Piëtistische bril niet afzetten om een
marxistische op te zetten
Platenboek van
de zending
voor de jeugd
Jimmy Carter zal Billy
Graham teleurstellen
Vandaag
„Christenen moeten
sterkere wapens
vinden dan geweld"
Marxisme en
christendom
christenen en
marxisten (2)
Industriële
acties van
Engelse kerken
Geref. vrouwenbond
schrijft Kamerleden
Vaticaan verbiedt
sterilisatie
Anti-abortus
collecte
VOORBIJGANGERS
DINSDAG 14 DECEMBER 1976
KERK
TROUW/KWARTET r
door dr. J.J. Buskes
Wie Marx en het marxisme be
studeert, is niet uitsluitend be
zig met het verleden, maar ook
met het heden en de toekomst.
Marx en het marxisme zijn ac
tueel. In heel de wereld.
De vraag of ik tegen of voor Marx en
het marxisme ben. kan ik niet met
een absoluut ja of neen beantwoor
den Ik geloof niet, dat er economen
en historici zijn, die de betekenis van
Marx voor de wetenschap van de
economie en de geschiedenis ont
kennen, al betekent dit allerminst,
dat zij als volgelingen van Marx en
aanhangers van het historisch-
materialisme gekwalificeerd mogen
worden. Het gaat om het waar
heidsgehalte van het historisch ma
terialisme.
Marx gaf. wat het socialisme betreft,
een wetenschappelijke theorie. Hij
wilde zijn socialisme niet baseren op
verlangens, wensen, idealen of
droombeelden. HIJ wilde niet weten
van een utopisch socialisme. Zijn
weg was een weg van utopie naar
wetenschap. Of zijn historisch mate
rialisme inderdaad uitsluitend we
tenschap is. is een andere vraag.
Naar mijn overtuiging wordt het in
sterke mate bepaald door zijn we
reld- en mensbeschouwing, hetgeen
van de socialistische beweging, die
hij in het leven riep. in nog veel
sterker mate geldt. Dit neemt niet
weg. dat hij zelf overtuigd was, het
socialisme wetenschappelijk te fun
deren.
Waarheidselement
Wat is nu het waarheidselement in
het historisch-materialisme? Dat
voor allen, die in de sociale strijd
betrokken zijn en zich willen inzet
ten voor de opbouw van een mense
lijke samenleving, een ontleding van
de politieke, sociale en economische
verhoudingen in hun historische ont
wikkeling onmisbaar is. In zijn histo
risch-materialisme heeft Marx zo'n
analyse gegeven. De sociaal-
economische verhoudingen zijn de
benedenbouw en de rest (cultuur,
wetenschap, kunst, religie) is de bo
venbouw. die bepaald wordt door de
benedenbouw, al weet Marx van een
wisselwerking tussen beneden- en
bovenbouw.
Om een inzicht te krijgen in ons
maatschappelijk leven, vooral in zijn
ontwikkeling naar de toekomst, is
een maatschappij-analyse noodza
kelijk. Prof. Strijd spreekt over de
marxistische werkelijkheidsanalyse.
Ontdekking
Toen ik in mijn jonge jaren een felle
belangstelling kreeg voor alles wat
met onze maatschappij te maken
had. kwam ik tot de ontdekking, dat
het Nederlandse christendom (ook
de kerk) in maatschappelijk opzicht
conservatief was en de christenen,
op een enkele uitzondering na. niet
beseften, hoe zij in hun denken en
handelen, wat het maatschappelijk
leven betreft, bepaald werden door
de bestaande maatschappelijke or
de. die een wanorde was.
Ook de prediking en de theologie
ontkwamen niet aan dit bepaald
worden door de benedenbouw. Daar
aan zou eens een dissertatie gewijd
moeten worden, waarin niet alleen
de prediking sinds 1848 (toen ver
scheen het Communistisch Mani
fest) geanalyseerd zou moeten wor
den, maar ook aan de hand van deze
analyse aangetoond zou moeten wor
den, hoe de kerk doordat zij de be
staande orde sanctioneerde en ver
der alleen met de ambulance werkte,
de arbeiderswereld van zich en
(erger) van het geloof vervreemd
heeft. Er is Intussen veel veranderd,
al kan men onmogelijk zeggen dat
de kerk het waarheidselement van
het historisch-materialisme geac
cepteerd en in haar prediking en
bestaan tot gelding gebracht heeft.
