e zee vreet aan Ameland
Centrales uitgebreid zonder vergunning
Dienstregeling
voor de ruimte
LANDBEWONERS NIET EENS MET RIJKSWATERSTAAT OVER KUSTBEVEILIGING
Opvolgen milieu-wetgeving eerder slechter dan beter
Inspraak wordt
sterk beknot"
1DAG 22 JANUARI 1977
1 jan
BINNENLAND
TROUW/KWARTET 11
rHf
_r
Jan Sloothaak
n Bom
LAND Wie op
opftocht gaat naar het
Je Sier of Sierdt op
•rqaland kan lang zoe-
i iDe resten ervan moe-
klarh de zee liggen. Een
van het eiland
zee verdwenen
giote laatste tijd is Ame-
n opnieuw in het
vs gekomen. De ei-
adsfewoners en rijkswa-
jesiéat zijn het oneens
5 k4de manier waarop de
eraverdediging moet
|en geregeld.
Jat dorpje Sier en trou-
i9jook het Oerd een ta-
t uitgestrekt dorp dat op
MjzeAmeland heeft bestaan
rdt een stukje geschiede-
igerakeld van al weer en-
eeuwen her. Dat wil ech-
|iet zeggen dat de zee
dien koest is geweest. In-
9a4deel, een combinatie van
'iarh en stromingen blijft
17 men. Sinds 1880 is er aan
^"Jiordkant meer dan vier-
™rd meter verloren ge
en dat gaat nog steeds
ÏStU
<a dreiging
~l kort is er een extra drel-
UL'bij gekomen. De natuur-
bodemdaling van twintig
OPmeter per eeuw zou zo
t Ameland wel eens
versneld kunnen worden
a ai >]e aard gaswinning op en
iet eiland doorgaat. Ge-
d wordt zelfs dat een deel
het eiland over twintig
wel eens in de zee zou
en verdwijnen door bo-
tot omstreeks 25
meter als gevolg van de
gaswinning.
lopig zijn het echter
ad de stormen die het ei-
aanvreten. Bij de janua-
(jjgrm van vorig jaar werd in
midden van het eiland de
delijke kustlijn maar
dertig meter weggesla-
I „Maar daarvan is wel weer
meter teruggewonnen,
moet gezegd worden dat
;nsen van rijkswaterstaat
ihard aan werken. Het is
rerend voor ze om steeds
;r teruggedrongen te wor-
zegt burgemeester mr.
Lesterhuis.
De zee ondermijnde tijdens
de januaristorm van vorig
jaar het (al vaker herbouw
de) hotel Steinvoorte. Er rest
slechts een mine. Nog niet
zo lang geleden was er der
tig meter duin tussen het
strand en het hotel. Nu zijn
de duinen er onder wegge
slagen. 01 het hotel her
bouwd wordt (meer landin
waarts) is nog niet bekend.
Hotel Scheltema heeft de
stnjd al eerder opgegeven.
De hotels stonden vlak bij
elkaar. Links: het ondermijn
de hotel. Rechts: de toe
stand bij het hotel vlak na de
storm.
„De geschiedenis kan zich ech
ter herhalen, vooral met een
zwakke waddendijk, waardoor
het water van twee kanten op
kan rukken", aldus de burge
meester.
Zwak punt
rlies
9 üg meter verloren, tien te-
lewonnen; een netto ver-
Hus van (wéér) twintig me-
>p een plek, die al eeuwen
Iéén van de zwakste is. Het
t plaats waar de bekende
üs Scheltema en Stein-
—4e hebben gestaan, hotels
meermalen door de zee
len ondermijnd en verder
(inwaarts werden her-
iltema heeft de strijd en-
jaren geleden opgegeven.
Steinvoorte wordt de
ste ruïne (gevolg van de
laristorm van vorig jaar)
Is opgeruimd. Volgens het
eentebestuur laat rijkswa-
;aat de kostenfactor veel
fcraar wegen. Voorop moet
staan dat iedere verloren me
ter er één te veel is.
