VRIJE
TIJDERS
't GROTE-LETTER-BOEK
laat oudere mensen lezen
10MAN-
LEZERS
Tijdschriften dingen naar de
gunst van de „woonman"
ïuim
Een nieuwe lente! jm
VRIJDAG 18 MAART 1977 27
P. T. M. Castelein: behoefte steeds groter
door Barend Mensen
Een onderzoek in Noord-Holland heeft aan het licht gebracht dat 67 procent
van het aantal bejaarde mensen, dat niet leest, zich nog graag in een boek zou
willen verdiepen, maar dit niet kan vanwege verminderd gezichtsvermogen. Er
is weinig reden om aan te nemen dat een landelijk onderzoek tot een ander
resultaat zou leiden.
Het percentage zou
misschien verschillen maar
de conclusie zou dezelfde
zijn: erg veel bejaarden moe
ten zich het nut en het genoe
gen van het lezen ontzeggen
omdat zij de normaliter in
krant, tijdschrift of boek ge
bruikte letters niet meer kun
nen zien.
Zij moeten er daarom attent
op worden gemaakt dat er
sinds een aantal jaren boe
ken te koop en in de biblio
theken ter leen zijn die speci
aal voor hen zijn gedrukt met
een grote, heldere letter.
Twee uitgeverijen in Neder
land houden zich bezig met
het op de markt brengen van
het zogenaamde „grote let-
ter-boek".
Brits idee
Het op zich zelf eenvoudige
maar commercieel niet zo ge
makkelijk uitvoerbare idee
werd in Engeland geboren.
Daar bracht in 1967 een uit
geverij het eerste boek uit
dat met een grote letter was
gedrukt. Drie jaar later werd
het goede voorbeeld in Ne
derland gevolgd. „Maar", al
dus de heer P. T. M. Castelein
van de Grootdruk-Uitgeverij
te Eindhoven, „dat was echt
nog maar een simpel begin.
Men vergrootte toen de pagi
na's van bestaande uitgaven.
Deze methode lag voor de
hand maar ze bleek toch di
rect al bezwaren op te leve
ren. Het alleen maar groter
maken van de letters bleek
niet voldoende om ze ook
luidelijker te maken. Boven-
ien werd de paginabreedte
te groot wat het lezen erg
bemoeilijkte. Onderzoekin
gen in Engeland en later ook
'in Nederland wezen er eigen
lijk al onmiddellijk op dat
een andere weg moest wor
den ingeslagen. Het grote let-
ter-boek zou opnieuw moeten
worden gezet en dan uit een
jletter die aan verschillende
eisen zou voldoen. Welnu, die
werkwijze wordt tegenwoor
dig gevolgd". Nog altijd ech
ter staan die eisen niet hele
maal vast. Er wordt nog
steeds gezocht naar het wer
kelijk ideale letterbeeld voor
slechtzienden. Hoe moeilijk
dat is moge blijken uit het
feit dat men elkaar daarover
tegenspreekt. Inmiddels
heeft de ervaring echter al
wel zoveel geleerd dat de spe
ciale uitgevers van grote let-
ter-boeken produkten laten
verschijnen die voor velen
een ware uitkomst bete
kenen.
nu
011
|te
LANGRIJKE BOEKEN VOOR
Ab A.Jansen
WESPENNEST LEEUWARDEN
De geschiedenis van de stri|d van de Duitse
nachtiagors en geallieerde luchtmachten
Noord-Nederland 1940-1945.
■Ielotos Geb 29.50.
Lt. Kol. E.H. Brongers
OESLAG OM DE GREBBELINIE 1940
DE SLAG OM 0E RESIDENTIE 1940
belangrijkste militaire gebeurtenissen
li)dens de meidagen van 1940
*"ians in een boek552 pagina s.
24.90.
Leon Uris
TRINITY
Een boeiende (amiüeroman van de schrijver
Exodus en Gezworen
Kameraden 2e druk. 740 pagina s.
Geb 29.50.
Merlin Minshall
OE AVONTURIER
De Munchhausen van de Tweede
Wereldoorlog De man die model stond voor
tan Flemmqs 007
Po 24.90.