Gelukkig
Daarom acht ik het een gelukkig
verschijnsel, dat de laatste Jaren
vooral jongeren, verontrust over de
situatie, waarin christendom en
kerk verkeren, met deze dingen be
zig zijn, en van wat wij vroeger de
christelljk-sociale beweging noem
den tegenwoordig spreken we
over christendemocratie weinig of
niets verwachten. Zij kiezen voor
een radicaal socialisme, dat ik moei
lijk anders dan als een marxistisch
socialisme kan beschouwen. In elk
geval voeren zij het pleit voor de
marxistische maatschappijanalyse.
ZIJ spreken niet over het waar
heidsgehalte van deze analyse, maar
aanvaarden haar als zodanig. Heel
vaak op een onkritische wijze.
Vragen
Mijn vragen aan hen tracht ik zo
kort mogelijk te formuleren:
1) Is het mogelijk, deze analyse, die
zij onmisbaar achten, uit het geheel
van het historisch materialisme los
te maken?
2) Is het historisch materialisme
uitsluitend wetenschap of is het ook
en zelfs in de eerste plaats een le
vens- en wereldbeschouwing met in
clusief een mensbeschouwing?
3) Wanneer men liever over de marx
istische werkelijkheidsanalyse
spreekt, moet men dan niet de kri
tische vraag stellen, wat Marx onder
werkelijkheid verstaat?
4) Wanneer deze derde vraag be
antwoord is, moet dan niet even
noodzakelijk de vierde vraag vol
gen, of de werkelijkheid, over welke
Marx vanuit zijn levens- en we
reldbeschouwing spreekt, inder
daad de werkelijkheid is, zelfs als
men haar uitsluitend als de maat
schappelijke werkelijkheid be-
schoüwt?
5) Is hét juist om te zeggen, dat het
nooit met de bijbel alleen gaat,
maar dat er altijd aan kapitalis
tische of marxistische analyse bij
komt?
Van een onzer verslaggevers
OEGSTGEEST „Waar zullen vulkanen de wacht houden", is
de titel van een platenboek voor de jeugd, dat de hervormde en
de gereformeerde zending samen hebben uitgegeven.
Het is het eerste deel van een serie.
Het volgende boek zal over West-
Irian gaan. In deze platenboeken
wordt geprobeerd, het leven van de
mensen, waarmee contacten zijn
ontstaan door het zendingswerk,
dichterbij de Nederlandse jeugd te
brengen. Hoe de serie zich verder zal
ontwikkelen, zal mede afhangen van
de ontvangst van dit eerste boek.
.'Waar vulkanen de wacht houden"
speelt zich af in de Minahassa
(Noord-Celebes). Een gebied waar
vulkanen de wacht houden en dit
met hun soms grote rookpluimen
nadrukkelijk onderstrepen. Hier
werkt de Minahassische evangelisch
christelijke kerk. Een kerk die uit
LONDEN - De Engelse kerken heb
ben besloten meer druk te plaatsen
op Britse maatschappijen, die een
aanvechtbaar maatschappelijk be
leid voeren of die schade doen aan
het leefmilieu De financiële man
nen van de Kerk van Engeland die
meer dan 246 miljoen pond 1.3
miljard) aan investeringen onder
hun beheer hebben, maakten op een
vergadering van alle kerken in En
geland bekend dat zij brieven ver
zonden hebben aan ICI. British
Oxygen. English China Clays en
Inchcape.
