at kunnen wij doen voor Oost-Timor? Nederlander bouwde 75 jaar teleden eerste zescilinder AUTOBIOGRAFIE HALVE EEUW VOLVO is Cavalier krijgt Europese gedaante Enkele feiten en correcties Historische gegevens Oost-Timor tatomuseum huldigt Amsterdams merk Spijker Vauxhall dealers o.a. le: KNAC bemiddelt Chrysler-garantie bij ÉRDAG 14 APRIL 1977 BINNENLAND Trouw/Kwartet PS11-RH13 or dr J. Verkuyl en dr H. G. Schulte Nordholt de laatste maanden hebben de schrijvers van dit stuk niet alleen in de pers en via de ssa-media allerlei informatie over de gebeurtenissen op Oost-Timor gelezen, maar tevens de genheid gehad om persoonlijk te spreken met een Portugese kabinetsminister, met vertegen- irdigers van de kerken en de regering van Indonesië, met Oosttimorezen, namelijk de econoom fose Congalves en ir Mario Carrascalao en met de voormalige diplomaat James Dunn, die tot ele weken vóór de Indonesische invasie vice-consul van Australië in Dilly (Oost-Timor) was. viel ons bij al die contacten in de eerste plaats op, dat de voorlichting in onze pers in vele ichten eenzijdig was en soms zoals betreffende informaties van James Dunn het tegendeel gereerde van wat hij bedoelde. Voorts meenden wij dat onvoldoende de vraag aan de orde im wat vanuit de landen, die het meest contact met Indonesië hebben, kon worden gedaan om ielpen bij de rehabilitatie en reconstructie van het betrokken gebied. Over die beide aspecten enkel woord. Portugese koloniale bewind t, mede als gevolg van de eigen me troebelen, in de laatste fase chandalige wijze de taak ver- loosd om een bestuurlijke infra- ctuur voor de overdracht te be- eren. Van de drie theoretisch ;bare alternatieven: een onaf- celijke staat Oost-Timor, een tel van de relatie met Portugal ligerlei vorm en een integratie in epubliek Indonesië (met behoud een bijzondere status) was de inuering van de band met Por- volgens de meest verantwoor de Portugese minister onmoge- de tweede oplossing (een tandig Oost-Timor) een econo- :he onmogelijkheid en de derde issing de meest logische en reële. Portugese bewindvoerders sta- echter geen hand uit om een aaide oplossing te helpen voor- liden. Ze hebben in grijze verwar de zaak erbij neergegooid. ie groepen mtstonden na de val van Caetano Portugal in april 1974 politieke tperingen. waarin de drie alterna- en weerspiegeld werden. De T.. de Democratische Timorese t, wilde niet los van Portugal, al de voorzitter, Mario Carrasca- gematigd pro-Indonesisch, amaast vormde zich het Fretilin, Revolutionarie Front voor een afhankelijk Oost-Timor, waarin rezen onderofficieren van de 3.000 n sterke en in Afrika geoefende tugese militairen dat waren vooral mestiezen een grote rol speelden en waarin een deel van het kader bestond uit studenten die zich in Lissabon radicalistische ideeën hadden eigengemaakt. De derde partij, Apodeti, wilde aan sluiting bij Indonesië. Zij had de steun van de vorst van Atsebe, Tho mas Congalves, en van de katholieke kerk. De UDT en het Fretilin sloten een coalitie toen een jonge officier na de val van De Spinola gouverneur werd. Al spoedig ontstonden er wrijvingen. De UDT was bang voor de revolutio naire krachten in het Fretilin, ge steund door sommige radicale Por tugese officieren en greep in de nacht van 10 augustus 1975 naar de macht. Zij kreeg beschikking over de wapens van de politie en waarschijn lijk steun van Timorese poli tietroe pen. Een week tevoren bezochten enkele UDT-leiders Jakarta, onder wie Joao Carrascalao een broer van Thomas en gehuwd met Maria Hor tas een zuster van Ramos Horta, de vertegenwoordiger van het