Voor wegenbouw 13.5 miljard
Nog steeds geen uitweg
in conflict grondpolitiek
Weg naar 'mondigheid' is nogal kronkelig
Een mens is
geen machine.
Meneer van het radio
tijdsein. Draagt u toevallig
'n Seiko Quartz horloge/
Structuurschema met program voor komende 25 jaar
nVU-discussie
Uitgesteld
8
8
Garantie
voor uitvoer
naar .Polen
PvdA-fractie vindt dat debat hervat moet worden
Tarieven openbaar
vervoer gelijktijdig
vijf procent omhoog
Seiko Quartz.
Eens zullen alle horloges zo nauwkeurig zijn.
Tandarts op zoek naar achtergronden van gebitsverwaarlozing
2 ïOENSD'G 16 MAART 1977
BINNENLAND
Trouw/Kwartet
{ADVERTENTIE)
Van onze parlementsredactie
DEN HAAG De regering wil
de komende 25 jaar 13,5 mil
jard gulden investeren in de
aanleg van nieuwe rijkswegen,
en de verbreding van bestaan
de. Dat staat in het struc-
,ntuurschema verkeer en ver-
efvoer, dat minister Westerterp
^verkeer en waterstaat) giste-
^ren heeft gepubliceerd.
het schema worden bij elkaar
)eV>ngeveer twintig rijkswegen of ge
deelten daarvan, zoals die in een
fjvorig schema uit 1966 nog werden
3e jereserveerd, geschrapt. Daar-
[*jegenover staat dat ook nog een
t deel van de geplande nieuwe
_.veenbouw blijft gehandhaafd: in
ahet midden van de jaren negentig
J< noet er in totaal 2600 kilometer snel
weg in Nederland zijn, nu is er 1600
kilometer.
ter Westerterp noemde het
erna gisteren bij de presentatie
ughoudend van aard. maar wees
tf tegelijkertijd op dat die terughou
dendheid slechts relatief van aard is.
'ergeleken bij de oorspronkelijke
(regenbouwplannen is het terughou
dend, maar het is toch ook nog een
unbitieus program voor de komende
'"wen, aldus de minister.
e Railverkeer
UI
'an onze onderwijsredactie
AMSTERDAM Na een zeer chao-
isch verlopen debat heeft de uni
versiteitsraad van de Vrije Universi-
eit gistermiddag besloten de dis-
ussie over de bereidheidverkiaring
en week uit te stellen. Het debat
ran gistermiddag werd gekenmerkt
loor irritaties en het nemen van
leslissingen. die later weer terugge-
aid werden.
Kanvankelijk was het de bedoeling
h( wn gistermiddag alleen het debat te
sc louden en te stemmen op een later
ijdstip. De progressieve studen-
i" enfractie kwam hierop onmiddel-
Ijk met een voorstel om de stem-
^aingen toch maar te houden. Dat
oorstel werd aanvaard. Toen vond
nen echter dat men zodanig in tijd-
pood kwam de vergadering zou
anvankeüjk niet langer dan tot zes
ur duren dat besloten werd het
ebat maar helemaal uit te stellen
win er volgende week rustig de tijd
,_j oor te nemen.
discussie, die aanstaande
ag gehouden zal worden, gaat
de vraag of en in hoeverre leden
besturen, raden en officiële
ies moeten verklaren dat
bereid zijn in de geest van de
lstelling van de Vrije Universi-
t te werken. Men wil volgende
k tot een uitspraak komen voor
/elke organen die bereidheidverkla-
'pI ng geëist zal worden en voor welke
ministerie gestimuleerd zullen
worden.
Voor fiets en bromfiets geldt het
zelfde: het structuurschema geeft
aan dat er speciale voorzieningen in
de steden moeten komen, maar ook
hier in het gemeentebestuur de eerst
aangewezene. Ook langs regionale
wegen moet. aldus het schema, in de
komende jaren zoteel mogelijk wor
den gestreefd naar apart van de
rijweg liggende fietspaden.