In de anglicaanse kerk bestaat zorg
over het geneesmlddelproefpro-
gramma van ICI, het gebruik van
asbest door British Oxygen, de vei
ligheid van de arbeiders bij English
China Clay en over de lonen van de
theeplukkers die werken voor Inch
cape op Sri Lanka
De anglicanen hebben daarnaast
aan honderd Britse firma's brieven
geschreven over de zwarte lonen in
Zuid-Afrika De kerken kwamen
overeen dat zij hun acties tegen de
leningpolitiek van de Midland Bank
aan Zuid-Afrika zullen voortzetten
op de komende jaarlijkse aandeel
houdersvergadering van de bank
De kerken besloten echter nog niet
hun rekening bij de bank op te
zeggen
Brieven van lezers staan
op pagina 4.
Onze adressen:
AMSTERDAM
Postbus 859
Wibautstraat 131
Tel 020-9)3456
Teiei 13006
ROTTERDAM/OORDRECHT
Postbus 948
Wesiblaak 9 Rotterdam
Tel 010-115588
DEN HAAG/LEIDEN
Postbus 101
Parkstraat 22 Den Haag
Tel 070-469445
ZWOLLE/GRONINGEN
Postbus 3.
Melkmarkt 56 Zwolle
Tel 05200-17030
het werk van de zending is voortge
komen en waarmee nog steeds een
hechte band bestaat.
De tekst Is van Riet Bons-Storm.
Met haar man, die jarenlang zen
dingspredikant in Indonesië was. en
haar gezin heeft Riet Bons geruime
tijd In de Minahassa gewoond. Uiter
aard hadden haar kinderen vele Mi
nahassische vriendjes. Zij schreef dit
verhaal dan ook vanuit de praktijk
van het dagelijkse leven, van Jaap
en zijn Indonesische vriendje Jusak.
Foto's
Ruim zestig fraaie kleurenfoto's, ge
maakt door het echtpaar Bons en
door Ben Kool van de fotodienst
Audlo-Visle van de Nederlandse zen
dingsraad verluchten het boek. Het
is de bedoeling, dat de kinderen de
plaatjes zelf Inplakken. Wie tien gul
den gespaard heeft via school, kin-
derkerk, zondagsschool of kindeme-
vendlenst voor het werk van de zen
ding. krijgt een volledige set plaatjes
toegestuurd.
Het boek zelf kan besteld worden
door zes gulden te gireren naar de
hervormde raad voor de zending te
Oegstgeest (postgiro 6074) of de gere
formeerde zending te Leusden
(postgiro 215600).
Van een onzer verslaggevers
BAARN De gereformeerde vrou
wenbond heeft een beroep gedaan
op de leden van de Eerste Kamer,
om de abortus-kwestie met de
grootst mogelijke zorgvuldigheid te
beoordelen. Met name de
rechtsbescherming van het ongebo
ren leven, in welk stadium dan ook,
weegt de bond bijzonder zwaar.
Ook wijst de gereformeerde vrou
wenbond op de gewetensnood,
waarin artsen, verloskundigen en
verpleegkundigen zouden kunnen
komen. Het uitgangspunt van het
wetsontwerp van ARP en KVP
„abortus, nee tenzij" zou volgens de
gereformeerde vrouwen ruimte la
ten voor allen die in werkelijke nood
verkeren „Helaas is deze weg afge
sloten en blijft nu alleen nog de
mogelijkheid open om een keuze te
maken, hetzij vóór of tégen het
wetsontwerp van PvdA en WD."
De gereformeerde vrouwenbond
was niet betrokken bij de anti»
abortus-manifestatie van drie ker
kelijke vrouwenbonden, zaterdag in
Utrecht.
ROME (CIC) De congregatie voor
de geloofsleer heeft de rechtstreeks*
sterilisatie van de mens veroordeeld
als „absoluut strijdig" met de leer
van de r k kerk. Het is volgens de
congregatie aan artsen en verpleeg
kundigen in katholieke ziekenhui
zen ..absoluut verboden" aan deze
ingreep mee te werken.
UTRECHT - De collecte tijdens de
anti-abortus-manifestatie van drie
kerkelijke vrouwenbonden, za
terdag in Utrecht, heeft 37.800 gul
den opgebracht.