Hannah Green
WIE DE KONING EERT
islorische lieldesroman geschreven
door de auteur van ik heb |e nooit een
rozentuin beioold Geb 24,90.
Karla Hoeker
WOLFGANG AMADEUS MOZART
In deze biografie staal de mens Mozan
centraal Geïllustreerd m kleur en zwart/wit
Pb 19.75.
Louis Baudin
20 LEEFDEN 0E INCA S
Opkomst bloei en pndc-rgang
"eiiiustreerd Pb 14,90.
Jacques Soustelle
Z0LEEF0EN 0E AZTEKEN
De geschiedenis van een rijk en kunstzinnig
vo'k tol hel noodlottige |oa' 1519
Geïllustreerd Pb 14,90.
Bij tedere
boekhandel verkrijgbaar.
Letters
De heer Castelein zegt er
over. „De boeken moeten een
behalve groot ook strak en
duidelijk letterbeeld verto
nen. Dat betekent om te be
ginnen dat een schreefloze
letter moet worden gebruikt.
Schreefloos betekent dat de
letter geen dwarsstreepjes
heeft. Hij mag niet licht zijn
maar vooral ook niet vet. Bij
gebruik van vette dikke
letters ontstaan pagina's die
zo zwart zijn dat ze irriteren.
Er moet verder een vrij grote
afstand tussen de letters be
staan zodat ook de letterte
kens goed kunnen worden
onderscheiden. Ook de ruim
te tussen de woorden moet
royaal zijn. Tussen de regels
onderling moet al evenzeer
een behoorlijke afstand wor
den bewaard. Dit om te voor
komen dat ze voor slechtzien
den in elkaar overvloeien.
Verder moeten de regels kort
zijn, zodat de woordgroepen
gemakkelijk kunnen worden
opgenomen. En tenslotte
mag er geen glimmend pa
pier worden gebruikt. Het
gaat bij dit alles om de duide
lijkheid. Je bent er dus niet
mee klaar alleen de letters te
vergroten. Aan de andere
kant mag je natuurlijk niet
verwachten voor het lezen
van een grote letter-boek je
bril niet meer nodig te
hebben.
Het gebruik van grote letters
mag niet tot gevolg hebben
dat het boek extra dik en dus
zwaar wordt. Ook aan die eis
wordt voldaan. Aan de uit
voering van de uitgaven
wordt veel zorg besteed. Ze
zien er eenvoudig maar aan
trekkelijk uit. Het bindwerk
is van dien aard dat ze overal
lekker vlak openslaan. Toch
wijken ondanks dit alles de
prijzen niet noemenswaardig
af van die van de oorspronke
lijk uitgaven.
Bibliotheken
„De boeken zijn op de norma
le wijze in een boekwinkel te
bestellen," aldus de heer Cas
telein. „Onze grootste afne
mers zijn echter de bibliothe
ken. Als ergens blijkt dat de
grote-letterboeken in een be
hoefte voorzien, dan is het
wel bij die instellingen. Er
gaan ook veel boeken naar de
bibliotheken van zieken
huizen.
Voor bedlegerige patiënten
zijn ze namelijk ook prettiger
te lezen (en te hanteren!) dan
de gewone, met kleine letters
gedrukte boeken. We zijn
vooral met het oog op zieke
mensen nu ook bezig te
experimenteren met boeken
in tijdschriftvorm. Je krijgt
met zo'n uitgave een volledig
boek in handen, maar een
met een slappe omslag en
met op elke pagina twee ko
lommen. Dat kun je gemak
kelijker vasthouden dan een
boek en als je dat wil kun je
het zelfs dubbel slaan."
In eerste instantie richt de
uitgeverij van de heer Caste
lein, die een dochteronderne
ming is van de Eindhovense
drukkerij Van de Molengraft
BV, zich op de oudere men
sen. Daarom is het jammer
dat nog te weinig bejaarden
tehuizen interesse tonen. De
dienstbaarheid aan de 65-
plussers betekent intussen
niet dat het fonds van de
Grootdruk-Uitgeverij eenzij
dig zou zijn of uit louter wer
ken van vroegere auteurs zou
bestaan. „De smaak van de
oudere mensen wijkt niet
veel af van het normale pa
troon," zegt de heer Caste
lein.