Het structuurschema zal worden
vastgesteld via de procedure van de
planologische kernbeslissing. Dat
wil zeggen dat het schema door de
regering slechts voorlopig is
vastgesteld. Er komt een jaar met
inspraakmogelijkheden, met daar
na een behandeling in de Tweede
Kamer en een definitieve vaststel
ling door het kabinet.
Groene hart
Wegen die nu nog wel op het
rijkswegenplan voorkomen, maar
daar volgens het nieuwe schema vol
gend Jaar van afgevoerd moeten
worden zijn onder meer: rijksweg
zes van Emmeloord naar Gronin
gen. rijksweg negen van Leeuwar
den naar Groningen, rijksweg 11 ten
noorden van Utrecht, rijksweg 15 in
Twente naar de Duitse grens, delen
van rijksweg 16 (het deel tussen Lei
den en Rotterdam en het deel ten
zuiden van het noordzeekanaal tot
aan rijksweg 5). rijksweg 32 tussen
Zwolle en Deventer, rijksweg 33 tus
sen Assen en Oosterwolde, rijksweg
36 tussen Witte Paal en Linde,
rijksweg 50 tussen Joure en
Akkrum, rijksweg 58 tussen Rijsber-
gen en Hoogerheide. rijksweg 62 tus
sen Waalwijk en Glessen, rijksweg
66 het deel van Tilburgse noordelij
ke randweg, rijksweg 73 tussen It-
tervoort en Roermond, rijksweg 75
tussen Weert en Eindhoven (over de
Strabrechtse heide) rijksweg 78 tus
sen Maastricht en Heerlen en
Koor het railverkeer heeft het sche
ep na niet veel nieuws meer in petto.
n/fa de aanleg van de Zoetermeerlijn,
Schiphollijn en de Almerelijn ko-
ien er geen nieuwe lijnen meer. Wel
(irordt een tracé vrijgehouden voor
een doortrekking van de Almerelijn
Groningen (eventuele realisatie
pas na 2000), worden bestaande in-
I tercity lijnen hier en daar uitgebreid,
en worden tracés van Amsterdam,
(Rotterdam en Den Haag naar de
jenzen eventueel tegen het jaar
000 geschikt gemaakt voor su
persnelle treinen die harder kunnen
dan 160 km per uur. Voor 1990 wordt
rekening gehouden met de bouw van
een zijtak van de spoorlijn Zaan-
q dam—Enkhuizen, de 'Purmerend-
lijn'.
Het structuurschema borduurt door
het vorig jaar door Westerterp
la gebrachte meerjarenplan personen
vervoer. Daarin verliet de overheid
definitief het beleid, dat alleen maar
de auto-ontwikkeling volgde en koos
tóen voor een sturend beleid, waar-
lij aan de vraag naar het vervoer van
ptsonen uitsluitend tegemoet geko-
aen wordt als het per saldo bij
draagt aan het welzijn van de ge
meenschap.
jy Concreet vertaald In het struc-
\V uurschema houdt dat volgens mi
nister Westerterp in dat in de grote
tadsgewesten het selectieve autoge-
>ruik moet worden bevorderd, het
ipenbaar vervoer en fiets moeten
vorden gestimuleerd. In de mid-
lelgrote en kleinere gemeenten bete
cent dat dat het openbaar vervoer
lechts een aanvullende functie op
iet autogebruik heeft, en op het
ilatteland, aldus minister Wester-
erp, 'zijn en blijven auto en fiets
ongetwijfeld favoriet'.
Kwaliteitsverbetering
Uit het schema blijkt dat het open
baar vervoer het in de toekomst niet
zozeer moet hebben van investerin-
n nieuwe rail verbindingen,
aai' van kwaliteitsverbetering. Die
aliteitsverbetering, zo meent de
•gering, moet dan niet gezocht wor
den in frequentie-opvoering (en dus
in verhoging van de tekorten die het
rijk jaarlijks bijpast), maar in het
sji bevorderen van de snelheid van
•aatram en bus door vrije banen, voor-
Hijrang op kruispunten. Hoe dat moet
ingen wat dat moet kosten wordt in het
lajschema niet vermeldt,
ile
chtóinister Westerterp lichtte gisteren
toe dat deze kwaliteitsbevordering
vooral een zaak is waarvan het initi
atief van de gemeentebesturen moet
uitgaan, die daartoe wel vanuit het
rijksweg 80 tussen Aalsmeer en Vin-
keveen.
