De eeuwen
in de rug
Politiek in moeizame overgangsfase
ZATERDAG 2. APRIL 1977 .ft M jfe IH D I»l SU Rl mi SS ffi iffl .K» fl I"! 'PlW Rfó ffi. 28 )t M M m P® Ë9 R1 TROUW/KWARfET 3&
Een eeuwenoude Ja
panse mythe ver
haalt, hoe de godde
lijke voorouders van
de keizer eens zijn
neergedaald op de in
Kjoesjoe meest oos
telijk gelegen hoge
berg Takachiho.
Wilde de keizer met suk-
ses ten strijde trekken,
dan moest hij ervoor zor
gen dat hij de zon. van
wie deze voorouders zou
den afstammen, en de
voorouders zelf in de rug
had. d.w.z. dat hij alleen
maar naar het westen
toe volkeren kon over
winnen en beheersen.
De mythe vertelt verder dat
elke oorlog tegen vijanden in
hot oosten slechts kon resul
teren in een nederlaag. De
Japanse geschiedenis heeft
zich tamelijk goed gehouden
aan dit verhaal, dat naar
men vermoedt aan Chine
se of Koreaanse bronnen is
ontleend. Japan heeft twee
maal voor een oostelijke vij
and Amerika gecapituleerd
in 1853 toen Amerikaanse
oorlogsschepen o l.v.
Matthew Perry dit land
dwongen zijn havens te ope
nen en in 1945 als gevolg van
twee atoombommen en de
materiële overmacht van dp
vijand uit het oosten
Naar het westen toe zich
„oriënterend", had het meer
sukses. Het nabije westen:
Korea en China gaven het
zijn kuituur en veel van zijn
religies, het kontakt met hel
verre westen, ons westen,
heelt ertoe geleid, dat Japan
I is uitgegroeid tot de voor
naamste concurrent van de
westerse hoog geïndustriali
seerde staten
In de Japanse geschiedenis
I werden perioden van inten
sief kultureel en religieus
kontakt gevolgd door tijden
van isolatie, bezinning en
verwerking van alles wat in
de voorbije Jaren het land
was binnengestroomd een
aantal spiraalbewegingen
dus. die de Japanse geschie
denis een rijk geschakeerd en
zich nauwelijks herhalend
gebeuren laat zijn. Naar onze
tijd toe zijn drie van die spi
raalbewegingen te signa
leren.
Spiralen
De spiraal kwam op gang tn
de vierde eeuw van onze jaar
telling, ongeveer duizend
jaar na het tiJdsUp. dat door
de nationalistische mytholo
gie van voor 1945 was vastge
legd. In die tijd slaagde er
een aantal clans onder lei
ding van de zogenaamde kel-
zerclan erin met behulp van
een nieuw wapen -v- het
paard een groot gedeelte
van het land aan zich te on
derwerpen. Deze mensen be
zaten nog niet veel aan kui
tuur door de Chinezen van
die tijd worden zij beschre
ven als barbaars en primitief.
Zij zouden bestuurd worden
door een tovenares Pimlko.
die het volk behekste. Men
zag god in alles wat indruk
wekkend was: vooral in hoge
bergen, grillige rotsen, maar
ook In bomen en dieren, de
vossen bijv. Ook mensen
konden god <d.w.z. komt) zijn.
Onder hen rekende men de
keizer, en de sjamanen, vrou
wen en mannen, die in tran
cetoestand allerlei besluiten
van de goden overbrachten
aan het volk Japan was voor
hen en dat is het nu voor
velen nog het land van de
acht miljard goden.
Veroveringen
Dit primitieve land was nau
welijks tot eenheid gebracht
of men stuurde al een expedi-
tieleger naar Korea, om Tae-
gaya. vorst van een ko
ninkrijkje op de Koreaanse
zuidkust, te helpen tegen zijn
andere Koreaanse rivalen.
Het Japanse leger vestigde
zich op de zuidkust en wist de
nieuwe kolonie aanmerkelijk
uit te breiden. Deze verover
ingsoorlog had voor de verde
re geschiedenis van de Ja
panse cultuur en de religie
verstrekkende gevolgen.
