Bouman - een geschied schrijver die ons wilde leren kijken Onafhankelijkheid Aruba is nu geen actuele zaak' Verrassingen bij restauratie Altaarstukken uit het Keulse atelier van MeesterTilman van der Burch Gevecht tussen groepen Turken eist één leven Minister De Gaay Fortman terug uit de West Of referendum doorgaat onzeker Wie heeft deze jongen ontmoet? i AANHOUDEND ZACHT MAANDAG 14 MAART 1977 BINNENLAND Prei. dr. P. J. Boaman door Jan Kuljk In mijn agenda staat, ergens in de maand april, de aantekening voor een afspraak, die ik maakte met prof. P. J. Bouman. Hij had zich bereid verklaard tot regelmatige medewerking aan onze krant. Ik had de indruk, dat hij daar zelfs wel een beetje enthousiast voor was. Lichamelijk was hij niet helemaal in orde. Hij leed al enige jaren aan een kwellende ziekte een spier- verlamming die hem het spreken en slikken erg moeilijk maakte. Maar geestelijk voelde hij zich goed. Hoewel hij uren van dodelij ke vermoeidheid kende, werkte hij hard aan het herzien en bijwerken van zijn in 1964 verschenen pocket ..Cultuurgeschiedenis van de twin tigste eeuw". Als dat werk eenmaal achter de rug was. moesten wij maar eens definitieve en sluitende afspraken maken voor zijn mede werking aan deze krant. Twee weken geleden verscheen bij Elsevier de tweede druk van de Cultuurgeschiedenis als een mooi en royaal uitgegeven boek; een week later kwam het overlij densbericht. Er is alle aanleiding om Bouman bij zijn overlijden nu te herdenken als één van de grondleggers van de wetenschappelijke beoefening van de sociologie in Nederland. Maar hoe verdienstelijk dat op zichzelf misschien ook is, ik althans kan er geen zinnig woord over zeggen of schrijven. Trouwens: hij heeft daaraan toch ook niet zijn grootste bekendheid te danken Boumans naam is vooral een be grip geworden door de on orthodoxe manier waarop hij de geschiedschrijving heeft beoefend. De historici zelf hebben hem niet altijd serieus genomen, maar wat hem aan waardering in vakkringen ontbrak, zal voor zijn gevoel ruimschoots gecompenseerd zijn door de voor Nederlandse begrip pen ongekend hoge oplagen, die zijn boeken bereikten. In een theoretische bespiegeling „In de ban van de geschiedenis" (een geschrift dat ook al de eer haalde om een paar keer als pocket herdrukt te worden) geeft Bouman in één. wat verbaasd-naleve, zin de sleutel tot zijn methode: „Waarlijk, men kan leren zien". HIJ heeft zich kennelijk altijd geër gerd aan de verbale tradities van de gebruikelijke geschiedschrij ving het in woorden vangen van het verleden. Hij wilde een histori cus zijn, die zijn ogen gebruikte en dat aan zijn lezers kon overbren gen. Zijn "voorbeelden daarbij wa ren de kunstgeschiedenis en de archeologie. De beoefenaars daar van tonen „dikwijls zo'n fijn gevoel voor vroegere levensvormen" en „hun blik is gescherpt om zich een voorstelling te kunnen vormen van het levende". Nieuwe vormen Zijn historische werken van voor de oorlog, zoals de biografische portretten in „Jaurès, Wilson, Ra- thenau" en zijn cultuurgeschiede nis „Van renaissance tot wereldoor log" en zijn na-oorlogse blografie van Anton Philips zijn nog niet zo opzettelijk bulten de traditie van de geschiedschrijving gezet, maar met zijn in 1953 verschenen „Revo lutie der eenzamen" laat hij zichzelf zien als een met nieuwe vormen experimenterend schrijver. Hier is geen geschiedvorser aan het woord, die ons een baal documen ten toewerpt met een vrijblijvend: „zoek het zelf verder maar uit" en evenmin de verteller of verhalen schrijver. Bouman schrijft hier ge schiedenis alsof hij een filmscena rio moest ontwerpen. Hij roept zijn lezers als het ware toe: „kijk eens hoe het is gebeurd". Ongehoord De kritiek op het boek was onge hoord. Het succes ook. Er zijn ten minste 28 drukken