Fretilin. Een week later kwam de tegenactie van het Fretilin dat beslag legde op de moderne Nato-wapens die het Portugese leger beheerde en de steun kreeg van 3.000 (andere bron nen zeggen 5 j6.000) man Timorese soldaten. Burgeroorlog Tussen UDT en Fretilin ontstond een fysieke en ideologische machts strijd die vele honderden slachtof fers eiste en waarin o.a. elf studen ten werden neergeschoten, die in de bovengenoemde laatste fase haastig in Lissabon waren opgeleid. Temidden van deze burgeroorlog vluchtten vele duizenden leden en sympathisanten van het UDT de grens over van West-Timor, waar stammen wonen waarmee deze mensen verwant zijn en die dezelfde talen spreken. Ook waren er vele Chinezen onder de vluchtelingen. 3. In deze burgeroorlog had het Fre tilin al binnen enkele weken de over hand. Toen het 28 november 1975 de onafhankelijkheid van Oost-Timor uitriep antwoordden de UDT en het Spodeti en twee andere partijen met een gezamenlijke verklaring van aansluiting bij Indonesië. Na maan den te hebben geaarzeld besloot Ja karta in te grijpen. Indonesische troepen landden op 7 december bij Dili. In de tijd van Soekarno was door velen, o.a. door Mohammed Jamin, gepleit, voor annexatie van Oost- Timor en vele andere gebieden rond om Indonesië. Soekarno probeerde dat in de Maleisië-confrontatie. Pre sident Soeharto, die gezien had hoe TIM0R/^/^7 (V 1 AUSTRALIË Soekarno struikelde over de poging Maleisië te annexeren, was in het geheel niet geneigd tot annexatie- avonturen. Ook niet tot de annexa tie van Oost-Timor. De burgeroorlog echter, die in Oost-Timor woedde, heeft zijn adviseurs bewogen tot een snelle en onvoorbereide invasie. De ze invasie is gepaard gegaan met allerlei ontsporingen en wreedheden van beide kanten. Ze heeft aan bei de kanten duizenden slachtoffers gekost. De heer Dunn stemde toe, dat het getal 100.000, dat overal de ronde doet, een slag in de lucht is (zoals Paul van 't Veer terecht schreef in Het Parool en zoals Trouw schreef op 7 april). Dat er duizenden slachtoffers zijn gevallen, stemmen alle informanten toe en tevens dat er veel vernielingen zijn geweest en velen tot vluchtelingen zijn ge worden. In de NRC van 6 april wordt aan James D_unn de bewering toege schreven, dat 80 procent van Oost- Timor nu nog door het Fretilin be heerst wordt. De heer Dunn mach tigde ons beiden te schrijven, dat hij dat nooit beweerd heeft en dat hij slechts beweerd had. dat 20 25 procent van het gebied onder Indo nesische controle staat. Zowel Oost- Timorese als informanten van Flo- res en Jakarta, die pas in Dilly zijn geweest, bevestigen echter dat over al de scholen weer geopend zijn, dat nieuwe scholen worden opgerichdt en voorts, dat er in het oosten van Oost-Timor gebieden zijn, waar bergstemmen wonen die Papoea- talen spreken en zich zoveel moge lijk afzijdig hebben gehouden, ook van de Portugezen. Dit gebied is onder controle van niemand. Dit geldt ook voor een groot deel van het gebergte. Voorts wijzen de informanten er op. dat de UDT nu. evenals de andere partijen, constructief meewerkt aan de orde ning en integratie van het gehele gebied in de republiek, omdat conti nuering van de band met Portugal een illusie is. De bedoeling van deze regels is niet om op de een of andere wijze het wrede optreden van beide kanten te camoufleren of goed te praten. Iede re dode heeft het gezicht van een broeder, elke wreedheid, door wie ook bedreven, draagt het oordeel in zich. Onze bedoeling is slechts om te wijzen op het onverantwoordelijke gedrag van de Portugese autoritei ten. bij het ineenstorten van het