In het veroverde gebied wa
ren verschillende kolonies
van hoogontwikkelde Chine
zen. die in die tijd het nog
primitieve Korea op een heel
wat hoger peil hadden ge
bracht dan Japan. Zij be
heersten allerlei irrigatie
technieken. nodig voor de
rijstbouw. Zij beheersten het
Chinese schrift en de Chinese
klassieken. Onderhen bevon
den zich heelmeesters, bouw-
deskundigen. sterrenwiche
laars. kalenderdeskundigen,
uitstekende timmerlui, be
kwaam in het snijden van
houten paardenzadels. maar
ook van (Boeddha)beelden.
Even gretig als nu ten aan
zien van de westerse technie
ken wilden de Japanse inval
lers zich met hun kennis ver
rijken.
Rondom 400 werden 127 dor
pen met deze mensen naar
Japan overgebracht. In het
jaar 562 telde Japan 7.500 ne
derzettingen met meer dan
37 500 Chinese immigranten
Men heeft koortsachtig met
deze mensen samengewerkt
om het land tot cultuur te
brengen. De confucianis-
tische politicologen onder
hen gaven aan het land in 645
een grondwet, een ambtena
ren- en een rangensysteem.
Chinees schrift
Ofschoon het Japans totaal
verschilt van het Chinees,
werd toch het Chinese schrift
voor het Japans gebruikt,
ook al moest men al spoedig
nog twee andere lettergre-
penschriften hieruit ontwik
kelen om het eigene van de
Japanse taal toch tot zijn
recht te laten komen.
Al aan het begin van de ze
vende eeuw werden de.
staatskronieken gebundeld
en vastgelegd en verschenen
de eerste bundels met verha
len. Op religieus gebied
brachten deze Chlnees-
Koreaanse ontwikkelingshel
pers in hun bagage taoïsme
en boeddhisme naar Japan.
Ondanks enige aanvankelij
ke tegenstand slaagde men
erin om aan het begin van de
zevende eeuw de keizer en
zijn adel hiervoor te interes
seren Het boeddhisme werd
even belangrijk als de oude
overgeleverde religieuze ge
bruiken.
Deze periode van intensief
verkeer met het westen werd
gevolgd door eeuwen van
strijd, van bezinning en van
bedreigingen. Wat sinds de
vijfde eeuw en masse Japan
was binnengekomen, moest
nu inheems gemaakt worden.
De Initiatieven in de beelden
de en de bouw-kunst werden
van nu af aan door Japanners
overgenomen. De Chinese
kenmerken ervan gingen
plaats maken voor de Japan
se: eenvoud en nog grotere
verbondenheid met de na
tuur. misschien ook wat meer
eenzijdigheid en radicalisme.
Die laatste twee kenmerken
gaan zeker op voor de ver
schillende boeddhistische
groeperingen, die in Japan
zelf begonnen te ontstaan.
Als gevolg van taolstische en
confucianistische concurren
tie in China was het
boeddhisme op zijn weg naar
Japan al behoorlijk Intole
rant geworden tegenover ei
gen en andere geloven. Maar
deze intolerantie bereikte
haar top in de monniken van
de bergen Kova en Hiei. die
van tijd tot tijd niet alleen
elkaar maar ook de burgers
in de laagvlakte met hun
zwaarden te lijf gingen en bij
tientallen afslachtten.
Uit reactie hiertegen ontston
den in de 13e eeuw nieuwe
boeddhistische secten. een
voudiger en soms ook be-
krompener van structuur,
meer op de leken afgestemd
eh meestal vervuld met le
vendige verwachtingen van
de eindtijd, waarvan men in
het toen onder de druk van
de mongoleninvasie gebukt
gaande Japanse volk dacht
dat zij met ver meer af was.
Secten als de Jodo en de Ni-
chlren. die deze gedachten
het meest ontwikkeld heb
ben. bezitten ook vandaag
nog onder paupers en thuis
lozen een enorme aanhang.