van „De revolu tie der eenzamen" verschenen misschien nog wel meer. Wie heeft het bijgehouden? Een ander voorbeeld waaraan Bou man zich in „In de ban der geschie denis" spiegelde, was Johan Huizin- ga en warempel, de parellellen zijn frappant. Weliswaar toont Bouman, die eerst economie studeerde, veel meer oog voor de economische en sociale achtergronden van wat hij schrijft en houdt hij bijvoorbeeld veel meer van Amerika en de Ameri kaanse samenleving (en de film) dan de wat hooghartige Huizinga kon opbrengen ook Huizinga moest het verwijt van een vakman als Op- permann slikken, dat zijn „Herfst tij" slechts een roman was (leesbaar heid staat niet overal hoog geno teerd); zowel Huizinga als Bouman treden op als ere-promotor van ko ningin Juliana en beiden hebben in de Jaren dertig blijk gegeven van een pessimistische kijk op onze sa menleving. waardoor zij zich won derwel thuis voelden in een rol als „aanklager van de tijd". Dat kon. hoe Je het ook wendt of keert, in die tijd vergaande politieke consequen ties hebben. In de Jaren dertig was Bouman dan ook niet helemaal ongevoelig voor wat zich in fascisme en nationaal- soclallsme aan „vernieuwing" open baarde en nog in de zomer van 1940, toen hij een rol speelde in de Neder landse Unie, bepleitte Bouman „ver sterkt gezag van personen die door karakter en bekwaamheid geschikt zijn voor de vervulling van lei dinggevende functies"; voor een parlement met een uitsluitend advi serend karakter; voor een minister president met bijzondere volmach ten; voor kerkgenootschappen, die z^ch met de politek mochten bezig houden en opheffing van de omroep verenigingen. Het is een tijdelijke afwijking ge weest. want een jaar later al zwoer Bouman als zijn hierboven samen gevatte opvattingen af en maakte hij zich op tot daadwerkelijke hulp aan Joodse landgenoten. En om nog eens 35 Jaar over te slaan: in de laatste hoofdstukken van de herschreven cultuurgeschie denis van de twintigste eeuw geeft Bouman blijk van zoveel openheid voor wat zich na 1964 in onze wereld heeft voorgedaan, dan men hem toch met geen mogelijkheid kan be schuldigen van cultuur pessimisme. En als dat nog niet voldoende is, dan is er zijn optimistische strijd tegen zijn eigen lichamelijke aftakeling. Natuurlijk moest hij de laatste tijd wel pessimistisch over zich zelf den ken. maar hij heeft daarbij tegelijk laten zien wat levenskunst is: bij alle pessimisme handelen als opti mist. Van een verslaggever KAMPEN Tijdens een hevige 'vechtpartij tussen twee groepen in kampen wonende Turken is de 22- Jarige Turk N. D. als gevolg-van een daarbij opgelopen slagaderlijke bloeding zondagmiddag in het Kamper-stadsziekenhuis overleden. De vechtpartij speelde zich zondag middag af op de Plantage in het Kamper stadscentrum. Een aan de vechtparij deelnemende 26-Jarige Turk werd gewond. De Kamper poli tie. die grote moeite had om de vechtende Turken te schelden, ar resteerde vijf verdachten, van wie er drie werden aangemerkt als hoofd verdachten. Bij de vechtpartij werden met stile to's. steken uitgedeeld. Toen later de vrouwen van de Turken bij het Kamper stadsziekenhuis, waar het slachtoffer was heengebracht, arri veerden speelden zich daar zeer emotionele taferelen af. De vrouwen Van een verslaggever SCHIPHOL Volgens minis ter De Oaay Fortman Is onaf hankelijkheid voor het Antille- neiland Aruba op dit ogenblik „geen actuele zaak". De minis ter zei toen hij terugkeerde van een bezoek aan de Nederlandse Antillen. „Men schijnt zich", aldus de mi nister. „hier in Nederland over het referendum dat Croes, de leider van de MEP (de partij die onafhankelijk heid wil), op 25 maart op het eiland wil houden erg op te winden, maar het is niet anders dan een opiniepei ling. een consultatie' De minister had niet alleen