'Televisiemaker beknot rechten van schrijver'
Mies Bouwman gooit er het bijltje nog niet bij neer
Kees Holierhoek
ten strijde tegen
het rode potlood
Een televisieleven van come-backs en quizzen in boekvorm
i k
r\m-
kTERDAG 26 MAART 1977
BINNENLAND
Trouw/Kwartet 23
Onder de auteurs die
een bijdrage aan het
boekenweekge
schenk „Even ge
duld aub" hebben
geleverd, bevindt
zich de televisie-
schrijver (dat woord
bestaat ook al) Kees
Holierhoek. Hoewel
hij in dat boekje zijn
vak als „fascine
rend" omschrijft,
blijkt het niet altijd
even plezierig te zijn.
„Schrijven voor televi
sie", houdt Holierhoek
zijn lezers voor, „kan erg
leuk zijn. maar ook het
bloed onder je nagels
vandaan halen."En alsof
dat nog niet genoeg is,
heeft hij het verder over
„een zenuwslopende be
zigheid die bloedrukver-
hogend werkt en daarom
uit medisch oogpunt ten
sterkste afgeraden moet
worden".
Achter die boutade steken
meer grieven dan er in de rest
van het stukje aan bod ko
men. Kees Holierhoek (35),
schrijver van menig televi
siespel. waaronder veel afle
veringen van de series
„Waaldrecht" en „Klaverwei
de". is niet zo erg gelukkig
met de manier waarop in 't
Gooi met auteurs wordt om
gesprongen. Hij signaleert
een toenemende neiging bij
degenen die daar de dienst
uitmaken de televisieschrij
vers onder de voet te lopen.
Ervaring
Holierhoek spreekt uit eigen
ervaring en als penningmees
ter van de Seba, het au
teursrechtenbureau van de
Vereniging van letterkundi
gen. de schrijversvakbond.
De Seba (Stichting tot
exploitatie en bescherming
van auteursrechten), zegt hij,
wordt vooral de laatste tijd
overstelpt met klachten over
inbreuken op het au
teursrecht, vastgelegd in de
auteurswet. In de televisie
wereld lijkt die wet geen
boek met een hoog lees-
dichtheidcijfer te zijn.
Ondanks de stroom van over
tredingen waarvan de Seba
in kennis wordt gesteld, is
Holierhoek ervan overtuigd
dat er nog heel wat on
rechtmatigheden onder wa
ter blijven. „Veel schrijvers
durven geen beroep op de au
teurswet te doen. omdat ze
bang zijn werk te verliezen.
Ze zijn niet in loondienst bij
de omroep, zoals de regis
seur, de scriptgirl, de drama
turg en noem verder maar op
dat wel zijn. Onder de televi
sieschrijvers zijn er heel veel
die ervan moeten leven, die
blij zijn dat ze iets mogen
doen. Daar wordt te veel op
gespeculeerd."
Goeddunken
Als Holierhoek spreekt over
inbreuken op het au
teursrecht, heeft hij het over
eigenmachtig aangebrachte
wijzigingen in manuscripten
van televisieschrijvers. Naar
zijn zeggen moeten schrijvers
er soms genoegen mee nemen
dat omroepfunctionarissen
op eigen houtje hun teksten
veranderen. Hij heeft dat
trouwens ook zelf ervaren.
Voor de VARA, die de series
„Waaldrecht" en „Klaverwei
de" op het scherm heeft ge
bracht, is Holierhoek doende
geweest een ontwerp voor
een vervolg van „Klaverwei
de" te vervaardigen. Hij
schreef ook een paar afleve
ringen voor die vervolgserie.