Wat Japan bezat aan Inheem
se religie, vaak aangeduid
met de term shlnto, werd niet
alleen verrijkt met taois-
tische en confucianistische
elementen, maar ook met het
volksgeloof der Chinese Im
migranten hun geloof in
rijstgoden en in de bescher
mers van de rijst, de vossen.
Men trachtte zelfs op gelijke
voet te komen met de
boeddhisten, door shinto-
goden uit te roepen tot Ja
panse Incarnaties van Indis
che Boeddhas.
Daarmee werd het shlnto een
Japanse concrete vorm van
het meer abstracte boeddhis
me. Van de andere kant za
gen vele boeddhisten het
shlnto als een tussenweg
naar Boeddha. Shinto-goden
waren Immers nog niet vol
maakt en er moest nog heel
wat afgebeden worden, opdat
ook zij de verlichting zouden
bereiken. Ondanks al die we
derzijdse spitsvondigheden
hebben de meeste Japanners
zich altijd laten normeren
door zowel Shlnto als
Boeddhisme.
Men zorgde er daarbij wel
voor dat dit alles niet gebeur
de zonder de officiële toe
stemming van de volksgo
den Voor ons is volksgeloof
bijgeloof en is dit on
denkbaar Voor de Japanner
is het volksgeloof de norm
voor alle andere vormen van
geloof. Men zal bijvoorbeeld
niet naar een shlntolstische
of boeddhistische tempel op
bedevaart gaan of een tempel
bouwen zonder de dorpsgod
eerst te raadplegen en in ken
nis te stellen van de plannen
en van de afloop ervan. Die
dorpsgod meestal een
vooroudergod werd via
priesters of priesteressen óf
Ai' i kk
cföi>Oukt
direct gevraagd. Ook hier
blijft de mythe, die ik aan het
begin van dit artikel noemde,
vaste norm. Leven is alleen
maar mogelijk met steun van
de vooroudergod. Als gevolg
hiervan bleef de dorpsge
meenschap het gedrag van
ieder individu controleren.
Men kijkt er tegen het indivi
du aan als tegen een spijker
in een plank, waar hij eruit
contacten kwamen niet tot
stanë als gevolg van Japanse
veroveringsoorlogen, maar
puur toevallig toen in 1543
een taifoen een aantal Portu
gezen deed uitwijken naar
Tanegashima in Zuid Japan
Het eerste Europese cul-
tuurprodukt. waarmee men
in dat jaar kennis maakte,
bestond in schietgeweren, die
steekt, moet hij er weer in
geslagen worden. Het is de
Japanse manier van nivelle
ren: wie rijk is moet door
middel van feesten de hele
groep ook mee laten genie
ten: zelf wordt hij daardoor
weer tot normale proporties
teruggebracht. De ge
meenschap normeert het ge
drag van teder afzonderlijk:
zijn huwelijk, zijn werk en
zijn geloof. Het boeddhisme
en het shlnto kunnen zich
daar best mee verenigen, het
christendom echter niet: het
legitimeert de dorpsgod niet
en weigert zich door hem te
laten legitimeren. Dat blijkt
ook uit de volgende spiraal
beweging in de Japanse ge
schiedenis.
Toeval
Deze tweede beweging was
klein in omvang, maar wel
belangrijk. Nu waren het con
tacten met het „verTe" wes
ten. die het tijdperk van de
vereenvoudiging van de
geïmporteerde Chinese cul
tuur onderbraken. De eerste
de bijnaam kregen van Tene-
gashlma. In 1549 landde
Franclscus Xaverius in Ka-
goshima. Hij bleef twee Jaar
in Japan als missionaris,
maar ook als Portugese on
derkoning. Die vermenging
van rollen bij vele missiona
rissen is fataal geweest voor
het snel ontluikende Chris
tendom.
In 1611 werd het verboden.