twijfels over de uitslag van het referendum maar ook over de waarde die eraan ge hecht moet worden. „Het is lastig om uit de uitslag vast te stellen of er nu onder 411e kiezers een meerderheid of een minderheid is voor eenzijdig uit te roepen onaf hankelijkheid". zei de minister en hij gaf een fictief voorbeeld Stel. dat 45 procent van de kiezers naar de stem lokalen voor het referendum komt en dat van hen negentig procent 'Ja' zegt op de door Croes opgestelde vraag, „dan maak ik me sterk", aldus De Oaay Fortman, „dat Croes daar na zal zeggen, dat negentig procent zich voor de onafhankelijkheid heeft uitgesproken De tegenpartij zal ech ter zeggen: slechts 45 procent van de kiezers heeft deelgenomen, dus van een meerderheid kan geen sprake zijn". Meningsverschil Volgens de minister staat het door gaan van het referendum nog hele maal niet vast Men heeft de grootste moeite gehad om het hoofdstembu reau bevolkt te krijgen en er is nu al een groot meningsverschil over de vraagstelling In de tweede plaats hebben de twee andere politieke par tijen op Aruba. PPA en AVP. hun leden opgeroepen niet aan het on derzoek deel te nemen. Ten derde is er een afsplitsing in de MEP aan de gang. Als het eilandbestuur nu eens op eigen houtje de onafhankelijkheid voor Aruba zou uitroepen, wat zou de koninkrijksregering dan voor standpunt Innemen? „Ik neem aan dat de landsregering van de Antillen al zekere maatregelen zal hebben voorbereid", aldus de minister „Ik wil eerst het referendum afwachten en wil pas daarna eventueel aptwoord geven op die vraag Op dit moment vind ik het niet verstandig publiekelijk mee te delen welke denkbeelden ik over die zaak heb". Het gerestaureerde linkse luik van de in het rijksmuseum Twenthe te Enschede opgestelde altaar-ombouw (circa 1500): de geboorte van Maria. De schildering, die op de achterzijde van linkse luik werd aangetroffen: de engel Gabii door Jac. Lelsz ENSCHEDE Bij de restauratie van uit circa 1500 daterende altaarstukken, die al enkele tientallen jaren in het bezit zijn van het rijksmuseum Twenthe te Enschede, zijn verrassende ontdek kingen gedaan. Op de achterzijde van het linkse luik kwam een schildering tevoorschijn, die honderden jaren aan het oog ont trokken moet zijn geweest; de aartsengel Gabriël. Hopelijk zal bij het restaureren van het rechtse luik aan de achterkant een schildering worden blootgelegd, die Maria voorstelt. Samen zullen de schilderingen één thema vormen, namelijk Gabriël, die knielend aan Maria de boodschap overbrengt dat zij de moeder des Heren zal worden. betrokken bij het ziekenhuis een soort dodenwacht en trachtten het ziekenhuis binnen te komen. Over de oorzaak van de vechtpartij had de politie zondagavond nog geen goed Inzicht. De verhoren ver liepen moeizaam met behulp van twee beedigde Turkse tolken. Wel werd duidelijk dat het twee groepen Turken betrof die een vete met el kaar hadden en die deze met elkaar hebben uitgevochten. De altaarstukken zijn, naar nog niet zo lang wordt aangenomen, af komstig uit het atelier van Meester Tilman van der Burch in Keulen. Men herkent hem aan de manier van snijden, vindt de Maastrichtse res taurateur W. J. Mares, die al Jaren aan de altaarstukken werkt en nog Jaren zal nodig hebben om de opdracht te voltooien. Zoals gebruikelijk zal veel van het werk door leerlingen gedaan zijn, maar Meester Tilman zelf zal wel licht de meest essentiële gedeelten voor zijn rekening genomen hebben. Het gaat om twee vleugeldeuren van een uit elkaar genomen altaar- ombouw, en het middenstuk ervan bevindt zich waarschijnlijk, naar sinds enige tijd bekend is, in het Metropolitan Museum of Art in New York. Uit welke kerk de altaarfragmenten afkomstig zijn, ls niet bekend. Vol gens de conservator van het rijksmu seum Twenthe, drs