eenvoudige
Zijn wieg stond in het
ise Zwijnaarde, een gehucht
buurt van- Antwerpen. Zijn
/ader was hier schaapherder,
ngeving om één van die be-
le Vlaamse karakterei
happen. de romantische in-
ig. verder te ontwikkelen, zal
leggen, maar in het geval van
rindemans is niets minder
De nuchter redenerende Tin-
ns wierp zich in zijn studietijd
kgebieden, waar vaak weinig
iitiek aan te pas komt: econo-
in Gent) en sociale en politie-
itenschappen (in Leuven). Zelf
hij over die Vlaamse roman-
„Ik vind onhelder denken en
rde romantisch. Mezelf heb ik
lewuste wil tot rationalisme
ongen."
studieterrein verlegde hij in
naar de Verenigde Staten,
hij enkele maanden college
>ij de bekende hoogleraar aan
!arvarduniversiteit dr. Henry
nger. Hij beschouwt deze peri
js één van de belangrijkste in
even en geeft grif toe dat de
n van de hoogleraar Kissinger
de internationale politiek hem
hebben beïnvloed. Er klinkt
vat teleurstelling in zijn woor-
loor als hij in een interview in
>er 1974 over de minister Kis-
r zegt „Ik heb nu zijn beper-
in leren kennen. Het is jam-
dat hij denkt in modellen van
)rige eeuw. Kissinger gaat er-
^ïit dat er een vijand moet zijn.
Volgens mij moeten we meer den
ken aan samenwerking."
Roeping
De bedoeling belangstelling voor
de politiek, nationaal en internatio
naal. zat er bij Tindemans al vroeg
in. In een gesprek met het Franse
dagblad Le Monde zei hij vorige
maand: „Ik ben sinds mijn jeugd in
politiek geïnteresseerd geweest.
Toen ik studeerde wilde ik met
name weten hoe dit of dat idee
verwezenlijkt zou kunnen worden.
Zonder het te weten ging mijn be
langstelling dus al in de richting
van de politiek. Na de priesterroe
ping is niets zo mooi als de politie
ke roeping, heeft iemand op school
eens tegen me gezegd. Dat heeft
toen erg veel indruk op me ge
maakt."
De tengere Tindemans werd in 1953
secretaris van het studiecentrum
van de CVP en enkele jaren later
internationaal secretaris. Aan het
einde van de jaren vijftig volgde
het algemeen secretariaat van de
partij. Daarnaast had. Tindemans
functies in de journalistiek en de
rijksambtenarij. Als opvolger van
de bekende Vlaamse politicus Van
Cauwelaert deed hij in 1961 zijn
intrede in de kamer van afgevaar
digden. Vier jaar later koos Tinde
mans, getrouwd met Rosa Naesens
en vader van twee zoons en twee
dochters, voor de dubbelfunctie
parlementariër-burgemeester. Hij
werd burgervader van Edegem, een
randgemeente van Antwerpen, en
bekleedde deze functie tot 1 janua
ri van dit jaar. In 1966 trachtte de
toenmalige eerste minister Paul
van den Boeynants hem te strikken
voor één van de posten in zijn rege
ring maar Tindemans weigerde om
dat hij eerst wilde promoveren.
Minister
Twee jaar daarna, in 1968. lukte het
de toenmalige premier Gaston Eys-
kens wel. Leo Tindemans begon
een loopbaan als minister met de
portefeuille-loze post van minister
voor gemeenschapsbetrekkingen,
een functie, waarin hij de Vlaamse
helft van een duo met een Waalse
collega vormde. In het kabinet-
Eyskens II, dat tussen eind 1971 en
1973 optrad, gaf hij de voorkeur
aan de post „landbouw". Toen de
socialist Edmond Leburton in 1973
eerste minister werd, kreeg Tinde
mans naast het ministerie van be
groting samen met de liberale lei
der Willy Declercq het vice-
premierschap. Toen Leburton so-
cialistisch-christendemocratisch-
liberale regering begin 1974 viel
over de vestiging van een olieraffi
naderij bij Ternaaien en met name
over de rol van de overheid in een
Belgisch-Iraans project, kreeg Tin
demans eerst de opdracht het kabi
net te repareren. Dit mislukte en er
volgden algemene verkiezingen,
waarna de CPV-leider eerst forma
teur en vervolgens eerste minister
werd van een christendemocra-
tische-liberaal kabinet, dat later
aangevuld werd met de Waalse
taaipartij Rassemblement Wallon.