NAIROBI Op het congres van
Afrikaanse „evangelikalen" in Nairo
bi is een oproep gedaan aan alle
christenen, die in Afrika leidende
posities innemen, om er aan mee te
werken, dat de bevrijdingsstrijd in
Afrika gevoerd wordt met andere
wapens dan het geweld.
De kerk heeft sterkere wapens, zei
Gottfried Osei-Mensah, de voorzitter
van het congres. Hij doelde daarbij
op het gebed, de zorg voor de men
sen en de profetische oproep. Bij de
profetische oproep hoort het, aldus
Osei-Mensah, dat de mensen leren,
dat het mensonwaardig is een ander
te verwonden, omdat het een beledi
ging is tegen de Schepper.
Osei-Mensah waarschuwde er ook
voor, bijbelse termen niet te snel in
verband te brengen met het Afri
kaanse nationalisme. De bijbel be
looft niet een politiek rijk, maar het
rijk Gods. Hij sprak zijn waardering
uit voor het werk van buitenlandse
zendelingen, hoewel deze naar zijn
mening te veel hun eigen geloofsbe
leving hadden meegebracht.
Hoe groot onze bezwaren ook zijn
tegen een bevrijdingstheologie en
een zwarte theologie, wij hebben
toch een eigen theologische bezin
ning nodig, aldus Osei-Mensah. De
boodschap van Christus vindt in Af-
rika steeds minder gehoor vanwege
de culturele verpakking, waarin zij
wordt verkondigd.
Aan het congres nemen zevenhon
derd Afrikanen uit 46 landen deel.
door Aldert Schipper
Sinds hij In zijn verkiezings
campagne de omvang van zijn
geloof een en andermaal ter
sprake bracht, is Jimmy Car
ters religieuze leven een onder
werp van gesprek geweest. Hij
behoort tot de miljoenen Ame
rikanen die „wedergeboren"
zijn, hetgeen overigens minder
opmerkelijk is dan wij
misschien geneigd zijn te den
ken, want volgens een onlangs
door het bureau Gallup gehou
den enquête acht één op de
drie Amerikanen zich wederge
boren.
Carter Is wat ze in Amerika noemen
een „Southern Baptist". Hij noemt
zichzelf bovendien „evangelical".
Termen, waar al heel wat mensen
van geschrokken zijn. Er bestaat een
zekere vrees dat Carter zijn toe
komstige ambt als president van de
Verenigde Staten zal misbruiken als
preekstoel of dat hij bij zijn werk
voorkeur zal tonen voor een
godsdienstig sectarisme of een
extreem kapitalisme.
Volgens de Amerikaanse hoogleraar
Samuel S. Hill uit Florida hoeft de
wereld niet zo beducht te zijn voor
Carters geloofsleven. Deze Ameri
kaanse theoloog verwacht zelfs dat
heel wat Amerikaanse evangelicals
teleurgesteld zullen worden in hun
verwachting dat de Amerikaanse po
litiek, nu deze wordt geleid door een
„wedergeboren" mens op volslagen
nieuwe wegen zal komen. Prof. H1I1
gaf zijn mening ten beste op een
studiedag, die georganiseerd was
door het Utrechtse Interuniversitair
Instituut voor Missiologie en Oecu-
menica.
Bidden
Onder Joden in de Verenigde Staten
bestaat zorg dat Jimmy Carter hen
wel eens onder druk zou kunnen
zetten, christen te worden Anderen
vrezen dat Carter, zodra zich een
moeilijk vraagstuk voordoet, in ZuiderlinQ
plaats van deskundigen of boeken te
raadplegen, zal volstaan met tot God
te bidden om een oplossing Sommi
ge Amerikanen zijn beducht dat Car
ter een periode van overdreven mo
ralisme zal Inluiden, vooral in de
Jimmy Carter
buitenlandse politiek van het land.
Hij zou wel eens veel accent kunnen
leggen op individualisme, waardoor
de zwaksten in het maatschappelijk
gedrang kunnen komen.