koloniale regime, op de ravage, die aangericht werd door de burgeroor log en die leidde tot een overhaaste en uit de hand gelopen annexatie. Maar onze bedoeling is vooral om te vragen: Wat te doen? Suggesties In de gevoerde gesprekken kwam vooral naar voren, dat het er nu op aankomt constructieve voorstellen te doen over de rehabilitatie en re constructie van dit door burgeroor log en overhaaste annexatie ge schokte gebied. Geen van de informanten ver wachtte iets van de Verenigde Na ties voor dit gebied. Ze waren allen (inclusief de heer Dunn) van me ning, dat voor rehabilitatie samen werking met Jakarta noodzakelijk is. De Oosttimorezen waren daar uiteraard het meest positief over. Maar ook de heer Dunn bepleitte niet het ongedaan maken van de integratls van Oost-Timor in de Re publiek Indonesië. Hij bepleitte op politiek terrein een bijzondere sta tus voor Oost-Timor binnen de Re publiek. Maar het bleek hem vooral te doen om de rehabilitatie en recon structie van dat gebied uit humani taire overwegingen. Men zou er dan aan toe moeten voegen een ontwik kelingsplan voor het gehele gebied, want dat is er tijdens het Portugese bewind nooit geweest. Oost-Timor is een van de meest onderontwikkelde gebieden ter wereld. Er zijn in het oosten van Oost-Timor nog streken, die bijna buiten de Portugese „be stuurszorg" zijn gebleven. Ligt het niet op de weg van de oecumenische organen en organisa ties als ICCO en CEBEMO om in samenwerking met de Indonesische Raad van Kerken, de Episcopaten van Oost-Timor en Nolsantara hand- en spandiensten aan te bie den bij de opbouw? En als er, zoals minister Pronk zei op de recente IGGI-conferentie, overleg gepleegd wordt over projecten voor de armsten van de armen, ligt het dan niet voor de hand om bij zulk over leg o.a. ook aan dat verwaarloosde ex-koloniale gebied ^e danken? Verder zal er nagedacht moeten worden over de vluchtelingen, voor al in Australië èn in Portugal, waar ze zéér verwaarloosd worden, omdat de lasten van Portugal al te zwaar zijn. Voorts was het opmerkelijk, dat de heer Dunn in het geheel niet van mening is, dat de economische hulp aan Indonesië als geheel zou moeten worden ingetrokken door landen als Australië, Nederland en de andere landen van de Intergouvernemente le Groep. Hij verzoekt ons om na mens hem te schrijven, dat elke sug gestie in die richting door hem ver worpen wordt en dat hij daar nooit bij de Australische regering op aan gedrongen heeft, noch bij de Neder landse regering. (Dr Verkuyl is hoogleraar in de zen dingswetenschappen aan de Vrije Universiteit, dr Schulte Nordholt hoogleraar in de culturele antropolo gie aan dezelfde instelling). In 1562 stichtten de Portugezen een fort op Solor, een eiland ten oosten van Flores. Al spoedig kwam hier de macht en de rijke handel in het sandelhout van Timor in handen van de Toepas sen of mestiezen. In, of kort na 1642 vestigden zij zich in Oiku- sai in West-Timor. Toen de Por tugezen in 1701 eindelijk een gouverneur benoemden moest deze na enkele jaren van strijd vluchten naar Batavia. In 1769 was er weer eens een gouver neur. Deze week uit naar Dili, waar de Portugezen zich wisten te handhaven, soms met grote moeite zoals tijdens een aanval van Timorezen op Dili. Eerst na 1908 toen het gebied werd ingedeeld in 15 militaire districten werd het land gepaci ficeerd; doch in 1912 was er nog een ernstige opstand en pas in 1920 kon een burgerlijk bestuur worden ingevoerd. Daarna was er ruimte voor missie en onder wijs. In 1953 er 36 basisscholen met 6.292 leerlingen en 208 leerkrachten (de onbevoegde hulpkrachten