^arrillo: Spanje ,»ordt democratie rote bedrijven in oorlog over olie voor Rhodesië Frankrijk komt bedreigd regime in Zaire te hulp Peres volgt Rabin op China wil rust om te moderniseren inlusten Pakistan {andelsmaatschappij brengt vijf olie-giganten in opspraak Linkse partijen boos op Giscard Scheuring in Arbeiderspartij voorkomen Richtlijnen van partijleider Laos slaat rebellie neer BUITENLAND IDAG 12 APRIL 1977 b legalisering Spaanse communisten: DRID (Reuter, API, AP) „Het besluit van de Spaanse ring om de communistische partij te erkennen laat zien dat ïje nu echt op weg is naar de democratie", zo luidde het nentaar van Santiago Carrillo, de leider van de Spaanse nunistische partij (PCE). [beslissing van de regering de te erkennen kwam zaterdag- I, een week nadat het Spaanse gerechtshof zich onbevoegd ^verklaard om te beslissen of de munistische partij de wet >ndt die partijen buiten de wet [aart die totalitaire doeleinden reven of een niet Spaanse over- t gehoorzamen. Toen de partij e maanden geleden om legalise- vroeg, benadrukte ze dat de E een onafhankelijke partij was streefde naar een democratische igsvorm in Spanje. i Tamames, lid van het uit- erend comité van de communis- partij, verklaarde dat hij wpte dat de regeringsbeslissing tekènde dat de regering zich in de mende weken neutraal zal opstel- t en dat alle partijen in gelijke ate toegang zullen krijgen tot de iBAD (AFP) Nieuwe on- ildheden in Pakistan hebben weekeinde aan zeven mensen het ren gekost, zo is officieel meege- eld. In Karachi werden vijf men- n gedood door politiekogels, instens 12 personen liepen ernsti- verwondingen op. In Muitan IjjSchoot de politie een demonstrant dood. evenals in de stad Hyderabad, is geen melding gemaakt van len of gewonden aan de zijde van c politie. d totaal zijn in enkele dagen 43 in bij de onlusten in Pakistan het leven gekomen. Sinds mid- in-januari van dit Jaar zijn als ge- olg van de politieke onrust al onge- eer 500 mensen gedood, oppositie in Pakistan heeft na de loren verkiezingen van 7 maart Jvan dit jaar steeds gezegd dat met de uitslagen geknoeid zou zijn. t! teoï erloi ADVERTENTIE Rapport Osaki/Kairos „SHELL IN ZUID- AFRIKA" i look over rol in Rhodesië) verkrijgbaar door overschrij ving van 5,50 op postreke ning 632686 van Werkgroep Kairos te Utrecht onder ver melding „Shell- rapport". door de Spaanse overheid gecontro leerde radio en televisie. Het enthousiasme over de erkenning was bijzonder groot onder de aan hangers van de PCE. Luid toeterend reden partijleden in hun auto's door Madrid. Op het partijbureau werd Cubaanse rum geschonken. Aan staande zondag vindt in een van de Madrileense parken een massale picknick plaats, waar de 81-jarige Dolores Ibarru het woord hoopt te voeren. „La Pasionaria" zoals de voorzitter van de Spaanse commu nisten genoemd wordt, woont mo menteel in Moskou. Men hoopt dat zij deze. week een inreisvisum voor Spanje krijgt om de feestelijkheden op te luisteren. De meeste partijen en kranten heb ben positief gereageerd op de erken ning van de PCE. De enige kritiek kwam van Fraga Iribarne, de leider van de rechtse Alianza Popular, die de erkenning een politieke vergis sing noemde. Verschillende commu nistische partijen in Europa hebben de legalisatie van de PCE verwel komd door het sturen van gelukste legrammen naar de Spaanse zuster partij. Basken Terwijl het sneeuwde is de Spaanse oproerpolitie op eerste paasdag in de noord-Spaanse stad Vitoria met rubberkogels en rookbommen opge treden tegen betogers die tegen het officiële verbod in „Aberri Eguna", de nationale feestdag van de Bas- ken wilden vieren. Tot grotere sa menscholingen -dan ongeveer 1000 mensen kwam het door het politie optreden niet. Rond het middaguur trachtten Bas- ken