Over een en ander werd uit
gebreid gediscussieerd met
de televisiemakers, waarbij
in onderling overleg teksten
herschreven en opnieuw her
schreven werden
Weggeschreven
Een paar dagen voordat met
de opname van de door hem
geschreven afleveringen be
gonnen zou worden, kreeg
Holierhoek na een lange tijd
waarin hij niets meer van de
VARA had gehoord, de
scripts toegestuurd. Twee er
van waren onherkenbaar ver
anderd. Holierhoek: „Er wa
ren nieuwe figuren inge
voerd, de dramatische con
structie was vernietigd, de
conflicten waren eruit wegge
schreven, de strekking was
geweld aangedaan, en tach
tig procent van de dialogen
was veranderd". Langs juri
dische weg hoopt hij nu in elk
geval te kunnen bereiken dat
de afleveringen niet onder
zijn naam zullen worden uit
gezonden.
Een van zijn collega's, vertelt
Holierhoek, kreeg van een
omroepvereniging te horen
dat deze zich het recht voor
behield in de geleverde
teksten „zodanige wijzigin
gen aan te brengen als de
omroep goeddunkt". Holier
hoek beschouwt zo'n bepa
ling als „een aanslag op de
vrije expressie van de schrij
ver". Juridisch, zegt hij,
maakt een dergelijke clausu
le ook geen enkele kans, om
dat over het goeddunken van
derden in de auteurswet niets
te vinden is.
Alarmerend
Holierhoek is en wordt wel
tegengeworpen dat hij de
rechten die hij zich aanma
tigt, als televisieschrijver
niet kan doen gelden. Het
medium, zo luidt dan de rede
nering, stelt zijn eigen eisen,
waarvoor ook de schrijver zal
moeten buigen; schrijven
voor de televisie is geen vrije,
maar een gebonden
kunstvorm.
Holierhoek is het met die re
denering roerend eens, maar
vraagt zich af of daarmee te
levisiemakers een vrijbrief
wordt verschaft zonder over
leg met de auteur, en daar
gaat het om, van alles en nog
wat in het manuscript te ver
anderen. „Ik heb er geen en
kel bezwaar tegen", zegt hij.
„dat er wijzigingen, ook in
grijpende wijzigingen, wor
den aangebbracht, maar dat
moet dan wel in redelijke
coöperatie met de auteur ver
lopen. Schrijven is individu
eel werk. Dramatisch schrij
ven heeft te maken met te
amwork. Dat besef ik natuur
lijk heel goed."
Volgens Holierhoek is tussen
de NOS en de Vereniging van
letterkundigen ook duidelijk
overeengekomen dat teksten
alleen in overleg met en na
toestemming van de auteur
gewijzigd worden. „Er is een
alarmerende tendens dat het
niet gebeurt. Het is natuur
lijk niet waar dat het voor
alle omroepen geldt. Maar de
dreigende ontwikkeling die
ik constateer, is wel op feiten
gegrond."
Hele roman
Sprekend over die ontwikke
ling. brengt Holierhoek ook
de „script editor" te berde.
„In Amerika, waar ze meteen
hele slechte auteurswet zit
ten. kennen ze zo'n figuur al.
Die zit rustig een hele roman
te herschrijven. Bij de om-
Kees Holierhoek
roep wordt nu ook gepro
beerd zo'n „script editor" in
te voeren. En soms doen de
omroepen alsof die al allerlei
bevoegdheden heeft."
Een televisieschrijver die
protesteerde tegen verander
ingen in zijn tekst, werd door
de desbetreffende omroep ge
trakteerd op een briefje met
de woorden: „De wijzigingen
die u betwist, zijn aange
bracht door een script editor,
met recht en reden, en dat
wist u". De schrijver wist ner
gens van, maar het briefje
illustreert dat sommige om
roepen zich meer aanmatigen
dan hun auteurs
„De televisie", vindt Holier
hoek. „gaat als expressiemid
del voor auteurs verloren, als
je zulke dingen maar voor lief
neemt. De televisie wordt
dan een expressiemiddel
voor uitsluitend dramatur
gen en regisseurs." Als de
schrijvers daartegen geen
stelling nemen, zo vreest hij,
zijn ze voordat ze het weten
„invullers" geworden
Holierhoek ziet het gevaar
opdoemen dat door of na
mens een omroep een die om-
roep welgevallig schema voor
een televisiespel wordt ont
worpen. waarbij de lijnen
waarlangs het drama zich
voltrekt zo gedetailleerd zijn
weergegeven dat er aan de
verbeeldingskracht van de
auteur die met dat schema
aan het werk moet. niets of
praktisch niets meer wordt
overgelaten. „De schrijvers",
zegt hij, „worden dan invul
lers van wat is voorgekauwd.