Hervormer
De carrière van Leo-Clement is in
drie delen op te splitsen: Tinde
mans als gemeenschapsman en
grondwetshervormer, Tindemans
als Europa-specialist enUndemans
als premier. Tindemans de
grondwetsherziener is de meest be
wogen van het drietal. „Tindemans
is bezeten door een heel eigen soort
ambitie; hij Wil de geschiedenis in
gaan als de man, die de
grondwetsherziening voltooide"
schreef 2,5 jaar geleden een Bel
gische journalist. Dat sluit nauw
aan bij een opmerking van Tinde
mans aan het begin van zijn pre
mierschap. Hij stelde toen: „Ik
droom ervan de grote pacificatie
(de verzoening tussen de bevol
kingsgroepen, red.) te kunnen be
werkstelligen en ik geloof in ieder
geval dat mijn regering er de
grondslagen voor kan leggen." Dat
hij dit niet tot elke prijs wil bewijst
een opmerking van hem een jaar
eerder: „beter geen gewestvorming
dan een slechte".
Als minister van gemeenschapsbe
trekkingen heeft Tindemans aan
het eind van de jaren zestig veel
werk verzet, werk dat in 1970 uit
mondde in een herziening van de
grondwet. Met deze herziening
werd de basis gelegd voor een wijzi
ging van België als unie tot een
federale of regionale staat. Het be
langrijkste dat Tindemans er langs
de rand van een regeringscrisis
door wist te slepen is de culturele
autonomie voor de drie bevolkings
groepen (Walen, Vlamingen en
Duitssprekende Belgen). Vanuit de
cultuurraden zou verder moeten
worden gewerkt aan de gewestvor
ming
Een tweede wens van de CVP-
leider was een hervorming van het
stelsel van gemeenten. Moest hij
bij zijn overstap van ge
meenschapsbetrekkingen naar
landbouw in 1972 nog met spijt
opmerken dat België nog altijd
zeer versnipperd was. vorig jaar
werd het aantal gemeenten toch
teruggebracht tot ruim 700.
Brussel
Waar Tindemans toen en ook nu
niet uit is gekomen is de status van
de hoofdstad Brussel binnen het
geheel van de gewestvorming. Dit
probleem staat langzamerhand be
kend als „107-quater" naar het be
treffende artikel in de grondwet. In
een notedop geschetst willen de
Franse taaipartijen dat de ontwik
keling van Brussel tot een fransta-
lig gebied ook grondwettelijk
wordt erkend en stellen de Vlamin
gen zich op het standpunt dat die
verfransing van een stad in het
Vlaamse taalgebied al onaan
vaardbaar grote vormen heeft aan
genomen. De afgelopen maanden is
men er niet uit gekomen en toen
Tindemans vorige maand in ernsti
ge politieke moeilijkheden kwam
greep hij de laatste strohalm in de
vorm van de grondwet aan. Er van
uitgaand dat de grote partijen
(christendemocraten, liberalen en
socialisten) een regeling van de
kwestie-Brussel wilden vroeg hij de
leiders van die drie of ze steun
wilden geven aan de plannen voor
grondwetsherziening door een min-
derheidsregering-Tindemans. Het
ging niet door omdat de socialisten
voor Tindemans onaanvaardbare
eisen stelden.