uit Vitoria en Basken die on danks de politieafzetting rond de stad, toch in Vitoria waren binnen gekomen samen te komen op de Piazza de la Hispanidad, maar de oproerpolitie slaagde erin ook deze demonstratie in de kiem te smoren. De betogers droegen Basklsche, Ca talaanse, republikeinse en rode vlaggen en riepen leuzen over de ontbinding van de oproerpolitie en vrijlating van de politieke gevange nen die ondanks de amnestie nog vast zitten. Volgens een schatting van de Baskische nationale partij waren er ongeveer 7000 politieagen ten op de been in Vitoria. Ook in andere plaatsen zijn bijeenkomsten van Baskische nationalisten ge houden. Ons commentaar staat op pag. 3 Trouw/Kwartet Sjimon Peres volgt premier Rabin op als lijsttrekker van de Arbei derspartij nadat deze na een financi eel schandaal zijn ontslag indiende. De stemming over het lijsttrek kerschap was een formaliteit gewor den, nadat Peres' enige tegenkandi daat, minister van buitenlandse za ken Allon, zich had teruggetrokken. Van de 816 leden van het centrale comité van de partij stemden slechts 8 tegen Peres en 18 onthielden zich van stemming. In een rede tot het centrale comité zei Peres dat hij on derhandelingen wilde die „vrede zul len brengen, maar geen valse vrede. In deze zaak zijn wij allen, haviken, duiven, rechts en links verenigd". Peres rede was verzoeningsgezind je gens de linker vleugel van de Arbei derspartij. Deze vleugel ziet in Peres een havik die niet bereid is om de westelijke Jordaanoever in ruil voor vrede af te staan. Westbank De leiding van de MAPAM besloot gisteren, na een beraad dat de hele dag duurde, in de Arbeiderspartij te blijven. Wel besloot MAPAM de ver enigde Arbeiderspartij nogmaals te bevestigen dat er geen Joodse neder zettingen op de door Israël bezette westelijke Jordaanoever zullen ko men. Eerder had de MAPAM gezegd uit de verenigde Arbeiderspartij te zullen stappen als Peres tot leider zou worden gekozen. :ho&'j sxl door Harm Lamberts fakjEen titatenstrijd tussen enkele van de en ^grootste ondernemingen ter wereld, met ,JaJlals inzet hun rol in Afrika, is dit wee- keinde aan het licht gekomen. De onthul- eh lingen zijn het directe gevolg van de loi nededeling van de Engelse minister van buitenlandse zaken David Owen, dat er een officieel onderzoek zal komen naar 'ora de rol van Shell/B P bij het breken van de olieboycot van Rhodesië. er* k h ma Voor zijn vertrek naar Afrika, waar Owen de ns. komende dagen een groot aantal landen zal t| bezoeken, liet hij weten dat zijn regering Shell/BP en de Nederlandse regering in kennis ose had gesteld van het komende ondereoek. De nai mededeling van Owen was kennelijk een reactie ita| op de verklaring van president Kenneth Kaoen- id da van Zambia dat hij overweegt een proces aan een te spannen tegen Shell, BP, Mobil, Caltex en ïoe Total, omdat zij in strijd met Britse wetten en gal resoluties van de VN olie leveren aan Rhodesië s oï( en daarmee het regiem van Smith helpen, lea ;en Onthullingen van het afgelopen weekeinde in de emd Sunday Times en gesprekken die TROUW ge- VOlj voerd heeft met zegslieden in Londen. New York en in eigen land wijzen op een zaak die verstrek- kende gevolgen kan hebben. Via Shell (voor 60 procent een Nederlands bedrijf) is ons land er nauw bij betrokken. Klei Een van de hoofdrolspelers in dit moderne dra ma is Roland „Tiny" Rowland, directeur van de Eotste handelsmaatschappijen ter wereld, NRHO. In 1909 opgericht als de Londense en Rhodesische Mijn- en Land-maatschappij is j LONRHO uitgegroeid tot een multinationale onderneming met ruim honderdduizend man personeel en een omzet van zo'n 300 miljoen pond per jaar. De winst in 1974 was 375 miljoen gulden In i960 was de toen 30-jarige Angus Ogilvy. echtgenoot van