„Bij de gemiddelde Neder
lander zijn erg gewild de een
voudige ontspanningsro
mans, de familie- en streek
verhalen. Dat is in de catego
rie oudere Nederlanders net
zo. Maar het moet niet hard
zijn en niet somber. Er zijn
ook werken verkrijgbaar
voor mensen die „anders" le
zen. Voor hen gaat het bin
nenkort al 65 titels tellende
fonds de literaire kant uit.
Van „Bartje" over „Het was
sende water" dus naar „De
stille kracht" en, om de varia
tie nog anders te illustreren:
Agatha Christie net zo goed
als dr C. Gilhuis. De laatste
naam brengt ons op een be
langrijke sector in het fonds
van de Grootdruk-Uitgeverij,
die van de „bezinningsboe-
ken." Zo noemt men ze in
België waar de uitgeverij een
eigen vertegenwoordiging
heeft. In die sector zijn om
enkele voorbeelden te noe
men verschenen „Terwijl
ik nog ben" en „Hoe dichter
ik nader" van Gilhuis, Ba-
vinck's „Stille tijd in vrije
tijd", „Op Uw Woord" van
Valentin Löhr en ook het Jo-
hannes-evangelie en de Han
delingen der apostelen uit
„Groot Nieuws voor U". Dat
is de gezamenlijke uitgave
van het Nieuwe Testament in
de omgangstaal van het Ne
derlands Bijbelgenootschap
en de Katholieke Bijbelstich
ting. De bedoeling is dat de
hele reeks in grote-
letterboeken zal verschijnen.
Het Lucas-evangelie is op het
ogenblik in voorbereiding.
Licenties
Met de eerste uitgevers van
de werken heeft men uiter
aard op zakelijke basis
prettige relaties. De heer Cas
telein: „Onze boeken zijn ei
genlijk te beschouwen als li
centie-uitgaven. Wij betalen
de uitgevers en via hen de
auteursrechten en mogen
dan hun boeken in onze eigen
vormgeving op de markt
brengen. Het kiezen van de
titels beschouwen wij als een
zeer verantwoordelijke zaak.
Dit met het oog op de duide
lijk ideële kant die aan ons
werk verbonden is. Natuur
lijk, we zijn als kleine uitge
verij net zo goed een com
merciële instelling als een
grote. Maar we stellen ons
zelf daarbij een duidelijk
doel. In het openen of herope
nen van de wereld van het
boek voor oudere mensen die
er nooit toe gekomen zijn om
te lezen of dat vanwege hun
verminderd gezichtsvermo
gen tot hun verdriet hebben
moeten opgeven, vinden we
veel bevrediging. Temeer om
dat lezen voor oude mensen
zo belangrijk is.
Daar heeft onder anderen
prof. dr. K. J. M. van de Loo,
hoogleraar in Nijmegen, eens
met erg veel nadruk op gewe
zen. Hij maakte onderscheid
in passieve, actieve en crea
tieve ontspanning en rang
schikte het lezen onder het
laatste. Dat deed hij omdat
nij het van uitermate groot
belang vond dat oude men
sen met het zich maken van
voorstellingen van over wie
en over wat ze lezen hun
geest actief houden. Passief
luisteren of kijken, vond hij,
dragen daar veel minder toe
bij dan lezen. En er zijn zo
veel oudere mensen die graag
lezen! Wat dat aangaat kun
je zo'n beetje zien uit welke
kring ze afkomstig zijn: één,
waarin ze als het ware met
het boek werden opgevoed
(dat is met name bij het pro
testants-christelijk volksdeel
het geval), of één, waarin
vaak gezegd werd: Zit je nu
weer te lezen? Ga toch eens
wat doen
Groei
Voor de heer Castelein staat
vast dat de behoefte aan het
grote letter-boek steeds gro
ter zal worden. Nu al is 11%
van de Nederlandse bevol
king ouder dan 65 jaar. Daar
komt bij dat hoe langer hoe
meer mensen al op jongere
leeftijd hun gezichtsvermo
gen moeten laten corrigeren.
En tenslotte: de belangstel
ling voor het lezen neemt toe.
