Marx en Moskou hebben het moeilijk in Afrika Polisario mag tevreden zijn Russische president Podgorny op safari West-Sahara viert eerste verjaardag ZATERDAG 5 MAART 1977 BUITENLAND Trouw/Kwartet 21 door Nico Kussendrager Als Karl Marx in Afrika had gewoond had hij een ander boek geschreven dan Das Kapital. Het is eens gezegd door de Tanzani- aanse president Julius Nyerere. De leer van Marx met zijn klassen strijd en het rèvolutlonalre vuur van de arbeiders hebben weinig met Afrika van doen. Nyerere heeft betwijfeld of er één Afrikaanse taal ls die het begrip 'klasse' kent. En de weinige arbeiders op het zwarte we relddeel hebben amper oog voor de belangen van de onderdrukten in Afrikaanse landen. Afrika is daarom altijd een kluif geweest voor de Sowjet-Unie. De stammen- en rassentegenstellin gen, de geringe omvang van het proletariaat en daardoor;vage klas severhoudingen en ook het eigen 'Afrikaans socialisme' ln al zijn vor men maakten het de ideologen in het Kremlin moeilijk. Ook ln andere opzichten ls de ver houding tussen de Sowjet-Unie en Afrika lastig. Russische technici blijken bijvoorbeeld veel moeilij ker met Afrikanen te kunnen sa menwerken dan hun terughouden de en soepele Chinese collega's. De bloedige ernst van de Russen, hun starre houding en wat een Afri kaan eens noemde 'verbeten ge zichten' maken de Russen door gaans weinig geliefd. Bovendien slaat het Chinese ont wikkelingsmodel bij veel Afrika nen beter aan dan de manier waar op de Russen het hebben gedaan. De nadruk van de Sowjet-Unie op zware industrie ten koste van de landbouw en de 'voorhoede-rol' van de partij oogsten weinig bijval ln veel Afrikaanse landen. De Chinese aandacht voor de landbouw, de volkscommunes en 'self-reliance' (vertrouwen op eigen kracht, zon der hulp van buitenaf) past beter in het zwarte werelddeel. Peking kan verder vol trots wijzen op de Tan- zam-spoorlijn, die het heeft aange Machel (boven) en Podgorny die het goed met elkaar zullen kunnen vinden. legd tussen Zambia en Tanzania. Daarmee heeft China voor lange UJd de show gestolen. Ontwikkelingshulp Een gebrek aan populariteit pro beert de Sowjet-Unie niet goed te maken met meer ontwikkelings hulp. Het geeft nauwelijks steun en dan ook nog in roebels, die alleen in Oost-Europa besteed kunnen wor den. Meer handelsmogelijkheden zullen de ontwikkelingslanden van Moskou niet krijgen. De handel van de derde wereld met het oostblok ls niet meer dan 7 procent van haar handel met andere landen. De Sowjet-Unie heeft een vaste ver ontschuldiging voor de afwijzing van verlangens van de derde we reld: het westen had de koloniën, het westen heeft de tropische lan den uitgebuit, het westen moet dus over de brug komen, wij wassen onze handen ln onschuld. Die ver klaring doet het niet zo goed meer ln de derde wereld. Op bijeen komsten van ontwikkelingslanden is steeds meer geprikkeldheid te bespeuren over de houding van Oost-Europa, ook van Afrikaanse kant. Onlangs kwam daar nog een 'onge lukje' van de kant van de Sowjet- Unie bij. Er lekte uit dat de Russen de boycot van Rhodeslë (waar een blanke minderheidsregering zit) hadden ontdoken. Een niet zo ster ke binnenkomer voor de Russische president Nikolai Podgorny, die deze maand in Afrika op safari gaat. Hij zal Tanzania, Zambia en Mozambique bezoeken en kan daar ondanks alles rekenen op een rede lijk onthaal. Hoe is dat te rijmen met het voorgaande, dat Marx niet aanslaat, dat de Chinezen het beter doen en dat de Russen niet zo'n gelukkige hand hebben in Afrika? Anti-kolonialisme Moskou weet de indruk te wekken anti-kolonialistisch te zijn, zo niet in daden, dan tenminste in woor den. De