prinses Alexandra van Enge land. directeur van LONRHO. Hij trok in dat jaar Rowland aan. die al spoedig vanwege zijn postuur de bijnaam Tiny (klein) kreeg, maar dat verhinderde hem niet ln enkle jaren Ogilvy te overvleugelen en van LONRHO een van de grootste bedrijven ter wereld te maken. Rowland was een meester in het leggen van Contacten Ruzie In de directie van LONRHO brak in 1973 een hevige ruzie uit over de drie ton die jaarlijks overgemaakt werd naar een rekening van de Britse conservatieve oud-minister van buiten landse zaken. Duncan Sandys, voor het geven van adviezen aan LONRHO De regering van I Kleine Rowland premier Heath stelde een onderzoek ln en publi ceerde vorig jaar een rapport dat naar een inmid dels gevleugeld geworden woord van Ted Heath* het onplezierige en onaanvaardbare gezicht van het kapitalisme" aan het licht bracht. Ogilvy trad af en Duncan Sandys staakte het geven van adviezen. In het rapport stond ook dat Rowland nauwer bij de mijnindustrie ln Rhodesië betrokken was „dan in overeenstemming was met de Britse wetten betreffende sancties tegen Rhodesië." Terugslaan In Londen bestaat de stellige indruk dat Row land nu zijn kans schoon ziet terug te slaan. De Sunday Times onthulde eerste paasdag dat de directeur van LONRHO en een vertrouweling van hem, Robert Hayfron-Benjamin, rechter in het Ghanese hooggerechtshof, al maanden bezig zijn een plan uit te werken dat de vijf olie maatschappijen (Shell, BP, Mobil, Caltex en Total) moeten dwingen de olieleveringen aan Rhodesië via hun Zuldafrikaanse nederzettin gen te staken. Dat plan bevat drie stadia: Rowland heeft zijn advocaten opdracht gege ven een proces voor te bereiden tegen de vijf maatschappijen. Hij wil een schadevergoeding van 50-100 miljoen pond omdat zij een contract verbroken zouden hebben met een bedrijf van LONRHO, de Companhia do Pipeline Mocambi- que-Rhodesia, die in 1965 (toen Ian Smith Rho desië eenzijdig onafhankelijk verklaarde) via een pas aangelegde pijplijn olie naar Rhodesië pompte. De oliemaatschappijen zouden na 1965 andere kanalen gebruikt hebben en dat kostte Rowlands LONRHO veel geld. Rowland gaf de Ghanese rechter Hayfron- Benjamin bewijsmateriaal dat deze gebruikte voor een memorandum aan de Amerikaanse senaatscommissie voor buitenlandse zaken. Hij vroeg daarin de hoorzittingen te heropenen over de rol van Mobil ln Rhodesië en Zuid-Afrika. Volgens de Sunday Times staat ln dat document o.a. dat Shell/BP 49,6 procent van de Rhode sische ollemarkt hebben, CaJtex 24,9, MobU 22 en Total 3,5 procent. In de derde plaats heeft Rowland president Kaoenda een deel van zijn bewijsmateriaal laten zien en dat verklaart waarom Kaoenda nu ook overweegt de oliemaatschappijen voor het ge recht te dagen. Morele Klap Inlichtingen die TROUW kreeg van dezelfde bronnen als de Sunday Times rechtvaardigen het vermoeden dat als al het materiaal van Rowland bekend zal worden de oliemaatschap pijen vooral ln moreel opzicht een flinke klap zullen krijgen. Zo zouden de oliemaatschappij en, dus ook het grotendeels Nederlandse bedrijf Shell, vóór Ian Smith in 1965 Rhodesië eenzijdig onafhaneklijk verklaarde, hem de raad gegeven hebben even te wachten zodat zij tijd zouden hebben zijn olievoorraad op peil te brengen. Toen op 11 november 1965 Rhodesië de band met Londen verbrak, had het dan ook voor acht maanden olie. Zambia daarentegen maar voor acht dagen en een luchtbrug was nodig om dit land te redden. Destijds dacht premier Harold Wilson van Engeland dat Rhodesië maar voor enkele weken olie had. Als deze gegevens klop pen, is de verontwaardiging van Kaoenda te begrijpen. Wat uit het onderzoek dat nu door de Britse regering Ingesteld wordt, moet blijken is o.a. of de topdirecties van bijvoorbeeld Shell in