Om deze vermoedens te kunnen be
oordelen. moeten we wat meer weten
van Carters geloofsopvattingen en
deze plaatsen in het Amerikaanse
kader van religie en moraal. Ameri
ka is sterk gevormd door het calvi
nisme van de achttiende eeuw. De
huidige veertig miljoen evangelicals,
die een zeer bloeiende groep vormen
in de Verenigde Staten, hebben hun
wortels in het fundamentalisme van
de jaren 1890 tot 1930 en in het
revivalisme van voor de Amerikaan
se burgeroorlog.
Kenmerken van het fundamentalis
me zijn de strijdvaardigheid er van.
zijn leerstelligheid, zijn agressiviteit
en zijn beslistheid. Het fundamenta
lisme gaat er van uit dat het niets te
maken heeft met mensen, die een
andere overtuiging hebben. Het is
separatistisch en exclusivistisch.
bekende anti-oecumenische soort,
dat we in Europa ook steeds vaker
tegenkomen en dat zich zo sterk
oriënteert aan mannen als Billy Gra
ham. In het zuiden bestaat een ster
ke traditie, waarin onderscheid ge
maakt wordt tussen wat je privé
gelooft en wat je publiek doet.
Het is licht geneigd anderen buiten
te sluiten, die bijvoorbeeld vrijer
staan tegenover de openbaring.
De aanstaande president van de Ver
enigde Staten komt uit Plains, Geor
gia. een echte zuidelijke stad. De
zuidelijke variëteit van het evangeli-
calisme is nogal verschillend van het
De grote stroom van het hedendaag
se Amerikaanse evangelicalisme rea
geert op een gevoel dat velen in de
jaren vijftig en zestig in de VS be
heerste en dat de Amerikanen om
schreven als „doing your own thing",
hetgeen ongeveer betekent: Als je
zelf voelt dat het goed is wat je doet,
dan is het goed. Carters evangelica
lisme is niet dat reactionair soort
geloof, dat hier tegen in gaat.
Carter zal niet gauw tegen iemand
zeggen: Je moet het zien zoals ik,
anders ben je verloren. Carter is niet
geneigd tot proselytisme en zelfs
weinig tot getuigen van zijn geloof,
ook al leek het tijdens zijn campag
ne wel eens anders. Carters geloof is
meer mystiek dan leerstellig en con
fessioneel. Hij zal niet gauw geneigd
zijn een of andere maatschappelijke
leer voor de door God gewilde ideolo
gie te houden. Volgens de waarne
mingen van prof. Samuel Hill heelt
Carter Reinhold Niebuhr gelezen, de
bekende Amerikaanse theoloog, die
de Amerikanen er steeds voor ge
waarschuwd heeft dat zij niet moes
ten denken dat het kapitalisme ook
maar iets christelijks heeft boven
het socialisme. Het lezen van Nie-
6) Wanneer wij terecht zeggen, dat
de piëtistische en individualistische
maatschappijbeschouwing, die de
kerk (ook de prediking en de theolo
gie) jaren lang op een noodlottige
wijze benvloed en in de slechte zin
van het woord verburgerlijkt heeft
en daarom door ons onder de kritiek
van het bijbels getuigenis gesteld
moet worden met alle consequenties
daarvan, moeten we dan niet even
zeer zeggen, dat de marxistische
maatschappijbeschouwing (dus ook
het historisch materialisme en de
marxistische werkelijkheidsanaly
se) door ons op een analoge wijze
onder de kritiek van het bijbels ge
tuigenis gesteld moet worden met
alle consequenties daarvan, opdat
wij niet na verloop van tijd tot de
ontdekking komen, dat deze maat
schappijbeschouwing de kerk op
een even noodlottige wijze
benvloed en ln de slechte zin van
het woord verrevolutioneerd heeft?
Met prof. J. de Graaf meen ik, dat
wij om de politieke, sociale en revo
lutionaire betekenis van het Evan
gelie te verstaan, onze piëtistische
en individualistische bril moeten af
zetten, maar niet om daarna een
politieke (in ons geval een marxis
tische bril) op te zetten.