Europa
Tindemans als Europa-specialist
toont het beeld van gematigd her
vormer van de bestaande chao
tische toestand in de Westeuropese
wereld. In het vraaggesprek met Le
Monde zei hij: „Voor Europa zijn de
betrekkingen met de Verenigde
Staten het belangrijkste van alle
internationale relaties. In de ver
houding tot de VS moet de EG wel
één gesprekspartner kunnen leve
ren". Bovendien wordt West-
Europa geteisterd door eengeldcri-
sis, waarvan het einde nog lang niet
in zicht is. Ook hieraan wil Tinde
mans in leder geval iets minimaals
doen. namelijk het meer op elkaar
afstemmen van de onderlinge mun
teenheden van de EG-landen. De
plannen van Tindemans met Euro
pa zijn vastgelegd in het befaamde
voor sommige Europese leiders
beruchte rapport over de ge
wenste ontwikkeling van Europa,
het rapport-Tindemans. De
opdracht voor dit rapport had hij
eind 1974 gekregen van de Europe
se Raad. het topoverleg van de
Europese regeringsleiders, in de
Franse hoofdstad Parijs. De leiders
zaten met de handen in het haar
want de economische crisis zwelde
aan en de onderlinge onenigheid
was groter dan ooit. Tindemans
zou een rapport gaan schrijven,
waarin werd aangegeven hoe het
verder zou moeten gaan met de
Europese samenwerking. Toen
ruim een jaar later de voorstellen er
lagen „een poging te redden, wat
er thans is", noemde de auteur het
zelf werd er eerst met weinig
enthousiasme gereageerd en na
van conferentie naar conferentie te
Zijn doorgeschoven werd het in de
cember van het vorige jaar in Den
Haag door de Europese leiders in
de bijna onderste la van het Euro
pese bureau geschoven in de hoop
dat er snel andere rapporten boven
op zouden komen liggen Tinde
mans heeft gezegd dat al het werk
niet voor niks is geweest al valt
hem van zijn eerlijke gezicht te
lezen dat hij zelf nauwelijks méér
in de procedure gelooft.
Meer eer is er daarom voor hem te
halen in het vlak van de Europese
partijvorming. Vorig jaar hebben
de verschillende christen- en
centrumdemocratlsche partijen in
West- en Zuid-Europa besloten tot
het vormen van een Europese
Volkspartij (EVP), die bij de voor
de voorzomer van 1978 gedachte
rechtstreekse verkiezingen voor
het Europese Parlement naast een
Europese socialistische en een libe
rale partij mee zou kunnen doen.
Als bijna vanzelfsprekend werd de
voorzittershamer aan Leo Tinde
mans uitgereikt. Hij gold op dat
ogenblik als de enige Westeuropese
christen-democraat, die ook buiten
de eigen landsgrenzen over gezag
en sympathie beschikte.
Wonderdokter
Tindemans als eerste minister is in
feite het moeilijkst te plaatsen. Hij
is in 1974 binnengehaald als een
wonderdokter. „Met deze man
wordt alles anders" riepen de ver
kiezingsaffiches en de winst van de
CPV bij de algemene verkiezingen
wordt terecht het resultaat ge
noemd van Tindemans ijzersterke
optreden tijdens de verkiezings
campagne. Sinds die vorige verkie
zingen en het daaropvolgende for
mateur-premierschap is Tinde
mans minder uit de verf gekomen
dan menigeen had verwacht. Ze
ker. hij is de vertegenwoordiger
van een nieuwe generatie politici,
anders dan de goedbedoelende
vaak karaktervolle regenten, die
het in het na-oorlogse België tot
eerste minister hebben gebracht,
mannen als Theo Lefèvre (één van
Tindemans grote voorbeelden) of
Gaston Eyskens. Tindemans wordt
aangeprezen als zeer openhartig en
oprecht en wie hem wel eens heeft
meegemaakt raakt onder de indruk
van zijn rechtstreekse opmerkin
gen en antwoorden, zonder de
breedsprakigheid, die politici vaak
eigen is.
Verschillen.