Z. Kolks, heeft men wel een spoor, maar ls dat te vaag om zelfs maar veronderstellin gen te uiten. De stukken zijn des tijds via de kunsthandel verworven. Toen werd er bij vermeld dat ze van ongeveer 1480 waren en Zuldneder- lands. Ze zouden in Leuven of omge ving gemaakt zijn. J. Leeuwenberg, destijds medewerker aan het Rijksmuseum te Amsterdam, sprak in 1955 als zijn vermoeden uit dat ze uit Noord-Dultsland komen. Meer definitief kwam de plaats van her komst vast te staan toen in 1973 G. de Werd, toen conservator van het St&dtische Museum Haus Koekkoek te Kleef, de stukken toeschreef aan Meester Tilman van der Burch of zijn Keulse atelier. Amerika Volgens Charles von Nostitz, student kunstgeschiedenis te New York, die speciaal studie maakte van de mid deleeuwse beeldhouwkunst in Keu len en van Meester Tilman van der Burch, zijn de luiken kort voor 1500 ontstaan. Hij is het ook, die de ge dachte poneerde, en wel op grond van de voorstellingen, de formaten en een aantal details, dat de stukken horen bij het genoemde middenge deelte In Amerika. Dat middenge deelte. dat Maria op haar sterfbed voorstelt, zou oorspronkelijk geflan keerd zijn geweest door de voorstel lingen van Maria's geboorte en de geboorte van Maria's goddelijke zoon, waarover het rijksmuseum Twenthe beschikt. Het stuk in de USA heeft helaas zijn beschildering verloren doordat men het heeft uit geloogd. In Enschede ls kortgeleden de res tauratie van het linkse luik klaar gekomen. Een delicaat karwei door de kwetsbare toestand van de frontzijde (barsten enz.). Mares heeft het stuk van een latere schildering ontdaan. Het vertoont nu weer de oorspronkelijke kleuren, die bijzon der gaaf zijn gebleven. Warme, inge togen tinten uit de tijd van de Go- thlek, die nogal scherp contrasteren met het hardere, wat opdringerige coloriet van de Neo-Gotische over schildering. Belde luiken, waarvan het ene gereed is en het andere bin nenkort onder handen wordt geno men, worden nu gedurende een maand tentoongesteld, zodat de be zoekers goed de verschillen kunnen zien. Hoewel Mares wat hij noemt „de hand van de Meester" wil eerbie digen, streeft hij er niet naar ten koste van alles de oudste versie te herstellen, zoals wel werd gedaan door restauratie-architecten in de 19de eeuw. Waar te weinig van de oorspronkelijke beschildering over was, werd deze niet aapgevuld, maar is een latere overschildering ge handhaafd. werker aan het Kunsthistorisch stituut van de Katholieke Unive telt te Nijmegen, heeft als hypoth naar voren gebracht dat deze sc dering is ontstaan in het atelier de Meester van het Marialeven Keulen. Evenals de voorzijde - geboorte van Maria sluit de terkant de engel Gabriël gel aan bij de in die tijd gangbare w van afbeelden. In een ondiep vertrek, dat aan achterzijde met rondbogige venst is doorbroken en aan de voorkant een arcade toegankelijk is, km Gabriël neer om Maria de bli boodschap te verkondigen, draagt een albe (wit onderkleed) daaroverheen een geborduui koorkap (liturgische kledingstu die met een agraaf (broche-achti gesp) worden samengehouden, lies in een vaas op de vi symboliseren Maria's zuiverheid. Op de expositie, die tot 11 loopt, geeft men de bezoeker een indruk van de complete ombouw, en hoe deze function Gangbaar Bij de restauratie van het linkse luik was het min of meer een sensatie dat men op de achterzijde onder een monochrome overschildering een fraaie voorstelling aantrof, zoals ge zegd de engel Gabriël. G. Th. M. Lemmens, wetenschappelijk mede- Dat gebeurt aan de hand van o plakte, scharnierende foto's vai wel de Enschedese luiken als middengedeelte in New York. W neer de luiken in bepaalde tij gesloten werden, bijvoorbeeld dens de vasten, dan onttrokke het centrale gedeelte van het al aan het oog en werden