Veel meer mensen, die over
een jaar of vijftien tot de 65-
plussers gaan behoren, zal
het boek vertrouwd zijn dan
nu het geval is. Allemaal fac
toren die er op wijzen dat het
grote letter-boek straks abso
luut onmisbaar zal zijn. Dat
is het in feite nu al, maar veel
ouderen weten helaas van
het bestaan ervan nog niet
af!
Gedeelte van een pagina
van een grote letter-
boek. De letters zijn be
halve groot, strak en
helder.
[rommel opruimen en lopen
[fwassen en naar bed brengé
/as het een fijne dag, doch^
En dan: ,Tien jaar is al
[Is inderdaad een hele leef til
je eerste tien jaren naderha|
I? En dan van tien tot twintig
lang...ik denk omdat er zoj
je er dan op terugkijkt, ijj
in twintig tot dertig, die zi
dat. En oma zegt dat he
teller lijkt te gaan.'
[u heb ik al drie verjaard]
ïad, hè mam?'
meisje.'
im, is dat slécht? Ik weef
hij er uit zag...dan weef
[n gezicht van beneden op
reens, dan komt het weer teruj
ramma?'
ïoet er eens even over dl
door
Leo Kleyn
Sinds eind februari
wordt een deel van
de kleurig bedrukte
bladzijden van
Margriet in beslag
genomen door een
„woonplan", per ad
vertentie omschre
ven als een „handige
hulp" bij het
opknappen van het
interieur.
Nadrukkelijker dan ooit
wordt daarmee inge
haakt op de doe-het-zelf-
mode, die inmiddels al zo
is ingeburgerd dat je
nauwelijks meer van een
mode kunt spreken. Op
de gelijknamige markt
werd vorig jaar meer dan
twee miljard gulden be
steed. Het ligt voor de
hand dat daar ook voor
tijdschriften (en kran
ten!) wat te halen valt.
Het initiatief van Margriet
zou erop kunnen wijzen dat
de gespecialiseerde tijd
schriften nog een, zoals dat
heet, „gat" op de markt heb
ben gelaten. Navraag bij de
uitgevers van die bladen leert
dat deze veronderstelling
juist is De groei van de opla
gen heeft geen gelijke tred
gehouden met de stormachti
ge ontwikkeling die de doe-
het-zelf-markt heeft doorge
maakt, en nog steeds door
maakt.
Dat geldt zelfs voor het
grootste en snelst gegroeide
tijdschrift, VT-wonen, een
uitgave van Spaarnestad in
Haarlem, dochter van het
VNU-concern (dat via een an
dere dochter, De Geïllu
streerde Pers in Amsterdam,
onder meer Margriet op de
markt brengt). Het geldt in
nog sterkere mate voor de
maandbladen Doe het zelf en
Na vijven, beide uitgaven
van Eska Tijdschriften in
Utrecht, een do;hter (de
„tijdschriftenpoot") van het
Kluwer-concern.
VT-wonen. met een losse-
nummer-prijs van 2,75
gulden ook het goedkoopst,
heeft de betaalde oplage zien
stijgen van 109.000 in 1972 tot
212.000 in 1976. Wat het opla
ge-cijfer betreft, steekt het
blad met kop en schouders
uit boven Na vijven (90.000)
en Doe het zelf (75.000). Beide
laatste bladen kosten los 3.15
gulden. Behalve deze drie
grote doe-het-zelf-bladen
kent Nederland nog twee
kleinere: Handig (tot voor
kort Handig in huis geheten),
uitgegeven door De Geïllu
streerde Pers, en Eigen huis,
een uitgave van Eska Tijd
schriften. Van de buiten
landse bladen die hier aftrek
vinden, dient dan nog het
Duitse tijdschrift Schoner
wohnen, met zo'n 20.000 Ne
derlandse lezers, genoemd te
worden.
Het in januari door Eska
Tijdschriften op de markt ge
brachte blad 100 Ideeën be
weegt zich gedeeltelijk op het
terrein dat door de doe-het-
zelf-bladen bestreken wordt.