België met zijn taalgevoeligheid en
zijn grote economische verschillen
het tamelijk welvarende Vlaan
deren steekt schril af tegen het
mistroostige, verpauperde Wallo
nië is een moeilijk land om te
regeren Dat zullen Tindemans"
voorgangers hem kunnen vertellen
Sinds de CVP-voorman drie jaar
geleden eerste minister werd heeft
hij nauwelijks een dag stevig in het
zadel gezeten. In het begin zat het
kabinet van christendemocraten
en liberalen een tweede keus
omdat Tindemans eerst een combi
natie met de socialisten heeft ge
tracht te vormen in een minder
heidspositie Dat werd een meer
derheidskabinet toen hij in de loop
van het jaar de kleine taalpart.j
RW in de regering opnam. In feite
was dat een tegenvaller want Tin
demans had ernaar gestreefd dat
alle. drie de taaipartijen - de RW.
het Democratisch Front van
franstaligen (FDF) en de Volksu
nie. respectievelijk vertegenwoor
digers van Wallonië. Brussel en
Vlaanderen - tot de regering zou
den toetreden. De groep RW'ers
waar stichter en minister Francois
Périn voor stond was nog wel solide
maar het veranderde toen Périn
met zijn getrouwen uit de partij
trad en fuseerde met de Waalse
liberalen Het achterblijvende RW
was een speelbal in de handen van
de uiterst grillige FDF en haar ge
sar ten opzichte van de eerste mi
nister is de aanleiding geworden
tot de politieke crisis in België
Socialisten
De strijd om het lijfsbehoud heeft
verhinderd dat de ploeg van Tinde
mans genoeg heeft kunnen doen
aan de economische problemen zo
als de bestrijding van de werkloos
heid. die in België naar verhouding
zeer hoog is. Net als elders in Euro
pa zullen offers moeten worden ge
bracht om de economische crisis
het hoofd te kunnen bieden. Tot de
slachtoffers behoort ook de
doorsnee werknemer in het land
Bij het uitvoeren van een econo
misch noodprogram wordt de
steun van de socialistische partij
en de vakbeweging node gemist
Bijna niemand twijfelt er aan of
één van de eerste wapenfeiten na
de verkiezingen van morgen zal
zijn het terugbrengen van de socia
listen in de regering, al dan niet
samen met de liberalen. Misschien
dat Tindemans dan de kans krijgt
om te bewijzen dat hij inderdaad
de man is met wie alles anders zal
worden
)r J. den Boef
economische moeilijkheden binnen
Sowjetblok nog eens onderstreept
r publicaties over de enorme schuld
het in de westelijke industrielanden
!t kunnen niet meer zo eenvoudig
vroeger worden opgelost. Nieuwe ge-
ities zijn veel minder geneigd de tra-
inele argumenten serieus te nemen,
tal sinds in 1975 in Helsinki het slot-
oord werd ondertekend van dc CEVS
aferentie voor Europese veiligheid en
lenwerking).
i zich binnen de Comecon (de Raad
wederzijdse economische bijstand,
irvan de Sowjetblokstaten en enkele
,ere landen lid zijn) grote econo-
che problemen voordoen, is al gerui-
Itijd bekend. De moeilijkheden begon-
i voor de meeste lidstaten in 1975, toen
Sowjet-Unie in feite haar eigen proble-
S voor een deel op de van haar afhan-
Ijke Oosteuropese landen afwentelde
r de prijzen van olie en grondstoffen
in strijd met gemaakte afspraken
Stisch te verhogen. Zij volgde daar-
min of meer de ontwikkelingen op
Wereldmarkt, die op hun beurt weer
band hielden met de oliecrisis van
ir bleef het echter niet bij. De meeste
necon-landen hadden met instem-
»g van de Sowjet-Unie grote ver-
Jhtingen in de westelijke landen aan-
;aan om vaak zeer ambitieuze indus-
Uisatieplannen te kunnen verwezenlij-
1 Zij gingen er van uit dat de gemaak-
tosten dubbel en dwars terugverdiend
Kien worden aan grootscheepse or-
s. die men aanvankelijk uit de weste-
je landen meende te mogen verwach-
De economische recessie in het Wes-
Lhaalde een streep door deze rekening:
teweldige opdrachten bleven uit. ter-
de westerse goederen sterk in prijs
gen.