Londen en Den Haag van deze activiteiten van hun Zuldafrikaanse en Rhodesische zustermaat schappijen op de hoogte waren. Overleg met Shell Tot nu toe voeren de oliemaatschappijen in Europa en Amerika aan, dat ze geen olie leveren aan Rhodesië, maar dat hun bedrijven in Zuid- Afrika bij de Zuldafrikaanse wet verplicht zijn olie te leveren aan klanten die betalen. Dus ook aan bijvoorbeeld Freight Services, de Zuldafri kaanse maatschappij die olie levert aan Rho desië. Prof. dr. H. Linnemann, dr. H. M. de Lange. prof. dr. J. Verkuyl en drs. C. Groenendijk, voorzitter van de werkgroep Kairos, hebben de afgelopen jaren verscheidene gesprekken gevoerd met mr. G. A. Wagner en dr. J. J. de Liefde, directeuren van Shell. Tijdens die gesprekken herhaalde Shell, dat het niet rechtstreeks olie levert aan Rhodesië. Over hun nederzettingen in Rhodesië zelf hadden ze niets te zeggen. De Zuldafrikaan se Wet op Officiële Geheimen verbiedt zelfs onderzoek ln Zuid-Afrika door de vertegenwoor digers van de maatschappijen ln Europa. Kalros-voorzitter Groenendijk: „De Neder landse regering heeft nog wel anderé middelen om de zaak te onderzoeken." Hij betwijfelt ook of het argument van Shell en anderen dat de Zuldafrikaanse wet de maatschappijen gebiedt te leveren aan wie betaalt ook op gaat voor levering aan bijvoorbeeld Freight Services. Die maatschappij is immers opgezet om Rhodesië van olie te voorzien. De werkgroep Kairos vraagt zich af of Vorster in dit geval tot vervolging van de oliemaatschap pijen zal overgaan. Hij heeft ze zelf veel te hard nodig. Groenendijk wil overigens niet de indruk wekken dat Kairos achter LONRHO zou staan. Die maatschappij zal zijn eigen motieven heb ben. Het gaat Kairos om het voorkomen van een bloedbad in Zimbabwe en daar kunnen de olie maatschappijen aan meewerken door Ian Smith geen olie meer te leveren. De Nederlandse rege ring en de Nederlandse partijen hebben in deze een grote verantwoordelijkheid, omdat Shell, dat voor 60 procent Nederlands ls zo'n sleutelpo sitie inneemt. PARIJS (Reuter. UPI) Franse vliegtuigen hebben de afgelo pen dagen Marokkaanse troepen en wapens getransporteerd naar het uiterste zuiden van de Afrikaanse staat Zaire. De Marokkanen zullen daar de strijd aanbinden met het rebellenle ger dat al vijf weken opereert in dat gebied en een ernstige bedreiging is voor het bewind van president Moboetoe van Zaire Vreugde bij jonge en oude communisten over de legalisering van de Spaanse communistische partij TEL AVIV (AP, UPI, Reuter) De Israëlische Arbeiderspartij heeft zondag Sjimon Peres aangewezen als lijsttrekker bij de verkiezingen en daarmee als kandidaat-premier. De linkse vleugel in de verenigde arbeiderspartij, de MAPAM, heeft besloten ondanks de benoeming van Peres in de partij te blijven. De tegenstanders van een voortzet ting van de samenwerking binnen de Arbeiderspartij komen vandaag bij een om zich te beraden of ze uit de MAPAM zullen treden en een nieuwe politieke partij zullen oprichten. „Als wij blijven, is dat het einde van de MAPAM", zo verklaarde een van hen. De MAPAM is over Peres waarschijnlijk wat gerustgesteld door de belofte dat bij een verkie zingsoverwinning van de Arbei derspartij de duif Abba Eban minis ter van buitenlandse zaken wordt en minister Allon minister van defensie en vice-premler. Aanblijven De openbare aanklager en het mi nisterie van Justitie hebben gisteren meegedeeld dat premier Rabln tot de verkiezingen van 17 mei moet aanblijven als premier. In een ver klaring werd gezegd dat het niet mogelijk ls, dat de leider van een zakenkabinet tussentijds aftreedt. Rabin gaf er zelf de voorkeur aan zo spoedig mogelijk als premier af te treden. Het Israëlische ministerie van finan ciën verklaarde dat premier Rabin