Rijksweg drie van Amsterdam naar
Gouda, dwars door het groene hart
van de randstad, neemt in het sche
ma een bijzondere plaats in De
gTonden ervoor blijven gereserveerd
tot aan het eind van de negentiger
jaren, maar het beleid is er op ge
richt om dan alsnog te beslissen
deze weg niet aan te leggen.
Teleurstelling
De Stichting natuur en milieu heeft
teleurgesteld gereageerd op het
structuurschema. Het bevat geen
duidelijke visie, stelt men in een
reactie, er wordt gekozen voor een
verdere ontwikkeling in de richting
van een volledig op de auto gerichte
samenleving, ten koste van open
baar vervoer en langzaam verkeer.
Het feit dat de financiële voorwaar
den voor het te voeren beleid, ook
wat betreft openbaar vervoersfacili-
teiten maar zo weinig zijn onder
zocht geeft te denken, aldus de
stichting.
De initiatiefgroep verkeer en ver
voer CNV acht de voorstellen in het
structuurschema volstrekt onvol
doende. Het voorgenomen sturend
beleid dreigt weer verlaten te wor
den, aldus de groep, eraan toevoe
gend dat van het terugdringen van
het autogebruik in de stedelijke ge
bieden en van het bevorderen van
het openbaar vervoer weinig
concreet is vastgesteld in het
schema.
Leg{f
Problemen?
Vraag gerust advies aan de Arbeidsinspectie.
Oh
O
Graag ontvang ik gratis het
boekje "Mens en Werk"
Naam:
Adres:
Plaats:
Sturen naar Sociale Zaken, Postbus 51, Den Haag.
Gistermorgen bracht de Poolse premier een bezoek aan het Pools oorlogskerkhof te Breda. In
gedachten verzonken liep Jaroszewicz langs de graven.
DEN HAAG De Poolse premier
Jaroszewicz en premier Den Uyl
hebben gistermiddag een overeen
komst getekend waarbij de Neder
landse staat uitvoer van Neder
landse machines o.a. van havenkra
nen naar Polen garandeert tot een
bedrag van honderd miljoen gulden.
Behalve dit „protocol over de voor
waarden voor de financiering van
investerings- en samenwerkingspro
jecten" werden ook een ge
meenschappelijke verklaring van
beide landen over de politieke ont
wikkelingen in Europa, een lange-
termijnprogramma voor de econo
mische, industriële en technische
samenwerking en een „memoran-
dum" over kleinere en ge
meenschappelijke bedrijven gete
kend. De twee laatste overeen
komsten moeten door de Kamer
voor handelsbevordering en de
Poolse kamer voor buitenlandse
handel worden Ingevuld. De samen
werking tussen kleinere en mid
delgrote Nederlandse bedrijven en
Poolse staatsondernemingen opent
de mogelijkheid van gezamenlijke
produktie voor derde markten.
Nederland en Polen zijn „vast beslo
ten om zich te beijveren voor een
verdieping en consolidering van het
proces van ontspanning in Europa
en in de wereld, teneinde aan dit
proces zowel een duurzaam als een
in toenemende mate levensvatbaar
en universeel karakter te verlenen."
Polen en Nederland zijn het er ook
over eens dat de politieke veiligheid
niet los kan worden gezien van de
militaire. Daarom zullen zij probe
ren in Wenen, waar de onderhande
lingen over wederzijdse en even
wichtige troepenvermindering in
midden Europa zich al jaren voort
slepen „positieve resultaten" te be
reiken.
Van onze parlementsredactie.