westerse landen houden het stempel van de vroegere koloni ale heersers en blijven volharden ln hun afwijzing van verlangens van de derde wereld (zie het verloop van de wereldhandelsconferentie Unctad of het Noord-Zuldgesprek ln Parijs). Een voorzichtige benade ring tot de Sowjet-Unie kan ln de ogen van sommige ontwikkelings landen het westen misschien wat toeschietelijker maken. Veel steun van de Verenigde Staten aan de derde wereld werd niet ingegeven door onzelfzuchtigheid, maar door wedijver met die andere grote mo gendheid, de 8owJet-Unie, hoe cy nisch het ook moge klinken. Een stuk sterker geldt dat voor de toestand in zuidelijk Afrika, waar volgens veel Afrikaanse landen, Washington nog steeds te weinig moeite doet om de blanke minder heidsregeringen ten val te brengen. Het bezoek van Podgorny kan als hefboom worden gebruikt om de Verenigde Staten aan te sporen meer druk uit te oefenen. Het uitspelen van Washington en Mos kou tegen elkaar is voor met name Tanzania en Zambia een reden de Russische president minzaam te begroeten, niet meer dan dat. In Mozambique zal Podgórny war mer worden verwelkomd. Dat land kan zich ln tegenstelling tot de buurlanden steeds meer vinden ln de Sowjet-vorm van socialisme en het Russische ontwikkelingsmodel (een belangrijke rol voor de arbei ders, nadruk op de industrie, de partij als voorhoede, niet als mas sa-beweging). de raad op te gaan in nationale bewegingen en eenheidspartijen. (Overigens heeft dat „begrip" voor de één-partijstaat Moskou wel goed gedaan). Ook zette Moskou zich heen over de afkeer van mili taire regeringen en kwam het tot samenwerking met dit soort regimes. De Sowjet-Unie moest ook wel toen in de zestiger Jaren haar goedgezin de regeringen ln Afrika vielen als kokosnoten van de klapperboom (Ben Bella in Algerije. Nkroemah in Ghana. Keita in Mali). Nikita Chroestsjews hoop op revolutionai re regimes in Afrika naar Cu baans voorbeeld werd de bodem ingeslagen. Chroestsjew gokte op Ben Bella, Nkroemah maar ook op Nasser als de „revolutionaire de mocraten" ln Afrika, die er het „we tenschappelijk socialisme" zouden brengen. Ten onrechte. Linksgerlcht Leerstellingen Zou Podgorny daarom in Mozambi que nog wel succes kunnen hebben, voor zijn leerstellingen zal Tanza nia laat staan Zambia weinig ont- vankelljk blijken. Moskou hecht daar ook niet zo aan. Een betere verhouding met Afrikaanse landen is voor de Sovjet-Unie veel be langrijker dan rechtlijnigheid in de leer. Het Kremlin heeft zin voor werkelijkheid en de Ideologen heb ben ook al meermalen de leer aan gepast aan de Afrikaanse praktijk. In 1963 werd vastgesteld dat „par tijvorming" in ontwtkkelingslan- deh ook van communistische partijen vaak niet haalbaar is. Communistische broeders kregen De Sowjet-Unie kreeg weer hoop toen rond 1970 linksgerlchte mili taire regeringen aan de macht kwa men in Somalië. Soedan en Libië, terwijl ln Egypte Nasser zat. Zou de leer en Invloed van de Sovjet-Unie dan althans in Noord-Afrlka kun nen worden verbreid? Libië moet niets hebben van orthodox- communisme, Soedan en Egypte kruipen steeds meer bij het westen, en alleen Somalië ls overgebleven als Sowjet-bondgenoot (naast Gul- nee-Conackry en Angola aan de westkant van Afrika is Somalië militair bolwerk van de Sowjet- Unle in Afrika). Angola is hèt succes van de Russen van de laatste tijd. De Sowjet-Unie en Cuba steunden de winnende MPLA, de Verenigde Staten de ver slagen FNLA en China de daarmee verbonden Unlta, die ook steun kreeg van Zuid-Afrika. Dat heeft Peking geen goed gedaan en Mos kou heeft er tijdelijk munt uit ge slagen. Wat zeker niet wil zeggen dat de Russen de Chinezen