„De eilandbewoners zien het
gewoon gebeuren dat hun ei
land steeds verdër wordt aan
gevreten. Wat wij nu willen is
dat de laagwaterlijn wordt
vastgehouden," zegt de heer
Lesterhuis, de pog maar drie
maanden geleden geïnstalleer
de burgemeester van
Ameland.
Dat vasthouden van die laag
waterlijn is echter geen een
voudige zaak. Dat kan alleen
als er een nieuwe laag zand op
het strand wordt gebracht.
Slechts als de breedte van het
strand in stand kan worden
gehouden, wordt de bedreiging
voor de duinen weggenomen.
Kostbare zaak
Rijkswaterstaat hikt nogal te
gen deze gedachte aan. De uit
voering van een „strand-
suppletie" zoals men de op
hoging van het strand noemt
is een kostbare zaak. Vol-,
gens ir. E. Loman van rijkswa
terstaat te Leeuwarden moet
gedacht worden aan een orde
van grootte van honderd mil
joen gulden. En wie garandeert
dat storm en water niet zo te
keer gaan dat zo'n nieuw
strand over vijf Jaar al weer is
weggeslagen?
Je kunt niet zo maar een verge
lijking trekken met een
soortgelijke ophoging als (en
kele jaren geleden) van het
strand van Scheveningen, al
dus de heer Loman. Rijkswa
terstaat zelf heeft een plan uit
gedokterd, waarvan de kosten
op elf miljoen gulden worden
geraamd. Dit plan is vooral ge
richt op de veiligheid van de
bewoners in de dorpen. Een
forse reep duinen, inclusief het
unieke natuurgebied Zwane-
water, blijft in de gevarenzone.
De Amelanders hoeven overi
gens niet alle hoop op te geven.
Rijkswaterstaat is de zaak nog
aan het bestuderen en ir. Lo
man wil nog niet uitsluiten dat
er een oplossing wordt gevon
den. „Maar zoals de zaken er
nu voor staan heeft onze stu
diedienst er wel een hard hoofd
in".
Het huidige waterstaatsplan
houdt ophoging in van de zoge
naamde „stulfdijken" tot Del
tahoogte. Deze duinen zijn
eeuwen geleden achter de dui
nenrij aangelegd als laatste
veiligheidsklep. Thans zijn ze
in het landschap nauwelijks
terug te vinden en maken ze zo
voor het oog gewoon deel uit
van het fraaie duingebied.
Zand uit zee?
Rijkswaterstaat denkt er nu
aan om anderhalf miljoen ku
bieke meter zand bij het
Bornrif uit zee te halen, dat
eerst op te slaan en het vervol
gens in een drie jaar durende
operatie naar de stulfdijken te
transporteren. „Wij zijn ook
bang dat dit transport een be
dreiging voor het natuurge
bied zal vormen. Je kunt hier
nergens met auto's rijden.
Dat zou betekenen dat er
transportbanen dwars door
het duinengebied of over de
landschappelijk helemaal in
gepaste stuifdijken moeten ko
men. Dat gaat onherroepelijk
ten koste van de natuur",
meent de heer Lesterhuis. Er
ger nog vinden de Amelanders
dat de stuifdijken vele tiental
len meters landinwaarts
liggen.
Het omvangrijke duingebied
met het strand blijft bedreigd
worden door de zee. Voor een
eiland dat voor een groot deel
bestaat van toerisme is dat een
spookbeeld. Nu al ziet men
dat, waar vroeger de hotels
Scheltema en Steinvoorte met
hun gezellige zitjes en ander
vertier een levendig beeld
toonden, de zee langzaam
maar zeker oprukt. Bovendien
is het Zwanewater, een moe
rassig duingebied, kostbaar als
vogelbroedplaats en steeds be
volkt met reeën, ook bedreigd.
Dreiging
„Tot hier liep destijds de ge
vreesde slenk door, die Ame
land tot in de vorige eeuw in
tweeën heeft trachten te splij
ten", schreef Hans Bakker in
zijn boekje over Ameland. Vol
gens burgemeester Lesterhuis
is die dreiging er nog steeds.
De beveiliging moet zo
meent hij snel zijn beslag
krijgen. „Anders hoeft het
misschien niet meer". Daarbij
denkt hij overigens niet alleen
aan de beveiliging van de
Noordzeekust.