DEN HAAG De politieke situatie rondom de grondpolitiek is gisteren weer
aanzienlijk verscherpt, nadat het kabinet gistermorgen enkele uren vruchteloos
heeft gepoogd een compromis te vinden in het geschil tussen de PvdA en het CDA
in kabinet en Tweede Kamer.
Het kabinet ging onverrichteizake
uiteen met slechts de afspraak nog
maals met de eigen achterban de
precaire situatie te bespreken, en
vandaag in de loop van de dag op
nieuw bijeen te komen.
Gisteravond overheerste op het Bin
nenhof een geladen spanning over
wat het kabinet vandaag eventueel
nog als compromis kan formuleren,
maar vooral in PvdA-kringen liet
men zich daar uiterst somber over
uit.
De PvdA stelt ook keihard, dat het
vorige week tot twee keer toe uitge-
Van onze parlementsredactie
DEN HAAG De tarieven van de
trein, de tram en de bus zullen op 1
oktober aanstaande tegelijkertijd
met vijf procent worden verhoogd.
Daartoe is deze week in Den Haag
besloten. Het is de eerste maal dat
de tarieven van de spoorwegen, de
stads- en de streekvervoersbe-
drijven tegelijkertijd met een zelfde
percentage omhoog gaan.
Het is een eerste stap op weg naar
integratie van de tarieven van het
openbaar vervoer. Het Rijk streeft
daarnaar om het openbaar vervoer
toegankelijker en daardoor aantrek
kelijker te maken.
Minister Westerterp (verkeer en wa
terstaat) zei gisteren dat het beleid
erop is gericht de openbaar ver-
voerstarieven met niet meer dan de
kosten van levensonderhoud te la
ten stijgen.
(ADVERTENTIE)
Seiko heren-horloges vanaf f 150,-
Seiko Quartz heren-horloges al vanaf f 350,-
stelde Kamerdebat over de grondpo
litiek morgenmiddag echt volgens
afspraak dient te worden hervat: mi
nister Van Agt (Justitie, CDA, eerste
indiener van het omstreden wets
ontwerp) moet naar de Kamer ko
men, zo stelt men. Van Agt op zijn
beurt wil pas in de Kamer antwoord
komen geven op de nu al twee weken
geleden gehouden beschouwingen
van de Kamerleden over de grondpo
litiek, als hij een wetswijziging op
zak heeft waar het kabinet het mee
eens is en dat door ten minste een
ruime meerderheid van de CDA-
fracties zal worden ondersteund.
Voorstel afgewezen
Een haalbaar voorstel voor een der
gelijke wetsontwerp-wijziging is er
echter nog steeds niet. In het kabi
net werd gistermorgen een voorstel
besproken afkomstig van de minis
teries van justitie en van landbouw,
dat echter door de linkse meerder
heid van het kabinet werd afgewe
zen. In dat voorstel wordt bij ontei-
geningsvergoèding uitgegaan van de
gebruikswaarde van de grond, met
daarbij de nu al in het wetsontwerp
staande onbillijkheidstoeslagen, en
daarbij ook nog een berperkte nega
tieve ontwikkeiingsschade, de scha
de die men lijdt als men in het zicht
van de onteigening niet meer in ei
gen goed investeert.
De PvdA vindt dat alles bij elkaar te
veel, en in de wandelgangen op het
Binnenhof werd gistermiddag ge
zegd dat er dan weliswaar voldaan
wordt aan de principiële wens van
de PvdA om uit te gaan van de
gebruikswaarde, maar dat er zoveel
bij opgeteld wordt dat de reële uit-
komst gelijk is aan de twee weken
geleden door CDA-woordvoerder De
Bekker voorgestelde naar beneden
(tegen speculatie) gecorrigeerde
marktwaarde. In CDA-kringen
Van onze redacteur wetenschappen
UTRECHT— De ziekte die zich geleidelijk van bijna ieders tanden en kiezen
meester maakt, is eigenlijk een raadsel. We weten langzamerhand vrij precies
hoe het komt. We weten dus ook hoe het kan worden tegengegaan (fluoride, goed
poetsen, verstandig snoepen, op tijd naar de tandarts). We weten alleen niet
waarom de situatie niet verbetert, waarom de meeste mensen kennelijk dat
verstandige gedrag niet opbrengen.