blij vend hebben overtroefd. Peking blijft voor veel Afrikaanse leiders het Mekka, meer dan Moskou. Pod gorny zal het wel merken. door James Dorsey „Wij zijn geen Marokkanen of Mauretaniërs, Hassan is een reactionair, Ons volk wordt vervolgd, Maar de 20ste mei is onze feestdag, Viva la revolucion!" dat het Frente Polisario met tevre denheid op het verloop van de mili taire strijd tot nu toe mag terugkij ken. Tijdens de feestelijlïneden worden er onder het gezang van militaire strijdliederen militaire parades gehouden. Uit het niets ln de woestijn opduikend, marcheren ongeveer vierhonderd Saharaanse guerrillastrijders langs de eretribu ne. De geweren, machinepistolen en bajonetten weerspiegelen in de zon. Ook mortieren en luchtafweer geschut blijken tot het arsenaal van het Saharaanse volksleger te behoren. Telkens weer weerklinkt dit refrein uit de kelen van de ongeveer drie duizend kleurrijk geklede Saha raanse vrouwen, kinderen en man nen die drie dagen bijeen zijn om de eerste verjaardag van de Ara bische Democratische Saharaanse Republiek (RASD) te vieren. De door Polisario uitgeroepen re publiek heeft vooral een symbo lische waarde. Ministers en hoge regeringsfunctionarissen uit Mada gascar, Benin. Algerije, Libië, Gui- nee-Bisau, Vietnam, Noord-Korea en China waren aanwezig, maar veel verder gaat de diplomatieke erkenning van de Jarige republiek niet. In totaal zaten driehonderd gedele geerden van politieke partijen en journalisten uit de hele wereld op de met rode tapijten beklede eretri bune in het voor deze gelegenheid opgezette tentenkamp. Kenmer kend is dat het kamp op een af stand van ongeveer vijftien kilome ter van de Zuid-Algerijnse stad Tindoef staat: de proclamatie van de republiek wordt op Algerijnse grondgebied gevierd. Onder de genodigde gasten, die op het vliegveld van Algiers met veel fanfare worden ontvangen en in zwarte regeringsauto's met huilen de sirenes en politie-escortes door de stad rijden, bevinden zich verte genwoordigers van het Neder landse Polisario Komitee. Namens de Nederlandse Organisatie voor Internationale Ontwikkelingssa menwerking (NOVIB) overhandig den zij aan het Frente Polisario een bedrag van honderdduizend gul den voor humanitaire doeleinden. Strijdbaar Ondanks erbarmelijke omstandig heden waarin de uit de voormalige Spaanse Sahara verdreven vluch telingen nu leven in de barre woes tijn, hangt er in het tentenkamp een strijdbare maar tegelijkertijd feestelijke sfeer. Omgeven door uit stof en Jute gemaakte tenten staat in het midden een podium voor de sprekers, de dansgroepen van Sa haraanse vrouwen en de zanggroep Moestafa el Ouali, genoemd naar de voormalige generaal-secretaris van het Frente Polisario el Ouali Sajed, die ln mei verleden Jaar bij een aanval op de Mauretaanse hoofstad Nouakchott om het leven kwam. El Ouali's portret is overal te zien: boven de ingang tot het kamp, in de voor de gasten opge zette eettent en op de T-shirts, die vrijwel alle kleine kinderen dragen. Deze kinderen krijgen 's morgens vroeg onder het zingen van het nationale feestlied een seml- militaire training. De op het feest aanwezige Saha- ranen komen uit de naburige vluchtelingenkampen, waar onge veer vijftigduizend mensen wonen. In groepen van enkele honderden komen zij door de woestijn lopend, de nationale hymne van de Sahara- nen zingend, in rijen van vier een enorme stofwolk veroorzakend het feestelijke kamp binnen. Rond het kamp is een militair cordon van het Saharaanse volksleger getrokken. Overal staan er guerrillastrijders gekleed ln Spaanse en Britse uni formen en ln olijfgroene ge- vechtspakken van onbekende ma kelij en met bajonetten, Russische