Sn samenloop
was sprake van een samenloop van
fctandigheden olie en grondstoffen uit
Sowjet-Unie bleven duur; kapitaal-
Meren uit het westen stegen fors en er
>est meer worden uitgegeven (met na-
aan subsidies en deviezen) om de
'en bevolking tevreden te stellen die
*end was geraakt aan een hogere le-
pstandaard. Bij dit alles kwamen nog
kele slechte oogsten, die graanimpor-
uit het westen noodzakelijk maakten.
!t behoefde dan ook niet te verbazen
dat de schulden aan de westelijke landen
snel toenamen. Naar schatting bedroe
gen zij eind vorig jaar bijna 40 miljard
dollar (ongeveer 100 miljard gulden).
Opvallend is dat een derde deel van deze
schuldenlast voor rekening van Polen
komt. Ook de Sowjet-Unie neemt een
derde deel voor haar rekening, hetgeen
verhoudingsgewijs weinig is. De rest is
ten laste van sterk geïndustrialiseerde
landen als de DDR. Tsjechoslowakije en
Hongarije. In mindere mate delen ook
Roemenië en Bulgarije in de malaise
Deze grote tegenvallers hebben er toe
geleid dat bij gebrek aan dure deviezen
de handel binnen de Comecon is toege
nomen. Een uitvloeisel daarvan is dat de
Sowjet-Unie in staat werd gesteld, haar
Oosteuropese partners (en Joegoslavië,
dat in de Comecon de status van waarne
mer heeft) sterker aan zich te binden.
Volgens een studie van het Weense Insti
tuut voor internationale economische
vergelijkingen hangt het er in belangrij
ke mate van af, in hoeverre de Comecon-
landen in staat zijn hun export naar de
westelijke' landen te vergroten om hun
schuldenlast niet verder te laten oplopen.
Een verlaging van de import uit het Wes
ten kan op zichzelf geen oplossing bie
den, ook al niet omdat zij in de Comecon-
landen tot groeistoornissen zouden lei
den. Het streven van deze staten, hun
export naar de westelijke landen sterk op
te voeren door op /uilbasis" te opereren
zal zo daartoe in het westen al bereid
heid bestaat het deviezenprobleem
evenmin oplossen.
Invoer afremmen
Het Weense instituut verwacht dat als
de huidige ontwikkelingstrend blijft be
staan de schuld van de Comeconlan-
den in de westelijke staten Ln 1980 tot 110
miljard dollar (of circa 275 miljard gul
den) zal zijn opgelopen Er is echter reden
om aan te nemen, dat het zo ver niet zal
komen, omdat de landen van het Sowjet
blok zich geen grote moeilijkheden met
hun betalingsbalans kunnen veroorlo
ven. Het ligt dan ook meer voor de hand
dat deze staten er naar zullen streven, de
groei van de invoer uit het westen af te
remmen en tegelijkertijd de uitvoer daar
heen belangrijk te doen toenemen.
Het is steeds duidelijk geweest dat de
landen van de Comecon hun handelsba
lans-problemen slechts kunnen oplossen
door een belangrijke verschuiving in de
relatie import-export. Slechts wanneer
het invoerpercentage (veel) minder snel
groeit dan het uitvoerpercentage kan de
vicieuze cirkel worden doorbroken, zij
het dan ook nog slechts op wat langere
termijn. Het zal echter bijzonder moeilijk
zijn deze operatie te doen slagen, omdat
beperking van de import het sterkst door
de consumenten zal worden gevoeld. Eén
van de oorzaken van de schulden in het
westen juist ook de toenemende vraag
naar consumptiegoederen, als gevolg van
toegenomen koopkracht
In dit opzicht doet zich een ernstige
complicatie voor. omdat de economische
problemen opgelost moeten worden in
een periode, die gekenmerkt wordt door
teleurgestelde politieke verwachtingen
De leiders van de communistische lan
den ervaren in deze dagen dat zoals de
Londense Times schrijft de bruikbaar
heid van hun traditionele argumenten,
nl. de dreiging van buiten af en de nood
zaak van voortgaande revolutie, is ver
minderd. Vroeger belichaamden West-
Duitsland als representant van „Het
Duitse militarisme" en de NAVO in het
algemeen de bedreiging, waaraan het
Sowjetblok zou hebben blootgestaan
Invloed „Helsinki"
Zij vormden de argumenten voor militai
re waakzaamheid en binnenlandse
controlemaatregelen. Het voornamelijk
door toedoen van de Sowjet-Unie met
veel uiterlijk vertoon bezegelde slotak
koord van de Europese veiligheidsconfe
rentie nog geen twee jaar geleden in
Helsinki heeft deze argumentatie haar
kracht ontnomen. Ideologische gevaren,
die als een nieuwe bedreiging ten tonele
worden gevoerd, kunnen bij mensen in de
communistische landen nauwelijks meer
opwinding veroorzaken Al loopt men
geen dissidenten achterna, men zal er
bepaald niet om treuren als de ideolo
gische strijd de landen van het Sowjet
blok zou dwingen tot verzachting van de
levensomstandigheden.