er van al gezien heeft samen met zijn vrouw terecht te staan voor het bezit van een een bankrekening in de Verenigde Staten. (Het is Israëli's namelijk verboden in het buiten land bankrekeningen met vreemd geld te bezitten.) De premier is een boete opgelegd van 1500 dollar, een bedrag wat ongeveer overeenkomt met het geld op de Amerikaanse rekening. De premier wilde zo spoe dig mogelijk aftreden om samen met zijn vrouw terecht te staan voor het hebben van de rekening in de VS, maar nu dit niet mogelijk is, ziet hij daarvan af om geen smet op het premierschap te werpen. Washington De Franse deelname aan de strijd ln Zaïre heeft ln Frankrijk diepe ver ontwaardiging geoogst van de linkse partijen. De communisten hebben op een spoeddebat ln het Franse parlement gevraagd. Zij wijzen er op dat president Giscard zijn opmerke lijke steun aan Moboetoe is begon nen zonder enig overleg met het par lement of zijn kabinet. Volgens diplomatieke bronnen in Parijs en Zaire zijn in totaal elf Fran se vliegtuigen ingeschakeld bij de luchtbrug tussen Marokko en Zaire. De bedreigde Moboetoe kan voorlo pig rekenen op de steun van 1500 goed getrainde en goed bewapende Marokkanen. Er bestaan plannen om dit aantal te verdubbelen. Er is momenteel in Zaire ook een Egyp tische militaire delegatie die onder zoekt in hoeverre Egypte alleenheer ser Moboetoe van dienst kan zijn. Ontevreden De president van Zaire heeft direct na de eerste successen van het rebel lenleger in het koperrijke zuiden een beroep gedaan op andere staten. Hij heeft daarop materiële steun gehad van de Verenigde Staten, Frankrijk en België. Moboetoe zei dit weekein de in een Amerikaans tijdschrift dat hij erg ontevreden was over de hulp uit de VS. Hij noemde het gebaar van de regering van president Carter minimaal. Verontwaardigd was hij over de Amerikaanse ambassadeur bij de VN, Andrew Young. Deze heeft gezegd dat het niet zo belangrijk is als Afrikaanse statèn marxistisch worden, als ze dan maar handel met de VS blijven drijven. Front Over de stand van zaken in het zuid en van Zaire is momenteel niet zo veel bekend. Er zijn de afgelopen dagen praktisch geen berichten ge komen over de gevechten in de pro vincie SJaba. In het begin hadden de rebellen succes en wisten ze verschil lende dorpen en steden te bezetten Gemeld werd dat de regeringstroe pen weinig lust tot vechten hadden en geen steun kregen van de plaatse lijke bevolking. De herkomst van de rebellen is ook niet helemaal duidelijk. Aangeno men wordt dat de kern van hun leger wordt gevormd door mensen die in de jaren zestig betrokken waren bij de poging Sjaba (toen Katanga gehe ten) van de rest van Kongo af te scheiden. Het meest waarschijnlijk is dat zij vanuit Angola de grens met Zaire weer zijn overgetrokken. Ango la wijst echter iedere verantwoorde lijkheid voor de invasie af. evenals Cuba dat in Angola nog een leger van een paar duizend man heeft staan. Militairen Frankrijk was erg summier in zijn mededelingen over de luchtvloot. In een verklaring van het ministerie van buitenlandse zaken in Parijs werd gezegd dat Frankrijk geen de fensieve verdragen met Marokko en Zaire heeft. De hulp is gebaseerd op een verdrag van 1974 waarin Frank rijk en Zaire „technische militaire samenwerking" overeen zijn geko men. Op grond van dit verdrag zijn er ook tientallen Franse militairen in Zaire. Volgens de regering mogen zij echter niet daadwerkelijk deelne men aan de gevechten. Vandaag zal president Giscard voor de televisie een verklaring afleggen over het Franse optreden ln Afrika. HONG KONG (Reuter, AFP)- China wil proberen in economisch cultureel en wetenschappelijk opzicht een modern land te wor den. De komende jaren moet rustig worden gewerkt aan een nieuwe 'grote sprong voorwaarts'. Asjes