Kalaschnlkows en Belgische FN geweren bewapend. In de omge ving van het kamp wordt met Jeeps en landrovers gepatrouilleerd. Op de Jeeps net als overal in het kamp waalt de vlag van het Frente Poli sario (rood, zwart, wit en groen met ln het midden de bekende Ara bische halve maan en vijfhoekige ster.) De toespraken van de leiders van het Frente Polisario, de leden van de regering van de republiek en van de buitenlandse gasten wor den telkens weer met enorm geklap onderbroken. Elke spreker houdt een minuut stilte ter nagedachte nis van El Ouali. Veel waardering krijgt de door de Nederlandse fil mers Jan Kees de RooiJ en Octavio Acevedo gemaakte documentaire „West Sahara-Onafhankelijkheid of Sterven". Toespraak Mohammed Abdel Aziz, die el Oua li als secretaris-generaal van het Frente Polisario opvolgde, opent de festiviteiten met een twee uur durende toespraak waarin hij de geschiedenis van de „Saharaanse revolutie" ophaalt, verslag uit brengt van de internationale con tacten van de bevrijdingsbeweging op diplomatiek en humanitair ni veau en de balans opmaakt van een Jaar van strijd. Bij een bezoek aan de Sahara blijkt Opgevoerd Plotseling is uit de verte het geluid van motoren te horen en aan de rand van het tentenkamp ver schijnt een kolonne militaire voer tuigen. De veertien Landrovers, acht Unlmogs, acht MAN- vrachtwagens en de ene Mercedes- Benz zijn van vrij oude makelij. De Marokkaanse en Mauretaanse mili taire nummerplaten bewijzen dat ze inderdaad op de bezetters van de westelijke Sahara zijn veroverd. De guerrillastrijders blijken in grote meerderheid vrij Jong vaak niet ouder als zestien of zeventien Jaar te zijn. Op de voertuigen staan zware machinegeweren gemon teerd. Op twee van de Landrovers met elk acht soldaten staan borden waaruit blijkt dat de inzittende Mauretaanse soldaten zijn die naar het Frente Polisario zijn overgelo pen. Een gesprek is met hen in tegenstelling tot de Saharanen ech ter niet mogelijk omdat zij noch, Spaans noch Frans spreken en een Arabische tolk op dat moment niet te vinden is. Bij het fotograferen maken zij net als alle andere Saha ranen het V-teken, het teken vfui de vrede. Volgens het Frente Polisario zouden de in totaal ongeveer vijf tien Mauretaanse deserteurs vaak hun eigen militair voertuig hebben meegebracht. Het leger van het Frente Polisario voert de oorlog niet alleen op het grondgebied van de Sahara maar ook tot diep ln Marokko en Maure- tanië. Nog verleden week kwam het bericht uit de Mauretaanse hoofd stad Noeakchott dat Polisario het aantal militaire acties tegen Mau- retanlë had opgevoerd. Zo zouden de guerrillastrijders op 20 februari de spoorlijn ln Mauretanië voor het vervoer van ijzererts hebben opge blazen en doelen vierhonderd kilo meter ten zuiden van Nouakchott hebben aangevallen. Volgens Saharaanse vluchtelingen die begin februari ln de vluchtelin genkampen rond Tindoef arriveer den verslechtert de situatie ln Mau retanië met de dag. De uit TJika afkomstige vluchtelingen vertellen dat rond de Mauretaanse steden een kordon is getrokken om mili taire aanvallen te voorkomen. De Mauretaanse autoriteiten die in feite weinig in de melk te brokken hebben omdat Marokko er gro tendeels de dienst uitmaakt be schouwen alle Saharanen bij voor baat als aanhangers van het Frente Polisario. Onlangs zou een vrouw tot twee maanden gevangenis zijn veroordeeld omdat zij naar de radi o-uitzendingen van het Frente Poli sario had geluisterd. Gevraagd waarom zij pas nu naar Tindoef komen vertellen de vluch telingen dat zij in eerste instantie gedacht hadden dat Mauretanië het zelfbeschikkingsrecht van het Saharaanse volk dat