de voor lingen aan de achterzijde zicht! Intussen ziet men in Enschede spanning uit naar wat het reel luik te zijner tijd na restauratie schoonheid zal vertonen en ui aard vooral ook naar wat de nu bijna egaal zwarte keerzijde pn te zien zal geven. Incident Over het Incident tijdens een lunch met MEP-lelder Croes zei de mi nister dat Croes („wiens mededelin gen vaak voor tweeërlei uitleg vat baar zijn hij ls een meester ln het zich vaag uitdrukken") Lijden de lunch naast hem aan tafel zat. Dat gebeurde op verzoek van Croes zelf. Terwijl De Oaay Fortman en Croes met elkaar spraken kwam er iemand binnen uit de omgeving van Croes (men noemt dat zijn lijfwacht, maar hij zelf noemt het campagneleiders) die minister Pourier van de Antillen beledigende opmerkingen toevoeg de. De politie greep in en voerde de man af „Croes bemoeide zich ermee, volko men overbodig, waarna hij terug keerde en mij zijn verontschuldigin gen aanbood. Ik zei Croes daarop, dat die verontschuldigingen niet passend waren omdat ik het sterke vermoeden had dat het binnentre den van die man niet zonder mede weten van Croes was geschied. Het ene woord lokte het andere uit Ik heb er aanstoot aan genomen en daarvan bij de lunch laten blijken met de bedoeling dat het publiek zou worden. Ik wilde duidelijk ma ken, dat ik bet bedenkelijk vind wanneer iemand met persoonlijke beschermers rondloopt ln een land waar niets aan de hand ls. Overigens ls het een vreselijk opgeblazen zaak geworden." i k HARSKAMP Wie heeft het afgelopen jaar deze jongen ontmoet? Met mensen die deze vraag bevestigend kunnen be antwoorden zou de brigade commandant van de Ko ninklijke Marechaussee in de Harskamp (tel. 08383-480) graag eens praten. Dit in ver band met het feit dat het lijk van deze jongen, Andreas Pe ter Nitsche uit Frankfurt am Main, op 5 maart werd gevon den op het rijksschietterrein in de Harskamp De Jongen is in de periode van 29 juni 1976 tot waarschijnlijk midden sep tember in Amsterdam en Apel doorn en omgeving geweest. Daarna ls hij niet meer gezien tot aan de trieste ontdekking ruim een week geleden. Andre as Nitsche was gekleed in een kaki-beige kleurig overhemd, merk Garant (maat 37-39) en wollen, vermoédelijk blauwgroen, vest met lange mouwen, een blauwe spij kerbroek met donkerbruine riem. voorzien van een opval lende aluminium gesp. Hij droeg halfhoge gevoerde laar zen, bruin van kleur met een ritssluiting aan de binnenzijde. HET WEER door Hans de Jong Al weer ligt een week met zacht weer voor ons. Vooral aanvankelijk zal er af en toe wel storing zijn. H.et actue le programma vermeldt eerst enige regen, later buien waarvan enkele onweersachtig. De middagtempera- turen blijven op elf tot dertien gra den celsius, ook dinsdag en woensdag. De aanvoerlijnen van de oceaanlucht blijven intact nu de pressies op de oceaan nog steeds een grote activiteit aan de dag leggen. Ze opereren grofweg tussen de Azo- ren en IJsland en op die route tref je allerlei verschillende weertypen aan van stormwinden van 9 Beaufort tot hagelbuien met onweer toe. Dat ik nog steeds zacht weer over een lan gere periode vooruit durf aan te kon digen, houdt vooral verband met het feit dat een trog van lagedruk vrij wel constant een positie Inneemt van het Bereneiland in de Noordelij ke IJszee tot de zuidpunt van Groenland. Aan de oostzijde ervan kunnen zachte luchtmassa's daar door steeds verder tot binnen de Poolcirkel ln noord- tot noordooste lijke richting doordringen. De win terlucht ls Inmiddels al tot het ge bied tussen het Ladogameer en de Witte Zee teruggestuurd, waar de thermometers gisterenmiddag op een 4 twee graden stonden. Meer naar het oosten in noord-Rusland meldde Khosseda-Khard nog wel min 23 graden, maar ja, strenge vorst ls ln die omgeving al evenmin