Zoals voor veel onbegrepen
dingen, is er om te beginnen
een woord voor bedacht. De
mensen zijn niet „dental-
minded", zei de Utrechtse
oud-hoogleraar Buisman
ooit. In het Engels,
waarschijnlijk omdat hij „ge-
bitbewust" niet zo mooi
vond. We mogen dental-
minded gevoeglijk als Neder
lands woord beschouwen,
want in de internationale va
kliteratuur komt het niet
voor.
Die olijke ontdekking deed
tandarts P. J. A. Crielaers
toen hij zich begon af te vra
gen wat dental-mlndedness
dan wel precies zou zijn, en
hoe een mens daar aan komt.
Want met het bedenken van
een woord kom Je natuurlijk
nog erg weinig verder. Toch
kon hij het zelf ook niet la
ten: het proefschrift waarop
hij gisteren in Utrecht pro
moveerde, heet „Op weg naar
mondigheid".
Crielaers ging op zoek naar
de mens achter het gebit en
de relatie tussen die twee. De
methode ligt voor de hand: Je
legt de gezondheidstoestand
van het gebit nauwkeurig
vast en Je vraagt de bezitter
of bezitster een hele boel din
gen over zichzelf. Tandheel
kundig verleden, gedrag,
houding ten opzicht van de
gebitsgezondheid, kennis
over het onderwerp. Toen dr.
Crielaers dat met ruim 350
mensen had gedaan, ging hij
statistische verbanden
opsporen tussen die verschil
lende factoren.
Het belangrijkste resultaat
van zijn onderzoek was, dat
die verbanden zwak tot erg
zwak waren. Dat is natuurlijk
teleurstellend, want nu we
ten we nog steeds niet goed
wat dental-mlndedness is.
Toch is het wetenschappelijk
gesproken winst. Het onder
werp is geen grijze vlek meer,
we weten nu heel prcles en
met de cijfer* op tafel hoe ver
onze onkunde strekt. We
moeten er op verdacht zijn
dat de oorzaken van onge
zonde gebitten dieper liggen
dan de voor de hand liggende
factoren die nu zijn onder
zocht. We WJn gewaarschuwd
dat loslopende ideeën over
oorzaken, waaraan geen ge
brek is, waarschijnlijk onvol
doende gefundeerd zijn. Dit
onderzoek heeft aangetoond,
schrijft Crielaers, hoe moei
lijk hqt is om subjectieve In-
Maar de resultaten zijn niet
uitsluitend negatief. Uit de
afwezigheid van sommige
verbanden zijn wel degelijk
conclusies te trekken. Het
meest in het oog lopend is de
hygiënische toestand van het
gebit, die geen verband
houdt met de opgave van
poets- en eetgewoontes. Van
de onderzochte mensen
poetst 83 procent minstens
tweemaal per dag (en nog
eens zestien procent één
maal), terwijl maar een kwart
een goede mondhygiëne
heeft. Tweederde brengt het
tot „matig", vijftien procent
is slecht.
Conclusie van dr. Crielaers:
de meeste mensen poetsen
wel, maar niet goed. Dat
wordt nog bevestigd door het
feit dat 41 procent zegt dat de
tandarts hun wel eens verteld
heeft hoe het gebit verzorgd
moet worden, terwijl maar
zestien procent zegt dat de
tandarts het ook gedemon
streerd heeft. Dat zou beter
kunnen, vindt Crielaers, ze
ker sinds een beperkt preven-
tiepakket in de zieken
fondsverstrekkingen is opge
nomen.