in vele resolu ties van de Verenigde Naties en ln een uitspraak van het Internatio nale Gerechtshof werd erkend, zou respecteren. Bestaat er nog een vorm van samenleving met de Mauretaniërs in de toekomst? Het antwoord ls een retorische vraag: „Heeft u ooit schapen en wolven vreedzaam met elkaar zien leven?" In (roepen van honderden tefelijk komen de vluchtelingen het kamp binnen, waar de festiviteiten worden (ehouden. Tijdens het zingen van de nationale hymne en het zwaaien van de vlag van het Frente Polisario veroorzaken ze al lopend een enorme stofwolk. Ook ln Marokko komt de oorlog bijzonder hard aan. Reizigers die in de Sahara aankwamen vanuit El Aloen, de door Marokko bezette hoofdstad van de Sahara vertellen dat de stad een belegerde indruk maakt. Op strategische plaatsen staan er wolfshonden ln kooien en op elke hoek een bewapende sol daat Mannen tussen de twintig en veertig jaar zijn er niet te zlea Verzet is er ln de stad niet, daar voor is de intimidatie veel te groot Marokkanen vertellen van familie leden vaak meer dan vijf ln één Jaar die bij gevechten in de Sa hara gesneuveld zijn. De fosfaat- mijnen in de buurt van Bou Craa staan al maanden stil. Zes van de elf tussenstations van de transportband, die door het Polisa rio werd aangevallen zijn nog bul ten werking. Men gelooft dat het zeker nog een half Jaar zal duren voordat de schade geheel hersteld is. Dat de aanval van Polisario op Bou Craa geen verhaaltje ls blijkt niet alleen uit de toegebrachte schade maar ook uit corresponden tie en documenten van de daar werkzame ijzererts maatschappij IVERNA, die in handen van het Polisario zijn gevallen. De Engelse Journalist Nick Douw- nie weet het nodige van de militaire actie van het Frente Polisario af. Douwnie oud-officier van het En gelse leger verbleef twee maan den bij de Saharaanse guerrilla strijders. Onder levensgevaarlijke omstandigheden legde hij op film vast hoe strijders van Polisario diep in Marokko kazernes van het Marokkaanse leger aanvielen en tientallen soldaten doodden en hoe de modernste vliegtuigen van de Marokkaanse leger door Polisario naar beneden werden gehaald. Douwnie bevestigde ook dat bij deze guerrilla-acties slechts zelden een strijder van het Frente Polisa rio sneuvelt. Hij schrijft dit toe aan verschillende omstandigheden. Op de eerste plaats heeft elke conven tioneel leger het bijzonder moeilijk wanneer de vijand guerrillatactie- ken toepast. Verder is het zo dat de Saharanen het gebied veel betere kennen dan de Marokkanen of de Mauretaniërs en ten slotte ls het moreel van met name de Marok kaanse strijdkrachten bijzonder laag. Onderbroken Op een geïmproviseerde persconfe rentie, die telkens weer door het gezang van binnentrekkende groe pen Saharanen wordt onderbroken vertelde de 8aharaanse minister van informatie Mamdoeh Salem dat er zeker vierduizend doden ln de oorlog zijn gevallen. Hoeveel strijders Polisario onder haar vlag heeft beschouwt Salem echter als militair geheim. Douwnie schat het aantal tussen de vier- en vijfduizend, waaronder een een heid van zeshonderd vrouwen. Wel wilde Salem kwijt dat Polisario 363 kaart links: voor de verdeling tussen Marokko en Mauretanië kaart rechts: na de verdeling Marokkanen en Mauretaniërs krijgsgevangen heeft genomen. De aanwezige Journalisten krijgen de kans om met een paar van hen twaalf Mauretaniërs en acht Ma rokkanen te spreken. Het ge sprek gaat vooral over hun behan deling. die „uiteraard" goed ls. Een Mauretanlër vertelt dat hij trom- Eittist bij de fanfare van het zeer elne Mauretaanse leger was en plotseling naar de 8ahara werd ge stuurd. De volgende dag worden twintig