Zo mogelijk nog gevaarlijker
vinden de Amelanders de situ
atie in het zuiden, aan de wad
denkant. Ook daar moet de
dijk nodig worden aangepakt.
„Die is ongelooflijk nat, net
een spons", meent de burge
meester. Het midden is soms
wel eens onder water gelopen,
zijn het in een ver verleden.
Een zwak punt is ook waar de
duinen in het zuidwesten over
gaan in de dijk. Dat is een
regelrechte bedreiging voor
Hollum. Nog maar een kwart
eeuw geleden liep dit dorp ook
gevaar. „Bij elke storm werden
meters duin weggeslagen, tot
het dorp bijna onbeschermd
aan de zee lag", aldus Hans
Bakker in het al genoemde
boekje.
Ook andere plekken in de
Amelander waddendijk zijn
volgens de burgemeester ron
duit zwak, zoals bij Burum en
tussen nes en Ballum. Onze
kerheid is er over de vraag in
welk Jaar met deze dijk (kosten
50 miljoen gulden) zal worden
begonnen. Minister Westerterp
beloofde in een brief dat in
1978 het werk zou worden aan
gevat, maar Rijkswaterstaat
verwacht eigenlijk niet dat het
voor 1979 kan gebeuren.
Volgens de minister (zijn brief
dateert van 1 maart '76) kan
nog dit Jaar worden begonnen
met de versterking van de
noordelijke dulnkust, £Üe hij
het meest urgent noemt. Ir.
Loman verwacht dat de studie
dienst medio 1977 klaar kan
zijn met de studie.
Planten
De uitvoering van het plan zo
als Rijkswaterstaat dat thans
voor ogen heeft het ophogen
van de stuifdijken hoeft vol
gens hem helemaal niet zo de
sastreus te zijn voor de natuur.
Hij geeft toe dat door het
zandtransport „hier en daar
wat planten kapot" kunnen
gaan. „Maar dat is niets
nieuws; we werken al eeuwen
in de duinen".
Volgens de heer Loman wordt
samen met het Rijksinstituut
voor Natuurbeheer bekeken of
er waardevolle planten zijn;
mocht dat het geval zijn, dan
wordt geprobeerd daar om
heen te werken.
door Hans Schmit
AMSTERDAM De raad inzake de luchtverontreiniging constateerde vorig
jaar juli dat met name semi-overheidsbedrijven het op zijn zachtst gezegd niet
zo nauw nemen met de bepalingen in de bestaande milieu-wetgeving en
(illustreerde dat met de opsomming van een aantal elektriciteitscentrales en
vuilverbrandingsinstallaties die zijn gebouwd of uitgebreid zonder dat de door
de Wet luchtverontreiniging vereiste vergunningen waren verleend. Een onge
wenste situatie, waarvan de raad echter niet kon overzien of er al dan geen
verandering in kwam.
De afgelopen weken ls dul-
lelijk geworden dat deze si-
uatie eerder verslechtert
5nban verbetert: de stichting
nt' latuur en Milieu heeft on-
angs bekend gemaakt dat
jpnieuw twee elektrici-
eitscentrales 'worden uitge
weid zonder dat de vereiste
vergunningen (volgens de
ünderwet en de wet
uchtverontreiniging) zijn
verleend. Het gaat hierbij om
le bouw van een nieuwe, op
colen en olie gestookte een-
ïeid van 550 megawatt bij de
:entrale van de Provinciale
Gelderse Electrici-
eitsmaatschappij (PGEM)
n Nijmegen en de uitbrei
ding van de Amer-acht-
pPCentrale in Geertruidenberg
22tioor de Provinciale Noord-
Jrabantse Electrici-
eitsmaatschappij (PNEM).
3e süchUng Natuur en Ml-
lieu heeft in beide gevallen
gevraagd de bouw stop te zet
ten en zich tot de nodige in
stanties gewend, zoals de
Tweede Kamer, de ministe
ries van Justitie, econo
mische zaken en milieuhygië
ne en de oficier van justitie.