Missionarissen moesten het
land uit. Vele christenen gin
gen ondergronds, zij bleven
uiterlijk het boeddhisme en
het shlnto belijden en ver
sierden in hun huizen de al
taartjes van deze religies,
maar In eigen kring memori
seerden zij latljnse gebeden
en litanieën en vereerden zij
de In de hoeken van hun
slaapkamers verborgen heili
genbeelden. Later ver
mengde dit christendom zich
met shinto en boeddhisme,
zodat door hen Maria en
Kannon (de boeddhistische
godin van barmhartigheid)
en Jezus en kaml met elkaar
vereenzelvigd werden.
De komst van de Hollanders
naar Japan in 1609 en vooral
hun verblijf in Decima, toen
een eilandje in de baai van
Nagasaki, nu een stadswijk
van die stad. hebben de hui
dige verwestersing van Ja
pan voorbereid. Zoals be
kend. mochten alleen de Hol
landers vla dit eiland nog
handelscontacten onderhou
den met Japan.
Het bleef niet bij han
delskontakten. ook de wes
terse wetenschappen kwa
men alleen nog via Decima
Japan binnen. De meeste
boeken waren in het Neder
lands geschreven. Wilde men
dus zich verdiepen in deze
wetenschappen, dan kon dat
alleen maar vla het Neder
lands. Rangaku d.w.d. Hol
landse wetenschap (ran is
een afkorting van Oranda,
Holland) omvatte: de studie
van de volgende vakken: Ne
derlandse taal. medicijnen,
botanica, astronomie,
aardrijkskunde, krijgskunde
en van de menswetenschap
pen. Als gevolg van de wetten
van 1636 was Japan een sako-
ku: een voor de buitenwereld
afgesloten land. Alleen vla
Decima. onbereikbaar ver
van de hoofdstad Kyoto ver
wijderd druppelde nog wat
westerse cultuur en we
tenschap het land binnen.
Rangaku heeft het land lang
zaam opengemaakt voor het
westen. In de eerste helft van
de 19e eeuw waren het vooral
de beoefenaars van de ranga
ku. die het tegen de conserva
tieve confucianistische poli
ticologen durfden op te ne
men. Toen al werden lokale
besturen, 'geplaagd' door
rampeki, 'Hollandse waan
zin', gedwongen westerse be
stuursvormen te introduce
ren. Bezinning en verzet te
gen de eerste contacten met
Europa hadden de laatste
spiraalbeweging voorbereid.
Techniek
Van binnen uit geprest door
de beoefenaars van de ranga
ku. van buiten door het
machtsvertoon van de kolo
niale machten, moest Japan
verwestersen. Toch bleef het
land zichzelf. Verwestersing
was een noodzaak, door het
hof uit angst bevorderd.
Terwille van de keizer moest
Japan zichzelf blijven. Om
zichzelf te kunnen blijven
moest het verwesterst wor
den. In deze schizofrenie is
het land tot ln onze tijd blij
ven steken: het heeft ener
zijds zich radicaal verwes
terst. De technische ontwik
keling van het land bleef niet
achter bij het westen: in 1868
kwam het hele land weer on
der het bestuur van de keizer,
in 1869 was er al telegrafisch
contact tussen Tokio en Yo
kohama. in 1871 werden de
posterijen een feit. In 1872
reed de eerste trein tussen
Tokio en Yokohama (18 mijl
in 1896 al 2.492 mijl). In dat
zelfde jaar werd de leerplicht
ingevoerd. In 1895 begonnen
de trams de jiriksjas te ver
vangen. in 1910 had Japan
zijn eerste vliegtuig. In die
zelfde tijd nam het land met
een scheepstonnage van 6
miljoen de derde plaats in op
de wereldranglijst. In 1928
had ook Japan zijn
luchtvaartmaatschappij.
Concluderend moet men van
de hele technische bescha
ving zeggen, dat ze evenzeer
Japans als westers is.