Er is precies aangegeven wat
deze en gene zus of zo moet
zeggen of doen. Dat is een
verarming die de auteurs be
dreigt. De schrijvers die zich
daarvoor lenen, degraderen
zichzelf natuurlijk wel."
Recht van
spreken
Een cynicus zou kunnen op
merken dat Holierhoek weet
waarover hij praat. Hij ont
wierp zelf een schema voor de
serie „Klaverweide", waar
van ook een aantal afleverin
gen door anderen werd ge
schreven. Volgens hem was
het schema niet zo strak dat
die andere schrijvers als „in
vullers" fungeerden. „Het
had er wel wat van weg", er
kent hij. Dat geeft hem. vindt
hij niet ten onrechte, juist
recht van spreken.
„In het produktieproces voor
tv", zegt Kees Holierhoek, „is
de auteur de zwakste scha
kel. Hij wordt soms be
schouwd als een producent
van halffabrikaten, waarin
buiten hem om allerlei wijzi
gingen kunnen worden aan
gebracht Ik wijt die situatie
voor een deel aan gebrek aan
moed van de omroepleiding
Het is makkelijker op te ko
men voor een regisseur die Je
elke dag ziet, dan voor een
auteur, die niet in vaste
dienst is. die je nooit ziet. En
een omroep die zich wil profi
leren. kan dat natuurlijk be
ter binnenshuis doen."
door Riet Diemer
LAREN „Ik heb s in
Ahoy een quiz voor have
narbeiders geleid die.
juist omdat ik inside in
formatie had gekregen,
behoorlijk uit de hand
liep. De personeelschef
had me verteld dat er
van de bananenboten
werd gestolen, en dat het
prettig zou zijn als ik
daar iets aan zou doen.
Geen probleem. Ik sta
daar dus in die grote hall
op podium en krijg een
paar immense kerels
naast me. Ik zeg: „Hier
hebben jullie ieder een
tros, vanavond hoef je
niets te gappen, want je
mag net zo veel eten als
je wilt. Wie de meeste
bananen op heeft in 1
minuut, is de winnaar."
Uit deze regels van. wat met
een beladen woord een auto
biografie kan worden ge
noemd. „Mies 25'/. jaar tv
omzien in verbazing", blijkt
ten eerste dat Mies Bouw
man altijd vindingrijk is ge
weest en ten tweede, dat
quizzen een groot deel van
haar bestaan hebben uitge
maakt. Het resultaat van de
ze quiz noemt ze vreselijk. De
mannen stopten de bananen
met twee tegelijk in hun
mond, stikten bijna, maar
pelden door. „Een kerel werd
asgrauw maar bleef door
eten. Na 45 seconden heb ik
de boel gestopt: een doodzie
ke winnaar kreeg 3 punten.
Sterren
Dat was de begintijd, toen
omroepsters als sterren schit
terden en overal in het land
werden uitgenodigd, bijvoor
beeld om avonden van be
drijfsverenigingen op te vro
lijken De spelletjes van Mies
toen verschilden niet zo heel
veel in stijl van nu. De Bame-
veldquiz hield in. dat ieder
vijf ongekookte eieren kreeg,
twee kommen en een brom
tol. Zo snel mogelijk moest
het eiwit worden stijfgesla-
gen terwijl de bromtol draai
de Voor de sigarettenfa-
Zo begon het in 1951 toen „de televisie en Mies
ons land binnenkwamen".
briek: een sigaret pakken en
aansteken. Voor de zuivelor-
ganisatie: een beschuit eten
en tegelijk „Holderdebolder"
fluiten.