De reacties zijn tot nu toe
teleurstellend, omdat men
juist bij het negeren van de
wet door semi-
overheidsbedrijven kordaat
ingrijpen zou verwachten.
Het provinciaal bestuur van
Noord-Brabant echter heeft
de PNEM enkele dagen gele
den laten weten dat zij door
mag gaan me wat wordt ge
noemd „neutrale" bouwacti
viteiten zonder dat zelfs nog
maar een aanvraag voor een
vergunning op grond van de
wet luchtverontreiniging, die
overigens moet worden ver-
leend door het provinciaal
bestuur, is ingediend.
Minister Vorrink
De enige die zich tot nu toe
heeft laten horen, is minister
Vorrink, die het provinciaal
bestuur van Gelderland heeft
laten weten dat zij de bezwa
ren van de Gelderse milieu
inspecteur deelt en dat de
bouw van de eenheid bij de
Nijmeegse centrale dient te
worden stopgezet. Gelder
land heeft daarop direct een
verzoek ingediend hierover
met mevrouw Vorrink te pra
ten, omdat rond 1980 moei
lijkheden worden gevreesd
met de stroomvoorziening.
Dan zal steeds minder
aardgas beschikbaar zijn
voor de opwekking van
stroom en zullen de installa
ties voor het stoken van ko
len en olie gereed moeten
zijn.
Die omschakeling van het
stoken met aardgas naar het
stoken van kolen en olie
heeft belangrijke gevolgen
voor de luchtverontreiniging,
omdat weer aanzienlijk gro
tere hoeveelheden zwaveldi-
oxyde in de lucht zullen ko
men. Regels tot beperking
van die uitworp moeten wor
den gesteld in de vergunning
die op grond van de wet
luchtverontreiniging wordt
verleend, maar met de bouw
wordt al begonnen vóór er
een vergunning is en vóór er
dus regels zijn.
Beginfase
Ir. Rense van de stichting Na
tuur en Milieu: Dit betekent
dat de inspraak sterk wordt
beknot, de procedure loopt
achter de feitelijke ontwikke
ling aan. Juist de beginfase is
van belang. De keuze van de
Installatie bepaalt al hoe
groot de vervuiling van de
lucht en het water zal zijn.
Ook het begin van de bouw ls
van belang. Zo kan de funde
ring de onwang bepalen van
de eventueel aan te brengen
apparatuur voor het zuiveren
van de rookgassen. Doordat
er nog geen vergunning ls,
wordt er gebouwd zonder dat
een beslissing is genomen
over wat uit de schoorsteen
mag komen.
Overigens zijn wij niet tegen
het feit dat er centrales wor
den gebouwd, maar wij vin
den dat men zich wel aan de
wet moet houden. De situa
ties die nu zijn ontstaan, had
den bovendien kunnen wor
den voorkomen door de ver
gunningen eerder aan te vra
gen. Al in een circulaire bij de
Hinderwet, heeft in 1971 mi
nister Roolvink aangegeven,
hoe bij een lange bouwtijd
met tijdelijke vergunningen
het bezwaar van te veel ver
traging kan worden wegge
nomen.
De illegale uitbreidingen in
Nijmegen en Geertruiden
berg staan, zoals gezegd, niet
op zichzelf. Eerder al noemde
de raad Inzake de luchtver
ontreiniging de centrales in
Maasbracht (Inmiddels wel
een vergunning. Natuur en
Milieu is in beroep gegaan),
aan de Eemshaven (bezwaar
schrift van Natuur en Milieu,
na twee Jaar nog geen re
actie). op de Maasvlakte (wel
vergunning Inmiddels) en in
Borsele (eveneens naderhand
een vergunning) en de vuil
verbranding in Duiven en in
de Rijnmond, die inmiddels
ook een vergunning hebben.
Per provincie
De uitvoering van de wet
luchtverontreiniging, die in
handen is van het provinciaal
bestuur, verschilt nogal per
provincie. Zuid-Holland,
waar veel van de ongeveer
driehonderd bedrijven die
een vergunning moeten heb
ben zijn gevestigd, houdt bij
voorbeeld de wet strak aan.