Voor een ander deel richt het
zich op handwerkende vrou
wen, die al bediend worden
door bladen als Marion en
Ariadne. Die handwerkbla
den hebben aanzienlijk gro
tere oplagen dan de doe-het-
zelf-bladen: van Marion en
Ariadne (beide uitgaven van
Eska Tijdschriften) worden
in Nederland per blad 320.000
exemplaren verkocht. Met
Duitse en Belgische edities
behalen ze daarnaast nog
eens oplagen die in de tien
duizenden lopen.
Andere formule
De, vergeleken met de andere
doe-het-zelf-bladen, opmer
kelijke groei van VT-wonen,
is vermoedelijk te danken
aan een formule-verandering.
Die verandering is zelfs tot
uitdrukking gekomen in de
naam van het blad, dat eer
tijds VT-vrije tijd heette.
Sinds een jaar of wat heeft
het een minder uitgesproken
technisch karakter en wordt
meer de nadruk gelegd op het
verschaffen van „wooni-
deeën". Daarmee evolueert
het van een typisch „man
nenblad" naar een „ge
zinsblad", dat ook steeds
meer vrouwelijke lezers
trekt.
Overigens worden niet alleen
vrouwen, maar ook mannen
door al te technische doe-het-
zelf-bladen afgeschrikt. „Ze
zijn er bang voor", zegt eea
VNU-woord voerder. Wie
nooit een technische oplei
ding heeft genoten, moet bij
het doorbladeren van een
blad als Doe het zelf ook wel
de schrik om het hart slaan,
ook al wordt in een recent
nummer het artikel
„Kompleet interieur van vu-
rehout" ingeleid met de ge
ruststellende woorden: „Dit
is een verhaal waar ook de
beginnende doe het zeiver
niet bang voor hoeft te zijn.
Al deze onderwerpen zijn met
eenvoudig gereedschap te
vervaardigen".
Handleiding
Diezelfde woorden vormen
een treffende illustratie van
de stelling dat je de klusjes
mannen (en -vrouwen) met je
informatie niet de stuipen op
het lijf moet jagen. De echte
'klusjesman' deinst welis
waar niet zo gauw terug voor
een technische beschrijving,
maar de 'woonman' en de
'structurele hobbyist' zullen
voor zo'n uiteenzetting al
snel op de loop gaan (om dan
maar zonder handleiding iets
in elkaar te knutselen).
De in de vorige alinea tussen
aanhalingstekens geplaatste
woorden zijn opgetekend uit
de mond van de bij Eska
Tijdschriften werkzame pro
jectmanager R. Huese. Even
als zijn collega's bij de VNU is
hij van mening dat op de
doe-het-zelf-markt de 'woon
man' (die wel stoffeert, verft
en behangt, maar niet direct
aan het bouwen en verbou
wen slaat) terrein wint op de
'klusjesman' (die er geen
been in ziet hier een open
haard aan te leggen en daar
een complete badkamer te
bouwen). De doe-het-zelver
gaat, met andere woorden,
steeds minder tot een apart
slag mensen behoren
Adverteerders
Dat Na vijven en Doe het zelf
slechts in bescheiden mate
profiteren van de onstuimige
groei van de doe-het-zelf-
markt, schrijft ook de heer
Huese toe aan de nadruk die
in deze bladen op de techniek
wordt gelegd. Deze diagnose
kan erop wijzen dat ook deze
bladen meer aansluiting zul
len gaan zoeken bij de veran
deringen die zich op de markt
voordoen
Een aanwijzing daarvoor is al
dat het blad Doe het zelf
sinds februari als bijlage een
'doe-het-zelf-krant' bevat.
Daarin wordt meer de na
druk gelegd op de 'woon-
ideeën' waarmee een blad als
VT-wonen zulke successen
boekt. In een aankondiging
spreekt chef-redacteur Joop
Hoffmans van „een krant,
niet alleen voor mensen die
zelf hun huis willen onder
houden (wie wil dat eigenlijk
niet?), maar ook voor hen die
meer willen weten over ge
reedschappen en materialen
om het huis van binnen en
van buiten wat aardiger aan
te kleden".