Ben Natan, politiek adviseur van Sjimon Peres op het Israëlische ministerie van defensie is gisteren naar Washington vertrokken om te spreken over defensievraagstukken. Politieke waarnemers nemen echter dat de Amerikanen van de gelegen heid gebruik zullen maken zich op de hoogte te stellen van de plannen van Peres na de verkiezingen van 17 Corrigeren mei. Peres heeft al aangekondigd dat er geen grote veranderingen in het beleid van de Israëlische rege ring zullen komen. Dit blijkt uit de richtlijnen, die par tijleider Hoea Kwo-feng heeft uitge vaardigd om een eind te maken aan de wanorde, die was geschapen door de 'bende van vier'. Met deze term wordt in China het viertal aangeduid dat kort na de dood van Mao Tse- toeng probeerde de macht te grijpen. De bekendste van de vier is de wedu we van Mao, Tsjing Tsjang. De nieuwe richtlijnen van partijlei der Hoea zijn gisteren door radio- Peking bekend gemaakt. De Chinese leiders hebben kennelijk besloten eerst voorrang te geven aan de mo dernisering van hun land. Het ver diepen van de revolutie is daarbij wat naar de achtergrond verschoven. China zal waarschijnlijk proberen zijn status van grote mogendheid opvijzelen. Dat blijkt onder meer uit de mededeling dat de modernisering van leger, marine en luchtmacht zal worden versneld. Al eerder kwam uit Peking het bericht dat China zin marine de komende Jaren drastisch wil uitbreiden. Partijleider Hoea geeft ln zijn eerste richtlijn de bevolking opdracht de Sjimon Peres (links) is tot lijsttrekker gekozen. Zijn voorganger Rabin (rechts) en fractievoorzitter Gilbelber applaudisseren na het bekend worden van de uitslag van de stemming. diepgaande kritiek op de 'bende van vier' voort te zetten. Verder zal de bevolking de partij zo nodig moeten corrigeren op het gebied van ideolo gie, organisatie en werkstijl Daar volgt direct op dat dit niet mag ont aarden ln anarchie en dat er op ver schillende niveaus 'bevelvoeringen' moeten worden Ingesteld. Dat duidt er op dat de leiding een strakke partij-discipline wil. Hoea wil verder de nationale economie stap voor stap opbouwen om het levenspeil van de bevolking geleide lijk te verhogen. Binnen deze richtlijnen is er wel plaats voor een zekere mate van competitie getuige richtlijn vijf, waarin de Chinezen worden opgeroe pen de wetenschappelijke en cultu rele instellingen te ontwikkelen op dat 'honderd bloemen kunnen bloei en en honderd denkrichtingen met elkaar kunnen concurreren'. BANGKOK (reuter) Troepen van de Pathet Lao hebben twee ei landjes ln de rivier de Mekong vero verd op opstandige militairen, die beide eilanden al sedert 29 maart bezet hielden. Bij de gevechten zijn zeker acht opstandelingen gesneu veld. Luidsprekerwagens reden gis teren door de Laotiaanse hoofdstad Vientiane om het nieuws aan de bewoners mee te delen. De bevol king werd geadviseerd schuilplaat sen te bouwen en levensmiddelen int te snaai Militairen bewaakten de' belangrijkste gebouwen in de hoofd stad. De herovering van de eilandjes volgde na twee dagen van spanning in Vietiane. De communistische machthebbers van Laos stelden ver scheidene tanks op op de oevers van de Mekong. Aan de overkant van de rivier ligt Thailand. Zaterdag pro testeerde Laos bij Thailand tegen de bezetting van de eilandjes door re bellerende troepen. Volgens de Lao tiaanse regering kon dit alleen met steun van Thailand gebeuren. Thas- land heeft niet gereageerd op de Laotiaanse beschuldigingen. In re geringskringen tn Bankkok werd het incident als een louter binnen landse aangelegenheid van Laos be schouwd. Laos uit de beschuldigin gen aan Thailand omdat een deel van de rebellerende militairen naar dat land gevlucht is.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1977 | | pagina 5