De proefstations uiteindelijk
voor „Een van de acht", een
programma waarmee ze na
de aflevering in mei voorgoed
zal stoppen, althans volgens
de allerlaatste regels van
haar boek. Daar staat: „Als
dit seizoen voorbij is zit mijn
contract erop. Ik stop dan
met het grote amusement,
dat is het enige wat ik zeker
weet Wat ik daarna ga doen
staat op dit moment nog niet
vast. Er zijn wel plannen, ik
zou niet zonder kunnen, dus
laat niemand juichen. Mies
gooit het bijltje er nog niet
bij neer."
Een mixture
Maar dan zijn we al op blad
zij 186. Daarom teruggebla
derd naar het begin. „Mies
Bouwman met de W van Wil-
lemien, zij is de koningin van
alle kijkers: een mixture van
Piet Hein en Dorus Rijkers,
van freule Wttewaall en van
Rooie Sien" staat daar. Daar
mee heeft Nico Scheepmaker
haar populariteit getypeerd.
Een van de twee talenten
waaraan ze dat te danken
heeft, is terug te vinden in
het begeleidend schrijven bij
de Nipkow-schijf. die ze
kreeg na Open het Dorp:
„Door zichzelf te blijven,
heeft zij zichzelf waarge
maakt." De andere gave ver
tolkt een collega, meer eerlijk
dan taktisch, met: „Je maakt
rotprogramma's meid, maar
het fijne ervan is dat je erin
gelooft."
Wie getrouw alle artikelen en
andere uitgaven over Mies
Bouwman heeft bijgehou
den, zal niet zo heel veel in
haar boek vinden wat hij of
zij niet al wist. En dat kan
ook nauwelijks anders als je
zo veel „in de picture" hebt
gestaan.
Geen
'onthullingen'
Daarbij heeft Mies de wijs
heid om tegen de buiten
wacht niet het achterste van
haar tong te laten zien en
daar heeft ze nog gelijk in.
Echte onthullingen, waar
voor dit soort boeken geloof
ik graag worden gelezen,
staan er dan ook niet in
Maar Mies kan erg leuk ver
tellen, wat iedereen ook al
weer weet, en ook nog goed
schrijven, wat voor velen
nieuw zal zijn.
De gebruikelijkste volgorde
in een „autobiografie" is be
ginnen bij de jeugd, maar
daarna raakt de inhoud, ook
al is er wel een beetje lijn in
te ontdekken, dank zij de ve
le humoristische en andere
zijpaadjes, een beetje door
elkaar.
Maar alles bij elkaar opge
teld staat er veel in te lezen.
Voor Mies is haar jeugd „een
dolle meidenjeugd". Ze komt
uit een beschermd, welge
steld rooms-katholiek milieu.
Haar vader was eerst be
roepsmilitair en werd later
zakenman als directeur van
de BATA en na de oorlog
Lissone Lindeman. Hij was
lid voor de KVP van de pro
vinciale en gedeputeerde sta
ten van Noord-Holland en lid
van het KRO-bestuur. Van
daar dat Mies als zijn dochter
bij de omroep terechtkomt
'Beurtzang'
Het boek is opgezet als een
soort beurtzang tussen Mies
en Joris van den Berg, hoofd
redacteur van de VARA-gids.
Joris is de vragensteller om
de stapels herinneringen in
de juiste banen te leiden.