Toekomst
Zowel bij de VNU als bij Eska
Tijdschriften wordt ervan
uitgegaan dat voor de doe-
het-zelf-bladen, ondanks een
relatief geringe groei, een
mooie toekomst ligt wegge
legd. Steeds meer mensen, zo
wordt gezegd, gaan inzien
dat je niet alleen veel geld
bespaart door van alles en
nog wat in en om het huis zelf
te doen, maar er ook een ple
zierige vrijetijdsbesteding
aan hebt.
„De mensen", zo valt bij het
Haarlemse uitgeversconcern
te horen, „zijn huiselijker en
ook wat handiger geworden."
Dat de doe-het-zelverij zich
in zo'n groeiende populariteit
mag verheugen, wordt hier
mede toegeschreven aan het
optreden van staatssecreta
ris Jan Schaefer: „Het beleid
is de laatste tijd mede gericht
op het opknappen van oude
wijken, Dat heeft tot gevolg
dat de mensen in die wijken
ook de binnenkant van de
huizen gaan opknappen. En
die ontwikkeling zet zich
voort tot in de nieuwbouw
wijken toe."
Advertenties
Behalve op verwachtingen is
het optimisme van de uitge
vers ook op tenminste één
belangrijk feit gebaseerd: de
belangstelling van de adver
teerders voor de doe-het-zelf-
bladen. Waar de lezers het nu
nog enigszins laten afweten,
staan zij elkaar met hun lu
cratieve koopwaar te verdrin
gen. Aan advertenties, wordt
zowel in Utrecht als in Haai
lem gezegd, hebben de bla
den geen gebrek. In Haarlem
wordt zelfs gesproken van
een „schrikbarende belangs
telling van adverteerders".
Onder de uitgevers van de
doe-het-zelf-bladen doet het
hardnekkige gerucht de ron
de dat binnenkort een nieuw
blad zal worden gelanceerd.
De heer Huese meent te we
ten dat de VNU plannen in
die richting heeft. Bij de VNU
wordt ontkend dat het assor
timent zal worden uitgebreid.
Wel is daar iets opgevangen
over plannen die in Vlaardin-
gen zouden worden uitge
broed. Ook op de bladen
markt lijkt de rek er nog niet
uit te zijn.
BELANGRIJKE BOEKEN VOOR
H A Rev
0ESTERREN
anders bekeken
Een nieuwe manier om de sterrenbeeldon lo
herkennen Geïllustreerd met 40 uniek
getekende kaarten
Groot lormaa* 34,50.
Catharine Osgood Foster
0E BIOLOGISCHE SIERTUIN
Een praktische handleiding voor aanleg en
onderhoud van de biologische fvertuin
Geïllustreerd m kleuren jwart/wrt
Geb 34,50.
Richard Mabey
H0LLAN0IA GIDS VOOR 0E EETBARE
PLANTEN IN 0E NATUUR
in Belgte en Nederland
Onehondord eetbare planten vindplaatsen
voedingswaarden en recepten Geïllustreerd
F-r" 23,50 r
Grebe/Jaehner
50 IDEEËN VOOR 0E AANLEG VAN
UW TUIN
Suggesties tips en duidelijke illustraties
maken -it tam boe» tot eon uitstekends
hand'eiding 2e druk geïllustreerd
Pb 14,90.
Dorothy Hinshaw Patent
0E TAAL OER INSEKTEN
Vla lichtsignalen dansfiguren geursporen
vni communiceren de mseklen Geïllustreerd
rnol toto s en tekeningen
K, 15.90.
Felix Salten
VIJFTIEN HAZEN
De geschiedenis van een daneto maar
soms ook to ernstige hajonlamilio
Geïllustreerd met 56 tekeningen
Pb 15,90.
Lewis Carroll
0E AVONTUREN VAN ALICE IN
W0N0ERLAN0
H«t meisje Ascc Degole-ddoor de umeko
illustrator Arthui Rackham
Geïllustreerd <n kleur en iwart/wit
Geb 19.90.
Pearl S. Buck
HET GROTE OOSTERSE KOOKBOEK
Eon Aziatisch koo*leest geschikt voor de
westerse kouken met recepten uil aflo delen
van A/ie 2o druk geïllustreerd
Pb 15.90.
Bt| iedere
boekhandel verkrijgbaar.