VRIENDSCHAP J
De laatste tijd zijn er nogal een
berichten in de pers verschenei K c
omtrent vriendschappen, waar me; t O
een vraagteken achter kan zetter elde
Van de een werd gezegd, dat hij wa ent4
omzichtiger moest omgaan met he
kiezen van zijn vrienden en van an _i
deren kan men zich alleen maa
verbazen dat ze zichzelf, zij het som l "a
enige tijd, bevriend geacht hebbei J1 (3
met iemand van wie op zijn minst %nt(
Jaren bekend was dat hij een hoogs
onbetrouwbaar en agressief persooiw-
was. Iemand die het met de waar
heid niet zo nauw nam en van dr™e
herkomst van wiens bezit men ooi 'K 8
het zijne nooit aan de weet kwa
Wat dat betreft wordt mij wat t^l
gemakkelijk van vriendschap ge»,
sproken. Er is soms aanleiding tot*
gegeven. Eten doet men met vrien
den. dat is een oud gegeven. Maai
voor vriendschap is meer nodig
Zelfs niet alleen een bepaalde detailbrl
interesse. Men kan dezelfde hobby ng 1
hebben en langs die weg elkaar na ft a
der komen. Toch is het de vraag ol not
er dan vriendschap van komt arin
Vriendschap reikt dieper. Voor ech-ig 1
te vriendschap dient een levenshou- rlar
ding aanwezig te zijn, waarin menüev
met elkaar overeenstemt. Die le|j in
venshouding kan zelfs wat zijngt, d
diepste noties betreft onuitgespro-jtter
ken blijven, maar zij moet er weioor
zijn. Vriendschap is een vorm vanjatei
liefde en kan liefde dicht naderen. ent<
Maar misschien zou men het woorden h
liefde hier moeten reserveren voor
een verhouding met één partner.
Vriendschap kan er zijn met meer
deren. hoewel ook hier het getal
beperkt is. Paulus schrijft ergens:
houd vrede met alle mensen. Hij
vindt het niet nodig om alle mensen
je vrienden te noemen. Wat hij aan
beveelt is al moeilijk genoeg. Daar
om willen die ..vriendschappen"
waarover de laatste tijd gesproken;
wordt, vaak ook te zeer verweven
met zakelijke belangen, er bij mij
slecht in. Het heeft, denk ik, met
vriendschap weinig te maken. Hetj
gemeenschappelijke is te broos,
zelfs als het macht is of rijkdom. Hetj
houdt niet.
t if* a»
Beroepingswerk
NED. HERV. KERK
Beroepen te Sassenheim: dr H.Vei
Geurs te Broek op Langendijk, die'
bedankte voor Berkel en Rodenrijs.
:nd<
Iter
Bedankt voor Zwartebroek: B. Ha-g vi
verkamp te Monster; voor Win
terswijk: W. Sangers, eervol onthe
ven pred. (directeur vormings
centrum Venwoude te Lage
Vuursche) wonende te Baarn; voor
Tholen: A. Vlietstra te Doornspijk.
buhr is iets uitzonderlijks in de kring
van evangelicals.
Wedergeboren
Carter mag dan een bijzondere evan
gelical zijn, zijn kernwoord dat elke
keer terugkomt in zijn redevoerin
gen is wedergeboren. Daarmee
plaatst hij zichzelf in een omvangrij
ke groep Amerikanen. In Carters
ogen kun je niets christelijkers zeg
gen dan dat. In zijn opvatting bete
kent wedergeboren een keus. Je zegt
dit is mijn standpunt en je komt er
open voor uit.
Wedergeboren mensen hebben een
leven dat in twee delen uiteenvalt:
voor en na de grote gebeurtenis. Car
ter zegt van zijn leven van voor de
wedergeboorte dat hij toen ook al
christen was. „Maar pas sinds 1966
heb ik een echte persoonlijke band
met Christus", zegt Carter steeds.
„Tevoren was godsdienst plicht, nu
ben ik blij en voel ik het geloof als
een stuwende kracht in mijn per
soonlijke leven". De godsdienst van
Carter is een religie van zelfvertrou
wen. „Je weet dat God in je hart
woont en je leidt", heeft hij eens
gezegd.