bijzonder in deze tijd als op en rond om Spitsbergen. Aan de westzijde van bovengenoem de trog van lagedruk wordt voortdu rend koude lucht uit het Poolgebied naar zuidelijke tot zuidwestelijke richtingen getransporteerd. Boven de oceaan wordt deze in de onderste niveaus aangewarmd en als zodanig bereikt zij van tijd tot tijd ook de Golf van Biskaje en West-Europa. Maar de bovenlucht blijft die kou wel langer vasthouden wat ook bleek uit de hagelbuien die er zondagmiddag hier en daar ln ons land gevallen zijn. In de Verenigde Staten ls de winter nog steeds niet helemaal verslagen. Zo heeft een nieuwe kou-injectie het midden westen weer enige sneeuwstormen bezorgd en dat terwijl de kalender al bijna half maart aanwijst. Nee. bij het verder zo goed gefixeerd blijven van de voornaamste druk- systemen en stromingslijnen (wat is er nu in feite sinds januari veran derd?) wil ik graag nog even mijn prognose betreffende een normaal getemperatuurde of zachte lente, gemiddeld dan wel te verstaan, extra onderstrepen. Terwijl het weer gisteren in Neder land vrijwel geheel onder supervisie bleef van een rug van hogedruk met een mooi zonnetje (in de nacht van zaterdag op zondag kwam het ln Ten Post bij slechts 35 meter zicht in een dikke mist op anderhalve meter hoogte tot min 0.2 graad C., op de vliegbasis Twente tot min één graad) meldden gebieden in de DDR uitgesproken slecht weer met hier en daar veel regen. In Wittenberge aan de Elbe viel zondagmorgen in zes uur tijd bijna dertig millimeter neerslag, in Maagdenburg zestien millimeter bij maar vier 4 zes graden Celsius-temperatuur. Arcona aan de Oostzee meldde om één uur giste renmiddag zelfs maar drie graden celslus. Ook Hongarije rapporteerde vooral ln de zuidwestelijke gebieden regen. In Roemenië is het ook een stuk onaangenamer dan vorige week met in de bergen gisteren zelfs sneeuwstormen bij min drie graden celslus. De zaterdag uit de Golf van Genua opkomende depressie heeft daar de hand in gehad. In noord- Griekenland onweerde het gister middag. Daarentegen Ls de grootste onstabiliteit nu weer uit Spanje ver dwenen. Boven Mallorca ligt zelfs een hogedrukgebied van 1026 mb. Medewerker W. de Smit in Oostka- pelle, Zeeland, deelt mee dat hij tot nu toe ln maart op de negende zijn hoogste temperatuur heeft gehad, namelijk 18 graden en op 1 maart de laagste: min twee graden. Tot dus ver ls maart er redelijk zonnig ge weest. Ook ln zijn woonplaats staan de knoppen op springen en zijn de blaadjes van bomen en struiken zichtbaar. In de bijdrage van zaterdag is een overzicht gegeven van de vinddata van het eerste kievitsei in Friesland, waar dit Jaar op 10 maart het eerste el werd geraapt, namelijk in Bakhui zen. Het record blijft op 7 maart ln 1961 en 1966. Maar landelijk bel houdt Eindhoven dit vroegte-rö te weten 25 februari vorig jaar. Weerrapporten Amsterdam De Bill Deelen Eclde Eindhoven Den Helder Rld Vlissingon Zd Limburg Aberdeen Athene Barcelona Bordeaux Brussel Frankfort Geneve Helsinki Innsbruck Kopenhagen Lissabon Locarno Luxemburg Madrid Malaga Mallorca Munchen Nice Oslo Parijs Rome Split Stockholm Wenen Zurich Casablanca lstanbocl Las Palmas New York TelAviv half bew licht bew rwaar bew licht bew half bew regenbui half bew half bew zwaar bew half bew zwaar bew motregen geheel bew licht bew zwaar bew geheel bew geheel bew zwaar bew onbewolkt regen zwaar bew onbewolkt onbewolkt regenbui half bew. geheel bew regen onbewolkt zwaar bew geheel bew zwaar bew zwaar bew onbewolkt lichr bew Hoogwater, dinsdag 15 maart. Vllul gen 10.34-23.18. HartngvlleLsluiB t 10.40-23.30, Rotterdam 12.44- veilingen 11.50--, IJmullden 12.31 Den Helder 2.43-15.45, HarUnl 5-22-18.13. Delfzijl 7.56-20.28.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1977 | | pagina 10