Een gevolg van dit alles is dat de rege
ringen zich veel meer dan voorheen waar
moeten maken door met echte oplossin
gen voor de dag te komen en zich niet
langer achter niet terzake doende argu
menten te verschuilen. Ook het ver
schijnsel dat men gemakshalve „Euro-
communisme" noemt, heeft er toe bijge
dragen dat velen niet langer angstig zijn
en zich laten intimideren. Talrijke intel
lectuelen in de Sowjetbloklanden weten
niet goed raad met dit Eurocommunis
me. omdat de partijleiders of zij willen
of niet er geen goed woord voor over
hebben. Maar de gewone man ervaart het
verschijnsel als iets bevrijdends. omdat
hij er een verbetering in zijn situatie van
verwacht.
Omdat de regeringen de problemen niet
op korte termijn kunnen oplossen, maar
deze ook niet onbeperkt voor zich uit
kunnen blijven schuiven, zijn toene
mende spanningen onvermijdelijk. Polen
is daar een sprekend voorbeeld van. om
dat het zich nog altijd niet kan veroorlo
ven om reeds in 1970 noodzakelijk gewor
den prijsverhogingen door te voeren, uit
vrees voor herhaling van de ernstige on
lusten van eind 1970 en juni vorig jaar
Zelfs de matigende invloed van de rooms-
katholieke kerk, die veel begrip toont
voor de problemen van de regering, kan
daar weinig aan veranderen.
„Belgrado"
Voor de Sowjet-Unie zijn de economische
moeilijkheden in de Oosteuropese lan
den een welkome aanleiding om deze
vaster in haar greep te krijgen. Daar
staat echter tegenover, dat een grotere
afhankelijkheid van Moskou in die lan
den zal worden ervaren als een nieuwe
belemmering voor de nationale ontwik
keling. Het onbehagen, dat hieruit voort
vloeit, plaatst de betrokken regeringen
voor de zware opgave, te proberen om
zowel de eigen bevolking als de Sowjet-
Unie tevreden te stellen. Op den duur zal
dat niet mogelijk blijken, temeer omdat
niet mag worden aangenomen dat de
huidige Sowjet-leiding het zou aandur
ven, de teugels te vieren
Het is ook de vraag of de conferentie die
over enkele maanden in Belgrado begint
als vervolg op de bijna twee jaar geleden
in Helsinki afgesloten conferentie voor
Europese veiligheid en samenwerking
uitkomst zal brengen. De Sowjet-Unie zal
in Belgrado vrijwel uitsluitend willen
spreken over uitbreiding van de econo
mische samenwerking, een onderwerp
dat voor Moskou het enige interessante
is. omdat de veiligheidskwestie in Helsin
ki werd geregeld door het vastleggen van
de status quo in Europa. De westelijke
landen zullen echter ook de kwestie van
de mensenrechten aan de orde stellen en
mogelijk hun bereidheid om de econo
mische samenwerking uit te breiden,
daarmee in verband brengen