Mies is namelijks als sinds
1968 bezig met het schrijven
haar haar boek. en dat wilde
niet direct vlotten. Joris stelt
als een vasthoudende psychi
ater, die zijn boekenwijsheid
nu eenmaal in zijn patiënt
bevestigd wil zien, maar vra
gen of Mies echt wel zo geluk
kig was in haar jeugd: geen
angsten of complexen? „Je
zat op een duffe mei-
denschool. onder de druk van
het katholicisme. Nog eens.
er moet toch iets vervelends
zijn geweest?" Maar Mies
kan slechts met een hardnek
kige blijmoedigheid antwoor
den: „Nee. het spijt me!" Ver
velend wordt Joris op den
duur zelf, als hij maar blijft
doordrammen.
Stewardess
Als ze achttien is komt ze van
de MMS, brengt een tijd door
in Rome. Parijs en Engeland
en wordt dan stewardess op
een Europabus. „Iets dat een
ander nog niet had gedaan.
Dat wilde ik." Maar het reis
bureau rendeerde niet en ze
bevond zich binnen korte tijd
als kantoorjuffrouw in een
houten keet aan de Amster
damse Wibautstraat.
Dan komen we op bekender
terrein. Ze komt bij de KRO-
televisie. wordt omroepster
voor dertig gulden per uitzen
ding. Uitzending is er eens in
de veertien dagen. De Maas
bode schreef haar eerste re
censie: was Mies Bouw
man al direct zeer onbevan
gen en met een prettige vrij
moedigheid opgetreden.
Door haar 'goedenavond in
binnen- en buitenland, thuis
en op straat' kreeg ze onmid
dellijk contact met de
toeschouwers."
In die nieuwe wereld van de
televisie pakte ze alles aan
wat haar voor handen kwam:
vertalen van toneelstukken,
meegaan op reportage, cos-
tuums strijken. „Jurken van
balletmeisjes maakten we
langer, en dansers moesten
wijde broeken aan." „Ver
taalde ik een thriller dan liet
ik de hoofdfiguur, die de
moord had gepleegd, aan het
eind zeggen dat hij er spijt
van had, anders mocht het
niet uitgezonden worden van
Prof. Kors (voorzitter van de
KRO - red.)"
De zaak
verloedert
Tegenover dat „warme sym
pathieke" begin stelt Mies.
net zo moedeloos als zovelen,
Hilversum van nu. Ze doet
een boekje open. „Je ziet het
aan de mensen om je heen,
aan de maagzweer in op
komst. de huwelijken die
stuk gaan, de drank die al om
tien uur voor de dag komt. 't
Komt niet door het harde
werken, daar heb ik nog nooit
een slachtoffer van gezien,
maar door te veel jaloezie, te
weinig contacten, te veel rod
del. Wie je iets belooft kun je
niet vertrouwen, wie aardig
in je gezicht doet, roddelt
achter je rug. De zaak verloe
dert over de hele linie, maar
zeg 't niet hardop, want ze
zullen je niet begrijpen."
De enige manier om televisie
leuk te blijven vinden is vol
gens haar, op je intuïtie af
gaan, jezelf blijven en heel
kritisch de kwaliteit van je
eigen doen en laten in de ga
ten houden, want van de om
i.r i
Tot zover zijn we nu. Repetities voor Een van de
acht".
roepbazen valt niet veel te
verwachten. Chefs en bazen
verouderen achter de verga
dertafel en hebben hun afde
ling niet meer in de hand.
laat staan dat ze hun mensen
stimuleren en inspireren.
„Je kent toch dat verhaal
waarin de baas tegen de re
gisseur zegt: „Je hebt een
verhouding met m'n vrouw,
m'n dochter verwacht 'n kind
van je en je programma's
deugen ook niet. Je begrijpt
zeker wel dat er nog maar dit
hoeft te gebeuren of je ligt
eruit."
Haar echtgenoot en tevens
haar regisseur is Leen Timp.
altijd op de achtergrond en
het tegengestelde van Mies.