Anderzijds is het land
zichzelf gebleven. De keizer
moest immers blijven! Tot
aan 1945 keek men tegen
hem aan als een kami. een
god. maar ook na 1945 is hij
niet verdwenen iedere best
seller in het westen is dat. ook
in Japan, alleen het christen
dom werd geen bestseller. Ik
verbeeld me niet daarvan alle
redenen te kunnen aangeven.
Er zijn er nogal wat. Afgezien
van al die kerkstrukturen.
waarvan men niets begrijpt
is er ook in de steden,
ofschoon wat verfijnder al
tijd nog die dorpsgod, die van
de leiders van de families re
kenschap vraagt.
Lawaai
In de steden hebben vele
nieuwe boeddhistische en
shintoïstlsche religies die
taak van de dorpsgod overge
nomen. Zij zijn wel bestsel
lers geworden. Tussen vele
andere redenen is er ook nog
de Japanse geest, waar
mee ik deze bijdrage wil be
sluiten: men wil over het la
waai van de vernieuwing
heen de stilte en nadenken
over het niets en de leegte.
Het christendom maakt te
veel lawaai als godsdienst
van het woord, dat steeds
omvangrijker wordt, naar
mate de twijfel toeneemt en
van de nauwkeurig ingevulde
begrippen. Men gelooft eer
der de oude Lao-tsu. die eens
neerschreef: „Zij die weten,
spreken niet. zij die spreken,
weten niet,"
Prof. dr. Kamstra is hoogle
raar aan de universiteit van
Amsterdam in de geschiede
nis van de niet-westerse
godsdiensten.
I'cl
De algemene verkiezin
gen die vorig Jaar decem
ber In Japan gehouden
werden, hebben een
nieuw tijdperk Ingeluid
In de Japanse politiek.
Aan de macht van de Li
beraal Democratische
Partij (LDP), die ruim 20
Jaar met de arrogantie
van de absolute meer
derheid had kunnen re
geren. Is een eind ge
maakt. Tevens is er defi
nitief een eind gekomen
aan de voor de econo
mische expansie zo
noodzakelijke stabiliteit
In het binnenlandse poli
tieke gebeuren. Het was
immers vooral de Libe
raal Democratische rege
ring. die samen met het
bureaucratische appa
raat en de managers van
de grote ondernemingen
de motor is geweest ach
ter de vrijwel alles bepa
lende economische groei
ln Japan. Dat daarbij het
welzijn wel eens op de
achtergrond raakte Is
door de oppositie meer
malen betoogd, maar de
hopeloos verdeelde op
positie heeft ln de Japan
se politiek vrijwel niets
ln te brengen gehad.
Maar na de storm van het
Lockheed schandaal, waar
belangrijke leiders van de
LDP bij betrokken waren (te-
gen oud premier Tanaka Is
nog steeds een proces aan de
gangi en de daarop volgende
verkiezingsnederlaag van de
regerende partij, liggen de
kaarten anders op tafel.
Concessies
Weliswaar ls de LDP aan de
regering gebleven, maar zij
kan niet zonder de steun van
een aantal onafhankelijke
parlementariërs. Verder
heeft zij de meerderheid ver
loren in de belangrijke begro
tingscommissie van de Diet
(Japanse tweede kamer), zo
dat zij voor het eerst reke
ning moet houden met ande
re dan LDP-mensen bij het
opstellen van begrotingen.
Een voorbeeld hiervan ls de
belastingverlaging De rege
ring onder premier Takeo
Foekoeda wilde niet verder
gaan dan een verlaging met
ongeveer 3.3 miljard gulden.
De vijf oppositiepartijen: de
Japanse Socialistische Partij
(JSP), de Democratisch So
cialistische Partij (DSP), de
Komeito (een rechts van het
midden staande seml-
rellgleuze partij), de Japanse
Communistische Partij (JCP)
en de Nieuwe Liberale Club
(NLC) die kort voor dé verkie
zingen uit de LDP stapte, wa
ren overeengekomen dat de
belastingverlaging ongeveer
9 miljard zou moeten bedra
gen. En de LDP-regertng kon
deze keer niet anders dan
concessies doen.