Dat heeft afgelopen zomer
het gemeentelijk energiebe
drijf in Den Haag ondervon
den. dat in april 1976 met de
ombouw van drie produktie-
eenheden was begonnen zon
der dat de vergunningen wa
ren aangevraagd. De ge
meente dacht dat de aan
vraag na het ambtelijk voor
overleg een formaliteit zou
zijn. Toen begin augustus
echter provinciale ambtena
ren kwamen kijken, moest de
bouw onmiddellijk worden
stopgezet. Den Haag mocht
pas verder bouwen nadat zes
weken later de vergunningen
met een aantal sterk beper
kende voorwaarden, waren
verleend.
De ruimte is een technisch hulpmiddel geworden. Het
lanceren van een kunstmaan is als zodanig geen
nieuws meer. Het haalt misschien nog net de krant als
het mislukt, want dat begint ook al zeldzaam te wor
den. Met het wegebben van de verwondering, dreigt
ook het overzicht van wat er gaande is, te vervagen.
Daarom is het schema van voorgenomen Amerikaanse
lanceringen voor 1977 de moeite waard om eens te
bekijken.
Communicatie
Weer
Aarde
Navigatie
NASA
Landsat-C
ESA
OTS
^eteosat
Int'
Intelsat IV-A-C
Intelsat IV-A-D
USAciv
(RCA-C)
GOES-B
USAmil
Fltsatcom-A
USN-19
USN-20
NAVO
NATO lll-B
Ind
Palapa-B
Ital
Sirio
Japan
CS
GM$
Astronomie
Planeten
NASA
HEAO-A
ISEE-A
MJS-A
MJS-B
IUE-A
ESA
ISEE-B J
GEOS
Engeland
(UK-6)
Gemiddeld gaat er bijna eens
in de twee weken een toestel
de ruimte in. En in twee van de
drie gevallen gaat het daarbij
om typische ge-
bruikskunstmanen of proef
modellen daarvoor (bovenste
tabel). Wetenschappelijk on
derzoek en verkenning zijn.
wat de aantallen betreft, veruit
in de minderheid.
De NASA, het Nationale bu
reau voor lucht- en ruimte
vaart, dat alle lanceringen ver
zorgt, meldt met bijna voelba
re opluchting dat ze het niet
allemaal zelf hoeven te beta
len. Van de 22 lanceringen wor
den er 16 in loondienst voor
opdrachtgevers bulten de or
ganisatie uitgevoerd. Dat ver
sterkt nog eens de indruk dat
de ruimtetechniek zich ont
wikkelt van avontuur aan de
grens van het mogelijke tot
een ordentelijke bedrijfstak.
De grootste groep is die van de
communicatiekunstmanen,
die wereldomvattende tele
foon^ en (soms) televisieverbin
dingen mogelijk maken. Ze
zijn allemaal van het type dat
net zo snel om de aarde draait
als de aarde om haar eigen as.
Van de grond af „gezien" lijken
ze dus stil in de ruimte te han
gen. Daar vangen ze gerichte
radiosignalen op, versterken
die en sturen ze door naar een
ander grondstation, dat lang
indirecte weg onbereikbaar
was.
Als gebruikskunstmaan letter
lijk onder handbereik zijn de
internationaal beheerde Intel-
sats. Wie op de dichtstbijzijn
de telefoon 09-1 draait is ver
bonden met het, telefoonnet
van de Verenigde Staten, en
kan op dat moment niet uit
maken of dat via een onderzee
kabel loopt of via een Intelsat.
(Wie er op bedacht is. merkt
het tijdens een gesprek wel:
het signaal doet er via de
kunstmaan een fractie van een
seconde langer over, dus
antwoorden komen net iets la
ter dan je in een normaal ge
sprek verwacht.)
Binnenland
Maar dit soort kunstmanen is
niet alleen voor het verkeer
tussen werelddelen van be
lang. Een land als Indonesië,
dat zelf al een vrij groot stuk
wereld omspant, zal zich in
lengte van jaren nog geen ka
belnet voor binnenlandse tele
foonverbindingen kunnen ver
oorloven. Zo'n stilhangende
kunstmaan is goedkoper, en
Palapa-B wordt dan ook al de
tweede die de Indonesiërs la
ten lanceren.