Toen ze elkaar leerden ken
nen was hij cameraman bij
de NT8 en getrouwd en dat
laatste leverde in die tijd heel
wat moeilijkheden op. Je kon
zo niet bij de KRO blijven
werken. Na een paar jaar
journalistiek werk te hebben
gedaan haalde de AVRO
Mies binnen. Toen volgde de
legendarische Open Het
Dorp-marathon, waarin Mies
met 24 uur achter elkaar pre
senteren 23 miljoen bijeen
„schooierde". Voer voor psy
chologen en sociologen, zo
bleek later, en uit hun studies
kwam naar voren dat het
machtigste middel om de Ne
derlander tot geven te dwin-'
gen is: laten zien dat anderen
het ook doen.
Best leuk om alle achtergron
dinformatie eens te lezen. Ze
waren heus niet zo toeschie
telijk in het begin, de arties
ten Kan, 8onneveld, Her
mans en de fabrikanten. To
taal kostte het Mies 56 onon
derbroken uren pleiten en
praten en voorlopig waren er
geen nieuwe werkzaamheden
en dus inkomsten.
Geen omroep durfde het
daarna meer met haar aan.
omdat ze „te heilig" was ge
worden. „Alles wat je doet zal
tegenvallen," aldus Ger Lug-
tenburg Nou dat was zo, tij
dens „Zo is het", toen ze aan
de slag kwam bij de VARA.
Het item „Beeldreligie" deed
voor veel kijkers de deur
dicht. Overigens had zijzelf
niet de gewraakte tekst uit
gesproken. Ze werd uitge
scholden. er kwamen bom
meldingen en op verzoek van
de recherche hield ze na de
vierde aflevering op. omdat
een van haar vier kinderen
dreigde ontvoerd te worden.
W. L. Brugsma schreef toen:
„Voor Mies is er tenslotte niet
zo veel veranderd. Vroeger
kon ze het huis niet meer uit
omdat zij door haar aanbid
ders werd platgedrukt. Nu
moet zij binnenblijven ter
vermijding van molest door
crypto-christelljke knokploe
gen Bedankt lieve, lieve
Mjes. je hebt ons twee maal
lang, niet alles vermoedend,
een spiegel voorgehouden
Come back
De televisieloopbaan van
Mies is er altijd een geweest
van verschijnen en verdwij
nen en zo beleeft ze toch weer
haar come-back met Mies en
Scène, vier seizoenen lang. In
de „Stoel" burgemeester van
Hall, bisschop Bekkers, Bo-
mans, Buskes, Heintje Da
vids en vele anderen. Wat mij
betreft haar beste program
ma's.
En toen kwam „Een van de
acht", zomaar, omdat nie
mand bij de VARA zes weken
voor de eerste uitzending
wist hoe een groot amuse
mentsgat gevuld moest wor
den. Vier jaar lang de topper
van de VARA en toen niets
meer. Mies doet haarfijn uit
de doeken hoe dat is geko
men Misverstanden bij de
VARA Ze wilde een jaar uit-
hijgen, over nieuwe plannen
denken en wilde kleine din
gen doen tegen een maandsa
laris van vijfhonderd gulden
zodat ze vast zou zitten
aan de VARA als andere om
roepen een beroep op haar
deden. Ze hoorde nooit meer
iets. Ze kreeg aanbiedingen
van alle omroepen, behalve
de NCRV en EO, en vond die
van Wibo van der Linden om
naast hem Aktua te gaan ma
ken nog de grappigste, maar
zag zichzelf niet zo bij de
TR08 zitten
Wat daarna gebeurde is re
cent. Bij de AVRO ging ze
„Een mens wilmaken
dat niet zo mee viel. En terug
keerde „Een van de acht",
dat inmiddels ook is ver
kocht aan de BBC. Zwitser
land. Duitsland en Oosten
rijk. En dan zijn we aange-
land bij het nieuws, dat Mies
belooft uit de amusements
sfeer te stappen, nog niet pre
cies weet wat ze gaat doen.
maar er „het bijltje niet bij
neer gooit
,,Mie* 25'/i jaar tv omzien
in verbazing" is een uitgave
van L. J. Veen te Wageningen
en kost 14.95.