Boeiend
Een wél gevonden verband
zij het zwak is dat tussen
de houding ten opzichte van
gebitsgezondheid en de aan
wezigheid van ai dan niet ge
repareerd tandbederf. Het
werken aan die houding door
middel van gezondheidsvoor
lichting en -opvoeding is dus
zinvol. Boeiend is een (nog
zwakker) verband met een
onderdeel van de voorge
schiedenis: of men als kind
door de ouders naar de tand
arts ls gestuurd, dan wel
heeft deelgenomen aan de
schooltandverzorglng. Ook
dat zijn dus aantoonbaar zin
volle zaken, zij het dat het
belang niet zo groot is als Je
zou kunnen hopen.
Maar we weten nog steeds
niet waarom de meeste men
sen hun gebit laten verslon
zen. Het moet volgens Crie
laers verborgen zitten in de
gecompliceerde relatie tus
sen houding, motivatie en ge
drag op het gebied van de
gezondheid. Dat moet dieper
worden uitgespit. Intussen
houdt hij zich ook op een
minder abstract niveau met
het probleem bezig. Naast
zijn leidende functie in de
vakgroep sociale en preven
tieve tandheelkunde van de
universiteit van Amsterdam,
werkt hij mee ln een experi
mentele groepspraktljk ln
Abcoude. Daar wordt met
grote intensiteit praktische
preventie bedreven. Een so
cioloog onderzoekt wat daar
van terecht komt. De plaat
selijke verkoopcijfers van
fluoridetandpasta en
-tabletjes zitten stevig ln de
lift.
wordt die uitkomst juist toege
juicht.
Vorige week woensdag werd tussen
de ministers Van Agt en Den Uyl en
de fractievoorzitters van PvdA en
CDA afgesproken een compromis
wetswijziging te ontwikkelen die
uitging van de gebruikswaarde met
daaraan toegevoegd de negatieve
ontwikkeiingsschade. Nagelaten
werd toen af te spreken ln hoeverre
de nu reeds in de wetswijziging ver
melde onbillijkheidsvergoedingen
zouden moeten vervallen. Juist
daarover bestaat nu weer politieke
strijd, en daarnaast vanzelfspre
kend ook over de wijze waarop de
negatieve ontwikkeiingsschade pre
cies moet worden geformuleerd.
Nadere regeling
Zonder dat het kabinet er zich op
bond werd gistermorgen ook nog
een gedachte ontwikkeld om het
wetsontwerp aan te nemen zoals het
er nu ligt en binnen een vast te
stellen termijn de negatieve ontwik
keiingsschade nader te regelen, en
de andere onbillijkheidsregelingen
voor zover nodig uit de grondpolitie-
k-wet te nemen. Deze gedachte, ge
kwalificeerd ais een „juridisch mon
strum", vond bij de fracties geen
ingang.
Minister Westerterp, heeft de politie
ke situatie rond de grondpolitiek gis
teren op een CDA-
verkiezingsbijeenkomst in Den
Haag 'uitermate ernstig' genoemd.
Binnen de komende achtenveertig
uur zaJ een vorm van een oplossing
tevoorschijn moeten komen, aldus
de bewindsman, die zei dat zo een
oplossing ook zeker aanvaardbaar
dient te zijn voor de CDA-fracties ln
de Tweede Kamer.
HIJ zei dat de weeffouten bij de kabi
netsformatie zich nu blijken te wre
ken. Westerterp sprak van een poü-
tieke-malaise, veroorzaakt door het
feit, dat progresssieve partijen de
vier hervormingsvoorstellen voor de
onteigeningswet geheel naar zich toe
hebben getrokken. Hij hekelde uitla
tingen in de Kamer als zouden CDA-
partijen zich niet aan afspraken hou
den, die bij de formatie indertijd
gemaakt zouden zijn. De heer Wes
terterp wees op de extra
parlementaire band die KVP en AR
met dit kabinet hebben. Westerterp
voorspelde, dat als onverhoopt van
daag of morgen geen compromis
wordt gevonden over de grondpoli
tiek, er een uitermate moeilijke poli
tieke situatie zal ontstaan, waarbij
ook de samenwerking tussen CDA
en PvdA na de verkiezingen op het
spel zal staan.
„Ik kan maar niet besluiten, of ik in
het kort of in het lang met je ga
trouwen."