Men heeft elkaar nu gevon
den op ruim zes miljard gul
den. Afgezien van het feit dat
het wat vreemd aandoet dat
socialisten en communisten
verregaande belastingverla
ging eisen, geeft de concessie
van de LDP-regering aan dat
er verandering gekomen ls ln
de binnenlandse politiek van
Japan. Tot voor kort was
men niet gewend aan conces
sies en het zoeken naar een
compromis De LDP voerde
een beleid en Joeg er
wetsvoorstellen door zonder
zich Iets te hoeven aantrek
ken van de meestal ook verre
van realistische eisen van de
verdeelde oppositie. Het
functioneren van de Japanse
parlementaire democratie
het op zijn zachtst gezegd
enigszins te wensen over.
Loyale oppositie bestond er
eigenlijk niet. Je zat ln de
oppositie en dus was Je tegen
elk voorstel van de regering.
Met de nieuwe machtsver
houdingen ln het parlement
ls dat veranderd. De opposi
tie ls, zoals dat dan heet „ver-
antwoordelljker en realis
tischer" geworden. Het ls ook
te zien aan de eisen van de
Japanse vakbonden, die
nauw gelieerd zijn aan de so
cialistische partijen. Zij tre
den veel gematigder op en
stellen zeker ln vergelijking
met vroeger, redelijke en
haalbare eisen. Met andere
woorden, de Japanse opposi
tie ruikt regeringsver
antwoordelijkheid. Tekenen
hiervan deden zich vorig Jaar
al voor toen de socialisten
zich akkoord verklaarden
met het Japans Amerikaanse
veiligheidsverdrag en zelfs de
communisten niet meer zo
hard tegen bleken te zijn. In
navolging va* hun Italiaanse
en Franse collega's schrap
ten de Japanse communisten
eveneens ..de dictatuur van
het proletariaat" uit hun dog
matische Jargon.
Hogerhuis
Deze zomer worden er verkie
zingen gehouden voor het Ja
panse Hogerhuis. (De leden
van het Hogerhuis worden
voor zes jaar gekozen. Iedere
drie jaar zijn er verkiezingen
voor de helft van de 252 ze
tels. Momenteel heeft de
LDP met haar 130 zetels nog
de meerderheid, imaar ln Ja
pan ls men ervan overtuigd
dat de neergaande lijn van de
regeringspartij zich ook bij
deze verkiezingen zal
handhaven. De populariteit
van de LDP en de regering
Foekoeda Ls lager dan ooit. In
februari liet een opiniepeiling
(waar de Japanners gek op
zijn) zien dat slechts 28 pro
cent van de bevolking achter
de nieuwe regering stond, het
laagste percentage uit de ge
schiedenis van de LDP. Com
mentatoren ln Japan wijten
dit aan de wrevel en te
leurstelling bij het Japanse
volk over het
Lockheedschandaal, de In
terne strijd tussen de klieken
(habatsoe) binnen de LDP.
waaraan de populaire en
„schone" premier Takeo Miki
ten onder ls gegaan, en aan
het „big-business"-karakter
van dit kabinet. Hoe dan ook,
de mogelijkheid dat de LDP
haar meerderheid ln het Ho
gerhuis bij de komende ver
kiezingen zal verliezen is
sterk aanwezig. Om althans
één punt van kritiek uit de
wereld te helpen en één ver
kiezingsbelofte (gedaan bij
de algemene verkiezingen
van vorig Jaar) gestand te
doen. heeft premier Foekoe
da zijn eigen Yokakal-kliek
binnen de LDP formeel ont
bonden. Ook die van LDP-
secretaris-generaal Masayos-
hi Ohlra, en de habatsoe van
oudpremier Tanaka (de
grootste binnen de LDP) heb
ben zich, althans formeel, op
geheven
Vervolg op pagina 37
'I'i'i lift Ml? )t -k M M lil n M SU RI «W* fö 'lli ifu Ut i"i l"l 'iv; '"1. i'w lift M M fc k M III n D>! 1*1 Rl 8S 'IE ïflj fë