inbegrepen) in 26 plaatsen, waarvan 4 in het meest oostelijke deel. Er was een school voor „Europeanen, mestiezen en geciviliseerde in landers" die 65 leerlingen had in 1949. Totaal 107 leerlingen kre gen in 1953 vervolgonderwijs op een bevolking van toen 450.000 zielen. Twintig jaar later haaden totaal ruim i.OOOleerlingen met vrucht een vervolgschool doorlopen maar wel waren er toen 600 ba sisscholen, hoofdzakelijk in handen van de missie. Er zou den 95.00 leerlingen zijn aldus een bericht uit de Indonesische krant, Kompas, van 25 septem ber 1975. Dit is een on waarschijnlijk hoog aantal voor een totale bevolking van 600 a 650.000. Zo zijn de meeste getal len die de laatste twee jaar wor den genoemd waarschijnlijk te hoog. Sicco de Jong t museum Lips Autotron te unen, dat dit jaar zijn eerste tram viert en zijn miljoenste weker mag verwelkomen, Bit ter gelegenheid van het Ijarig bestaan een speciale itoonstelling gewijd aan het >egere Nederlandse auto- trk Spyker. In totaal zullen Spijkers worden geëxpo- rd, waaronder de eerste zes- nder ter wereld, waarvan icies driekwart eeuw geleden st ontwerp gereedkwam. gebroeders Jacob en Hendrik ijker, die als carrosserie!abrikan- naam gemaakt hadden met de wden Koets, welke door een aan- Amsterdammers aan koningin lhelmina werd aangeboden bij ir kroning in 1898, besloten nog tzelfde jaar automobielen te gaan uwen. Het duurde echter tot 1900, de eerste gereedkwam, nadat trigens eerst een Duits Benz tot pijker-auto" was omgebouwd. J902 ontwierpen Jacob Spijker en Belgische ingenieur Laviolette model met zescilindermotor en iwielaandrijving. Daarmee ver leen de aan de Amstel toen net itcn Amsterdam gevestigde fa- ek in 1903 op tentoonstellingen te nden en Parijs, maar qua verkoop eft Spijker als uitvinder van de Kilindermotor, daarvan nooit veel ifijt gehad. In de eerste jaren van te eeuw waren het vooral twee- en Een racewagen uit de nadagen van Spyker. Dit model vestigde in 1922 records in Engeland. Het staat nu te midden van tien andere Spykers in Lips Autotron te Drunen. «*p s betere berijders een voor enthousiaste mu/iek nnende automobilisten Met |lAC| storings- onderdrukker en met tn- en terugspeel mogelijkheid de betere Hi-Fi handel SENFOB'SnUNO' viercilinders, waarmee de fabriek floreerde. Er werd op voor, die tijd grote schaal naar Engeland geëxpor teerd. Vandaar de merknaam Spij ker met een „y". Failliet Maar de kwaliteit van de Spykers mocht dan nog eens tijdens een monsterrit Peking-Parijs als supe rieur gestaafd worden, de fabriek had in verhouding tot de concurren tie te veel mensen aan het werk en ging in 1908 failliet. Eerder was Hendrik Spijker, de zakelijke leider van de onderneming, omgekomen bij de scheepsramp met de Berlin voor de kust van Hoek van Holland, in februari 1907, en Jacob Spijker werd in september van datzelfde jaar door de aandeelhouders van het 'bedrijf ontslagen. Toch kwamen er nieuwe eigenaars en werd in 1908, na vijf maanden stilstand in de produktie, de fabrica ge van de Spykers hervat. Sindsdien liep het ook zakelijk beter en een „kroon" op het werk van de onder nieuwe leiding opererende Amster damse autofabriek was dat koningin Wilhelmina hier in 1911 een 25 pk Landaulette bestelde. Het werd de eerste wagen van het koninklijk huis, dat tot in 1914 in totaal vijf automobielen van het merk Spyker in gebruik nam. Tijdens de eerste wereldoorlog liep de produktie van Spyker snel terug. Er kwamen weer nieuwe eigenaars en de autofabricage werd eerst ver minderd en later geheel stopgezet om vliegtuigen te bouwen. Daarvoor werd reeds met