krijgsgevangenen in een vrachtwagen door het kamp gepa radeerd. Op hun ruggen staan de letters PG, Preso Ouerro ofte wel de Spaanse initialen voor krijgsge vangene. De namen en rang plus militaire registratienummers van de gevan gen genomen Marokkanen en Mau retaniërs worden regelmatig ln de Algerijnse pers gepubliceerd. Ondanks alle militaire successen staan er achter de overwinning van het Frente Polisario grote vraagte kens. De bevrijdingsbeweging is vrijwel totaal afhankelijk van Alge rije. Hoe dergelijke afhankelijk heidsrelaties kunnen uitpakken be wijst de geschiedenis van de Koer den en de huidige moeilijkheden van de Palestijnen De afhankelijk held van Polisario is bijna totaal omdat de kampen alleen via Tin doef bereikbaar zijn. Deze stad ligt ln een gebied dat tot militaire zone werd verklaard. Dat wil zeggen dat transport van de Algerijnse autori teiten afhankelijk ls. In Marokko doen momenteel ge ruchten de ronde over een op stapel staand Marokkaans compromis voorstel, Van dit mogelijke voor stel bestaan er twee versies. Eén is dat Mauretanië zich uit haar deel van de Sahara terug zou trekken en dat dit gebied aan Polisario zou worden gegeven samen met stukjes van het door de Marokkanen bezet te deel. Maar Marokko zou in ieder geval aan het gebied rond Bou Craa waar de fosfaatvoorraden zijn willen vasthouden. Politieke waarnemers menen dat noch Ko ning Hassan van Marokko, noch president Boumédienne van Alge rije een dergelijk compromis kun nen aangaan zonder gezichtsver lies, dat zij zich op dit moment niet kunnen veroorloven. Ook de tweede versie van het compromis lijkt irreeël. Volgens dit voorstel zou Algerije de Marok kaanse aanspraken op de Sahara moeten erkennen. In ruil hiervoor zou Marokko afstand doen van haar aanspraak op Tindoef, dat pas ln 1935 in handen van Algerije vlei. Dat Polisario dergelijke compro mis-voorstellen van de hand zal wijzen ligt voor de hand. Minister van informatie Salem verbond bo vendien twee voorwaarden aan het openen van onderhandelingen met Marokko en Mauretanië: erkenning van het Frente Polisario als verte genwoordiger van het Saharaanse volk en terugtrekking van de bezet tingstroepen uit de westelijke Sahara. Afhankelijkheid Ondanks de enorme afhankelijk heid van Polisario is de toekomst misschien toch niet zo zwart. Bin nenkort komt de Organisatie van Afrikaanse Eenheid, die Polisario als bevrijdingsbeweging heeft er kend. op het niveau van staatshoofden bijeen om de kwes tie van de Sahara te bespreken. Wanneer de OAE Polisario onder de armen gaat grijpen mag de be weging de toekomst hoe moeilijk de strijd nog zal zijn rooskleuri ger tegemoet zien. Een gunstig teken is dat Marokko onlangs heeft besloten om de OAE te boycotten. Een tweede factor, die van grote invloed kan zijn, is de aanstaande parlementsverkiezin gen in 8panje. Hoe groot de interes se van het voormalige koloniale moederland is blijkt uit het feit dat de 8paanse delegatie de grootste was. In deze delegatie zat onder meer Louis Jaftez, internationaal secretaris van de PBOE, internatio naal secretaris van de P80E, de Spaanse socialistische partij. Tij dens een kort gesprek vertelt Janez dat de Spaanse oppositie over weegt om het akkoord van Madrid te herzien en de 8aharaanse kwes tie opnieuw ln de Verenigde Naties aan de orde te stellen, als zij de verkiezingen zou winnen. Voor Polisario is dit voorlopig alle maal toekomstmuziek. Het leven in de vluchtelingenkampen waar het overdag bloedheet is en 's nachts bitter koud terwijl de voor zieningen verre van toereikend zijn gaat zijn dagelijkse gang.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1977 | | pagina 21