Carter is geen pragmaticus, die zijn
geloofsleven benut om er andere ge
lovigen op te laten stemmen. Hij
meent wat hij zegt, bijvoorbeeld te
gen de journalisten van Playboy, te
gen wie hij bekende dat hij in ge
dachte wel eens overspel had ge
pleegd.
Carter is geen fanaticus. Hij zal daar
om niet gauw de leider worden van
de veertig miljoen Amerikaanse
evangelicals. De meeste van hen zul
len meer van hem verlangen dan hij
wil geven aan autoritair politiek
stuntwerk. Hij zal als zijn medewer
kers niet uitsluitend evengelicals
kiezen, hij is er niet op uit om van
zijn land weer een „christelijke na
tie" te maken. Een ombuiging van de
Amerikaanse buitenlandse politiek
is niet te verwachten. Een van de
typische punten van het „ethisch
reveil", abortus, zal Carter niet even
op zijn manier oplossen. Daar is hij
te liberaal voor in de ware zin
Carter zal als privé-persoon evangeli
cal zijn en blijven, maar als presi
dent zal hij dat weinig laten blijken.
Hij komt uit een traditie waarin ge
zegd wordt: „We hebben goede chris
tenen nodig in de regering" Dit
soort, niet al te leerstellige mensen,
met een goed stel hersens, zullen in
de komende tijd in het Witte Huis
zetelen.
GEREF. KERKEN
Beroepen te Roermond: K. Wolfis te
Bergen op Zoom.
Beroepen te Amsterdam (geest. verz.
„De Poort" en „Huize Horizont"): L.
Eringa te Rotterdam-Heyplaat; te
Ermelo: L. Zwaan te Enkhuizen: te
Schoonebeek: S Feenstra te Berli-
kum; te Sushuisterveen: R. H. Boi-
ten te Vroomshoop; te Wad-
dinxveen: R. H. Nieuwenhuis te Pa-
pendrecht.
Bedankt voor Beilen en voor Roden:
H. de Boer te Halle; ds De Boer kan
voorlopig geen beroep in overwe
ging nemen.
GEREF KERKEN (VRIJGEM.)
Beroepen te IJmuiden: R. T. Urban
te Goes-Brouwershaven.
CHR GEREF. KERKEN
Bedankt voor Apeldoorn-Centrum:
A. v.d. Veer te Zwolle; voor Gronin
gen: J. H. Carlier te Leiden.
GEREF. GEMEENTEN
Beroepen te Den Haag-Centrum: P.
Honkoop te Kampen.
OUD. GEREF. GEM. IN NED
i. v
M<
rdei
aai
Dd
I
:hte
I zi
tei
ni
Ui!
Bedankt voor Kinderdijk: J. v.d. Poel
te Ede.
1 M
der
BAPT. GEMEENTEN
Bedankt voor Haarlem: P. v.d. Werf!
te Winschoten.
,,le<
Kardinaal König
De Weense kardinaal Franz König
(71) sluit de mogelijkheid niet uit.
dat hij de volgende maand paus
wordt. Dat blijkt uit een interview in
het laatste nummer van de „Luthe-1
rische Monatshefte". Op de vraag, of
hij bereid is, het ambt van paus over
te nemen, antwoordde hij. dat hij'
zich aan het oude roomse spreek
woord wenste te houden: „Wie het
conclaaf (de vergadering van kardi
nalen om een paus te kiezen; red.)
als paus binnengaat, komt er als
kardinaal weer uit."
De Weense kar
dinaal. die al vaak als mogelijke
opvolger van paus Paulus genoemd
is. meende echter, dat het
pausschap veranderd moet worden
om het menselijk draagbaar te ma
ken. De huidige paus is zo zwaar
belast door zijn taak. dat hij zijn
ambt waarschijnlijk al neergelegd
zou hebben, ware het niet. dat hij
moeilijkheden vreest van een naast
elkaar bestaan van een voormalige
en een regerende paus.