Franse fabrieken sa mengewerkt en na de oorlog kwam ook voor de autoproduktie een sa menwerking met een Frans bedrijf tot stand: Mathls te Straatsburg. De naoorlogse Spykers bleken echter te duur, de samenwerking met Mathis richtte in de heviger geworden con currentie weinig uit en na nog een paar keer van eigenaar veranderd te zijn sloot de fabriek die in 1922 weer een faillissement overleefde definitief in 1926. Trompenburg Toch zijn de namen van Spijker en Trompenburg, zoals de fabriek offi cieel heette, nooit in de vergetelheid geraakt. Het begin van de fabriek aan de Amsterdamse Stadhouders kade waar nu Fiat-importeur Leo nard Lang zijn showroom heeft en daarna de opkomst en herhaalde on dergang op het landgoed van de vroegere Hollandse admiraal Corne lls Tromp hebben sterk tot de ver beelding gesproken. De Gouden Koets, de eerste zescilinderauto ter wereld, de prestaties van de Spyker- rijder en avonturier Jean Godard die tweede werd in de race Peking-Parijs van 1907, de auto's die de koningin ook na 1918 bij Spyker-Trompen- burg bestelde, het laatste model van de fabriek dat „de Rolls-Royce" van het vasteland werd genoemd, heb ben de naam van de twee broers, die in Amsterdam auto's bouwden, in ere gehouden. Er zijn buiten Daf wel meer Neder landse automerken geweest, zoals Simplex van de rijwielfabriek in Amsterdam, maar voor de historie was Spyker toch wel hét merk en er is nu dan eindelijk ook een geschied schrijving van verschenen. Het is een door vele fraaie foto's van weleer gesierd werkje van Wim Oude Weer- nink, zeer lezenswaard, en met veel graafwerk in de geschiedenis van „Spyker een Nederlands fabrikaat 1880-1926" (uitgeverij Omniboek, 17.50). Daartoe werkte Oude Weer- nink nauw samen met Lips Auto tron. dat Spyker huldigt met de tot 31 augustus geopende permanente expositie in Drunen, waar uiteraard ook de „Gouden Koets" te zien Is. Op 14 april 1927 kwam de eerste Volvo Latijn voor „ik rol" te Gothenburg van de band. Het was een hoekig model met houten chas sis en een 28 pk viercilindermotor, goed voor een topsnelheid van zestig km. per uur. De wagen was gebouwd door de constructeurs Assar Ga- brielsson en Gustav Larson met fi nanciële steun van de kogellagerfa- briek SKF. De reden, dat deze fa briek zich voor de personenautopro- duktie interesseerde, was dat juist een jaar tevoren Scania-Vabis daar aan een eind gemaakt had om voort aan alleen maar vrachtauto's te bouwen. i Van de Jacob zijn in totaal slechts 205 auto's gemaakt, maar met een twee jaar later uitgebracht zescilin- dermodel nam de produktie van Vol vo snel toe. Tot de tweede wereldoor log kwamen zo'n tienduizend, perso nenwagens van de band en geduren de de oorlog nog eens vijfduizend, waarmee de onderneming in het bui tenland feitelijk een onbekende bleef. Maar in de naoorlogse jaren toen in 1947 ook het merk Saab ver scheen, dat nu dus precies dertig jaar bestaat voerde Volvo de pro duktie op en allengs begon ook de export gestalte te krijgen. Het eerste succesrijke model was de PV 444 met de bolle rug, die van 1944 tot 1958 gebouwd is. Daarna verscheen de Amazon, die in produktie bleef van 1956 tot 1970, en vervolgens kwamen de voorgangers van de huidige types, de 144, 142 en opnieuw de zescilin der, 164. Aan het programma werden twee Nederlandse modellen toegevoegd: de Volvo 66, een variant van de vroe gere Daf 66, en de Volvo 343. De Nederlandse personenautofabriek te Born behoort sinds 1 januari 1976 officieel tot het Volvo-concern, dat inmiddels uitgroeide tot de grootste onderneming van Zweden. Volvo, met ruim 60.000 