Het argument van de kosten
geldt zelfs voor kleinere landen
als Japan en Italië. De Japanse
CS is voor dagelijks gebruik
bedoeld; de Italiaanse Sirio is
nog een experimenteel geval,
net als de OTS van het Europe
se bureau voor ruimtevaart
ESA. De Amerikaanse RCA-C
(de derde dus voor binnen
lands gebruik daar) staat tus
sen haakjes omdat nog niet
zeker is dat RCA hem dit jaar
al omhoog wil hebben. NATO
III-B en de onuitsprekelijke
Fltsatcom-A zijn bestemd voor
militaire verbindingen. (In
Amerika zijn burgerlijke en
militaire opdrachtgevers in de
tabel onderschelden als USA-
civ en USAmil.)
Van niet te onderschatten be
lang zijn ook de weersatellie-
ten, die meteorologische gege
vens doorgeven over uitge
strekte gebieden waar directe
metingen onbetaalbaar zou
den zijn. Behalve voor be
trouwbaarder directe
weersverwachtingen zijn de te
lanceren toestellen ingescha
keld in het internationale on
derzoekprogramma GARP.
Onze basiskennis over ont
staan en gedrag van weerpa-
tronen op wereldschaal, die
nog erg gebrekkig is, moet
daarmee verdiept worden.
Aarde
De US Navy satellieten dienen
voor plaatsbepaling van Ame
rikaanse oorlogsschepen en
zijn verder nauwelijks van zin
vol commentaar te voorzien.
De Landsat-C moet, net als
zijn twee voorgangers, het op
pervlak van de aarde fotogra
feren in meer kleuren dan een
mens kan zien. Voor zulke fo
to's zijn er meer gebruiksmo
gelijkheden dan mensen voor
lopig aankunnen, voorname
lijk op gebieden als landbouw,
milieubeheer en geologische
verkenningen. Maar praktisch
zinvolle resultaten blijken
vaak pas na moeizaam detail
onderzoek bereikbaar. De
meest in het oog springende
succesverhalen tot nog toe be
troffen verschijnselen die ook
makkelijk op de foto's zijn te
Interpreteren, zoals vrije weg
getjes voor schepen in zwaar
drijfijs. De landbouwkundige
waarde van de Landsatzal nog
reliëf moeten krijgen, maar
men zet stug door.
Van de wetenschappelijke pro
jecten voor dit jaar houden de
MJS-A en -B de Amerikaanse
traditie van het grote werk
hoog. De belde Mariner ruim
tevaartuigen gaan eerst naar
de planeet Jupiter (reistijd an
derhalf jaar) en draaien daar
omheen naar Saturnus (nog
eens drie en een half jaar)
Hoofddoel is een studie op kor
te afstand van de ringen rond
8aturnus, de platte schijven
rondwentelend gruis die de
sterrekundigen al sinds de
eerste duidelijke waarneming
door Huygens (1655) hebben
gefascineerd.
ISEE is een Europees-
Amerikaanse dubbel-
kunstmaan die op de uitein
den van zijn langgerekte ba
nen om de aarde het grensge
bied gaat verkennen waar de
invloedssferen van zon en aar
de in elkaar overgaan. Het
magnetisch veld van de aarde
vormt daar een schokgolf in de
„wind" van elektrisch geladen
deeltjes die de zon voortdu
rend in alle richtingen uitstoot
De zonnewind drukt op zijn
beurt het magneetveld naar
binnen. Om een goed ruimte
lijk inzicht te krijgen in wat er
gebeurt, wordt de ISEE in de
ruimte gescheiden in de delen
A (Amerikaans) en B (Euro
pees), die op enige afstand van
elkaar tegelijk metingen ver
richten.
De puur Europese OEOS gaat
soortgelijke metingen dichter
bij huis doen, in een „stilhan
gende" baan net als een ver
bindingskunstmaan. Hoe het
magnetveld, rondvliegende ge
laden deeltjes en daarbij
optredende elektrische velden
elkaar beïnvloeden, is nog lang
niet helemaal duidelijk.