personeelsleden en 120.000 aandeelhouders, bereikte vo rig jaar een produktie van 300.000 personenauto's, waarvan 60.000 in Nederland, en maakt verder be drijfswagens, scheepsmotoren en nog een aantal andere produkten. ADVERTENTIE Alkmaar Vauxhall-Bedford N.A.M. b.v. Noordekade 2 02977-24414 voor Alkmaar e.o. Amsterdam Rlva Vauxhall Sloterplas Joh. Huizingalaan 91 Tel. 020-153257. Appingedam Autobedrijf G. E. Raker Focco Ukenalaan 8-10. Tel 05960-23405. Vauxhall, Ranger, Bedlord dealer voor het Eemsmondge- bied. Utrecht Veenendaal Van Meeuwen's Automo- Automobiel en Garage- blelbedrljf b.v. bedr. A. N. Lagendijk Weerdsingel O.Z. 42 Buurllaan Oost 81 Tel.: 030-719111 Tel.: 00305-11500. Aid. verk. 030-719561. Wolvega Verkoophal Firma Gouma Keiweg 14. Tel. 05610-2942. De Engelse General Motors-fabriek Vauxhall heeft in Nederland de nieuwe Cavalier-serie gereed voor levering. De Vauxhall Cavalier werd als primeur uitgebracht op de RAI-tentoonstelling in februari. In middels zijn nu ook de prijzen be kend, die beginnen bij 14.608 gulden De Cavalier saloon, die verschijnt in drie uitvoeringen, is afgeleid van de Opel Ascona. maar met het ka rakteristieke front van het Engelse GM-merk en ook met de 1256 cc- motor van 58 DIN-pk en het verdere mechaniek van Vauxhall. Bulten Chrysler Nederland heeft een eigen garantiesysteem voor tweedehands auto's ingevoerd. Daarbij is de auto- blub KNAC bereid te bemiddelen in geval zich geschillen zouden voor doen. De garantie van Chrysler, die onder de naam „4 8" wordt geïntroduceerd, geldt voor de duur van vier maanden tot een maximum van tienduizend kilometer. Zowel onderdelen als ar beidsloon zijn hierin begrepen. De garantie wordt gegeven op auto's van tenminste vierduizend gulden, zoals ook bij andere occasiongaran ties het geval ls. Belde andere grote Amerikaanse au toconcerns, GM en Ford, hebben elk al sinds 1966 een eigen garantiesys teem onder de resp. namen OK en A 1 Deze garanties gelden evenals de BOVAG-garantie, waarbij de ANWB helpt bemiddelen, voor de duur van drie maanden. Flat kent sinds vorig jaar een omruilgarantie gedurende een half Jaar; VW heeft onlangs een garantieverzekering voor één Jaar geïntroduceerd. dat front lijkt de koets van de coupé, die dezelfde motor heeft, op de Man- fa van de Duitse GM-fabriek Opel. General Motors streeft hiermee een Europese gedaante voor belde mer ken na, zoals reeds eerder gebeurde met de introductie van het uit Zuid- Afrika afkomstige merk Ranger, dat van de Opel Rekord werd afgeleid. Met de Chevette van zowel Vauxhall als Chevrolet in Amerika verscheen ook al een internationale variant op de Opel Kadett City. De nieuwe Cavalier wordt geken merkt door de wigvormige voorzij de. die van andere Vauihalls be kend is en die volgens GM de aëro dynamische eigenschappen van de carrosserie versterkt. De Cavalier is voorzien van tamelijk brede banden en heeft onafhankelijk geveerde voorwielen. Er zijn twee twee-deurs versies van: de goedkoopste, de Ca valier L, en de coupé GL. welke laatste met een prijs van 18.302 gul den de duurste van de reeks is. Die reeks bestaat verder uit twee vier- deurs varianten: een L en GL. De GL-modellen zijn o m. voorzien van rubber strips langszij, velours bekle ding en een tijdklok. Achterruitver- warmina, rolgordels, rembekrachti- ging en radiaalbanden zijn altijd standaard. De 4.45 meter lange Cavalier de coupé is nog vijf centimeter langer heeft een ruim interieur, dat luxueus is uitgevoerd en door veel glasoppervlak wordt gekenmerkt

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1977 | | pagina 13